Elpidij Berrettarij ... Tractatus de risu

51쪽

vani

im nescιm sapientem cadere nolunt. N Hia alia ratisinem latitiam in hominibus feri credendum en usi concepta Pecie boni , vel potius iudicio boni inphantasmata recepti, quod ipsum consequitur voluptas, qua est illius boni perfectior Et praeterea appetitus, quo videtur anima moueri ad persequeudum bonum illud imaginationi oblatrem. quam ms malum No, Esse eratur non raro tamen decipimur oeciei recti In ipsa. ii boei Wςm Glitia dis undizur, dilatatur ad exteriora cor stiritus, ct facultas vitalis Idcirco cum omnes animi perturba tiones corpus no Hrum alterare plurimum valeant,ut tectatur

i. art. Galenus, tum maximi laesitia,quas immedica, atque insolens med .c. fuerit repente ulmmisi arsi iritibus, calorem a corde, inlis Iumma corporis dissipando noxam corpori ingentem fert. presertisse pusillammum ocιπε rrit Iocorim nimirum, aerepentinam aliquando mortem asserendo quamobrem miniam 8 mirandum en si tam multi prae nimia latitia intorserant, chilo lacedemonius, Sophoae , Dionisius Siιilis Tyrannus, Due illa mulieres Romane,31 Iinentius consul, Philippides Poeta Diagoras M odicus , o ali quidem ab hissoriographis enumerati At si moderata laetitia animum subierit multa quidem ingerit bona, amo cor exhilarat, spiritus acrio-Cal. l. de res reddetJanguinem , o naturalem calorem excitabit,ac de- Par pil nique tot nominibus valetudinem curat atque tuetur, ut multi c.pi sola talista morbos propulsent, atque haec est immediata cauissa risus in actu Circa quam aliquis fortasse occurret; quod sope videmus homines latitia plenos non tantum ridere, visaciunt ij, qui indignis, improbisque facinoribus gaudent , cum vel bominem occiderint vel quid auare, ac nefarie commisserint, itemque qui perpetuam, ac diuturnam latitiam obtinet, non tamen assidue rident: Addo etiam quod aliqui praegaudio Iacbrimant, ad quem quidem respondemus quod quamuis ipsast, qua immediate facit risum, non tamenundisserenter unaqueq; laetitia,primum enim oportet , ut ea sit posta in quadam

certa mediocritate , unde exploditur ea omnisciana noxia detur Praeterea necesi est,ue confertim accedat, viae diturna excipitur. Denique νοὸ opus es,ut habeat quasdam condiciones alias quae ab illa laetitia proficiscuntur , qua oritur ab obi cto ridiculo, ut clarius videbimus in cap.sequenti Iatis est in praesentia indicasse non omnem latitiam lam creare,atque ita

52쪽

H,iectisn satisfiatam erit Sequuntur partes quae moventu materia rationem habent, quas quidem vidimus cum de definitione ageremus, diximus enim esse os . bueras, re pectus. Traetereas alia etiam mouentur per consensum ut totum fer/abdemon. Os autem, quod infati videmur,quo loquimur, ci- 4mmque evimus, ct pectus ubi cor, pulmo, cateraque ad intam pertinentia eontinetui. Itemque Abdomon, quod vi rastrion, indienter inferior dicitur,ubi par, ventriculus, Inteis ina lien, nesque continentur satis superque cognita sunt rLuccas autem, quas malas etiam nuncupari posse supra dixiamus, o qua HippocratidGaleni, alusque Graecis di cuntur,sunt facie partes , qua adoris latera utrinque spectant. in quaedamsspiritus ore cohibetur Uammantur, ant quitus faciebant inter apotheramenticas exercitatioues suaque parges dum ingenuus pudore assicitur rubent Instrumenta vero Insiri auibus mediissi risus, auisunt,niuersalia, aut particularia meuta.

Universalia quidem suntlyiritibus animales, noui, sine qui

aus nullus motas volontarius eri potest. Spiritibus animales sua qine vitalibus, inspirato ex ore, O naribus in cerebrum e componuntur, insunt in admirabili illo plexu bον de, hi vero inde perspinalem medullam, neruoslenetrant in omnes cs oris particulas Herui autem sunt ipsius cerari , vel stianalis meducta, quasi germina quaedam membranulis duabus cicum vectiti, quas ex cerebro secum ferunt, auoscunque eant,

atque piritibus animalibus refertisemper exljiunt. Daquese si corpus , mouetur Instrumenta particularia sunt praeci Inter Inpueseptum transuersum, o munuscul buccarum. Ipsum au strumentem septum trans resum a Graecis pluribus Godis,fed in primis i. pirilia

Ἀσρδγμα-- Latinis ver,aliquando praecordia num upa culatiaturi, recensetis inter corporis nostri munusculos . Itaque sunt paeamplum in rotundum scin parte media ubινero caput a te scitatabet plaribus membranis conuolutum, o neruis coirigatum; In soli ssummis autem , O extremis partibus non modica came, ser ne tuo tutum Anteriorepvirte ad nectitur in cartilagine mucronat 3 par .. esaeuod malum purucum appetatur infra os pectoris sit iuncu sal. lib. q. patum , circumduciturque pernubarum costarum extremi, ac c. s. ιandem retrorsum simul3ue deorsum oblique contorquetur ad duodecimam dorsi verteoram In eo autem foramina tria appa,ἷς quivia habeat soplagus, Arteria,.aorta, O,

53쪽

reles vero, istam taliatis in mesi se in emammaea ab exhalationibus iborum in ventre exi lentium defenda imosime . ventres dirimat Multa Miadem his de rebus dici posent, eme magis attinctiit ad auatomices rei inserium: Ea igitur uiar ira inauda relinqvamus aut anatomicae profitent oenosa musculos buccarum durassiendas transie: ira ter eos bηbentur,qui tesecacram diamtrquet a latomice reus IIb prim fesso ibus derelictifuerunt; de crvibas recratiorpadium det et Manat ad x utias attulemni quemadmodum,idefeest quin ludi dem,

labroru Ir illaec autem sententiarum.varietas uerrpum,

ter moueri oppo tere, tum ad la tmnis sum , m ad Parios animi affectusae fereudos, atque deo tam buccarim via labrana cul a neciliario habere suoniam autem plures motus inritisnuare serebaurur, plures etian musscul edhibito tu

54쪽

cies illius adrointerse it diserentes utitx,aut ne vixquidemtipo kt natura omnibus communis, O nivoca compam Sust. enim multar oues multorum esententiae equibus probatar

rum. Arpesine dolore. Iteram uer3,quando iucunditate Q. A. Icaritate Midama imκη adnisum, ut amisi vel imose . Q a

55쪽

TRACTAT V s

is praesentia illud obiectigenus iure optimo censemus, quod de ridendum perbelle dici poteri Cuius exemplatantum ferre eiusmodis iciat Ennius ab exteris nationibus derisus fuit, Cot.Tareum carmina in P Scipionis Iratiam recitaret Et ero Imperator ridiculum praeseserebat post caenam tharam sonans: quod scripsit Plutari Phisici faeneratoribus saepe rideri, quia negent ex nihil aliquid fieri. qam apud seneratores ex eo quod non est, ascitur*nus: Hec inquam obiecta pretermittere consi ιιum en quia prete quam quod si ridicula essent, pertinerent ad

primum genus nam omnino dolore earere uIdentur, qui tamen

derisonemfacilesequitur Singula uisu primosunt declaranis da mox uer quatenus diuisionem admittensiliuidendς Prima ergo 'eciei obiectum est turpesine dolore Quod obiecti genus facilius intelligetur docibilius,quieri in libello de arte poetica Poe sis. Aristotelis paulo diligentius consideretur inquit enim Poesi res ars uomitatione quadam consismi, Illud autem probat inductione ex Epopria Tragoedia,ctalas. Huius causa sunt pra cipua tres eaque naturales: prima quidem est naturalis Llpo no,quam habemus ad imitandum. tera es propensio ad har montam o metrum: Tertia uer,en voluptas ct utilia, quam csmus ex rebus que imitatione expressasectantibus nobis obuciuntur. Tres uero eiusdem Posis disserentia perifica sunt,fum Me parte rei essentialis 2 iam vel imitamur genere diaxesisades Urumentis,uel res diuersas dess,materio, vel dia

Merso modo ita, tressint Poesis species, prime quidemspeciei.

Imιtario perrusrumentum mitatio per materiam,Imitatio per modum ἰEpopeta uero,Tragoedia,Comedia, triambica, alia

sunt Poesis species specialisme et certe θ proxims. Prima

vero subaltcmesunt tresfupradicte. Omittamus primam , O r m speciem; quarum neutra ad nos pertinet, secunda uerδsubdiuidatur in alias tres. Materia enim quam imitamur consistit in tribus hominam generibus, qui homines sunt nobis Melmetiores etpeiores eis miles: Quae quidem diuisio iuxta latrintutes, uitia uersatur, inu pectant Comoedia, Tragoedia. Ea enim metiores,haec peiores imitatur. Verum etiam δε heeῶ-

uersetur circa virtute, uitia i diximus , Comoedi autEγιtra competant quia deteriores imitatur, non ideo Iliud intelli

Radsis gendum en in omni genere uisu sed in eo potissmum , quod ad tu quid μί--m pertinet 'diculam emm es altium quoddam,

56쪽

tu plaudis ne dolore: Sed auaratione ridiculum pag. appella τ turpe sine dolore,paulo inferias demonstrabimus Hoc autem vitium, quod turpe sine dolore dicitur, o per consequens ridi isculum, quo ad animum, quo ad eorpus considerari potes. a ido etiam quoad circumuantias quasdam extrinsecas: Atq; ideo triplex erit turpitudo te qua risus oriatur'Turpitudo quoad tumum, a jum creare posset en νt plurimum a sultitia quadam,ut in Margite apud Homerum, Qui quidam adeo insulsus erat, inescire mater ne ipso filio, a Filius matre nata grandior esset. Nec item pater, ne an mater ipsum peperisset. Talis etiam calandrinus cui persuasumfuit, tex νxoreplignans e et Corporis tui pitudo es os distortum, deformis vultus, omniumque membrorum foeda compositio, cuiusmodi Prothaeus Vulcani, Minerua filias, qui ob monstruosam deformitatem omnibus ridiculasfuit, quales etiam fuit Baro rios Ioannes Boccacciust, ct qualem nos nuper uidimus Florentiae Morgantem et Eadem ratione leo sophina populo Athenici

Ludibrio erat, corpore nimirum insigniter obeso atque pusillo. ut Plut. refert Turpitudo quoad exti inseca esst uestitus diu sus ab hominum aliorum consuetuatuc, m movi indueresolet surre, baccanalibus personati incedunt ad risum multitudini concitandum: Hinc ergo comoedie materia petenda est: Sed non Arco crediderim illius argumentum, quifabula qu amest inde omnino pendere Verum quoquo modo sitsusciat de re quorsum pectet Aristotelis ille locusae quid ex eo nos colhgere possimus et Sed nihil profici potesta nobis circa huius obiecti declarationem.nisi prius declaratum sit, quomodo per turpe sine dolore intelligendum siridia ulum illud, quoden prima

huius specie obiectum: Ad hoc igitur accedentes dicimus anι- maduertendum esset non omnem animi turpitudinem esse ridica Iam sed illam tantum, que essene dolore, ut en noliditas quadam i Saepe enim ex animo alicuius perturbato dolore sicι-

mur,non autem ad risum commovemur Ita nec omnis corporis turpitudo risum mouetu Sed oportetsine dolore esse. Nemo emm nisi impius ridebit faciem alterius videns in honesto vulnere'datam. In ipsa tandem turpitudine, quo ad extrinseca illud Ipectare oportet quod non omnis vesitus prater consuetu-d nem mouet ad ridendam, cuiusmodi plerunque es pauperum,

ininum uel linia. Io autem dola bifariam stellari opor-

57쪽

' P si ua ventinedeuesiactauiore, habentes ab ἔ-quadani, o concinnitate ad aliud, Ab iis maxim rideresolemus,etc. Num lisu assumenduis siobis alicuius ridiculi obiectum n in has omnes conditiones inrueniamsr referea etiam cost xe dum es imisu Is deser fidum turpis fine dolore . Sit e go Calaadi mus, hi uen'ssinus omnes lapidibus compo adponas ,rbis uenit, i, ct alium, o Pistoris ustodib- insum monit Hominem ergo lapidibus ηssum ur,ire, nouum. statumque essest id constat . ipsa autem rei noui iridi κίμequiritum qu iam anImi , nosse appetibiis quid fuer/tλγη eia o reaudio istio υν quodamm, set vertur: noniam autem ninus animi affecta est, emen tempo-.ris longinquita,non aut filiae, aut minuat, Aueaeo, at si Lia etiamflin corpore, o actibus Moribasquesemper ridie Demia mensi e saepis eae 'quisti imeQderemus, d

dem repenteoccurrens risum Moreis, si diutius ineptiarum si a

quia maisres risus heco acitatarum esse putabit istu catum ad uenientem quam se uocatu acces feta Hoc ne inpese iis cans nua ad certium te, cd Lait ape retur ea minus ridicu

58쪽

n s. quae conuiuis nulltim mouebant risum qualia leuaes uidim, insultiscurra ednat Illaestitur conditiones omnes requiruntur,ut Gyciatur illud turpesine dolore: Nam quatenus hoc obiectum eri notium, o repentatum potest dicitu ρ ,

standoquidem pulchrum iamdiu a natura fel ab arte, vel consuetudine cons itutum est, atque ideo nobis nec nouum neca pentinum . Quatenus ne leue, ludicrum es inedolore a cibet, eo magis si argutia, concinnitas accedat. Hae enim reciproca sunt, ut quod turpe en sine dolore, idem sit nouum repentinum eue ludicrumque cum argutia, cocinnitate ex

stat, O quod ad hunc modum nouum se habrat idem turpe edolore existat. Reliquum e lut quotuplex huiusmodi obiectum sit .mtis quia igitur is re sensilisensuique obiicitur,idcirco quot olfensi lium, sensuum partes ot ridiculi steries e se uerisimile uidetur. Sed tamen uidendio audiendi sensibus max- apertissime conuenit: Nam tacto,olfactus, Ogustu obsureis improprie voluptatem sentire dicuntur, Quamobre nos ea tantum ridicula prose emur que visui ct auditui biseriuntu ,ex quibus ea etiam sunt,que νtrisque communiterio

tingunt: nec xero mirum sit, quodsuperius obiectum sensus ab obiecto risus sinximus quod o nuncfacimus sed tamen μserimus risus obiecta posse distingui eadem ratione, qua siecta sensus,quemadmotam Arisoteles feraravit odoriss ecies a peciebus saporis Udiculum enim pertinens ad risum est initurpe sine dolore , quod postquam nobis ante oculos positum eis,

ridemus; qu do aliouem ridemus suas res agentem pede lapidem offendere aut labentem cadere. Hiculum autem peristinens ad auditum est,quando sals)d icta urnuctatis, ct eleganti plena audimus,cuiusmodi referte sy, madis omnes iquia Bus tamen viris que speciei risti uia contingere oleat, texemplo assienus Paulus recitans elegi. s fuas, cum sic auspicaretur Prisce iube. Priscussabola s, qui inter tectatores ad xat, Ego uero inquit non iubeo , quo audito incredibilis damrsi risius co secutus . Huc referri possunt festiua acromata, sco-Mata,ioco a comticia, quaecunqis legisnus,qua nos ridere co

eiusdem, quorum exempla ex M. I ut oratoresumpta referun 'tur a Lahaisare Casilion qualis et Homericus iste Mar

59쪽

TRACTAT vs

h res, Obiectam autem, quod viri queseu incommo sridiculum dicetur,quod tam visum , quam auditum desectat, risum mouet. Cuius apud M. Tuilium extat praeclarum exem

ita, de plum , quod hic referre non alienum duxit Heluius lamia virorati deformis contra M. asium caussam hebat, etiam lamia Crassum Od isse interpellasset ausamus inquit pulchellum puerum Crassus eum esset arrisum,no poto mihi inquit lamia formam ipse sere ingenium potui. Tum hic audiamus inquit disertum multo etiam arrisum est uehenientius Ilitaculum ergo hoc positum erat in spectanda di formitate lamis, O semulin audiendis argutis falsisque uerbis Crassi Sed ne pigeat alterum exem1 Ebhua 'm ''si lar re ex Xenophonte Socrates cum senex esset,aevi morum grauitate, o cornoris, ac uentris mole ad saltatio. nem ineptus, nihilominus saltandi artem a Siracusano illosaia tandi magistro Ierio fessi cereri esse comendebat, o mox egregie,solerti Isimeque saltauit, ex quo quidem inter conuiuas in obiectu credibilis risus concitatur Dit Hec satis dii est de obiecto alterius prioris speciei Alterius autem speciei obiectum omnia conia speciei et,quaecunque uenustagrata iucundaque obueniunt: dummodo noua, repentisa occurrans, ν filius, amicus arati nuncm quicquid animati, an inanimati bis cordi, O in delici, ese potest Quod idem obiectum itidem aut prioris speciei duplexerit; alterum silicet ad uisum,alterum ad auditum attinens, e tertium adjcietur,utrumque attingens Ad oculos quide ea tinet amicus,silius amata puella apis preciosus oblatus, magia ratus delatus omnia denique quecunque animo exoptata ob Vciuntur: Sic enimstorem,sontem, pratum, catellam uidentes quadam iucunditate re letitia capimur, ut facile in risum laetiariae plenum incidamus Huc etiam spectat φω inter amantes ortus mutulamoris indicium. Ad aures autem omnia pertianent,quibus audiendis laetari solemus, quo exgenere sunt boni nunci , qui de absentibusfijs,amicisq; alseruntur: Eodem etias e tantiitere ab amicis, O amantis imis datae obiectum veris tam oculis , quam auribus ommune erit amicus dum nobis loquitur, iocatur,atque alia generis eiusdem: Atque hoc obiectum est alterius speciei. Vtrumque aiιtem obiectum speciei

hoc habet commune, ut non tantum ea qua diximus ratione ri

60쪽

digantur. Quoties enim uidemus aliquemfolum Incedentem Osine comite in risumferri illud ex eo fit,quia tunc noua aliquid .

aut turpesine dolore, aut aliud animo egregie earum iucunda recordatione in mentem venit quod antea aliquando viderit, aut audierit. Accidit enim hoc in omni risu voluntario, ut obiectum post esse in phantasia Atqκ hec de primis duabus obiectispeciebus. Sed non me preterit hoc ab alus aliter diui-disolere. Video enim apud autbores, praesertim apud illos, qui de oratoria uel poetica facultate scripseruut, at quodam ordine obiecta ridiculi esse diuisa, quorum quidem rationes improbare non ausim sed hoc loco platitum es banc diuisionis rationem ponere Superest in presientia tertie speciei obiectu pro sequi, quod silicet ad titillatronem attinet Ipsa autem titillati ' nihil aliud est,quam leuis quidam tactus ex attretiatione mol- sium nostri torporis partium Transfertur tamen ad alia multa, T... Vt Lucretius o. quae titillare magis sensus,quam laedere ρU ' Dur usae autem corporis partes titillarifacileJblent,ut iam diximus sunt molliores, ut Arati coxae, planis pedum aliquan 'do Ceruiae,quandoque etiam labia,ut Aristoteles ait iur enim ' 7 δitillentur in causa eIlipsa mollities carnis Quare dit Aristote 'tes docet ex omn bur animantibus solus homo titillatur. Prae 'rerea etiam titillantur partes illa,ν Alexander putat,quia cae teris partibus sunt neruotiores, Ille causam referes, cur titillatio, o fricatio plantarum somnum inducant, ideo fieri inquit, si cuia ea trema neruorum eδ concurrunt, o coeunt, His autem vehiculis pertractatio illa leuis ad cerebrum que transmissa permulcet animum atque ad requiem somnumque inuitat io autem Aristi sentit,causa es cutissubtilitas, tactus in procon'etus, ν patet in auribus . Quo autem Eus modi titilla 'a a. tio fiat,opus est, vi ex improuisio ac repente partes ille taugantur quia se resciremus non relinqueretur allacia locus. Fu Aturorum autem prae meditatio timi, mollitque eorum aduentus

molestiam. Quare nos ipsos titillare non possumus, qui sim si τὸ

per illud praescimus uxticidationibus autem nulla scacius risum mouet,quam quae sub alissit,ut fristoteles ait Haec enim quandam latitiam mouet, quae risum excitat quodiosum quomodo contingat in sequenti de noustrabitur: Hic vero satis con