장음표시 사용
391쪽
do & classiu ratione habuisse legutur, iccirco eucuriatim sui nagiv ferebatur, cosuse & absq; ullauerarum populi partium distinctione,sulf agium serri diccbatur.
riatorum comitiorum. Cap. v.&UI.
CVri ta comitia non sere poterat auspicato seri,idq; in foro, adeoq: in comitio.na que comitia habebatur in foro, in ea sori parte ubi erat comitiu ea haberi docuimus.unde apparet Comitiu Iocii fuisse destinatu Curiatis comitiis.quod& Varronis uerba lignificat,ubi ait,Comitium inde primum nome habuiste, quod comitiis euriatis populus illuc coueniret. De tempore uero illorum comitiorum, nihil habeo quod dicam:nisi diebus comitialibus ea habita suisse.
DE DIVERs Is RER UM PUBLICARUM FORMi S,
D E Q v E ROM ANAE PRAESTANTIA.
saepius auctae, sepius mutationes in contrariu expertae sunt,
tio,& fiiturorum praedictio: quod non magni utiq; negocii est, de cognita reserre,& futura
ex praeteritorum eiactis coniiciete enunciare. Romanae aut e Reipublicae, propter cius uarietatem& praesentem statum exponere, & cum non satis costet,qualis cdm in singulis quibusq; tum iu uniuersum superiorib. temporibus propria eius fomma suerit,eueta & exitus praedicere,difficile nepe ac laboriosum est. are no fortuita quada intelligetia de cotemplatione opus fuerit, si quis dilucide ac distincte ipsus discrimina de differetias dispicere uelit.Tria uero costaeuerunt,qui certa ratione huiusmodi quaestiones tractadas susceperunt, rumpublicarum genera statuere: quorum unum Regnii , alterii optimati si Principatu,tertiit populi Imperi u appellant. Iure aut e quis mea quide sentctia, eos percoietur: utrum haec ut sola nobis,an ut optima Rerupublicarum genera proponant.Ac mihi quide utrucunq; rc oderint,parii attendisse quid diceret,uiderentur. Nanq; omnium ea Respub. optima duceda est, quae cx omnibus hisce formis composita sit: atq; hoc quideno ratio latumsed in hunc plane modum, instituta apud Lacedaemonios a Licurgo Rei p. exemplum,certo fuerit documento. Sed neq; sola haec genera csse arbitradum est: vidimus enim lingu- Iorii plerunq; hominum,tirannoruq; dominatus: qui plurimit a regno disterentes,quiddam tamen
regno ipsi persimile habere uiderentur. Siquide& qui soli potiuntur imperiis, quatenus post uni,
Regni nomen usurpat atq; eme militur.Quinimo S plures etia sunt ex earu Rerum publicarii numero,quae paucorum arbitratu regunt: quae cilm ad earii forma proxime accedere uideatur,quae optimoru quoru inq; colitio gubernatur: ab ea tame,
ut dica, qua Jogissime absunt. Eadem est ratio in populi ad mimi iratione. Quod sane uerissimum elle, ex hoc, uel maxime patet. No omnis etenim unius dominatio, Regnia nucupa ducit:sed q iodlibetes ac uoluntarii populi permittunt ae dis rant:atq; ubi res magis conli lio,de sapientia, quaui aut metu ad inimitratur. Nec sane quae uis paucorii gubernatio, bonorum principatus existimari debet: sed ea in qua lectissimus qui'; , ae iusticia prudeliaq; probatissimus aequabiliter se in mae rum praesit. Eodcq; modo no ea populi administratio habenda est,cum promiscue uniuersa multitudo, quicquid ei uisum oblatumq; fuerit, statuit de decernit: ted ubi patrium cosuetumq; sit rite pieq; Deos uenerari, parentes colere, honore
senes afficere,legibus parere, ubi mores hi atq; instituta vigeant: cum id tum demum ius ratumq; fuerit,quod plures iusserint.ea merito populi administratio appellari poterit. Dicendu est igitur, sex rerumpus licarum genera esse: tria quidem ab omni b.uulgata,& luperius a nobis dicta:t ria uero his proxima de cognata, unius uidelicet, paucOrum , contusae atq; impetitae multitudinis imperium. Verum enimuero prima omni u fortuita ueluti naturae opera,nullo hominu colitio,ianius ta-
392쪽
iam do moderatione adhibita, regnum gignitur. Hoc iam at proxima sibi uitia cum declinare atq;
in tyrannide conuerti coeperit, rursus eo sublato optimatum principatus exoritur. Hoc iam in paucorum dominatum suapte natura transmittato,
cumq; multitudo praesidii iniurias persecuta suerit, populi gubernatio conflatur. Postremo huius licentia & petulantia temporis ui quadam & progressu,res ad uniuersae atq; imperitae multitudinis administrationem deducitur. Atq; ea quidem quae nuc disserui, quiuis uerissima esse intelliget, qui horum uniuscuiusque generis. naturales hortus & conuersones diligenter animaduerterit. Qui enim reipublicae cuiuslibet primordia nou rit, solus utiq; eius de progressus & summam, i clinationesque ac finem perspicere poterit: qu Ve tempore,quave ratione sit quaelibet pnaestina
formam receptura. In primis aute existimaui Romanae reipublicae,cum ea maxime naturales origines & progressus habuerit, hane descripti nis rationem accommodatam fore. Atqui subtilius sortasse ac enucleatius de naturali rerum publicarum conuersione,a Platone,atq; aliis quibusdam Phr- Iosephis,tota ratio ppe sa& examinata suerit. Eorum tamen disputationes,qJ multa rerum uarie tale, ac prope nimis longa oratione explicantur, paucis Perspicuae atque apertae sunt. Quare ex omnibus quae de hoc genere tradita fuerunt, ea duntaxat quae ad civilem disciplinam,commune que hominum sensum pertinere uidebuntur, ut breuiter ac summatim percurram, operam dabo.
Q si,d si quid in hac priore, ae de uniuersa re summatim suscepta tractatione praetermissiam uidebitur,totum id sequens deinceps,& per partes d
currens Oratio reponet. Quas igitur rerumpublicarum caussas,quibusve initiis eas ortum duxisse dicam Nempe cum aut ob cleuuiones, aut pesti lentiam,aut fame,aut alias eiusmodi clades, maxima hominum multitudo consumpta & delata fuerit quae calamitatum genera etiam ante accidi sie,&in posterum saepius euentura, ipsa nobis ratio
persuadet amissis ae sublatis artibus & studiis, cum ex quibusdam quasi seminum reliquiis , aliquo post temporis interuallo , rursus numanum Lenus auctum di propagatum fuerit: tum credibile est,queadmodum cetera etia lato ignobiliora animatium genera solet, qui b natura insitum est, ut sui quaeq; generis coetus & societates expetat, in unum congregata ob naturae imbecillitatem, hominum multitudine, certa quadam naturae loge fieri,ut qui maxime corporis robore atq; am mi sortitudine praestet,ceteris praesit atq; impe ret. Atq; hoc quidem uel maxime naturale arbitrari debemus,quod etiam in ratione carentium animalium generib. cotingere videmus: in quorumgib.manifesto fortissimum quenq; principatu
bi uendicare animaduertimus exemplo sunt tau
ri, Pri, galli gallinacei, atque his similes bestiae .
Ae eiusmodi sine prineipia esse eosentaneum est
libentiusque homines animantium omnium ritu,
sui generis societatem & congregationem ad uitam degendam expetere, omnes sortissimum &potentissimum quenque sectari utpote qui robore ac uiribus imperium contineri ducant. nomen autem recte quis, unius dominatum dixerit. Postea uero quam coetus & congregationes,conuictus & conluetudo subsequi coeperit: inde iam regni principium existit,actum primum iusti atque
honesti,& his contrariorum notio &conlideratio inter homines exoritur. Atque huius quidem principatus, haec origo, haec ratio est.Cum enim si omnibus comunis coniunctionis appetitus,ex eoque filii procreenturi quoties aliquis nouae so . bolis iam adultus,tis a quibus altus & educatus fuerit gratiam non reserat neque opituletur, sed contra maledictis lacescat, aut iniuriain inserati
conuenit prosecto eos qui adsint grauiter id sesere atque indignari, cum nouerint quanta paretes cura,diligetia&charitate,quam multis etiam &quantis laboribus & incommodis liberos educarim. Etenim cum hoc uel maxime a ceteris animitib.homines disserant,quod soli ratione ac mente piaediti sunt: esset prosccto absurdum eos pecudum ritu, id quo ab illis maxime differunt, contenere, ac pro nihilo habere. Quinimo par est unumquenque aliorum actiones dilgenter notare, insolentia offendi,&aliorum periculo, quidsbi etiam euenire posset, prospicere ac ratiocinari.Eodeq; modo si quis ei a quo aduersis in reb.
adiutus& protectus fuerit, nedum gratiam non reserat,sed eum etiam laedere aggrediatur :co
sentaneum est omnes qui hoc uideant stomachari,atque in illum offensiore animo esse: ex alio rei autem periculo sibi exemplum capere, unde ad hominum animos of sciorum species quaedam ει notio peruenit:quae sane iusticiae origo de sinis est. Pari etiam ratione, si quis ab aliis omnibus pericula & calamitates Ppulset, serocissimarumque belluarum impetus excipiat & sustineat: hue uerisimile est sentienti multitudinis beneuolentia ac studio principatu dignum iudicari. Iis uero cotraria qui faciant ,abalienati animi atq: inuidiae significationem dari.Quib.item ex rebus probabile essicit,quanda apud multitudinem honesti ac turpis,& eius quod est inter haec discriminis cosiderationem oriri: quorum alterum ob utilitatem expetendum atq; imitandum ducitur, alterum cotra fiagiendum.Quoties uero is qui summae rerupraeest,plurimumq; pot,multis id testimonio suo coprobatib.in iisdem quae superius dictae sunt, a
lib.ac studiis perseueret, existimeturque eorum
qui ei parent,unicuiq; suum P dignitate tribuere
nullam iam homines uim metuentes, plurimum uero in unius consilio & rerum gerendarum pra 'dentia,positum iudicantes,eius se potestati subtiaciunt, eiusque dominatum diutissimὰ tuentur,
393쪽
ae iam seniori praesidio sunt,unoque omnes consensu contra insidiatores pro eius imperio dimicant. Ita Olim principatus a robore ae uirib.ad rationem transscratur, sensim ex imo rerum dominatore fit, existitque rex. Haee prima est iusti atq; honesti apud homines, atque his contrariorum notio: haec ueri S legitimi regni origo.Neque illos tallim populi, sed eorti quoq, posteros , quos
maiorum suorum studia 3c artes retenturos credunt in regno conseruare solet.Quod si nonnun- qua eos propter impotentiam serre non possint, non iam robore & corporis uirib. sed consilio &prudentia,quibus regnum deserant , praestantes eligunt, reipsa in stiperiorum temporum mutationi b.quantum eorum alterum alteri praestet,experti.Olim igit qui semel honore illo digni habiti, eiusmodiq; potestatem adepti suissent, in regnis
consenescebant, cum ut opportuna loca munirent , & imperis fines propagarent, tum ob securitatem, tum ut populis affluenter uictui necessaria suppeterent. Haec studia sectantes, nulli aut crimini aut inuidiae Iocum dabant, quod non magna in eis aut uictus, aut uestitus mutatio cemebatur' uerum seinper in oculis ciuium uitam agentes,eadem qua populus uictus ratione utebatur.
Sed postquam ii qui eodem ex genere ac sangui.
ne in regna successerant, cum iam comparata haberent praesidia,& rebus ad uicium pertinentib. magis quam pro necessitate abudarent . ob nimia bonorum copiam atq; am uentiam, cupiditatibus obsequentes, arbitrati sunt, opollere principes ornatiore ac splendidiore uestium & epularu appararitiab iis qui sub eorum imperio essent,dii ferre: ad haec licere,nemine ob metum contradice te,inconcessos concubitus appetere. Quaecum partim in eos inuidiam concitarent, partim iram atrocissimam atque odium accenderent, coorta
est ex regno tirannis.Tollendae uero iniustae dominationis initia ,haec propemod lina quae a me iaexponentur, fuere. liebant aduersus principes,noab insimis sed generosissimis & fortissimis quib.
que insidiarum coniurationes . quod qui tales sunt,minimc possunt Principum iniurias& contumelias ferte. Ait iuuante autem easdem ob caussas, Ducum suorum colitia multitudine,regnum,
atque illius imperii,quod penes unum tantummodo fuisset forma facile ut deleretur eueniebat. Atque inde iam optimatum principatus, ortum atque initium duxit. lis enim qui unius imperium euertissent,multitudo praemii loco,de manu quodammodo rerum admini lirationem tradere, etiaque se ac sua gubernanda committere. Hi primo administratione gaudentes,communi utilitate nihil antiquius habere:singula quaeque tam publica quam priuata,scduld& accurate administrareae tueri.Sed clim iam liberi eandem a patribus potestatem accepillem , malorum illi quidem expertes,aequabilis uetrb iuris, communisque libertatis rudes & ignari,educati autem ab initio in potestate atq; honorib.paternis,ac eorum alii ad impotentiam N cupiditatem,alii ad uinolentiam , et luxuriosos conuiuiorum apparatus, multi ad uim iniuriamque mulieribus ac pueris , per stuprare raptus inferendam se conuertissent:facile optimatum principatum ad paucorum dominationem trasserebat.Quare celeriter eiusmodi quales paulo ante comemoraui, conspirationes in populo fiebant,unde illorum imperio, per idem quod tyrannos oppresserat infortunium,finis imponebatur . Cum enim quispiam animaduertisset,ciuium in potentiores concitata inuidiam atq; odium,actum demum cotra eos dicere, aut aliquid moliri auderet,utilgi cocursu propte atq; alacriter adiuvabatur. Rcliabat igitur ut his de medio sublatis, neq; rege creare,ob iniusticiae qua superiores usi
fuerant metum,neq; plurib.rempublica comiti re auderem,ta recenti scilicet rei male gestae memoria. Ad eam igitur unam, & adhuc integram,
quam in seipsis positam haberent, spem deuoluti,
reipublieae cuius prius administratio penes pax cos potentiores erat,popularem forma efiiciebat, ad suam uerb ipsorum fidem & procurationem, publica recipiebant. Ae sane donee ii superessent, qui sub dominatu Ze impotentia uixissent,praesenti temporum statu laeti, ac bene & praeclare secuagi existimantes,libertatem& concionum lice tiam plurimi faciebant. At cum iam ex illis geniti iuueties, ad reipublics gubernacula accessissent,& subinde nepotibus rerum administratio tradita esset,illi minoris iam ob diuturnum usum,aequabile ius, ac libere concio nandi facultatem aestimam es,eorum singuli, plus ceteris in republica
posse contendebant: in hanc autem cupiditatem ,
locupletiores maxime incidebant. Reliquum igitur erat,ut cum iam ii principatum appeterent,
atq; id per seipsos, propriisq; uirtutib. cosequi ncquirent,pecuniam in uulgus quatiis ratione deliniendum S corrumpendum, profunderent: qua .
largitione cum semel iam plures inescassent , ob multitudinis in accipiendis abliguriendisque muneribus dementiam,rursus popularis rei publicae administratio tollebatur,moxque in ui ac manuuliccntia,omne erat ciuitatis ius. Aliut facta enim multitudo,aliena bona comesse, uitaeq; suae spem omnem in sortunis alienis ponere, ae ducem elato animo atq; audacem, cui paupertatem ad publicos honores interesusus fui siet aditus, nacta, reipub. formam illam , quae tota in manuum fiducia posita esset , efficiebat , ac tum in unum coacta , caedem facere, ciues eiicere,pro
scriptoriim agros, diuidere , donec sevum rur sus& efferatum unicum dominum reperiret. Haec est rerumpublicarum ueluti in orbem quendam comtertio,haec naturalis earum,qua immutatur de conuertuntur, eodemque certo rursus ordine reseruntur,dispensatio. Quae si quis diliget
394쪽
ernotarit, is fortasse in temporum momentis aliquantulum aberrabit , eum rerum publicarum euenta & exitus praedicet. Quo uerb earum sinsulae,quoad incremctum de declinationem loco fiat:quo pacto earum transmutatio situra sit,
qui absq; ira & inuidia pronunciarit: perraro utique selli ae decipi poterit. Atqui ad hanc maxi-mὸ normam de disciplinam, Romanae reipublicae
constitutionem, inclementumque ac summam , atque his econtrario futuras conuersiones,dignoscere possimus. Quod si S: aliarum cuiuis,ut modo dixi, & huic ipli continget, cum ab initio naturalem ortum atque incrementum habuerit, e dem natu rae ui atque ordine, contrarias mutationes pati. Quod ex ijs quae posterius dicentur, colligere licebit. Nunc autem breuiter de Lycurgi in ferendis legibus instituto , pauca comme morabimus erit enim sermo hic nequaqua a pro holito alienus. Is cum intelligeret, si figilla quaeque superius commemorata rerumpublicarum venera,certa quadam naturae ui consumi atque interire,quaeque earum siniplices, 3e unius tantilformae client,quod celeriter in propria, de natura sibi adiuncta uitia uerterentur , maxime debilas ta caducas esse.na quemadmodum ferro aem-so,tignis teredines ac tineae innatae pestes adlaaere
sirunt , a quib.ea quamuis ceteras extraneas noxas euaserint, his tamen intestinis malis exedun-hur & corrumpuntur: eodem modo singulas respubi icas quaedamn itura inlita & ingenita uitii consequuntur & comitantur: regnum unius d minati O,optimorum quorunq: principatum paucorum impotentia, populi administrationem feritas,audacia & manuum inlcctio in quas utique
uitiosas deprauatasque species,respublicas, uti si
perius expositum eis , comi erit atque immutari temporis progresso necesse est. Quae intuens &Prouidens Lycurgus, non simplicem, neq; unius tantum formae rempublicam constituit, sed omnes optimarum rerumpublicarii uirtutes ac proprietates in unum coniunxit & congregauit, nera earum ultra quam satis esset auita & prou a,in sibi adhaerentem de cognatam perniciem
incideret. sed uniuscuiusque robore ac potentia inter se inuicem obnitente , nulla ciuitatis pars usquam declinaret, neve multum propenderet, sed reipublieae forma aequis ponderibus examinata,parique ueluti lance librata, per quandam inter se partium aequalitatem, tanquam adaequatis nauis onerib. quain diutissime duraret ac uigeret. Nam regno ne se insolenter ei ferret, populi me tus obstabat, cui sua etiam in reipublicae administratione pars attributa erat: ac rursus populus minime Reges contemnere audebat, ob seniorumeturn,qui ex uirtute ac meritis in Senatum i
Oi,semper sese ad meliores iustioresque partes apPlicare parati erant:ades, ut tenuior debiliorque rata. xl legib.atq; inititutis pareret, senum accessione quasi libramento quodam susterata, maior
grauiorque redderetur. Is igitur cum eiust nodi rempublica instituisset, effecit ut prae telis omnibus quas unqua nouerimus, Lacedaemoliti diu tissime libertate suam conseruarent. Atq; ita qui dem ille cum certa quadam ratione, tuitatum natii tales ortus & progressiis prospexisset, cam qui diximus rempublicam ab omni labe ac uitios iunctam instituit. Romani itero in republica domi constituenda,eundem sane isne cosecuti sint non tamen id consilio, rationeve aliqua ,sed per
tot certamina ipsa casuit m uarietate, in maximis
plerunq; rerum discriminibus,ut optimum quodque semper eligeret,admoniti ae edocti ad eundeque I rcurgus instituit, finem perueneriat,praeclarissime uero prae ceteris omni b.nostri temporis. republica constituerunt. Oportet aute rectu iudicc,non ex iis quae praetermissa, si d ex iis quae exposita sunt Ariptores di)ii dicare:ac si qd in his mendacium deprehcderit,illa quoque ob ignoratiani
praetermissa putare: iin omnia itera fuerint,concedere scriptores,ea certo consilio non ob igno ratione reticere uoluisse res igitur,quas omite prius comemoraui partes in republica uigetrant
Tam uerb aequis portionibus,apteque dispostriae inter se distributae, ab ipsis regebatur,ut neque incolarum quisquam collanter affirmare posset,
uniuersa rei p.forma,ex optirnatumne, an populi totius administratione, an itero unitis tantum imperio esset. Ac minime quide id absurdum i fideri debet. Quoties enim Cosuiu imperi u intueamur
absolute regia, se ex unius dominatu: quoties uero Senatus auctoritate, ex optimatia adminiistratione:at quoties populi potestate respiciamus, popularis utiq; reipublicae forma uideatu In quib. aute reipublicae partib.unsi quodq; genus S quondam emineret,& minc etia pauculis quibusda ex copiis, ius suum obtineat,haec si int.Consules antequam ex urbe legiones educat, urbanarii omniurem ius atq: imperium habent.his etenim ceteri omnes magistratus, praeter Tribu.ple.paret ac subiecti sunt dii legationes in curiam introducunt, hi quae celeriter decidenda sunt statuunt ac decornunt. cum negocia urgent,quae deliberanda sunt ad Senatu referunt . penes ipsos ut quae patres decretieruntsedulis perficiatur, cura omnis ci administratio est. Quinimo de que de republica P putu trasyda di conficie la liint,eoru oniciu est
perpendere ac diligenter examinare , conciri Des quoties opus eii aduocare , Senauisconsulta populo referre , quicquid maior pars iusserit exequi. Quin etiam in his quae G belli
apparatum ,& castrensem disciplinam pertinetit, hi summum imperium habcnt. Hi , ius est sociis quicquid uisum fuerit imperare, tu ibunos millita creare, delectum habere. Ad haee de iis qui sub eoru imperio sunt, in castris arbitratu filio supplicta sumere . His praeterea licet,eos comitante qdae
395쪽
store, ae seditio imperata iaciente, publici aeris
quantum res ipsa tulerit,impendere: adeo ut quisquis ad hanc putem respexerit, probabiliter dicere possi t,reipublicae formam regiam & Oxunius tantum imperio esse. Quod si quid ex his aut ex iis quae paulo post dicentur,uel nunc uel in posterum immutatum suerit , nihil utique illud ad
hanc quae nunc a nobis explicatur, reipublicae ex diuersis formis constitutionem pertinebit. At enim Senatus prim3 quidem aerarii totius dominus est atque administrator: nam & redditus omnes in eius potestate sunt, se eiusdem arbitratu impensae sunt. Quaestores enim sine Senatus auctoritate,praeter ea quae Consules iusserint,ne minimum quidem cum opus suerit, in rem ullam sumptum facere possunt:grauissimae autem illi ac maximae impensae,quam Censores in quinquennales lustri apparatus faciunt. Senatus praeest,ab eoque auctoritas illa & facultas bis conceditur ac permittitur . Iam uero malescia & erimina per Ita .liam eommissa, de quibus iudicium publice fieri
debet, utputa proditionis,coniurationis, ueneficii, caedis atque insidiarum, ad Senatum reseruntur , eiusque de his cognitio est. Quod si qua in
Italia controuersia dirimenda, si publice uel priuatus quispiam, uel ciuitas obiurganda, si cui auxilium aut praesidium serendum est, de his omnibus curam Senatus adhibet. Eodemque modo si extra Italiam ad aliquos legatio mittenda sit, uel ad aliquid decidendum,uel ad foedus faciendum, uel ad cohortandum aut etiam medius fidius, imperandum,aut postrem5 ad res repetendas,aut ad bellum indicendum: haec Senatus ipse curat &prouidet. Praeterea quid dei legationibus extera- rum gentium quae in urbem uenerint agendum, quid eis respondendum , in senatus uoluntate
atque arbitrio positum est.Atque horum quidem quae superius dicta sunt,nihil est cum populo comune,aded ut quoties quis ad urbem uenerit a sentibus Consulibus, prorsus ei respublica optimatum cosilio regi & gubernari uideatur. Quod sane multi Grscorum & Regum etiam persuasum habi ni,quod negocia quae in urbe habent, sere omnia per Senatum transiguntur. Quibus ex
rebus quis non utiq; iure addubitet atque interroget, qualis & quae nam in rei publicae administratione, populo pars relicta fuerituum eorum omnium quae superius commemorata sunt, sumniam Senatus potestatem habeat, & quod multo maximum est,omnis aerarii disipes alio penes cstmsti: Consules autem cum exercitum eduxerint,
summum foris militiaeque imperium habeant. Atqui sua etiam populo, & ea quidem amplissima pars relicta est: solus enim in Republica &rcens de praemis potestatem habet: quibus utique rebus Imperia & Respublicae, atque omnis humana uita continentur. apud quos enim huiusinodi ratio non cernitur , aut iam nota male administratur, nullum apud hos negociorum gentis recte & prudenter geri potest. Qui enim id p
est, aequa honoris portione improbis ac bonis iudicat igitur populus & plerunque in alijs etiaquaestionibus quoties grauior aliqua maleficii mulcta irrosanda sit, & praesertim in eos qui maiores magistratus gesserint : solus autem capite damnandi potestatem habet. Qua in re illud sane apud eos laude commemorationeque dignissimum est,quod eorum instituto,ijs qui capitis damnati fuerintait ex urbe palam egrediantur pe mittitur: ac si isibilum una ex eis quae iudicium exercent, reliqua suerit quae nondum suifragium tulerit, exilium reo sibi arbitratu suo deligendi facultas datur:exules autem Neapoli, Praeneste, Tybure, atque in alia qua uis foederatarum urebium tuto esse possunt. Praeterea populus ipse magistratus dignissimis quibusque defertoic mandata. quod sine pulcherrimum est in republica probitatis & uirtutis praemium:leges etiam comprobandi ac sanciendi ius habet. quod caput est, is de pace,de bello, de faedere. de controuersis docidendis aut componendis delisecrat, is unu quodque horum confirmat,ratumve aut irritum facit.
Quibus ex rebus iure optimo possit aliquis dic re,populum sibi maximam in Republica partem
uendicare, ac reipublicae formam ex populi adiministratione connatam esse. Quo igitur pacto Respublica in partes distributa tuerit, iam dictum
est:nunc autem qua partes illae ratione, quoties
uelint sibi mutuo repugnare tibique inuicem opitulari possint,dicendum est. Enimuerb Consul postquam eam quam superius dixi facultatem a-
det tus,sopias eduxerit,quod ad ea quae superius dicta sunt attinet,sumino quidem ille cum impcrio esse uidet utauerum ob eum de quo iam egimus consensu ni,populi ac Senatus auxilio indiget, te sine sis,per se minime ad res gerendas ac perficiendas idoneus est. Constat enim Oportere asiidue lasionibus eorum aliquid mitti, quae illis publice suppeditari solent. Sine tamen Senatusconsulto, neque frumentum,neque uestimenta,nec obsonia legionibus administrari potiunt,
adeo ut eorum qui exercitus ducunt expeditio nes & consilia omnia, quoties eis obstare, cum eisque maligne agere Senatus in animum indux
rit, irrita reddantur, & minimὸ ad exitum perducantur . Quin ut quae illi animo & cogit tione complexi fuerint, ac sibi proposuerint,pe scere possint , in senatus uoluntate politum
est . nam is postquam annuum tempus prAte rierit,aut successores mittendi aut imperium prorogandi potestatem habet: ac etiam penes eundem est,ducum res gestas& dignitate uel extollere atque omare, uel eleuare ac deprimere. Nam
quos illi triumphos appellant,quib. rerum ab imperatoribus festarum, sub ciuium aspectum euidentior quada imago profertur, neque uti decet
396쪽
apparere,iaeque omnino ducem cuiqua licet , nisi assensus fuerit senatus .in ciusque sumptum quicquid opus fuerit,erogauerit.Si quis tamen ex P- uincia decedere uelit quamuis domo longissime abiit, populi certe assensu opus est. Nam uti paulo ante exposui, quicquid transigendum, decidendum ve, aut componendum est, id per populum ratum,irritumve fieri debet:quodque est omnium sere maximui omnes qui cum imperio suerint , cum id deponunt, populo clarum'quae gesserint,ratione reddere oportet. quaobre minime illis expedit, Senatus ac populi erga se uoluntate, ae studia contemnere. Rursus iam Senatus,quamuis tantum in Republica possit, populum intue ri,ae eius rationem habere cogitur. In maximiuautem atque atrocissimis quaestionibus, eorum maleficiorum qu ae contra Remp. commissa, capite plectuntur, nihil Senatus exequi potest : nisi prius eius autoritatem populus approbarit. Eadcὶst ratio in iis quae ad Senatum ipsum pertinent. Si quis enim de ueteri eius auctoritate, comm dis, atque honoribus minuendis,legem promulgarit,eius uel perferendae uel antiquadae potestas penes populum est.Ad summam si quis ex tribu. Pleb.intercesserit , nedum Senatus nihil eorum quae decreuit, perficere,sed ne sedere quidem,aut omnino in curiam uenire potest.Tribunorum autem officium est, id semper exequi qJ populo uisum fuerit,eiusq; uoltintatem quam maxime re spicere.His omnib.de caussis,multitudinem Senatus metuit, ad populiq; uolutatem, studium,cogitationesi suas dirigit atq; intendit. At cOtra Senatui populus ipse obnoxius &subiectus est eum litiniuersum,&singulatim etiam unu inquenq; p trum colere atq; obseruare,sua ymagni intercesse putat.Na cum in Italia multa sint uectigalium enera,quae censores in sumptus apparatusu; pulicos locare solent,ea uero non satis utiq; facile quis enumerare possit,ueluti flumina,portus, horti,metalla,atq; ut paucis comprehenda, quaecun que Romanorum imperio sunt:haec omnia populus exercere atq; exigere,& se ἡ, ut ita dicam, univcrsus in lils conducendis & curandis occupatus atq; implicitus esse eo euit. Quidam.n.sunt, qui conducunt:alii cum his societatem coeunt,
viii sponsiones faciunt,alii pro his bona fortunasque suas reipublicae mancipiant. His autem om ni b. Senatus praeest. Idem diem proferendi, si qua publicani calamitatem acceperint: eos releuandi, vi quae dissieultas aut publicum infortunium,quominus soriendo sint,obstiterit: locationem pro sus inducendi ius ac potestatem habet. Ac sane multa sunt, in quib. maximo Senatus publicanos
ucI commodo uel incommodo asscere possit.ad eum enim huiusmodi omnia pertinent ac rescinruntur,& quod maximum est,ex hoc ordine quilurimas ex maiorib.grauioribusq; caussis, ta pulicis,quam priuatis cognoscant,eliguntur.Qua
bppter Omnes eius si de illigati & impliciti dubio
'ue rerum euentus metuentes sedulo cauent , ne se ipsius uoluntati ac decretis opponant. Odemisque modo Consulum actioni b. timide ac mini-
ine libenter aduersintur: cum soris Militiaeq; uniuersus exercitus,& singuli qui'; sub eorum imperio ae potestate sint. Haec porro cum sit uniuscu- hisq; partium uis id facultas,ad se inuiccin & iuuandum & impediendum:ad omnes rerum occa sones, tam inter se apte conuenienterq: connexae
ac dispositae sunt,ut hae nulla inclior praestantiorque Reipub. rma reperiri possit. Quoties cnim communis quispiam extrinsecus ingruens terror eos conspirare,sibiq; inuicem opitulari coegerit: tantum Respub.roboris ac uirium sumere consueuit,ut nihil omnino eorum quae facienda sunt pretermittatur,ac nullius cuiusquam in muneribus obeundis, fides ac diligentia desidhretur: eum sinimo studio atq; animi contentione omnes inter se certent, ne quid serius quam statutum ne-rita atur, singulique tum una cum ceteris, tum
per se,ad id quod propositum est perficiendum,
iiiinino consensu& conspiratione incumbant. Quibus ex rebus euenit, ut eiusmodi Reipublicae
forma inuicta, inexpugnabilisque sit, atque in ea quicquid fieri oportere iudicatum suerit, persiciatur,ac nihil tam arduum ac difficile si, quod postquam id sbi proposuerit non assequatur.
Contra uero quoties externis terroribus liberati , uitam beatiorem, atque opibus secundo re rum euentu partis,amuentem aegam, fclicitate que sua perfruantur,ac sese totos mutuis adulatio rubus, luxuique ac desidiae tradiderint: tum uidere est.Rempublicam sibi propria ope, ac per sose auxilium ac remedium afferentem. Nam cum aliqua eius pars extra fines terminosque egressa , tumultus ac seditiones concitare coeperit,ac plusii isto posse contendat: clam constat, cum pars
nulla,uti superius expositum est, per se perfecta di absoluta sit, ac earum uniuscuiusque impetusci consilia, pari aliarum in diuersa nisu infringi ae reprimi possint,earum nullam plus iusto efferri, aut potentiam sibi nimiam assumere . Atque ita partes omnes in ossicio permanent , cum huius quidem insolentia & conatus reprimantur: illa uero semper alterius uires ac repugnantiam caueat
397쪽
De illustrium rerum publicarum inter ipsas differentia, deque Romanae praestantia.
nensium NixivERo seriratoressere omnes hasce Rerumpub. formas, quae floria ceteris anteceluerint, nobis prodita derunt. De Lacedaemoniorum autem &Cretensum, Matinen- sumque ac Cartagi- quidam etiam de Atheniensum , de Thebanorum Repub.mentionem secerunt. Ego uero nunc desii periori b. illis nihil dico. De Atheniensium autem ac Thebanorum paucis omnino disserendum arbitror, quod non sane diu flo me. runt, neque paulatim immutatae sunt:sed tum eumaxime florerent, ac secundissimos etiam in posterum progressus habiturae uiderentur, quod eis ut aiular ex rebus paulo ante prospere gestis,
pro temporum occasione, magna spes afrulserat repente contrarias fortunae mutationes expertae
sunt. Thebani etenim ob Lacedemoniorum i scitiam, sbciorumque in eos odium , sibi unius uel etiam alterius hominis uirtute, qui hoc ipsi imoptime nossent atque intelligerent, laudem inter Graecos Sc gloriam compararunt. Quod enim tune Thebanis non Reipub.sorma , sed eorum i quibus tum regebantur uirtus, rerum secundarucaussa fuerit , aduersa deinde fortuna omnibus planum fecit. Evidenter enim eum Epaminondaeae Pelopidae uita, illorum opes auctiς , ad summumque prouectae, ae deinde illis amissis, attritae fuerunt. Quibus ex rebus existimandum est, non ex Reipublicae sorma, sed ex uiris Thebanorum urbem tunc nobilitatam atque illustratam fuisse. Idem etiam de Atheniensium Republica dicendum est. Nam cum ea, & ante quidem saepius, manifestissime autem Themistoclis uirtute aucta fuisset,paulo post ob naturae suae inaequalitatem, contrariam fortunae conditionem experta est. Semper enim consueuit Atheniensis p pulus,nauigiis domino carentibu persimilis esserin quibus cum uel hostium metus, uel subito coorta tempestas,uectoribus inter se conspirandi,de gubernatori animum adhibendi necessitatem a tulerit, ab his egregie ac tempestiue omnia quae opus est sunt . At postquam iam deposito metu, eos qui ad gubernacula sunt contemnere, atque inter se quod non omnibus idem uideatur, disii dere coeperint:tum cum ex iis alii adhuc nauigandum censeant,alii gubernatorem urgeant , ut nauem in portum deducat:alii rudentes explicent, eosdem alii arripiant,& contrahere iubeant: tu pe quidem ob eorum inter se dissidium & eosternationem,iis qui extrinsecus intuentur, spectaculum editur: ipsi aute uectores ex huiusmodi perturbatione, in maximum discrimen ac periculum deducuntur: quare plerunque cum ex maximis pelagi aestibus, evidentissi inisque tempestatibus uaserint, prope terram,atque in portu ipso naufragium faciunt. Silod utique saepius Atheniensum Reipub.contigit:quae cum aliquando mari mas temporum procellas:ob eorum a quib. tunc regebatur uirtutem deuitarit,interdum in summa tranquillitate,rebusque maxime sedatis& com positis,temere quodammodo & praeter rationem omnem periclitatur. De hae itaque ae Theban
rum Republica nihil est quod plura dieamus: in
earum enim utraque eonfusa& imperita multitudo,illic concitatione quadam atque acerbitate insignis,hic in ut & insolentia alta di educata, prout proprius cuiusque impetus fert,cuncta regit atq; administrat. Iam uel o cum ad Cretensium Rempublicam transeamus,operaeprectum est,duo hec considerare: priind quidem quibus adducti ratioitibus ueteruin scriptorum probatissimi, Ephorus enophon,Callisthenes, Plato,eam Lacedaemoniorum similem esse tradiderint:deinde laudabilem demonstrent.quorum neutrum sane mihi uerum uidetur.quod ex his animaduertere licet e ac primo de utriusque inter se dissimilitudine disseramus. Aiunt enim hoc proprium este Lacedaemoniorum Reipublicae,ut in his quae ad praedia pertinent,nemo censu alios superet sed unusquis que ciuium tantundem publici agri possideatin ve quisqua pecunia preciosave suppellectili abundet.Quae cum nullo apud eo sin honore snt, nocesse tandem est ex Republica, omnem plus minusve habendi contentionem tolli. Tertio apud Lacedaemonios reges imperium hereditarium habent: qui uero senes appellantur, quoad uiuiit. Quorum ductu & consilio uniuersa Respublica regitur & gubernatur. Apud Cretenses autem omnia his contraria sunt.Nam illis ut quisq; maxime potest,agros in infinitum cui sunt possideres
398쪽
de re, leges permittunt e suppellei illium uero copia tanti apud eos sit, ut quo lautiore quis ea,& pretiosiore utatur , eb praeclarius eum illo agi putetur. In uniuersum autem turpis quaestus,& plus ceteris habendi cupiditas , adeo inter
eos dominatur, ut apud Cretenses nullum omnino turpe ac sordidum lucri genus existim tur. Magistratus uero apud eos annui sunt, popularisque Reipub. serma, adeo ut plerunq; mirari soleam, quanam ratione adducti, de rebus ta diuersis at': inter se est rariis non secus aes conli miles eiusdeq; generis essentaeisseruerint: S cum eiusmodi disserentias non uiderint, ad reliquam orationem ueluti Corollarium quoddam addunt, solum inter homines natos Lycurgum certissima rerumpublicarum firmamenta uidisse. Nam cum duci sint quibus Respub. cosemantur , fortitudo in hostes,& ciuium inter se concordiareum opum cupiditate sublata, simul intestinas discordias & seditioiam remouisse: qui b.ita constitutis, Lacedaemonios horum malorum expertes optimὸ prae ceteris omnibus Graecis, & sum ma concordia Remp. regere. His ita expositis, cum uideant ex comparatione Cretenses,ob ingenitam auaritiam & impotentiam,utplurimum inter se dissidere, atq: inter eaedes ae ciuilia bella
uersari nihil tamen sua interesse arbitrantur,cum
de hisce Respub. ueluti si cosimili propemodum
essent natura,verba facere audeant.Ephorus quidem praeterquam quod propria utriusq; nominati surpat, uocabulis iisdem de utraq; disserens e usq; uritur: ut nisi quis ad propria nomina alte derit, nullo modo discernere possit, de utranam earum dieat. Haee sunt in quibus illae inter se mihi differre uidentur. Iam uero quibus de causis Cretensem , neq; laude neq; imitatione dignameenseamus deinceps persequamur. Etenim duo euiuslibet Reipublieae fundamenta est earbitror, per quae earum potentia & status aut expetendus, aut contra pro nihilo habendus sit. Haec autem sunt consuetudines & leges, quae si laudabiles &expetendae fuerint,&priuatim hominum uitam, ad pietatem&animi moderationem comparant:& publica civitatis instituta, apposite ad aequita
iis ae iustitiae rationem informant. E contra ue-rd,si uituperabiles ae fugiendae. emadmodum igitur quoties apud aliquos mores atq; instituta
recta & honesta intuemur,asseuerater dicimus,&homines ubi ea vigeant,& eorum Rempublicam probitate ac uirtute insignem esse: eodem etiam modo cum priuatorum hominum uitam turpe, auaritiaeq; ae iniuriis dedita, publicas uero altiones iniustas conspexerimus,lure optimo affirmanri possit, & leges ad priuatorum morum consuetudinumq; normam sectas,& compositas, & Republicam uniuersam necessario flagitiosam esse. At neq; magis fallacia & fraudulenta ingenia qua Cretensiunt,paucis admodum exceptis, neq; pu
blieas actiones iniustiores quisquam reperire possit. Quare cum neq; Cretensium Rempub. Spartanae similem, neq; per se expetendam atq; imitandam iudicemus, eam ab hac superius nobis praeposita Rerum publicarum comparatione reijcimus.Sed neq; Platonis Rempublicam equum est quamuis eam philosophorum aliquot celebrent,
in comparationem aeducere. Quemadmodum enim artifices aut Athletas, qui nullum unquam de se speeimen dederint,neq; corpus exeicuerint in publicorum ludorum certamina non admittumus:ita neq; hanc decet adducere in contentione de principatu , nis prius uerum aliquod opus situm demonstrarit. Vti uero ad hune usq; diem sese res habet, quicquid de hac, s cum Spartana , Romanaq; ae Carthaginens comparetur,dicium fuerit, persmile uideatur, ac s quis cum smulacrum aliquod protulerit, id cum uiuis & spirantibus hominib.conserat: quamuis enim id ex artificio laudabile st,cotentionem tamen eorum quae inanima sunt eum animatis, imperfectam S pi ne dissimilem ae dissentaneam spectantibus conis tingere par est. Quare his omissis ad Laconicam
reuertamur. Ae prosecto mihi Lycurgus uidetur. ad hune sane finem, ut ciues inter se concordes degerent, ac Laconicam terram securam praest rem, incolumemq; Spartenae liberam tueretur,
tam egregie prouidisse, sq; leges tulisse, ut eius mentem de consitum diuinius quam pro humano captu fuisse iudicem. pum enim aequalitas in uictu frugalitas , di communio eam uim erat habitura, ut & priuatorum uitam temperantem ae modestam efficeret,& Rempublicam a dissidiis ac seditionibus uaeuam & immunepraestaret exercitatio uero ad labores & terii di cultates, homines sortes ac generosos redderet.Atq; hae si
de uirtutes,teperatia uidelicet,& sortitudo, cum ambae in eunde animii,aut eande ciuitate cocurrerint mon sane sicile aut ullum inde sagitium etna narit, aut ullum eis Oppressionis ac seruitutis periculum metuendum fuerit. quapropter cum ille
eiusnodi rationib. atq; artibus Rempublieam instituisset firmam, di maxime stibilem uniuerse Laconica: securitatem peperit, & in multa secula Spartanis ipfs libertatem reliquit . Quod uero ad Imperii propagationem, principatumq: sbi
uendicandum, atq; uniuersam rerum soris gerendarum facultatem attinet: nihil sane mihi neq: sigillatim, neque uniuerse aliud quidquam cogitatione eomplexus fuisse uidetur, quam ut certam quandam ciuibus necessitatem imponeret: ut que admodum in uictu priuato eos temperantes, ac suis contentos bonis institueratura ciuitas publice in omni actione frugalitatem quandam seruaret, ae nullius extrinsecus opis egeret. sed enim cum eos in priuata utimis ratione, eluitatisq; suae institutis ambitionis omnis expertes ac modestillimos reddidisset aduersus ceteros Graecos ambitiosissimos
399쪽
tiosissimos, die dominandi cupidissinios , maxime m alieni appetentes reliquit. Quis enim ignorat eos eum primi Dia Graecorum omnium ad uicinorum agros animum adiecissent, ob cupiditatem atq; auaritiam bellum Messentis ut eos in seruitutem redigerent,intuliste 8 Quis autem non ilia teris mandauit, eos maxime obstinato de pervicaci animo,iureiurando se obstrinxisse, non ante ob sdionem soluturos, quam Messenen euertissent pHoc ia omnibus notissimum est, eos quod Graeciae imperare cupiebant, eorum quos bella uicerunt, imperata fecisse. Nam cum ipsi pro Gramciae libertate dimicarem ., Perias in Graeciam: imruentes devicerunt. lis autem retrocedentibus,sugientibusq; , ut pecunia ad Graeciam occupanda abundarent ex pacis conditionibus, cui faciendae Antalcides praefuerat,Graeciae eluitates prodide, runt. Qia' sane tempore, 'uid eorii legibus atminititutis potis, imum deesset, intellectum est.Naquo ad finitimorum,ac ipsius etiam Peloponnesi impcrium concupiuerunt, ad res Ferendas Lac nicae fructibus Ac copiis contenti esse poterant:
cum illis & ad bellum gerendum necessaria in
promptu essent,& celeriter domum reuerti, ae se recipere possent. Postquam uero per mare classes emittere, ac tores res exercitus educere aggressi sunt , clarum ac perspicuum est, his neq; ferreum Dumum, neq; annuorum fructuum permutati nes,ex Lycurgi legib.institutas, ad usus ac necessarias impensas sui licere potuisse. Ad tes enim gerendas de communes numi, de apparatus ad longinquas regiones accommodati desderabantur . Q. are ad Persaram regias sores accedere , insularum incolis tributa imperare., argentum cx omni Graecia corrogare coacti sunt: cum plane iam intelligerent,per leges a Lyeurgo latas,ne
dum Graeciae imperium acquiri, sed neq, ullam omnino ex editionem sescipi posse. Quam igitur ob caussam huc digressus sum nempe ut re ipsa manifestum fiat, ad sua tuenda & firmiter conseruanda,libertatemq; retinendam, instillitae a Lycurgo Reipublicae formam, per seipsim idoneam nitie,iisq: qui hunc sibi finem statuerint, conc dendum,nullam esse neq; unquam fuisse, Laconica republica praestantiorem, aut magis expetenda . Si quis uero maiora optet, eclarius* atq; illustrius esse ducat, quamplurimis praeesse, domi
nari atq; imperare,ad unum omnes respicere,atq; illius ex nutu pcndere: iam negari non poterit , Laconicae reipublicae formam mancam do imperfectam esse: Romanam autem excellere, ipsusq; statum firmissimum ae robustissimum esse. quod& usu perspectum est . Nam Lacedaemonii cum Graeciae principatum appeterent , de propria libertate in periculum ae discrimen uenerunt. At Romani statim atq; Italiam in ditionem ac potestatem suam redestrunt, totius sese orbis terrarum imperio potiti sunt i cum ad id conseque dum,opes& eorum copiam quae ad belli administrationem requiruntur, magno illis adiumento
essent Carthaginensis uero respub. uod ad supremas illas disterentias attinet,egregie sane mihi ab initio constituta fuisse uidetur.irum S in ca rege'
erant,& Senatus optimatum autoritatem obtinebar, & populus iis quae ad eum pertinebant praeerat: ac si quandam in uniuersum conuenientiam spectare uolumus, Romanae ac Spartanae persi inilis erat. Temporibus uero secundi belli Punici an Reipublicae administratione deterior suit Carthaginensium conditio, melior autem Romanorum. Et quoniam corporum, Rerumpublicarum omniumq; rerum naturales quidam sunt auctus, de
inde status postremo inclinatio & inretitus:unia quodque autem tunc persccitis stinum cst, ctim maxime uiget,&ad summum ueluti fastigium peruenit rhoc ipso tum hae Respublicae inter se differebant, quod quo plus uiritu ac roboris Carrethagincialium prius habuerat, Romanaq; felicior atque opulentior fuerat, eo magis iam Carthago inclinauerat, & quodammodo destoruerat: Roma uero tum maximὰ optima Reipublicae ratione uigebat. In deliberationibus cnim plus, apud Cartilaginenses poterat populus,api id R O-manos sui rama tunc erat Senatus auctoritas. Vir
de fictat, ut cum apud illos plus populus, apud
hos plus optimatum auctoritas & consilium ualeret, publicis in rebus multo meliora S praesta tiora essent Romanorum consilia.quae sane caussa fuit, ut cum de summa rerum in periculum ac discrimen adducti suetint, ad extremum tamen ob recta consilia Pamos eo bello deuicerint. Exiisucro quae ad partes & singula quaeque perti
nent, ueluti ut definite dicam,ad rem militarem, rerum naualium exercitatione atq: apparatu Carthaginenses uti consentaneum est, praestant: quod disciplinam hanc patriam de uetustam habent,maximeq; omnium maritimas res exercent Tcr
stri autem militia Romani Carthaginentibus andi recellunt, exercitatioresq; sunt. in hac enim st
dii diligentiaeq; plurimum adhibent, Cartaginenses uero peditatum plane contemnunt: equitatu etiam non magni admodum faciunt. In caussa
est,quod hi externis & mercenariis copiis, Romani patrio legio narioq; mi lite utuntur. Qua eti in parte plus huic Reipublicae,quam illi tribuen'
dum est. Illa enim in mercenariorum side ac se titudine semper libertatis tuendae spem positam habet : Romana uero in suorum uirtute, soci
rumq; auxiliis. Quamobrem Romani si quid in principiis ostenderim,uniuersis copiis iterum decertant. contra Carthaginenses, cum pro patria& liberis dimicant, nunquam iram deponere possunt: sed magna cum animi alacritate atq; imp tu,donec hostes superarint, pugnantes persistunt Quare cum in rebus naualib. longe illis Romani. uia Se experientia inferiores sint, uniueilo tamin pparatu
400쪽
De illus h. Reaiam pub. differentia. 3
2pparatu . uti paulo antὸ dixi ob hominum uir
tutem uincunt. Quam ii is enim ad maritimas e
peditiones non parum naualis disciplina conserat: plurimum tamen ad uictoriam consequendaiia,eorum qui in nauibus sunt, uirtus momenti affert. Differunt etia Itali omnes ab Asris ae Poetanis ingenio, corporis robore,atque animi sortitudine . Praeterea quibusdatri institutis Romani utuntur ad iuuenes, ad haec studia hortandos &incitandos. Vnius autem commemoratio satis magno indicio atque argumento esse poterit eius
cuiae ac diligentiae, quam Respublica in ciuibus ita instituendis adhibet, ut ob laudem & gloriam sibi apud suos comparandam, quaevis pericula Selabores libentissime subeant. Quoties enim illu .strium uirorum aliquis euita decesserit, is cum exequiae celebrantur, cum reliqua pompa & ornatu in sorum ad rostra effertur, aliquando plane erect iis, aliquando etiam, sed id perraro. iacens de reclinatus.circunstante aute omni populo, si quis illi adulta aetate filius superstes sit , isque in urbe ad sit:sn minus, ei genere proximus in rostra ascedit:ibique mortui laudes,resque ab eo dum uiueret gestas,recenset.Quibus ex rebus fieri consueuit, ut cum multi res eas gestas recordentur,sbique ante oculos ponant,non solum qui earum socij ac participes fuere, sed illi etiam qui eis gerendis minime inter suerunt, adeo afficiantur ac pe
moueantur,ut luctus non tantum eorum ad quos
praecipue pertinet, sed publicus, ac totius populi communis e me uideatur. Post haec sepulto ex dauere,iustisque peractis, mortui imaginem in insgniori ae celebriori domus parte collocant, eaque ligneo quas delubro circundant. Imago autem est simulacrum, oris similitudinem affabre, miroque artificio emctam , coloribus pigme tisque adumbratam reserens. Has autem imagine, festis diei, raperientes, egregie exornant.Cum uero ex domesticis quispiam dignitate aliqua preditus,defunctus fuerit,eas in seneris pompa efferunt:addito, ut magnitudine quam simillimae appareant, reliquo corporis trunco.Hi uestib.exornantur si Consulares, aut cum imperio fuerint, praetextis:si Censorii, purpureis: si triumphales, auro intextis: atque hi quidem curru uehuntur. Fasces autem,secures, iliaque magistratuum insignia praeseruntur, prout quisque honores gradatim in Rep. gesserit: in uero iam in rostra uentum fuerit,ordine omnes eburneis sellis inlident. Quo sine laudis uirtutistiue amico de cupido adolescenti, nullum pulchrius spectaculum facile eontingere positi. Quis enim non laudis amore accendatur, cum simul uideat uirtute insigniumuirorum imagines,omnes prope uiuentes ac spi-
rantes uel quod spectaculi genus pulchrius atq; honcitius uideri possit insuper is qui eum qui
mox sepeliendus est. laudat , postquam omnia qua nominatim de illo diceta erat,oratione persecutus suerit.ab eo ii qui tum ibi adsunt maioribus,atqi altissime a primo ipso generis auctore exorditur:eorumq; uniuscuiusq; sortunam & res
gestas recenset. quo fit, ut bonorii in gloria perpetuo renouata, eorum qui praeclare aliquid gerendo,bene de patria meruerint, fama & memoria immortalitati consecretur, ac nomen longulateq; in multitudinem ac posteritatem diffusum propagetur:& quod plurimi refert, iuucnes ad labores de quaevis pericula pro patria subeunda incitantur, ut laudem eam & gloriam adipiscantur, quae bonos consequi semper de comitari solet. atq; hoc quidem uerissimum esse. hinc maxime cognosci potest. multi enim singulari cereamine de summa rerum libenter ac uoluntariae depugnarunt, non pauci manifestae te ac certae morti de-
nouerunt,aliqui in bello pro aliorum salute, alii in pace pro incolumitate ac securitate publica, 'uidam etiam cum in imperio essent praeter leges omnes atq; instituta, proprios liberos necarunt : patriae utilitatem, naturali erga proximos Ze tibi coniunctissimos, beneuolentiae, charitatiq; anteponentes. Ac sane de multis eiusmodi multa Romanorum Etitoriis celebrata sunt. Satis uero suerit in praesentia exempli caum,& quo maior dictis fides adsit, ex his unum nominatim
Ommemorare. Fertur enim Horatius cui Coelitis cognomen suit, cum aduersus duos ex hostili exercitu,in primo aditu pontis,quo sub ipse urbe
Tyberis iunctus est, limicaret, postquam hostiumultitudinem suis auxilium serentem irruere uidit:ueritus ne per uim in Urbem irrumperet, ad suos qui a tergo erant conuersus exclamasse, ut statim retrocedentes pontem rescinderent: qui cum paruissent,dum hi pontem interrumperent, quam plurimis uulneribus acceptis locum suum tutatus est hostiumq; impetum sustinuit, oim illi non tam robur ipsius ac uires,quam animi tam titudinem atq: auaaciam obstupescerent. Ponte autem rescisso impetus hostium repress iis est: Cocles uero ut erat armatus, cum se de ponte deiecisset, uoluntariam mortem oppetijt: anteposta patriae incolumitate ac fama, quam in posterum de se relicturus erat, praesenti, ac reliquae etiam
uitae. Eiusmodi sane institutis, apud eos iuuenes laudis amore studioq; accenduntur,& ad res prs clare gerendas incitamur. Quod uerd ad pecuniam &quaestum attinet, legibus atq; institutis Romani Carthaginensibus longe praestant. apud illos enim nullum lucri genus ti irpe ducitur: apud hos uero nibit turpius est quam munera contra Rempublicam accipere,pecuniamq; malis artibus comparare.Quo enim hi honestius ducit l, fortunas bonis artibus augere: eo magis infame
ας sordidum existimant, praeter ius fasq; locupletari. Huius rei certissimum est argumentu,quod
apud Carthaginenses apertis largitionibus ad Magistratus perueniunt: quod apud Ronranos