Lexicon peripateticum quo veterum theologorum locutiones explicantur ..

81쪽

eum species. Ad Primam pertInet Rabitus et Dimositio. Habitus est qualitas dissicile mobilis a subjecto, seu quae dissicile aufertur, ut virtus, vitium. V. etiam Habitus. Dispositio, quae dicitur etiam inchoatus habitus est qualitas facile mobilis a subiecto, ut sanitas, morbus. Ad secundam pertinet Potentia et In olentia. Potentia est qualitas subjectum habilitans ad operandum, ut in ho- mille visus acutus. ImPotentia est qualitas subjectum impediens , aut retardans ad operandum, ut stultitia. Ad tertiam speciem qualitatis pertinet Passio et Passibilis qualitas. Passio, ut hic sumitur, est qualitas alterationem causans et cito transiens, ut palloreX metu et rubor ex verecundia . Passibilis qualitas dicitur . quae alterationem causat, et diu permanet, ut pallor ex aegrit adine. Ad quartam speciem pertinet Forma et Flaum. Forma hic sumitur pro externa corporis specie ex dispositione Partium resultante. ra sumitur pro terminatione extensionis , qua redditur corpus rotundum, 'quadratum etc. a. Qualitas interdum late sumitur pro attributo quocumque, quod enunciatur de re, cum quaeritur quatis res ipsa sit. 3. Qualitates comorum Primae sunt istae r Cain

lor, Frigus, Numiditas, Siccitas; hae quippe juxta veteres cum quatuor elementis, igne . scilicet, terra, aqua. aere suerunt initio mundi productae, et iisdem elementis sunt COn- naturaliter debitae ex.propria indigentia, et nullam aliam qualitatem per se supPonunt. Aliae vero qualitates, quae vel aliquam e his primis supponunt. vel ex iisdem varie

contemperatis resultant, ut colores, sapores,

durities, gravitas dicuntur qualitates secun

82쪽

0 . . e luae autem, quae sunt in eorpore di, cultae , et non sentiuntur tactu, ab aliquibus inter veteres dicuntur qualitates neutrae. Quando, seu duratio est id, per quod res determinatur ad tale tempus. V. Duratio. Quantiscare. Boe verbum dicebatur de quantitate materiae, quae simul reddebat quan- eam . idest extensam et impenetrabilem tam formam , quam qualitates compositi. a. Quantiavis est id, per quod res eorporea est ea pax dimensionis. et potest augeri et minui . Eam esse ajebaut accidens absolutum realiter a materiaidistinctum, ipsique adveniens, a materia tamen naturaliter inseparabile. V. Aecidens absolutum. v. Quantitas continua est, cujus Partes sunt unitae, ut quantitas labulae; discreta est cujus partes non sunt unitae, ut quantitas numeri Quantust, quanta, quantum dicta sine ullo teris mino addito indicant res, quae habent atbri-hutum quantitatis. qualis , quale similiter sumpta in sicant quae habent qualitatem. Ita ajebant materiam primam nec esse qua eam , nec esse qualem , idest ex se se neque

quantitate, neque quasstate ulla praeditam

esse. V. Materia Prima . Quidditas est ipsa rei entitas considerata in oris, dine ad desinitionem explicantem quid illa

sit. Entitas vero rei considerata in ordine adesse, dicitur essentia; ita ordine ad operationem dieitur natum.

Quidquid movetur ab alio moNetur. Aaioma.

Nam x. nulIum eorpus movetur . nisi impulsu alterius; .. nullus esseetus produeitur, nisi ab alia causa; 3 nihil fit in universo sine

eoncursu causae primae.

83쪽

Quidquid potest causa Prima cum secunda , id

Potest sola causa Prima. Axi Oma, cujus ratio in omnipotentia Dei sundatur, a qua Creaturae suam, quam habent vim acceperunt. Non valet autem in iis, quae si a solo Deo producerentur involverent contradictionem ,

sicque actio libera hominis non potest a solo Deo provenire servata hominis libertate, aliter esset libera et non libera. Quidquid rec*itur ad modum recinientis recipitur. Axioma . Modus recipientis, ut hic accipitur, est capacitas et dispositio subjecti, quoiu recipit . Manifestum est autem quod quidquid recipitur, recipitur semper eo mo aclo . eaque Proportione , quam seri propria capacitas et dispositio. Sic eadem lux tribuit corporibus diversas coloris denominationes pro corporum ipsorum diversa dispositione.

ἱn Quid praedicari idem est ac affirmare de ali taquo subjecto praedicata essentialia ; per haec enim desinitur quid sit res, et ideo dicitur praedicari in quid. Quod si haec praedicata significentur terminis substantivis, c quod veteres dicebant instar Per se stantis) v. g. - aurum est metallum, Petrus est homo, tune ea praedicari dicuntur in eo quod quid, seu pure in quid. Si autem talia praedicata significentur terminis adjectivis , c et ut veteres ajebant per modum adjacentis v. g. homotest sensibilis, rationalis, tunc ea Praedicari dicuntur in quale quid . Tandem si attributa non essentialia, sed mere accidentalia affirmen inr de aliquo subjecto terminis adjectivis , V. g. aurum est Iucidum , Petrus est albus, tunc ea Praedicari dicuntur pure in quia te.

a Quo indicat principium, a quo aliquid pro

84쪽

so - Qvenit; ad quem, vel sid quod indieat terminum, ad quem ui quid tendit; etu indi

cat illud, cui, vel in cujus gratiam aliquid fit. Sic eleemosina est a caritate ut a q- , tendi L ad sublevationem pauperis ut ad quod , et est obsequium Deo praestitum ut termino

cui.

Quod est prius in intentione est Posterius in

executione. V. ordine intentionis etc.

ut Quod importari illud dicitur, quod est subjectum suscipiens praedicata , seu denomina tiones illi proprias. Ut quo vero illud im-' portari dicitur, quod est ratio, propter quam subjectum suscipit tales denominationes; V. g. in hac propositioner justus est filius Dei; homo, qui jastus est, importatur ut quod sipse enim est filius Dol; justitia autem im- Portatur ut quo, quia justitia est ratio et . veluti forma habilitans hominem ad hoc ut ait filius Dei. . Radiealiter. V. Formaluer. 2. 4. Radicare , vel Radicate esse significat esse pri cipium exigens aliud, seu veluti radix , a qua profluit aliud, quod dicitur Radiealum. Iahomine e. g. rationalitas radicare dicitur risibilitatem, risibilitas autem dicitur in ratio nalitate radieata. Sic etiam juxta veterea quaevis forma substantialis radicabat suas proprietates. ut forma ignis calorem . sa. Ratio famalis constituitur attributis essen- . . tialibus rei. prout illa sunt in mente nostra, sive in definitione; Ratio vero objectissa Cora stituitur iisdem attributis, prout sunt in re ipsa; v. g. hic conceptus: animal rationale .

85쪽

est ratio formatis hominis, homo ipse est ratio Objectiva. a. Ratio formalis rei aliquando etiam denotat id, quod in re gerit mucius formae; nempe id, quod est ratio, ut res talis sit; V. g. cognitio dicitur ratio formalis, qua potentia

redditur cognoscens.

3. Ratio formalis. v. Objectum formale.

Ratio Proxima et remota idem fere sonant ac causa proxima et remula . Dictum est fere, nam nomine rationis non semper intelli agitur ea usa stricte talis, sed etiam vel ocea.

sio. vel objectum formale, Vel modus Uerandi. Rea ens . V. Passum .

Realitates vocantur attributa illa, quae sunt inter se identificata. ut attributa Dei et saeultates animae. Haec enim singillatim sumpta

nota concipi uuLur ut res, seu ut totum aliis

quid integrum . sed concipiuntur ut aliquid rei, et ideo dicuntur realitates, vel etiam aliquitates. Realiter. V. Formaliter. 5. I. in Recto aliquid i ortari signifieat illud, quod est subjeetum suscipiensi praedicata ac denominationes in aliquo concreto . vel quod in propositione aliqua affirmatur cum tali subjecto identificatum . in obdiquo autem illud importari dicitur, quod non est quidem tale subjectum, sed est aliquid . pertinens ad illud , vel ad praedicatum p v g.. in terminoribus, significatur in recto res quae est alba, albedo vero in obliquo. Etenim in hac propositione: paries est albus, identificaturres, quae est alba eum pariete, noci vero albedo identificatur eum pariete; nam verum quidem est: Paries est res habens albedi-

86쪽

8I . R. nem; salium est autem paries est albedo. V. Ut quod . a. in Recto im ortari etiam dicitur, quod est

in casu recto, Seu Nominativo, regens ora.

tionem . In obliquo , quod Genitivo . aut alio casu dependenti quidem a Nominativo, sed tamquam quid extrinsecum regenti

Irincipali orationem; v. g. liber Petri. Filius .consubstantialis Patri; in his in et, Filiusi ortantur in recto, Petri, ni et Pater in

I. Reductiva. alebant Praedicatum aliquod convenire partibus compositi. quod directe conis venit toti compo tu Me praedicatum homo dicitur directe de 'Vino. reductive de ejus

Corpore . 'α. Reductive etiam idem ac Analogice. V. h. v. Reduplicative sumitur terminus, sive ReduρΩ-catio sit quando termino apponitur: ut, Pr ι, quatenus, in quantum, aliudve simile, vel geminando eumdem terminum, vel alium addendo ut iudicetur sensus, tu quo Primus terminus sumitur, vel ratio, cur praedicatum conveniat subjecto: v. g. animal, ut . animal

ratiocinari non potest; Christus, in quantum homo passus est, Paulus quatenus Sacerdos est honore dignus . V. Materialiter. 2. V. Li dentice . V. Specificative.

Refundere persectionem in actum. Plerumque disitur de causis moralibus, et quidem Praecipue de causa finali, a qua peculiariter actus evadit bonus, vel malus. Regressus demonstrativus. V. Circulus materialis . Regula est yrirer regulato. Axioma, cujus sensus satis manifestus est. Prius enim inteIli-

87쪽

genda est regula, quam id, quod juxta regulam iaciendum est. Sic pingendi regulae prius intelligendae sunt, quam pictura ad regulas exacta . I. Relatio est respectus, ordo unius ad alterum .

Ens relatiuum, quod intelligi non potest sine alio , ut dominus , similis, aequalis . Huic opponitur ens absolutum, quod intelligitur sine ullo alio, ut homo. Relativum ens dicitur etiam: ens ad aliud, ens ad aliquid;

absolutum vero z.ens ad se. V. ResPectus. a. Relatio aequiParianticie est, quae eodem modo denominat utrumque extremum, ut relatio similitudinis , aequalitatis . Relatio disqtιἰ- parantiae est, quae extrema diversimode denominat, ut relatio patris et silii, maioris et

minoris.

3. Relatio, seu concutus in , est illud, in quo fundatur reIatio consideratum in uno vel altero extremo sine ordine ad aliud, sive prout illi solum inhaeret; quod dicitur etiam relatio fundamentalis. Relatio sive conceytus ad est illud ipsum, in quo sucidatur relatio, spectatum prout refertur ad aliud, quod dicitur etiam relatio formatis; g. albedo, prout praecise est in Petro, vel in Paulo dicitur relatio in; albedo vero Petri spectata in ordine, seu comparatione ad albedinem Pauli dicitur relatio ad. 4. Relatio mutua ea est, quae datur inter extrema , quae se se invicem respiciunt, ut inter creatorem et creaturam, sicut enim ere tura siue ereatore esse non potest, ita neque ereator ut talis sine creatura. Relatio non mutua, quae Potius dicenda esset non mutua connexio, inter illa datur, quorum unum: est connexum cum altero, sed non vicissim,

88쪽

ut inter Deum et creaturam; nam potest

Deus esse sine creatura, non vicissim.

5. Relatio , Ordo transcendentalis est, quae i- delatificatur cum eo, quod resertur, ii ec ab eo separari potest, ut relatio actionis ad effectu in . cognitionis ad objectum. Praedicamentalis est, quae non ita identificatur, sed veluti accidentalis est illi, quod refertur, ut similitudinis vel majoritatis. 6. Relationis Praedicantevtialis triplex est genus; Primum est earum relationum, quae fundantur in unitate et numero, quod apud veteres idem sonabat ac convenientia, vel diis Sconvenientia. ut similitudinis, dissimilitudinis, aequalitatis et inaequalitatis; secundum earum . quae laudantur in actione et Passione siue Physica , sive togicra , ut Producentis et producti, cognoscentis et cogniti; tertium earum, quae fundantur in mensura et mensurabili. ut relatio scientiae ad scibi-Ier Persectionem enim scientiae ex objecto . Communiter metimur; imo generatim cujus.cumque potentiae ad suum objectum; unde, ut patet, hic non agitur de mensura materiais I i. quae potius ad primum genus spectat. . Relationis subiectum est illud e . quod refertur, et aliquando etiam dicitur: relationis fundamentum. Relationis terminus est id ,

ad quod aliquid refertur. Ratio fundandi ,

fundamentum Proximum, fundamentum m- lati Nae denominationis , saepe etiam funda- nimium relationis est id, per quod unum reseriur ad aliud; v. g. si Petrus dicatur similis Paulo in albedine. Petrus est subjectum relationis, Paulus est terminus. albedo

utriusque ratio fundandi, vel Jundamentum

proximum et .

89쪽

seeundum Rem Idem ae a pars, reir secundum rationem idem ac per intellectum. Eamdem vim habent secundum esse , tecundum dira . Remissio juxta vim ipsa in nominis adhibetur, scilicet significat diminutionem . seu decre-

meu tum v. g. caloris in corpore, veI idearum 'animi, quatenus uua potest esse minuMelara , minusve adaequata quam altera . .

Remissioe de aliqua re agi, est . ita de ea aM- . re, ut sullior ejusdem tractatio. tu alium Io.

. , cum rφmittatur . .

Removens prohibens est illud, quod removet, impedimentum ad aliquid pia estandum. Sic

qui solvit vincula, quibus Ρetrus tenebatur, is dicitur eoncurrere ad deambulationem Petri tamquam removens Prohibens. Reyassum. V. Passum . Reproductio est nova et secunda rei Prod cito. Correlativa est Adductio, quae est veluti conductio, sive approximatio unius rei

ad novum locum. Sic praesentiam Christi in Eucharistia alii explicant per Reρm ctionem, sive Per hoc, quod Corpus Christi denuo producatur in hostia consecrata; alii per Ad etionem, sive per hoc, quod adducatur

ad novum locum, seu acquirat novum Iocum in hostia consecrata. V. Secundiam Esse.

Re ective. V. Absolute. . . Respectus ab , est relatio rei ad principium , a quo Prove fit, ut creaturae a creatore 3 Respectus in, est relatio ad subjectum, tu quo est . ut qualitatis cujusvis ad subjectum, in quo est; Res ectus ad , est relatio ad terminum , ad quem rea. est ordinata, ut actioniω ad effectum; Bemeetus ex , est relatio ado subjectum, ex quo res est educta, ut figu-

90쪽

ἐν ν

rae statuae ad marmor, ex quo fit. V. E

Reubau. V. Transcendentales.

Secundum, sise nosium esse res est determinatio alienjus rei existentis ad existendum novo titulo, seu ex virtute et M cia novi principit; v. g. si A et B essent duae causae aeque potentes singulae producere totum essectum C. si eausa A illum primo produ- ' ceret, effectus C haberet ab A primum esseret , sive per A transferretur de non esse ad. aesse. Si postea eausa B suam vim produetivam exereret, jam essectus C per eam determinaretur ad existendum novo titulo, quae determinatio dicitur secundum esse. Secundum quid. V. Absolute. Secundum nem. V. Rem . Sectis si secus dicitur brevi latis causa, cum nimirum propositio aliqua admittitur ut vera uno sensu. et rejicitur in alio, vel aliis sensibus . vel saltem ab illis praescinditur . Ex. M. corpus terrestre si sibi relinquatur numquam recedet a directione Versus terrae cenistrum ; secus si secus , idest, si non sibi reliu- quatur. Sed agatur externa vi, poterit ab ea

directione recedere.

in Sensu formali affirmatur illud, quod ingreditur conceptum et definitionem subjecti. de quo assirmatur; v. g. justitia Dei est virtus , qua ipse punit peccata et coronat merita. In sensu vero Pure reali , . Sive in sensu i- dent o et materiali affrmatur illud praedi. catum, quod est quidem identificatum cum subjecto, sed non est de conceptu eius des-