Artis rhetorices rudimenta breviori methodo ... elaborata a D. Francisco Xaverio Mirone

21쪽

comparationes, si dicas v. gr. cum Tullio in Pisonem : Ego non se vecorsiem, non furioδum, noumenω captum, non trastico illo Oreale, aut Athamante Uementiorem putem γFit amplificatio per unam tantum similitudinem in hoc Vir illi loco , ubi sortissimam Amazonem Camillam de imbolli hoste nullo laboro triumphantem Sic exprimit. AEneid II. uam faciles accipiter actaeo gaeora a ab alio Congequitur pennis gublimem in nube columbam, Comprengamque tenet, pedibu3quo eviscerat uncis: Tum cruor et vulam labuntur ab intactro plumin.

f. VIII.

De amplisicalione per conisi otionem contrariorum-64 Q. Quid est amplificatio per conflictionem contrariorum , et inter se pugnantium ΤR. Est ea ; qua plura contraria per an litheses Opponuntur , ut illa Ciceronis ita Catilinam : Docti ero quis ferro poδδit, iners hominos forsiεδ rs inridiari, glutilagimos prudentisδimis , ebrisSOS gobriia, dormientes vigilantibus.

s. IX. De amplificatione per Acrementum. 65. Q. Quid est amplificatio per incremantum ΤR. Est ea , qua oratio veluti per gradus videtur augeri, et ascendere, donec ad summum pervenerit Ita Τullius Verris crudelitatem eo per incrementum deducit, ut verba explauando crimini non ultra su p. podiloni: Facinuδ οδί, inquit, vincere civem Romanum, propct parricidium necare; quid dicam, in crucem tolloro

Nihil addi jam videtur ad hanc amentiam, improbitalem, crudelitatemque FOSSE.

22쪽

De amplificalione verborum. . .

66. Q. Quomodo fit amplificatio verborum ΤR. Fit sex praecipue modis. I. Per verba translata, Seu metaphorica : 2. per Verba Suferlata . 3. per Verba synon ima. i. Per verba gravia, et illustriora. 5. per periphrasim , Seu circumlocutionem. 6. per repetitionem.

s. X. 67. Q. Quomodo fit amplificatio per verba metaphorica

R. Fit, cum adhibentur in oratione metaehorae , Seu translationes; et in primis metaphora nil aliud est, nisi quoddam loquendi genus, quo vox aliquan propria sua significatione transfertur ad at Ionam: ut si dicas: Prata ridere , parietes se8li re sa esse , aliquem e3ge ira inoeugum , in lammarum cupiditate, errore lapsum e voces illae omnes suntinetaphoricae, quia tribuunt pratis, et parietibus ri- Sum , et gaudium , quae propria Sunt hominis solius. Idem plane dicendum est de celeris locutionibus, quae iri buunt homini flammam, et incondium igni proprium. En exemplum amplificationis per metaphoram ex Virgilio depromptam de .Enea irato

Irarumque Omne3 essundit habenaa. vol ex eodem lib. 4 do Didone : Magnoquo irarum suoluat oesm. Quia habenas, et aestum , quod propria conVeniunt equis , ac fluctibus , tribuit Enore, et Didoni. Item si do homine impavido, et imperterrito di- eas cum Horatio in odis lib. I.

Illi robur est 6 3 rripleae Circa pecIua erat, qui frui m truci

Commisit pelvo ratem . Primu3ν Et sic fit amplificatio verborum per Verba metaphorica.

23쪽

ρ. XI,

68. d. Quomodo fit amplificatio per verba superlata

R. Fit amplificatio per verba superlata , hoc est , quae veritatem Superant, et plus dicunt quam ro, ipsa' osso possit. Ut cum ait I ullius do Iulio Caesar , in oratione pro Marcello: Domuisti gentes imma-nιωIs barbaras , multi Iudine innumerabile3, ω- cis infinitas, omni copiarum genere abundanteS. Hanc amplificandi artem adhibuit Virgilius AEnaidos lib. II. cum de Turni equis dixit per Ηγpcr- lem ;Qui candore nivea anteirent, curδGuR aurass. Item cum de equo Τrojano dixit: δtar montis egum divina Dalladis arte

Sed nusquam magis indulsisse videtur huic sche mali , quam cum Amangonem Camillam laudans libro septimo dixit per verissimam hyperbolem. Illa vel inraetin amelia per gumma volaret Gramina , nec teneras curati loegiaget aristag :'I mare per medium, fluctu guvensa tumenti Ferret Her, celeres nec tincteret inguore planta8.

g. XII. 69. Quomodo sit amplificatio per vorba synon ima ΤR. Fit per congeriem verborum , et sententiarum idem plane significantium; ut ait Cicero in Catilinam : non feram, non patiar, non Sinam: et Virgilius AEneid OS. lib. M. uem ai fata virum aervant, gi Deaciatir aura Etheria, nec adhuc crudelibua occubat umbris.

g. XIII. eto. Q. Quomodo sit amplificatio per verba graviora ,

et illustriora 'R. Fit, cum adhibentur verba splendida , quaerem significantius exprimant, et in quibus plenum quiddam, numerosum, et Sonans esse Fideatur. la Virgilius de Didone moritura r

24쪽

25 Al trepida es emptis immanibus inera Dido,

vulneam volvenδ aciem, macuitaque trementea

Interfuδa yenaa, et pauida moris futura ,

seriora domua serumpit limina , et allos Conscenaeis furibunda rossa, ensemque recludis Dardanium, non ho3 guωδitum munu8 in uδus.

s. XIV. r. Q. Quomodo fit amplificatio per periphrasim,

Seu circumlocutionem ΤR. Fit, cum longiori verborum ambitu circuituque dicimus, quod brevius , ac simplicius dici poterat. Circumlocutione Virgilius utitur .Eu. I 2. cum Pro hae una Voce moritur , sic ait: Olii cura quies oculog et ferreuδ urystSOmnu3r in internam clauduntur lumιna noctem,

Et in Ecloga prima, ubi pro hac una VOee jam re everaacit, longiori hac , tritaque utitur periphrasi. Et jam δumma procul viliarum cumma fumant Majore3que cadunt altis de montibus umbrin.

f. XV. De ampli eatione per repetitionem. 72. Q. Quomodo fit amplificatio per repetitionem 'R. Fit, cum verbum luem sive ornatus causa, Si Vir

ad motus excitandos iteratur , duplicaturque , vel in principio , vel in fine , vel in medio dictionis. Ut eum ait Tullius: vidi enim, vidi, penituδgus. Frausaei. Et Ovidius alio loeo dicit: e inmua blandia, quorum tibi e Na, verbi S a Credidimus seneri, nominJuδgus fuis. Credidimus lacrymia o an hi almulare docentur pHas quoque habent arcea, gus que jubenrur, eunt. 73. Q. Quibusnam figuris potissimum Varianda erit, et distinguenda amplificatio 'R. Praecipua, quae amplificAlionem ornant, Schema ia

25쪽

26 sunt: Hrpolhyposis, Exclamalio, Prosopopoeia, Apostrophe, luterrogatio, et aliae vehementiores figurae.

g. XVI. 4 Q. Quid sit in amplificatione vitandum'

R. Duo fugienda sunt: in primis minutissima quaeque singulatim, exiliter, et perexigue vitanda erunt: allorum ost fugiendum, Vacuae nempe Voces , et inauis Verborum sonitus: ut sapienter monet Tullius lib. r. de Oratore e id est enim tam fur Sum, quam verborum via Optimorum δonima inania, nulla δubeosa gententia psittamen melius est abundare ubertate quadam, copinque Verborum , quam eorumdem jejunilato, atque inopin. Hactenus de amplificatione Laus Deo.

De a solibus ercitandis. o. Q. Quid est asseclus ΤΗ. Asseclus cst appetitio, vel aversalio animae Se tientis ex opinione boni, vel mali. 76. Q. Quot sunt asseclus ΤR. Assectus primi-genii sunt: gaudium, et tristilia: sunt, qui cum Stoicis , quatuor tantum statuunt asseclus , duos circa bonum, nempe Spem, Et gaudium, ei duos circa malum, scilicet tristitiam,

ot metum.

Quatuor hosce motus cleganter expressit Virgilius aeneidos, Vl. cum dit: Nino meluunt, cuniuntque , 40lent, gaudent gus. Eosdem Boetius hiseo quatuor versiculis est complexus :r. Gaudia pelle A. Pelle timorem ex Spemque ivato p 4. Nec dolor adait. 7 Q. Quid est gaudium 'R. Gaudium est assectus , quo avereamur cum la

26쪽

f. I.

R. Amor est gaudiam ex alieno hono; sive est nD sectus , quo alicui beno volumus , eique bene sa-cimus non nostra , sed illius causa. Iia Melastasius do amoro divino ait: Per me vaνι3ces in cuna E Ea quolgoqlso elemo, Per mo δουλoe al verno Gepoερ in grembo alδolsClusti αδνι, o Ia fortuna Por m discende, sυ D. Ha 8strvr al Rus valer. Dollo alvioni inflabili Γ ivsuris QS EHEr. 79. Q. Quot sunt germani amoris conditiones, seu dotes' R. Sunt tres : r. est ut et , quem amemus , Optemus bona , vel saltem, quae bona esse Brbitramur. I. conditio est, ut quae bona judicamus , non op lemus illi dumtaxat, sod oliam pro virili parie prο- curemus. Audi Iulium Caesarem Scaligorum :Tu 3i oz imo forso votis , oui b Ureorum AEdax vera: δola cadaver e8t voluntaR. 3. conditio ost, ut ita simus animali non propior propriam utilitatem , sed illius causa , quem diligimus. Nam Pullius in libro primo de natura Deorum ait: ' ad fruesum no3Irum referemuS, non ad ritius commoda, quem diligimuη , non erit ἔδω amicitia, δed mercalum qumdam utilitatum

So. Q. Disserino amor ab amicilia'

R. Maxime ; nam in amoro, etsi qui amat non re-dametur , tamen est verus amor: n mi ilia vero requirit amorem mutuum : undo Aristoteles rogatus, quid esset amicus , pulcre respondit ; anima uu Iin duobus habitans corporibuS.. Q. Quomodo excitatur amor. R. Amor excitatur commemorando : I. animῖ vi

27쪽

tulas. Sic Virgilius IKneid. I. Raeae virtutem ces- . laudat :Reae erat A eas nobis, quo Datior alter me pietates suis, nee hesio m0or, et armis.

2. Bmor conciliatur commemorando honeficia collain; Maro ita recinit AEneid. I. Tu mihi quod unaque hoc royni, tu Sceptra , v mgus Concilias, Iu Has epulis accumberct Divum pNymborumqtis facis, te θεtarumque polentem. 3. Nulla re magis comparatur amor, quam amo mutuo : juxta illud Senecae ossatum : at via amari,

ama.

. Denique excitatur amor ex oris, ac corporis do libus , si sint cum virtute conjunctis. Ila Maro avneid. VIII. Sed cunesia auior ibas Anchises. Mihi mena juvenili ardebas amore, Compellare virum, et doririn conjungere deaestam.

De Usolibus pateticis. 82. Q. Quid ost odium' R. Est assolitus animi aversantis id , quod malum

esse putatur.

83. Q. Quanam arto conci landum erit Odium 8 R. Odium cxcitatur ab insignibus viliis, ab improbitate , et superbia , domum ab illatis injuriis. s. II.

De metu, ve, et audacia.

R. Metus est tristitia orta ex imminente malo. 85. Q. Quomodo excitatur metus ΤB. Exui latur exponendo: I. mali magnitudinem , ut bellum , postilentia , pauperies, infamia, infelix aeternitas. II. mali vicinitatem , et periculum imminens; ut proxium naufragium, morbus gravissimus.

28쪽

29 III. exponendo malum non publicum , et commune , sed esse privatum , et proprium.

86. Q. Quid est spes Τ

B. Spes ost gaudium ex bono laturo. Ita uetasiasius cecinit: Percho sit 3on eo una Con me neI carcer nero 'L eati vo ranis ardentes Rusona a prissensero , Tayrteollor non gente ς Si δcorda a anni,e psus, da , ma non gi Dyna E at auon est aves catena Deli' Opra, ct dei audor. Cantando va talor. 87. Q. Quomodo excitatur spes R. I. Exponendo boni magnitudinem, honestalem: II. praesidia ad illud comparandum , uti sunt opes, Vires, industria, prudentia, amici, adversariorum imbecillitas, et lavor divinus: ita Cicero contra Catilinam : δImite nunc, Ouirstes, confra hua tam proe Imraa Catiliam copias, vestra proe3idia, vectim8gusezercitus eic: et AEneas apud Virgilium spem suorum excitat.

O paδδi graviora, dabis Deus his quoquo Anem:

Durales, et Nogmet rebus aeream Secundis.

88. Q. Quid est audacia R. Est gaudium ex bono futuro, Sed arduo. 89. Q. Quomodo excitatur 'R. Eadem ratione, qua excitatur spes : hine Vi gilius. Atiaeensea fortuna juvat.

III. De misericordia.

9ο. Q. Quid ost Misericordia ΤR. Est tristitia, seu dolor animi, et aegritudo quaedam ex malo alterius, praesertim immerito laborantis.

si . u. Quomodo exciditur R. Ostendendo: I. patientem immoritum: II. M-Demeritum, nempe si de patria, vel de nobis pri-

29쪽

si calamitatis magnitudo, vel diuturnitas , caeleraequo hujusmodi circumstantiae luculentor exponantur: IV. Exponendo mali signa: hae arte excitatur tristia ex malo alterius.

s. IV. De Da, et Indigua sono.

92. Q. Quid ost ira '

R. Ira est tristitia ex injuria, quae si inveteraverit odium audit ; ab Horatio definitur : brevia furor ab Aristotele autem ita definitur: ira egi δui, Dropter' contempsum, ulciscens ovi imδ, eum dolore conjuncta e ira inveterata odium appellatur. 93. Q. Quomodo excitatur, et incenditur ita 'R. Excitatur ira ex contrariis capitibus, no e commemorando illatam injuriam, si praesertim injuria sit cum contemptu conjuncta: hinc Virgilius AEneid. I. nanet alia mento resoδIum Iudicium Partaia , Urelinque injuria is in , Et genus invisum, eι rapti Ganymediis honore3. Facilius autem ad iram concitantur, qui morbos Paupertate , aut quavis molestia laborant, ut fame, siti , aliisquo hujuscemodi.

94- Q. seu id ost indignatio

R. Indignatio ost tristitia ex bono allorius indigni; sive est dolor perceptus ob secundas res , bonaque alterius, qui hae felicitate judicatur indignus. Hiae Maro cecinit Eclogas VIII. piu3 hmo tam culta novalia milos habebis p

. . barbarus has segetes Τ95. Q. Estne aliquod discrimen inter invidiam , et indignationcm 'R. Maxime , nam indignatio sit lanium in indignos , eo quod fruuntur bono, ut vel ex ipso nomino liquet. Unde indignatio praesertim suscipitur

ab iis, qui sunt viri probi, et honoris cupidi, quia

30쪽

3 boni serunt indigno malos florero; ot honoris studiosi indignantur immorentes anteferri sibi. Invidia nutum est erga bonos , et sua felicitato dignos. 96. Q. Quomodo concitatur indignatio ΤR. Duplici modo excitatur indignatio: ostendendo: I. gaudentis indignitalem : II. eius , cui antelam tur , virtutes ; quoad primum Τ ullius indignati nem ita movet in Vatinium e τε cunati rea- suunt; vicini metuunt: a ea erubeεeunte Εtoralius indignationem concitat adversus Menam Pomprii magni libertum.

Licet ave ua ambu δ pecunia , Fortuna non mulat senu3. Vi δne , 8acram metiente te viam. Cum hia fer ulnarum tua Ut ora vertat huc, et huc euntium

Liberrima indignatis. Seolus Fayeuis hio triumviralibua , Pr meonis ad fa3tidium ,

Arat Falerni millo fundi Dyora

Et appiam manni a terit e Sedilibu/que munua in primia egues. Othone conse Io , Sedet. g. V.

17. Q Quid est Mansuetudo' R. Mansuetudo, seu lenitas, Vel clementia est motus oppositus irae , et nil aliud est, nisi irco mitiga-

s8. Q Quomodo mitigabitur ira, et conciliabiturmnnsuetudo R. Mitigabitur ira: I. per culpae consessionem: II. per animi demissionem : III. Per supplices infirmiores , vel virtute poliores: Iv. per commodiora tempora , ei loca: V. ostendendo quantum praestat mansuetudo vindielae: VI. ostendendo , qui peccaverit , incaulum PeccaSSE.