Bibliothecae Alexandrinae icones symbolicae p. d. Christofori Giardae ... elogiis illustratae

183쪽

ARCHITECTURA.

quantum ingeni vim in domibus aedia

ficandis ad commodam mortalium habitationem Architectura ollendit, tantum mihi artis natura suisset largita in fabricanda oratione ad eiusdem commendationem auderem profecto illud mihi, alijsq; polliceri, quemadmodum illa aedificando munificentissime de hominum genere semper merita est, ita me pares eidem gratias laudando relaturum . Etenim si rerum dicendarum tanquam materie foret Conquirendari haec, quae ad suorum operum elegantem structuram, vel ipsos montes lacerauit, totius esset dux inquisitionis si res inuentae in ordinem disponendae haec , quae ad usum accomodat aedificandi descriptionem, dispositionis ad persuadendum appositae exemplar praeberet si verborum, sententiarum ornamentis ilia lustrandae haec eadem, quae pulchritudinis, ac elegantiae amicissima est, in ipso usu ornamentorum qui SmO-dus retinendus es et doceret. Nam dum solidissn a aedificiorum iacit fundamenta, quam prima dicendi initia, quam principia narrationis solida esse debeant suis exemplis magnificenter ostendit. Porro ipsae parietum arctiore commissurae quotusquisq; est, qui non vi leat, quam affabre confirmandi rationem omnem praescribatὸ

quod si perorationis fastigium laudationi imponendum

184쪽

est liaec Architectura eadem,ut incipientae, sic perficiendae orationis tacita foret, locuplesq; magistra. Quamobrem si mihi pro dignitate maiestas, ac sanctimonia Architecturae foret exponenda , templum; si celsitudo, turris; si defensio, propugnaculum; si habitatio, domicilium; si dignitas regia, palatium; si voluptas, theatrum; si magnificentia, columnae, pyramides obelisci; fit utilitas ciuitas amplissam ab rebusque instructissima omnibus ante oculos vobis esset propctnenda , . aana quam verbo abusus cu non enim opus est, ut haec quispiam proponat, cum eadem in veste non adumbrata, sed expressa diligenter haec omnia priae seserat. Nam Arnen Iurae, S instrumenta plurima, quibus utitur illa crebro , Ut perspicacem maxime, ita eandem supra caeteras artificiosam intuentibus declarant quibus enim O . utitur in suorum operti constructione, quae utitur amussi, regula, torno, circino, filo, perpendiculo, instrumento

quoque ad dirigenda ligna idoneo merito itaq; Thiataram, ac triplex diadema capiti suo imponat , quae ius diuinae cunctorum effecti uis, quae sapientiae, quae diuinae bonitatis emulatrix,ut illa amanter Voluit, valide condidit, prudentissime disposuit hunc orbem, sic ipsa urbem domos decreto, cognitione,&imperio fabricatur. Mentiuntur enim Architectura non aetatem modo, sed etiam genus, qui iuniorem asserunt,3 ab hyrundinum imitatione originem illius trahunt cum non alio parente gaudeat, quam Deo, qui principem nostri4 neris illam docuir, atque cum ipso orbe nata sit. Quis enim primum Architecto docuit, Vt eam partem . cui domus innititur, firmiorem vellent, nisi opifex

ille diuinus, qui terram, quam magni huius domiciliisundamentum

185쪽

Lon 3mMica II sdamentum statuit, fixam, immobilem, suis pondelibus libratam in imo collocauitὸ quid eosdem impulit, ut prae omnibus partibus , ipsarum domorum laquearia potissimum auro ebore argento, gemmi S coloribus exornarent, nisi exemplar eiusdem artificis, qui illud caeli lacunar tot praeclarissimis luminibus illustrauit Nam quadrata,& circulari figura, quae duae sunt omniure perfectissimae, di fabricandis aedibus opportunae, altera quidem in caeli rotunditate , altera quatuor in ipsius orbis partibus excellenter delineata est parietes, qui orbem diuiderent, non excitauit opifex sapienti si riuus, quod eundem , veluti unam urbem Deo, hominibus,

caeteri animantibus communem esse voluit fenestrarum, a quibus domicilia lumen acciperent, rationem. ac

usum priae monstrauit idem, qui Lunam, ac Solem illam. ut noctu, hunc vero,ut die splendesceret in caelo accedit, a od si vetustissimae, nationes lateritia casaS,&pΟ-tius mapalia fabricatae narrantur, quam illustria domicilia , hoc non tam in Architecturae ignorationem, quam in illorum temporum modestiam,&consuetudinem referri cupiam praesertim cum ab orbis infantia primogenitu eorum omnium , qui nati sunt urbi a se aedificatae a filio suo nomen Enochiam imposuit. Quid hic

duas illas antiquissimas columnaSin memoriam reuoce, lateritiam alteram aduersus vim ignis , alteram e Iomarmoream aduersu aquarum impetum,3 vastitatem Θquid superbiae turrim, cuius poena in magistro redijt, qui dum nominis celebritatem admirabiliori opere affectarunt, ignominiam pro gloria retulerunt. Itaq; cum alterius orationem alter non intelligeret discedentilius illis in varias regiones, machina, quam caelo aequare destina

186쪽

Ia rebitecturaestinauerant, Sc omne opus interruptum pependit. Hinc tot 3 tam varia profluxere linguarum genera Hinc ills poetarum fabulae, quibus montes montibus impositos ad celi expugnationem prodiderunt. quid vero attexam, aut aegiptias Pyramides, aue labyrinthos Thebanum,Creti cum Leuinium, Italicum, aut urbes vetustissimae originis ante diluuium excitatas PNobilissima proinde Architectura est, quae cum Deo auctore sit inuenta, est etiam antiquissima, neque solum, sed abundat multitudine virorum illustrium. quid virorum maximorum Principum, qui ab illa nominis ima

mortalitatem quaesierunt. De tribuSenim, quae cum

dicendi, tum intelligendi optimus magister Aristoteles ad nobilitatem alicuius hominis, familiae artis, seu urbis

hoc est extremum. Omnium enim, qu e sunt in homine cupiditatum vehementissima est gloriae cupiditas non aduentitia, sed ab ortu indita, ad quam non docti, sed imbuti sumus

quam non a maioribus audiuimus, non in libris legimus, non a parentibus accepi intus, sed ab ipsa natura arripuitamus, a ratione hau si1 mu S, ab ingenio expressimus , ut, si nostrum ab introitu vindicare nomen possimus , illud

quac linque atione expediamus. Contenderunt multi armis, liues litteris dimicarunt, aedificij vero poetae innfimeri studuerunt, ut quando breuem ipsi vitae cursum haberent, aliquod saltem aeternitati mouimentum suae virtutis, ac munificentiae perpetuo duraturum relinque

rent. Ex primo genere scimus fuisse bellicosissimos Re ges Ninum, Cirum Alexandrii, Pyrrhum,Themistoclem, Romilium, Marium, Scipione S, Anibalem, Pompeiam , Caesarem, aliosque innumerabiles, quos militaris gloria in

187쪽

tion om mea I 21 in omnem posteritatem memorandos transmisit. Nam viri literis pulcher imis eruditi suis operibus id sunt assecuti, ut in ipsa vitiant morte, postque mortem humo se

tollant, ac temporis victores, aeternitatis candidati per omnium hominum ora vivant, volitentque. Sed quam Imperatorum potissimorum , tam literatorum hominum opera dicet insignia, nunquam tamen ad miraculum excreuere, ut gentium, nationumq; O nium consensus Icenes quem nominum imponendorum potestas est, ex ijs vllum orbis miraculum appellarit deinde res fortiter gestae a summis ducibus in tenebris sepultae delitescerent , nisi literarum splendor illustrandis accederet porro ipsae Iiterae tantum legum tur, seu, Vt Verita S loquar, tantum intelliguntur a ijs, qui literas sciunt hi vero, si cum imperita multitudine conferantur, qui est, qui non videat, quam paucissia

mos est j

At quae ab aedificandi peritia, Magnificentia dima-

nauit, magnitudo fama tanta est, ut Architectura miraculorum parens iure dici possit cuius enim artis tu mihi miraculum ostendas praeter illa septem, quae Archite- sturae ingeniosi partus extitere Admiramur Semiramidem inter foeminas munificentissimam non admiraremur, nisi Babiloniae muros, tam ingentes fabricando Scurasset Asam terris omnibu antecellere, non tam ubertas annonae, magnitudo pastionis, copia rerum, cum earum , qu e importantur, tum illarum, quae exportantur,

demonstrat, quam Dianae Ephesinae templum a regibuSopulentissimis per tot annos maximis impensi Sextructu, perfectumque. Nam Rhodon claris imam toto orbe Preddidit Solis Colossus, non ut arbitrantur plure S quo-

188쪽

Ira Architecturistidianus eiusdem adspectus. Etenim ut aegyptias Pyramides omittam, An Mausolum nosceremuS,an Cyrum, nisi illum quidem sepulatiri ab amore Artemisi aedificati superbia, hunc vero magnificentia domus praetiosissimis lapidibus auro illigatis a Memnone extructae posteris euulgassent quid enim extulis et caput Roma supra nationes omnes hac etiam fabricandi virtute, nisi Capitolium temploru omnium pulcherimum,&li iasimum excitasset ξ mihi ne Salomon quidem ulla re tantum sibi decus videtur comparasse, quantum celeberimi ipsius templi fabrica, quod siue auctoris opulentissimam sapientiam siue operis castissimum , eundemq; pleni Lsimum religionis, sanctimonia finem, siue lapidum,3 rerum Omnium, ex quibus compactum, dignitatem, d pretium siue auri, argentique talenta in tu ornamentum erogatari siue dispositionem, formam considereS,minime vereor , qui cum eruditissimis, sanctissimisque viris miraculum miraculorum eiu generis appelleS. Hic me templum Alexandrinum admonet, Vt in reruadmirandarum enumeratione se non praeteream. Quamquam enim multi templis collatum , cum gigantibus conferri Pygmeus videatur , tamen se miraculum existimat, non ob magnitudinem, sed ob illam, qua Deus illud prouexit, admirabilem rationem. An non miraculum istud est templum, quod a religiosis poene egenis, in tanta loci celebritate, ubi do morum emptarum caritaSincredibilis , in his vero tem porum angustijs, in quibus ratio ipsa victus discilli ma, tanta magnitudine structura, columnarum, marmoris varietate, sine alio prcesidio, qua diuina liberalitatis,

189쪽

Lon Θmlolica . 23ωhominum piorum spe caeptum, euectum, iam poene perfectum est ΘEst igitur Mediolani regio in ipsis poene vobis medio

sita, a Zebedeo iudice olim huius regionis Lebediam etiam nunc appellant in hac sub Alexandri Thebanae Iegionis Signiferi, martyris inuictissimi nomine spei suae vexillum Clerici Regulares SSauli erexere. Itaq; a partu Virginis anno supra millessimu sex cetesimo secudo a Federico Cardinali Borromeo, Mediolanesi Archiepiscopo impetrarunt, ut in fundamentum templi primus Iapidem mitteret fecit pro sua beneuolentia humanis simus Praesul ac celebri die illustrium virorum stipa tus corona fabricae initium dedit Cernas nunc solidisssimis inixum standametis tempIum

exurgere, parietibus compactum satis,&latis, de firmis. materies enim poene omnis delecta est forma templi quadra prorsus foret, ni versus chorum se paullo longius extenderet Qui enim huius descriptionem architectatus est , maluit, ut pedum exper potiuS, quam acephalon esset. Itaq; maius altare tanquam caput templi constituit, proximum spatium , velut eiusdem col- Ium, Hemispherium in medio tanquam umbilicum racventrem hinc , inde duas humiliores partes veluti brachiae, quibus magnum hoc corpus ad excipiendoS, emittendosq; homines commode uteretur Arae nouerri, non tam Mus sacer numer US , qua I

beatissimarum mentium ordinibus ex ijs nunc quidem sacellum, quod in fronte aeuam occupat. Mailliani liberalitate constructum, Mornatum est. Alterum, quod huic oppositum dextram sibi arripuit, Aligustissimae Eucharistiae Societati ornandum seruatur. Nam huic vi-

190쪽

I2 ' Architectu cinum gloriatur se par fratrum inuenisse, cui par simiale, aut etiam secundum haud potest inueniri, quorum

pietatis,& beneficentiae aeternum sit posteritati monitamentum. Extremum huiu dextrae partis sacellum iri Auctorem incidit eiusdem cognominis , cuius metallo frondenti marmoreum splendescit tanta est Saccorum

in nos liberalitas medium lamplum , quemadmodum maius, Mab altera extremum parte, suspensa cupiditate expectant , ut hominum p ijssimorum beneficentia de corentur. Etenim quae duo proxima supersunt, quod angustius est , ciuiles ac munificos in exiit adinc e fata miliae viros expertum est. Grandius vero Marchionis. ει usana pietatem,& munificentiam singularem Nihil hic de ornamentis singulorum nam Vnumquodque

suum caput exposceret Marmor varium, elegan S, copiosum. Sed cum materia ars decertat. secilii intexuit, expoliuit, ut in ea varietate admirabili lusis e secum natura videatur columnae varijs maculi nobiles, ubi tantatum binae, ubi etiam quatuor fastigium sustinent ex la pidibus decorum. Simulachra ex marmore , excellentesque tabulae cumulant ornatu. Hemisphericam breuis amphileatri formam habet. Maiestatem, sulchritudinem octo augent ingentes columnae innumeru disposiis, teretes ad ungue expolitae, quibus totidem supra respondent luminis ianitrices fenestriae, Bases infra ornamentis

ditissima: fornicem magni arcubu inni Xam, caeptam videmus, nondum perfectam, quemadmodum interrupta

pendet facies templi, tribus portis ingredientibus nedum aperte patens cum aditum occupanteS domus a

fundamentis excisae fuerint, tunc platea nobilis, Mingens esto.