장음표시 사용
381쪽
3 o Arictollis Stagiris Aleteorologicorum
tius obseruari in torrentibus hoc aceita Nemra dere, ut, si considerentur, dum adhuc ma inter montes sunt. & valde proeul a suo term no ad quem, longe maiorem aquq quantitatem deserant, quam habeant,
y dum longa percurrerint terre spatia, Niam sine proximi termino ad quem, unde
videatur torrentibus contrarium accide.
te , atque cecinit ille: Viresque aequirit
eundo. neque ad velocitatem motus reeurrere poterit Castellus et certum enim est , aquam torrentis multo velocius flue.
re, dum adhuc torrens inter montes hqret. dum glebas, Sc ingentia voluit saxa, quam ubi in planitiem deuenerit, &vix subtilem terram, & minutam arena asportare potest: & ut de aliis torrentibus taceam, de quibus idem pronuntiari potest,& obseruari a quolibet. unicum memorabo, qui ex Apennino, in noistrum agrum diurni Ferramens m deuoluitur. Santernus tor Um πε rens', ex Apennino , per Imolensem agrum, in antiquam padusam delatus , is
dum in planitie est Rom3ndiois , propoterminum Ri motus, in summa sua intuis me se entia , continetur alueo pedum a M. lato, alto Io. si autem Consideres procul ab isto termino ΑΟ. aut 6o.milliaria, Ionge
maiorem habet sectionem, ibi enim fluit persectionem pedum 14od. contigit auis mihi ilIum pertransire Florentiol , in meis diis montibus, dum adhue sere iugo hqret Apennino , di post vehementem pluuiam , ex qua tamen dicebat accolq ad summam, torrentem non excreuisse intumescentiam, oeeupabat alueum plusquam Is o. pedum latitudinis, & quamuis aquarum Mettudo non esset ubique εqualis, tamen simul to-
. . tam culligendo summam, di ad aequalitate redigendo, altitudo erat s. pedum. quare sectio, qua defluebat, ut minimum , erat pedum i so. Cum Ferrariensis illa, in , Rinmo aquε incremento,non nisi i oo, Adde, quod ibi fluebat longe maiori velo. citate : quod quisque vulgari oculorum iuditio sentit , de patet: quia ibi ex velocitate motus, deuoluit ingentia saxa: in agro vero Ferrariensi, vix, ac ne vix quidem, terram asportat. ergo Iono maior quantitas aqui transit per Ictionem illam xlorentiolς , quam per Ferrariensem . cui
adde, quod post illum locum , quem egos commemoro, ianumeri, & magni torren-m tes suas aquas, cum Santerno confundulo
vix enim iam tum, dimidiam, imo nec tertiam sug aqui parte habet . quare ain
geri deberent, vel maxim E aqus, S tamen
hic tantam aquam non inuenimus. Hoc idede aliis torrentibus possem commemor re, quorum lectiones prope Padum, tria
quem influunt, vel paludem; longe minores sunt , quam inueniantur inter montes; cum tamen ibi longe velocius moueantur. Hoe obseruaui ego in omnibus fere to rentibus, di vellem Obseruari edia ab alijs, inuenirent enim torrentes longε maiore deuehere aquq eopiam,dum adhuc ii tentinter montes, quam ubi ad campestri deuenerint habita presertim ratione vel citatis motus, ut supra notatum est , d mensura aquς fluentis. neque recurras ad durationem intumescentiae , quia hic non
satis est . quq ro igitur quid fiat de illa a qua, quq nuere cognoscitur per superi rem partem fluminis, di non inuenitiir iu
Addo praeterea, quod obseruaui in Ta- .ro flumine, in agro Parmensii oc obseruari etiam poterit in alijs. aestate summa, si ad Tarum accedas, procul a termino, ubi in Padum influit, ad quindecim circiter milliaria, circa Forum Nevij, inuenies satis magnam aquae quant1ratem, perpetuo per aludium decurrere, di quidem vel cissime. unde augetur aquae fluentis quantitas, ex supradictis ἱ dc metiri poteris sectionem 6 dc 7o pedum, atque adeo etiamaiorem, si ad inferiores fluminis partes,
Padum versus descendas , prorsus arentia aloeum inuenies , ita ut, ne unam quidem guttam aquae habere possis . verum quidetest, derivari ad canales molendinorum,& ad irrigationem subinde partes fluminis, sed illa exigua omnino est, prae mulse aquare titudine aquae cnrrentis in superioribus: eerit enim sectio ad summum o mino sex, aut 3 pedum, quae derivatur ἰ nec omnino eadem ue o. itate,sed longii simis partibus minori fluit . quid ergo fit ae illa aquata λnon potest aliun dici, nisi a terra absorberi, & se per saxa, & glaream insinua ,
V amque g)areae, & arenae, etiam per is terraneos meatus sequi . hoc igitur, quod in flumine illo videre licet, cogitanaum est, accidere in Omnibus torrentibus , de fluminibus , aqua enim per alveum decudirens, se inter saxa interserit, δέ sequitur saxorum eurium, etiam sub terra, di hoc non solum in ima veste, &in effusa planitie , sed in suprema etiam torrentis parse. ubi incipiunt aquae docurrere, Abactu ergo pluuia, quae per torrentem defluit,
382쪽
hibit ur terra circumiecta,& serpit aqua etiam longis lime , quantum excurrunt hiis bula: ills venae, aut saxorum , aut stat eae,s Wi3 aut arenae. Quod si contingat, huiusmo-- di, quasi dixerim , a natura fabrefactos ain: quaeductus aperiri, vel aecidentar aestOLsione terrae,vel studiose, ut fit Mutinae. ubi aqua decurrens , per glaream subterra neam. exitum inuenit humiliorem. quamst pri ne ipium, ex quo fluere incipit S se L in glaream insinciat, noua aqua scatu mer, ad tantam altitudinem , pro ratione priu-eipis a quo , de sontem e rmabit . di obis seruatione dignum est, aliquos e sis fontes, qui in hyeme minores sunt quam in xlla- te: Aui sontes ex ista causa noscuntur, vel ex hoe prodire . dum enim in laye mali Pluvia, torrentes turbidi fluunt, aqua tua turbida & lutuleta se per rerrae viscera non ita tacite insinuat, ut elara, quae in aestate fluit; ex hoc vero constat, quod fiat de aqua , qua ex Bntibus in supremo m5. tium vertice staturit, Sc ad torrentes ibi desertur; videbis enim in torrente desuete aquam, quae post aliquod spatium, nouamplius apparet ; de hoc, quia se inter sa-M ,&torrentis alueum insinuat.-ti in Saepissime ergo isntes etiamin collibus,ia via a. Ee montibus liunt ex aquis torrentum ,' quae dum defluunt per superiures valles, w--ε terrae rimulas, δc venas serutantur,& se recondunt: ubi vero magis humile foramehiauerit . erumpit aqua, ct sic frequentissime fiunt magni illi fontes, qui in planitie erumpunt, di derivantur ad irrigandam terram : fluunt eam fere semper ab aquis staminum, de lacuum in superioribus partibus existentium; quae in insinuane . Per terrae viisera , Ee deinde hac, illaeque y erumpunt. cuius eeiam generis sunt aquiram nes puteales, S quae effosia terra inueniuntur. Duastis. Has igit r tres in Uninersum puto ea un il las. dc origines fluuiorum, di sontium . . ex quo patet maximam aquarum decue Tentium partem , ex aqua pluuia tandem oriri,& consequenter . aquam fluminum. pro maxima parte, esse aquam plumam .
Hinc ruribin patet, cur tantis influentibus fluminibus , cum omnia sumina intret in mare, mare non redundet. sicuti enim
calor , sol, ventorum statur. & si quae sunt
aliae ea uiae, terram exsecant, Λ humida aresaeiunt, hoc est aquam resoluunt in vaporem . sic etiam perpetuo exsiccant 'mare ipium . & ex illius aquis magna partem resoluat in vapores de ista pars ,
eli maxima, in tam enula planitiei si enim eyathum aquae supra politum lapidem eniundas, in aperto sole . videbis breui ex sccatum irasquatas ergo huiuimodi aquς
quantitates , toto die , an tam late excurrenti maris inamensitate exsiccantur in
locis praesertini adeo Mi expolitis iii
dacas, si potes, hanc summatri: cui adde, quae restatuuntur a vento , & agitatione. istis ergo imminutum mare aquis, redin tegratur fluviorum innuentia. quibus adde , quae se per terrae viserea insinuant ad subterraneam abyssum, ri istium cap ta . supraposita ratione, producan Tantam ergo omnino deferunt aqtiam ad ma re flumina , quantum praecise subtractum sui edinione vaporum, de a terra absorptione et sicut tantum pluit quanti suertit vapores ex aqua educti . quibas aquae fuerunt immanum. ν de aqua physice est
semper sibi aequalis . Ac ille est cineulus ige aturae . de quo loentus est Aristotelacia. - .pra, εc sie sumina exeunt a mari. & ad
mare reuectuntur, exeunt, quia attenua- --ἀ-
tur praecipue in vapores aqua maris, ciplurimae plouiarum fiunt cx marinis v poribus .uode Fulgus etiam hominum . Quhes a mari aquas haurire dictitat,&perhoe venti marini ive sunt pluuialesi ad-λmare vero seruatus tIumina, quia ad ma - - μή loea ruunt. di cum amnia O iuna an tene φ in mare, mare non redundat, quia reuerintitur solum illa aqua . quq sublata fuerat di hoc est, quod volebant antiqui, - quos resert Aristoteles, nec rei cit. qui contendebant aquam nun generari de nouoad eam,quq αλο prius m per seuerare . nisi
quod teloluitur in vaporem, fice creseit in pluin uiam, δι soa
383쪽
Aristotelis Di tritae Meteoroluturtim
Modus derivandi aquas m aperto aquae ct , tum claus exponitur. in
CVm hic de suminibus, di aquis de
currentibus agat Aristoteles, placuit non, nulla apponere de cucendas ,&deriuandis aquis. quamuis enim ex dictis supra de diuisione aquarum decurrentius multa possint ad hanc doctrinam accommodari : tamen hie paucula quaedam a clam sortasse , nec inutilia, nec iniucunda. Vel ergo deducitur aqua , vi fluat motu naturali, vel vi, ut ita dicam , &.arte riuatur. de utroque aliquid dicam: sed qua - , breuialime , ut potius indicata videantur ... hin capita . quam pertractata. integra em s ..., in ' volumina, ct exigunt , di sero etiam ha. - μιι. henti ex triplici enim ari hue et ura, cavali, militari ,&. aquea . quamuis hoc postr
miam caput minime omla um accurate
fuerit pertractatum , tamen non cst hic Io cus tantum digrediendi. U. i. - ..ia Si naturali vi aqua ex uno loto in alterum desuere debeti requiritur , ut In te mino a quo sit elatior, quam in termino ad quem: unde commune estprouei bium, Liberat ρ . aqua ad ima defuit. m ior autem ista viscinitas solet examinari libella. cuiuS vlu1, t est in manibus omnium, se paucissimi assequuntur ; si enim ponas libellam in ri , de per dioptram dirιgaS lineam visual ma
A , si , seu horizontalem et si sumatur punctum aliquod intra B,n erit statim puniactum illud infra Α, seu magis centro vici num, quamuis infra lineam libellare se niatur, ted aliquando erit oleuatior,& aqua polita in B, fluet naturali cursu ad A, no e contra. sed haec clarius alibi explico, voi ex professo de libellatione disputo: hie solum dico, non sie esse instituendam Iibe lationem, ut libellam ponas in A, &prioiicias lineam visualem longam, unius m litaris ad B, cum sumas iusta B. D ctum , quod sic magis depressiim is, vociis
quatuor , ut cicunt practici ; non putes Dee t qtaod tunc aquεαnaturali Ctiris debeant sivere aci B,contra o a enim Omnino succedet, Aqua enim in B posita vehementi cursu fluet ad A, ,ed ii terminus a quo a qua derivanda est, sit punctum Α,& B. I cus ad quem inueniatur omnino punctum
medium physice , inter A, di Β, puta in G,
di ibi collocetur libella, exactissime acto ismodata E, F, di expuncto F,dirigatur oculus ad A , di notςtur punctum visus C, tum dirigatur oculus ex E, ad B, & notetur stu- is. punctum vitus D , di eo illa duo punctias uoaequali ter distare a centro terrae, Vt aequaliter distant Λ , di B, squis partibus infra C, D , cum enim sit una recta C , E, F , D, . .
quae tangit circulum eirca centrum terraedes iptum, N. punctum contactus sit m dium inter E, F , nimirum G , si tanta est tangens G, A, quanta G, B , ergo etiam secantes sunt aequales. ergo C, D, seu A. B, aqualiter diliant a tentro terrae. ec se per i. bellam habebis exacte , virum aequaliter, an non, puncta dictent a centro terrae, si aequaliter cilient a libella, & conis sequςnter utrum aqua posita in Α, fluere debeat ad B, an contra Quod si spatia ..et . . inter A,&B, sint magna, multorum stilo llarium ; ita ut nico oculorum ictu, dum in medio consistis, non possis virum qu teri 'inum exactii conspicere; nam, quan tum ego videre potui per dioptram li- bellae, e x acie notari non potest, ut requiritur pui ctum, nisi ad distantiam x I. aut 3 o. decLmpeuarum ad surrumum, debet enim notari punctum praeei sum, non spatium aliquod, & dioptra debet esse subis. Ita di angustis rimulis affabre facta,& oc lus eruditus hae in re et sed de modo con- P-r fiastruendi dioptras libellares, mihi saltem commodissimas, di de tota haere, alias disputo ; hic solum indico, si ergo termini magis distent, quam, ut unica libellati ne videri possint; pluribus sie opus explea tur . Constitne te in distantia decem peda, rum 26. v primo termino, di ibi colloea libellam, ex qua ι ad primum terminum conuersus , nota punctum visum per libellam,&quantum distet ab aqua, qua deri-uas,notes, conuerte te ad sequentem te
minum sinistrum,& ad distantiam a s. decempedarum nota similiter punctum viis sum,& tibi duas in charta colu mnas e5stiis tue, dextram, &sinistram, di in dextera
384쪽
Liber Primus. Textul LXII. 373
nota distantiam puncti visi dextri a terra i gentia , ne absoluta operationei aut ii
in sinistra. sinistram. tum remoue libel- hellatione, a ua, aut non suat, aut mistus iam a suo loco ,& traduc infra punctum is feliciter labatur. sinistrum decempedis a s. ad idem punctu, Communiter autem practici scient di- D et rariam tibi dextrum, dirige Iineam visualem cere, ad derivandas aquas. ut selieiter per dioptram per libellam accomodatam, fluant , di satis velociter, satis esse ipsin. 'di nota punctum visum . N distantiam itin gulis mille passibus , ine linetur cursus, leutius a terra in dextra columnar conuerte linea cadentiae per uncias 4. di iam recipi te ad sinistram, & in eadem uis antia nota tur, ut axioma peritorum, aquaeductum punctum visum, & eius distantiam a terra eadere debere, singulis milliaribus unciis incolumna sinistra , sic replicatis vicibus, 4. ex quo coniice, quanta sit buuis doctria quantum opus suerit; totum spatium per nae ignoratio, etiam in illis ι qui dici vo- dextram , ct sinistram eolumnam habe. lunt periti: haec enim propositio, quae abbis. omnes dextros numeros iunge simul, illis assumitur, luculentum vitis exhibet di pariter simul omnes sinisti os, & sum ignorantiae testimoniis.videant ergo Prin-π' mam maiorem . de minori detrahe , & vi- cipes viri , qui peeunias istis subministrat, ' debis utrum pumctum dextrum primum quibuscum rem .habeant. Si libellatio sit supra , an infra sinistrum ultimum . de- vmea fiat miIle passuum, si fieri posset,&het autem libella ps ysice in medio consi- libella ex uno capite milliaris constituere tere, in singulis operat onibus . quod si tur ; si sumeres punctum infra punctum singularum operationum distantiae sint ae- visum , non solum quatuor, sed G. imo 8.
quales, melius erit, & exactior operat οἱ uncias i aqua ex puncto libellς, non flues autem hoc non cure , non ideo magnus rei ad punctum visum , etiamsi in milliari sequetur error. Ad mathemati eam etiam viso essit ςadentia 8. unciarum ; sed ex rationem requireretur, ut libella semper puncto viso, flueret ad libellam. Si qua esset in eodem circulo, circa centi um ret- tuor operatiouibus , ex aequali distantia , rae descripto, quod obtineres, si in se eun- semper in extremo colit tuta libella,punda operatione , ita constitueres libellam s cta notares. , ει singulιs quatuor operati Ut conuersus ad dextrum Urminum , ivl- mbus, singulas uncras cadentiae attribue-deres prorsu idem punctum , quod vide- res, in fine, primum punctum in prima li- has, dum in prima operatione eundem nea non caderet unci s ab ultimo, sed
sinistrum respiceres; sed hoc non iacit longe pluribus . di si octo operationibus re physicam differetiam, immo vere nee mas perageres, & singulis semiune iam attri- thematicam. buere ν non fieret aequalis cadentia, nec C. i. Quia tamen non practicum hominem primae, nec secundae operationis; sed quia m. μὰ instruo, Ee consequenter rudem, & inex- ut dixi hic practIcys non instruo, quibus Husus. pertum, qui solo nomine ingenium prae- longior, & magis minuta requiritur do. eserat rideo non immoror, nee rem adi ctrina; ideo non immoror . si autem haec.ctis figuris di exemplis pingo, istum dico, quae dixi. recondita , & in recessu mentis. quoties per libellam explorandum est, pofita vicientur, intelligant reipublicae cu- Utrum unus locus, altero sit humilior ἔ ut stodes, qui istis practicis fidunt, quam siu- . possimus habere, utrum aqua, quae uno in spenso gradu ineedere debeant, dum istis Ioeo est, ad alterum defluere debeat; ob pecunias publicas subministrant . Haec seruandum esse, siue replieatis vicibus hoe enim quae dixi, demonstrari facillime posse fiat , siue uniea operatione, ut spatia, inia sunt. eer libellam, & puncta visa, sint Mutuo si- Facta libellatione exacta, adu riendum las aequalia, di semper libella constituatur e si, cuius naturae sit aqua derivanda. &media inter terminos visos ad dextrum, qualitatis, si enim sit aqua iam fluens; ut .aa.m de ad sinistrum; non in uno extremo. & si derivari debeat aqua, ex flumine aliquo, - - . quia hoc negotium erit magni momenti vel torrente; quaelibet minima inclinati γ pe numero, non solum ad priuatorum , termini ad quem ε infra termin*m a quo, sed di ad rerum publiearum commodum , motum aquae continuabit. si autem aqua dum agitur dederivandis suminibus, aut sit iam quieta. dc stagnans, ut aqua pa- aqua pluuia arcenda, di exsiccandis patuis ludis , vel pluvia, vζ cursum incapiat, maesthus, nee est Oeculativa res , sed ad pra- ior requiritur pendentia,& Inclinario :
iam deducituri nulla est omittenda dilis x xio est, quia aqua su si iam ex illo
385쪽
motu impetum eoncepit, ut videmus Contingere in pendulo; permot m enim naturalem, quo ad perpendiculum descendit, concipit impetum, non solum exeurrendi per planum, non inclinatum, sed etiam astendendi sere.tantundem; qui motus penduli, cum sit per planum ineli---. natum, dum descendit ad perpendiculum,
aecomodatur valde ad motum aqtiae de-
fluentis . constat ex motu isto aquam impetum concipere, ubi torrens, aut fluuius in mare prorumpita per aliquot enim milliaria, per ipsum mare cursum contiis nuat , nulla inclinatione, ex solo impetu concepto. Ergo sideriuanda fit aqua iam suens , qualibet, vel minima ine linatio.
ne aluei, cursum continuabiti si autem
derivanda sit aqua quieta, & stagnans;
non quaelibet minima inclinarao suffiei etiquamuis enim mathematies sufficiat,physice tamen non sume it; quia physicum est
corpus aqua,& quolibet imped i mento I t- tardatur, vel ex ipso contacta alvei. Dices libellae, quae aqua instruuntur,& solent exactissime repueari, stendunt qua Ieu Iibet, vel minima, & eapillari inclinatio. ne ex uno capite, statim sentiri motum a quae, ad unam patrem defluentis. ergo aqua, qualibet, vel minima inclinatione unius termini, defluit ad loeum humiliorem. Respondeo me loqui de re pi ysica,&de aquaeductu , vel nouo flumine, cuius alueus non erit ita liuigatus, S eomplana. ins ut est tubus libellae hidraulicae, nec ita erunt sublata impedimenta, ut auferon.
tur in illo instrumento; deinde illa mini ma inelinatio libellae , etiam eapillaris, si
produeatur linea recta ia magnam longitudinem , excrestet inelinatio valdὶ sensibiliter . quare, esto illa sit minima inelinatio respectu breu itat is instrumenti, est maxima translata ad longum fluminis tra.
a--. Consideranda etiam est qualitas aquae,
, T quae debet deriuari, vitum sit elara S pura , an turbida, ει Iutulenta , si enim sit clara, nullo periculo , minor inclinatio sufficiet, si autem aqua sit lutulenta,longe maior requiritur decliuitas, & ine linatio talioquin non deuehet aqua materiam illam terream, S grauem ad ultimum v seque terminum sui motus ,sed permittet ad fundum deseendere per viam ἡ quo alterabitur perpetuo eadentia numinis, seu canalis, Sc ex hac sequentur maxima in commoda ἰ aggeres enim , aquam illam
coercentes sperpetuo attollendi erunt.& augendi; aqua cursum mutabit, desee minis velox in motu, Ae ex hae maiorem
sibi postulabit a lueum, & longiori illa morira repagula disrumpet, & agros submer
get, de per subterraneos meatus in agros adiacentes staturi et, & longam malorum Iliadem efficiet. eum igitur de aqua tu bida derivanda cogitas, aduerte, num sus ficiens sit inclinatio, ut aqua materiam debeat ad ultimum terminum deserre. Insuper aduertendum est , ne , si aqua
turbida derivanda sit, dum desere mat riam ad ultimum terminum , sibi lineam sui motus lono multumque producat al-luuione, materiam in ultimo termino relinquendo . si enim sit fluuius Iooo. parusuum, fic tantam habeat inelinationem ab
Α, ad B, si producatur di fiat I Foo.passuu
Α, Β, C, dum non variatur terminus a quo, Carimis ut supposto,si varietur terminus ad quem, a
Be producatur ad C, usque; terminabatur l . 'enim prius eursus in B, de nunc terminatur in C , iam non erit eadem cadentia lineae A,B, de A, C, illa enim est maior eadentia , quae facit angulum minorem, cum Pe pendκulari, Ee maiorem eum horidontali, sed angulus A, B, D, est maior angulo,A,C, D, & e contra angulus B, A, D, est minor angulo C,A.D. ergo linea A, B, magis ea-dit quam linea Α, C, ergo, si inelinatio
A, B, erat talis, ve praeciia per illam, ροι- ako-set Iutulenta aqua defluere, non relicta μ- materia, non duet eadem per lineam A.C. g quin deponat aliquid in via: ergo dum fluia 'mina per alluvionem lineam suae longitudinis producunt, necessario sequuntur nouitates in fundo aluei, qui terra repletae ex parte, ει sequuntur incommoda, quae experiuntur extremi fluminum accolae . quia autem sensim prodoeitur linea sensim etiam haec variario fit, δ' non sentitur, nisi longo temporis ζractu. Fateor tamen hoe
incommodum non sentiri . nisi productio lineae sit v alde notabilis, respectu longimis dinis fluminum , de minus sentiri; quia linea fundi non est horixontalin ve pura ssortasse practici, aes ea Ilaea recta , ut ea infigum
386쪽
Liber Primus. Textus LXII. 37s
in litura D, B, C, sed est atreularis , cuius
centrum est in centro terrae , etiam remo
iis, quae sunt per accidens,& ubi in D, tantillum assurgat, defluet aqua superior . e quare non fiet illa variatio sundi, & aggerum ex productione lineae, quam aliquis sibi persuasum haberet. Hactenus,sed breuissime, indicaui potius , quam exposui, quid sentiam de deti-uandis aquis , quae patenti, & aequabili
fluunt alueo. saepe autem continget aquas esse derivandas ad loca , ad quae plano, &aequabili itinere non peruenies , sed vel in ta occurrent tibi eleuati scopuli, vel vo- Tag nes, aut flumina, di aquaeductus inon displiceat ergo, me hic verbulum addere,
quid tune facto opus sit. Primo igitur limbij ciantur montes, obstinato labore poterunt perforari, si voragines, iniecto pon te pertransiri, sed quisque hoc nouit; si
non libeat, aut non lie eat, aut rupem perforare , aut voragini pontem iniicere.
Pro transilienda rupe, si aquae ductus no
2 n sit amplissimus, ut solent essi', quibuS fou-
res instruimus. sit obiecta rupes A B, C, construe tubum bene clausum. & a fabrefactum , & apta supra rupem illam, rupem
quasi einge iniecto tubo. reli nque ilia summitate apertum foramen B, ubi vero a fonte deduxeris aquaeductum ad A, & similiter ex C, vixeris aquaeductum ad lo- eum destinatum; claude ae rate extrema foraminum Α . N C, tum per apertum foramen B, imple toturei tubum aquat quo laeto, claude accuratissime foramen B,
oui simul aperi extrema foramina A,& C, .s enim foramen C. tuerit infra Brame A. perpetuo aqua transibit, di transiliet, rupem,quamdiu tubi non Bangentur, nee
ran stabant ε non frangentur autem ita
sacile. nee enim res ista est speculatiuata, sed practica. suecedetque perbelle ; si tu bus non sit valde magnus; in quo casu , si
aquam copiosam deducere velles, duplicadi potius essent tubi. quam uno magno utendum ἱ nihil autem refert, ut mox de
siphone dicam, utra pars tubi sit latior, debet enim fieri aequalis magnitudinis Ecutraque parte, quamuis non ut necessariu, istum requiritur ut extremitas C, sit deo pressior extremitare A. Si vero vorago, aut alterius fluminis at r. alia mueus transeundus sit, tubum bene clau' νis sum, ex Vna parte descendentem, ex es tera ascendentem construere oportet , quantum enim deseendit aqua,ta tundem ascendit. neque hie quicquam commodi
affert, quod pars descendens latior sit, &lior quam ascendens, nec enim pro pellit , quasi pondere deorsum premendos pars descendens alteram partem ascem deutem, sed naturali aquarum libratione,
tantum alterum extremorii assurgit.quam
tum alterum eleuatur quod si invia tibioeeurrat perennis fluuius transvadandus, cuius perennis aqua, non permittat tibi per eius fundum cuniculum fabricare. Noin ipso flumine , quem transvadare debes, . sed ad latus illius in agro adiacente, ubi nullum habes aquae defluentis impedimen- dis, tum, cuniculum construito, di coge de- . . . inde fluuium tantisper diuertere, & derivasuper cuniculum factum i nihil enim retar dato flumine, & illo perpetuo fluente. e niculum habes fluuium transvadantem snee offendaris, quod rem vulgarem dixe rim, scio enim hae in re aliquadosuisse architectos maximε perturbatos. Sit ergo, elauso aquae ductu, aqua deriis aquassa. uanda ad sontes eonstruendos tubis , vel
plumbeis, vel latericeis , suppono notum esse hilumen , quo tubi coniungi debent rpIacetque magis omnino, bitumen ex calce, di Oleo, quam ex cera, carabe, & pu uere marmore . admoneo solum quaedam,
in quibus video a practicis peceari, ut habeas, quo opifices dirigas, di inutiles sumptus relictas. primo ergo curandum est, Aut aquaeductus fluat, quantum fieri potest, ctin auoauon salebroso, sed aequabili tractu, ita ut Ἱε non modo ascendae , modo descendat replicatis vicibus, hoc enim maxiπum Ineommodum affert, di obijeit aqua ductum innumeris stactionibus; quod si etiaaliquo sumptu tollenda esset ista inaequalitas , non esset inutilis sumptus . se eunde, si
387쪽
non potest euitari, quia subinde aliquando
ascendat, aliquando descendat aquaeductus in summitate, ubi maxime eleuatur, non in ima depressione paruum in sero . tubum, supra terram sursum hiantem, ex
apertum, ut respiret,quia enim aqua ilvcs,
. spiritum , & Ventum generat; nisi sit huiusmodi spiraculum, quo conceptuS ventus possit expirare, non fluet aqua, di disiumpet ar aquaeductus. Tertio uebes adis uertere , ut exaestriti me tubi subterranei claudantur circumquaque, & bitumino vestiantur curiose, nam mirum est,quam radices per terram serpentes, solerter rimentur , & inueniant seramina, di inserant se in tubis, ubi, aqua defluente a Iuntur, & erescunt, & ex insperaro aquae ductum claudunt, di obstruunt . Quarto obseruandum est, si conflauas aquae ductum ex tubis laterie eis, quorum extrema ad indicem inserantur, te debere incipere
collocationem tuborum, ubI aquaeauctus
termin ri debet, di ubi aqua exit, non ubi incipit, & nascitur aqua. alioquin tubQSomnes perperam omnino, di contra rationem eollocabis, maximo detrimento. &hoc libentius moneo, quia eommuniter opifices errant,videbitur enim illis cotraordinem naturat, non ineipere aquaeductua lante, di laeum aquam derivare, oc me contrarium Ordinem praserabere, atque
facto opus sit: sed quod dico, faciendum.
Minutiora non prosequor, quia architectis non scribo, sed ex abundantiori doctrina , haec quae in praxi occurrerunt, adnotare voluis t
HAnc rem non tracto,sed indico, quia
. integra sunt de hae re inripta vinlumina , & graphice depictae tabulae circumseruntur. Blum indico capita, O siq- gularia quaedam adiungo. Vel ergo eleua tur aqua efferendo iIlam sursum in vase, de et L hoe . vel unico vase fit, ut. communiter' consueuit ex puteis extrahi , vel inuit Iicantur vasa, simul inuisem connexa succestae miratisitur , ut sit quςdam quasi perpetua vasorum catena. Huius commuis niter, di delineationes, di exempla MImm. tur. Ad hanc etiam rationem revoco in
strumenta illa. in quibus ita vast dispo nutur, ut subinde ex uno in aliud vas aquaestumiatur, donec tandem ad supremutrias locum pervcniat. . a hin vutuerium de isto machinarum genere pronuntio , Ut ratio ipsa saecillima est de maxime simp ex, ita minus esse impeditardi ita absolute, omnibus pensatas, ista in tio alijs omnibus praeferenda est. imo tria uniuersum, de machinis videtur posse pro nunciari, quo simpliciores sunt .& mino, ribus tricis Implicatae, faciliorem habere usum , di minores diffieultates. duo soluobteruanda moneo, alteruna est, ut vallipsum ,& quae vas eircumstant, sit qua sleuissilinum & quantum fieri potest libro
tur pondus super axem motus: alterum
est, ut axis super quem fit motusa sit quam maximε gracilis, ut stieationes sint mino.
res, di facilior motus, ideo axes debenζ Misis fieri ex durissima materia. vi durities il- ου vrea lius gracilitatem sustineat, quod in om- rubus genetibuς motuum obseruandum . .en τ incredibile enim est, quantum esse rant impedimenta sticatione ad quas mi nuendas , aliqui excogitarunt tale artifi-
tum , v foramen , in quo axis inseritur νι non rotundum sit, di annulare, sed ex , irribus quasi lineis in triangulum compo sitis formatum, quod bene succedit, ubi affectatur quidem facilitas motus,sed bre
ut tempore absoluendust cito enim heb Tantur apices, di inde alia sequuntur in commoda. 9 lAd hoc genus machinae,ad attollend m j --.
aquam, Te uoco tolenonem . de quo Aristoteles in mechanicis quaest. 18. hac auic μειμι α machinam singulariter nominatam voluisquia, ut iacillima est, & expeditissim M suuae omni carere videatur artificio, ita omnium utilissimam indico, & omnibus praterendam, ad quod etiam genus reuo- ntur rotae ,.quae scute lis circumpositia, seu capsulis, aquam gyrand .attollunt i Ad se eundum genus maci inarum, qu instruuntu actati ollendam aquam, Ten cenitar, quae per tub S, siue trahunt, siue Te -- impellunt insum aquam,' siue irae fiat ra Hortione vaeui, a Irahendo superiurem aqua, ut inferior sequatur, Me fiant protr desido , siue intrudendo ut aequa stiperior ascendem cogatur . siue fiatdextollanm totum aquae corpus 3 tubo incisum, ut λ- re fit in tuis utica ἡ quom ducunque
388쪽
dicteultas ,& idem artificium. sunt passim ubi que ,&fabrieati, de delineati Tesi-bij , quos diueris modo concinnatos hahes . apud Ramelium, ad satietatem v μqum. 8e ramen tanta est harum rerum igno- η QI ratio , quamuis res sit in triuio posita, ut a Principibus viris, tamquam noua.& egre gia inuenta suspiciantur. quaecunque noua delineatione ostenduntur picta.
notanda videntur, quae λrtasse non obuia Maiassim erunt . alterum est: dissicultatem ad attollendam aquam per tubum , non augeri aequali incremento, cum augmento longi .
tudinis . seu productione tubi, si enim ad attollendam aquam per tubum cubitalis longitudinis, requiritur vis, ut unum, ad artollendam per tubum aequalem in fr tie, sed per duos ei bitos, non satis erit vis ut duo, ad attollendum per decem subitos, etiam si rubus sit eiusdem seramis nis , non sussiciet vis, ut decem: imo nec fortasse vi viginti. di quo altius aqua asce die. diffeultas excrescit, non in eadem ratione, sed longe maiori r ita ut vix ad altitudinem 3 .cubitorum peruenire pose sis, di di mpantur potius instrumenta, quam aqua ascendat, quod sane mirum est: si enim ad attollendam libram aquae , Tequiritur vis, ut unum: ad attollendas duas libras, satis erit vis , ut duor ad attollendas decem, vis, ut decem. Quod si tubum cubitalem implet libra aquae, secundum cubitum altera implebit, & dececubitos, decem librae t pono enim sempirtubum aequalis capacitatis . cur ergo non suffcit vis aequali ratione crescen S, cum incremento tub , di tamen non suffcere docuit experientia, dum adhibitis pondemribus, machinas circumuoluo , non ma. nu , ut exactὸ cognoleam rationem, qua
crestit dissicultas sic igitur res se habet: non creisit aequaliter dime ultas, cum incremento longitudinis tubi; sed longe maior fit, in maiori longitudine. Causam hactenus non do, quia quae penitus satissa. t a. Ciata non occurrit ; nam quod aqua inis. rior comprimatur a superiore, di quasi denseturi S maior sit aquae quantitas, inino longiori tubo , quam in singulis partibus separatis, hoc salsum puto . nam ii tubum
stratum aqua impleas, N expletum er gas, nihilominus plenus erit tubus ν ut eradprius, & omnino aqua superior, non pre-
mi e inlatiorem, nisi ubi adsit infra corpus Imius aqua in specie,tunc enim Lota aqua
aequali nisu, ea trudere conatur torpus I uius . neque dissicultas oritur ex maiori velocitate motus , qui debeat eausari in inho longiori, semper enim aequalis est velocitas noctus in breui, di in longo tubo sneque valet si dicat ut, quo tubus est longior , eo motus est magis remo us a rno-Mnpe ; ex quo crescit dissicultas motori, quamuis enim mobile distet per lineam perpendicularem, in qua linea non augetur vectis; imo eadem est , non maioz dissicultas, siue tubus perpendiculari ter erigatur, siue aliquantulum inclinetur , dc maior serte erit in tubo perpendi eulari. Sed illud ostendit, hanc non esse causar a dissieultatis, quod extrahendo vava pu leo, remoto pondere se ais, non maiorem experior dissicultatem , dum vas procnldistata rota, quam dum proxime tango. cetera omnia, quae excogitari possint, aequalia sunt in breui, se i n longo tubo. Alterum quod obseruo est , productra . - , tubo, non naMI iuuare , si sit rusta inaedan- in . . . tur in tubum yaluulae; quod experimento aeam.
verum didici ; non tam quia istis valvulis
sustentetur, quasi aqua, ne toto pondere defluat, quam , quia fortasse fricationes,
ad latera tubi, ex parte moderantur ἔ re medium tamen hoc , nec maximum est ,- nee effracissimum, unde ex ista caulam
dissievitatis non iudica ut patere. Tertium genus mychinarumiad attollendas aquas esto Illarum . quae proprio motu , Be sui rotatione deserunt aquam : rsum , S hoc genus maehiuarum , eum sae litate , dc quasi naturali motu,
eoniunctum habet summum ingenium , Se exquisitissimam artem,lfhhiust generis' piaecipua est eochlea, abi Archimede inueta cingenium, & nomen parentis, nota. Coctaualitatem partus restatur in hac fit tubo cire a. - - .
cylindrum spira liter ei reumposito; ut si sita cylindrus Α,B, super huiusmodi eylindiu
vel fabri ea, minutis asseribus, bene cohaerentibus, vel alia ratione apta tubum,qui
per cylindrum serpat spiraliter usque ausum mom:tum tolloca cylindrum non ere
ctum perpendiculariter, sed inclinatumi ad planum horizontis, ita ut, si aliquod. graue sit in Α, suo pondere ruat ad C , eo, quod spira Α,C, cadat ad horizontem . ficenim omnes taliae correspondentes spira D, C, FCC , cadent ad nomontem S sie omnes perpetuo, dum machina circvuolia uitur. hoc modo erecta cochlea, si demer satur in aquam usque ad axem, seruata
389쪽
hae inclinatione ad horizontem ,& circu uoluatur supra suum ama aqua , quae per rubum ingreditur, & dis semper deor sum fertur in partibus spirae intrioribus a semper tame ascendit, usque ad summum.& quia motu naturali defluit aqu a per partes spirae inclinatas , non in fere alius
labor, quam ex madere aquae aggramantis motum cocleae, ax enim si paulistina moueatur, aqua eleuatur oNon immoror, ut expendam hoc instru-c-.u mentum . Ad prorsus admirabilem eius na-dria Ma tura demonstrem p eum Ee sati habeat co a. mendationis ah auctore Archimede.& nObilissimus vir Guidobaldus a monte , librureliquerit, quo egrogiis demostrationibus illustrauit rem hane, qui iiiser, eo quod sit
posthumus , Vlmaeam manum ab auctore
accipere non potuit, sed nactus est similis in . M ingeni, uirum, Alphonsum ab Ileo nobile in is Parmen ε; virum in Mathematicis 3ppti me eruditum , qui , quae desiderabanturaeeuratioraiadditis, es opus erat demon strationibus, iaminintatis, immortalitati conseruauit: utinam solem aspiciat, v e tantum instrumentum digno, ut pares, ingenio pervactetur, nonnulla demoroluc addam potius ad praxim . . Primum e . non unico oebo circa ci-lindrum ecdici to, persectum esse instrumentum. possint enim duo,tres, α plures,
si opus fit, collocari; & fiunt instrumenta secillime, si eme cylindrum terretem de
seribas plures lineas spirales, paralellas,
ει paruis asseribus c, reum positis . tubos. seu canalesiastendentes componas, quos bitumine linias, & tegas quia machin non trahit in vi vacui, non protrudit, sed deuehit, id quasi naturali pander promovet aquam, nullus fit ibi impetus, nullae
concussio, auo violentia , nulla subsultatio partium; ideo latis est, ut pondus aquae susti neant parietes canalium, & si quid
modicum etiam efflueret aquε , nihilominus ascenderet; de machina νlum haberet. Secundum, melius esis, ut Muae sine e pressiores, & per maiora interualla circa eoeleecylindr u serpant et in aequali enim cocyleae uri, longitudine, aquam altius elevabunt, nam poterit e hi ea erectior eOstituusatis enim
est prς esse, ut latsi coehlea inclinetur, quatum sui ieit, ut spirae cadentes inferius cadant ad horizon tem, ex quo illud etiam commodi sequitur . non istum aquam al- elus eleuari, sed, & minori labore,vel ce te non maiori de instrumentum minus p ri, dum enim cochlea erectior est, nee ita pondere Praegrauante curuatur: nec ad eddifficit E ei reumvolvitur, dum quasi tibi imminet.
Tertium deduco, cylindrum,eui circu- ponitur cochlea , non debere esse gracile, C ia a
sed quo maior est eo persectius esse in- '. strumentum, tum quia spirae magis obliquP s, eadere possunt; tum quia plures excipiet
canales, & maiores, tum quia meIius con .seruabitur,neeuruetur. Quod si immortalem tibi hanc machinam optas, ex subtilissimis aereis laminis compone, di stamno ferrumina, vel alia arte, dummodo nimiam grrinitatem non introducas Deinde si 1 co cylindri conum sumas , sed conum acutum satis, utilitatem habebis cumulatiorem , tum quia e lea ei a conum coinstructa, erecta fer manet ad perpendiculum , dum tamen adhuc ipirae inferiores inclinant; tum quia vitrum non faciet eu
nitatis , vix enim euruari poterit conus,
sic parum inclinatus, & in inferiori parte
magis erassus: praeterea maiore aquae par tem evehet; cum enim spiri inferiores ma.
iores sint, quae aquam bibunt, debet eminpars latior inserius constituiὶ maiorem etiam aquae quantitatem bibent , di quia spirae superiores angustiores sun suturum fateor nonnihil impctus in superioribus, sede sequatur aliquis labor, sed utilitates aliae vincunt hane dissicultatem; quare, me iudice, laudatissimae sunt cocleae comcae. Quantum diligenter aduertendum est, ne cochlea unquam in inferiori P rte tot --ἡ- in aqua submergatur et esset enim maximus error iste. & perniciosus; tum quia graua tu uin erretur inutiliter instrumentum, di tons ιμ- .
di mellius circumuol ι retur , tum quia minus aquae omni nis educeret, hoc mai
niabo te; sed ratio etiam est tandem, ex
390쪽
perientia enim hoe mihi prius persuasi ἔ cuenim solum pars inferior spirarum sit illa , quae deorsum vergit, de in quam suo pondere illabitur aqua: pars superior λere Ple na debet esset ae proinde , si sit in aquacacia in submersa,non aerem coneipiet; sed tumulutuabitur aqua, Se aer. Ueru, si placet paruit
tubum vitreu ei rea cylindrum circumpo . m. quod facillimὸ obtinebis vitro feruς- te, ut ego habeo. tune videbis L q- τλ tione aqua ascendae per spiras, quomodo ingrediatur, de qua ratione locum iaciat aeri, de totam hanc rem oeulis tibi subij-cies. Videbis etiam, cur hac machina non BIum aqua extollatur ; sed & arena, dc sa Na a 8c lateres, & quidquid tu hum ingredi
Potes . ruunt enim omnia suo pondere in Praeceps , circumacto cylindro, seu eo no, cui tubus circumponitur. η m. Ad hoc genus machinae revoco etiam m. spiram ; non cylindro circumpositatam s
seri in circulo erecto descriptam. Sume ti hi rotam planam tantae altitudinis , quan tam tibi sufficit ad aquam Iubleuandam . Supponendo aquam lubleuari , i periphcria inferiori, huius eirculi ad centrum Vsque & sie rota A, B, C, D, in illa quatuor deseribe spirales lineas, quae incipientes a
Punctis A, D. B.C, terminentur ad Lenitu νvna vel pluribus gi rationibus i tum zrima
asseres , de apta spiris descriptis, ut firmi.
eo haereant supra rotam Mox tege er
ctas spiras, alia superposita rota et ita ut ac seres, seu materia spiris circumposita iun gatur, etiam circulo superposito , de firmi. ter illi cohaereat, ne aqua defluat, quae spi. ras ingreditur. Haec machina horizonta. i liter erecta , fi supra suum eentrum rotetur; ut in serior pars aquam bibat. Reddet aquam ad centrum , faeili labore, de felici opere, de in maxima copia; te eo felicius res sueeedit, si asseres, quibus spirae eragri qtur, quo magis ad centrum spirae accediit, eo sint altiores, de eminentiores: de dum a Mathina spirales isti canales ad centrum accedunt fiant eminentiores sic enim mirabili qua- 'dam ratione, aqua suo pondere deorsum sertur, di tamen aleendit, Ac praegrauante aqua machina ipsa per se circumuoluitur.ec tamen ast gyratione ascendit aqua . quos possem demo stratione geometrica
comprobare, sed aliis hoc relinquo . Satis tibi sit me hoc senssse,quo magis ad perruaccedituri eo magis eleuandas spiras, Δοῦς anale produeendum ad Deiliorem, dc seliciorςm motum. ia tamen haee machina , si certa ratione construatur , non Iolum videbitur satis noua a sed fortasse magnum habere videtitur artificium, de reuera incredibili facilitate, de simplicitate aquam attollit, de in multis videtur superare C
cleam; ideo placuit distinctὶ illam innue-IςἰIongior e daturus explicationem, si res maiorem haberet usum. Et senties causam cur dixerim ea nates istos spirales debere dilatari, sic exire magis ex plano, dc hoc
maximum asterre comodum, ut iam aqna
suomet pondere ascendat, dum descendit sua sola grauitate.
Fiat ergo tota magna plana, ex mate ria idonea, puta, ex aere nunc: supra illam C νώ. describe vestigium canalis, aequaliter flue- ma tis spiraliter, ut vides factum ; cuius can iis latitudo sit tota aequalis a circumserenistia , ad centrum. Super huiusmodi canalis vestigium; erige canalem quadrilaterum; sed isto artificio, ut canalis non sit aequalis altitudinis, nec aequaliter assurgat ex pla na rotae,A, B,C, sed semper, quanto magis receditur eb initio Α, Ec acceditui versus centrum; semper tanto magis assurgat, Et in altum dilatetur ἔ ut sit semper malo. ris, Et maioris capacitatis, ut subdo. Ponatur axis huius machinae in centro Ε, supra quem rotari possit, fi verticaliter erigatur. Erige ergo iam achinam, bene constru ctam ἔ de eo ustitue primum tibi ita, se linea E, F, sit perpendiculariter erecta ad centrum terrae: in ista positione, sit plena aqua tota pars canalis, quae est infra linea G, H. Suppono ita canale esse constructum, ita eius altitudinem, de ex altitudine cais