장음표시 사용
371쪽
Arimtelis Stagiritae Meteorologicorum.
altita dine eolloeentur, sed altera cadat
deorsum,&cursum praecipiet , altera veἀI exigua inclinatione deferatur: quae cadit deprella, maiorem aquae copiam deis rei, quam magis erecta, de ratio huius etiam mam sesta constat experientia; quia ex fistula magis ineli nata, maiori impetu,& aqua cadit velocius. dc consequenter, aequali tempore, maior copia aquae de
fluit. Vt igitur diuisio aquae fluentis, provoluntate diuidentis succedat, non satis est fistulas metiri, nec dum aquam tibi ex fonte desumis, fatis est aquae ductum mensurare, ut dicas; emo tot uncias aquae ex
Iia, ρ,- isto sonter ergo satis est, ut aquae ductum
. eonstinato tunetarum. si eut enim, sieme.
res ius extrahendi ex dol io una hora vinu, non satis esset fistulam mensurare, aut vas, ut pactum vinum una hora haberes; sed locus etiam inserendae fistulae esset pacistendus, numquam enim praeci Se ex magnitudine fistulae scires vini quantitatem , quam una hora extrahendam emeres ex dolio, nisi ubi de loco conuenires, de conseque n. rer de velocitate , qua effluit liquor; ita nunquam magnitudinem, seu quantitatem aquae, quam ex sente haurires, determinate cognoscere poteris, quamuis magnitudinem fistulae determines, nisi nota sit velocitas, qua per fistulam , uel foramen . mouetur aqua. Ex hoc notat Castellus er. η rorem Prontini, qui admiratus fit, aquam VP in commentariis unius me surae, inerrogatione non e se inuentam eiusdem nec enim fuit error, tam in alterutra ex mensuris, quam in utraque, quia non aduerterit ad velocitatem . Quem eundem errorem incurrisse notat, qui Pauli Quinti Ponti fieis
Max. aquae ductum construxerunt,ci cum Vrsint, conuenerunt, ementeS aqua me nisseratain , quam tamen mensurar ne se c-bant; quae ignorantia architectorum quosa chirina tortasse per antiphrasin vocant In gnurimm 1 .. inter principes simultates excitauit sere tragicas . dum emin ex sente ius aquam derivandi emunt tantam, modum, quo mensurare deberent, prius inuenire necesse suisset,non stolide aquaeductum solum
metiri, cum praesertim aquae non solum ad deliciarum tontes , sed de ad utilem irrigationem derivantur, Primo igitur, Ut, tam qui emit, quain 3 -- qui venati, certus sit, quantam aquae mῆ- suram ex sente , aut emat, aut vendat; de
' ' '' bet emptor sie pacisci : volo ad istum son- . ' tem, vel aquaeductum applicare fistulam,
vel canale , cuius tanta sit magnitudo, 3e Consti tuere tantum infra supremam aquae superficiem in fonte notatam. N volo, ut tanta sit decliuitas, seu pendentia, dc tanta longitudo insertae fistulae rectae, qua a soluta longitudine, decidat aqua in fossam ad hoc paratam , ex qua deinde , pro me a Ibitratu , der: uabo aquam, uno vel pluribus aquaeductibus, magno,vel paruo, inclinato plus , minus ue , prout libuerit νad fontem . Ergo applicandus tubus, ocquidem in tanta fontis profunditate . seu tam procul a suprema luperficie aquae, ει tubus, determinato modo, prout con uentum fuerit, inelinandus, ita ut in siningulis pedibus longitudinis, tantum, ut cou entum fuerit, a linea libellari recedat. 8c ut ementis libertas stet in perficiendis. aquae ductu, tanta rubi absoluta longit dine, cadat libere aqua in apertam so ueam. ex qua deinde derivetur in quascu-que partes collibu 'rit. Et ita post contraetum mensura aquae non poterit alterari . si enim solum dica ur: emo facultatem in serendi tubum in tuum sontem centuin unciarum , & aliud non addatur: incerta res est, quae emitur; si enim inseratur in lummo margine sontis, longe ninorema aquam emistit si in imo fonte colloces, longe maiorem: si colloces tubum sal de Inclinatum, Ec prς ipitem, maiorem dabit
aquam: si erectum , vel horizontalem νminorem Ut ergo in itipulatione contractus, eerta sint oinnia, determinetur , desitus , Ac magnitudo. N inclinatio aperti
soraminis, vel inserendae fistulae . de hoc est euidens exemplo illo , si quis dicat et emovinum, quod possum haurire uno quadrate horq ex dolio isto: Vt enim constet quid emat, non solum debes determinare foraminis magnitudine in . quod forameam dolio sacere veli, , sed de locum . quam procul a sun io, de quam inclinatum . hoc de dolio eli evidetis : ergo etiam in aquς d.ctu ex fonte, vel fistuli, ex ιqusductu .
di ne cogatur perpetuo seruarc tous aquἴ ductus illam inclinationem .permutatur aqua libere decidere , vel modice. in subiectam foueam, unde derivetur, ut libuerit. Aduertendum autem est, aquεducium ,
quem ex fouea incipis, talem debere esse, ut totam aquam, quq ex fonte per tubum derivatur, perpetuo aeserat; si enim fontes non eodem modo semper scecudi sint. nisi ita collocetur in fon re tubus, ut perpetuo
in vale, cui inseritur, sit aequalis aqua ,&
372쪽
eonsequenter aequaliter semper sit insta supremam aquae superficiem , tubus non aequalem perpetuo aquam hauriet. sicutisstula ex dolio vim , non perpetuo aequali tempore aequalem haurit humorem, sed maiorem vini quantitate educit, quo magis est insta supremam vini in dolio existe.tis,superficiem: ut igitur perpetuo aequalis sis aqua ex tubo derivata, aequali semis per mensura infra sepremam aquae superinficiem eonsistat, Ee propterea vas, ex quo hauris, sit perpetuo plenus. Hae igitur via, non solum aquaeductus , stas a. ad sontes construeudos mensurare possumus, ut tantum quisque habeat aquae, ι . quantum in contractu conuenerunt: std etiam canales ad agros, S prata irriganda possumus accomodare , ut simultates tollantur . du enim ex tuo canali ius emcideriuandi aquam ad meu agrum irrigandum , non satis est mensurare foramen in ripa tui canalis, ut video communiter fie- ri, dum putant satis cautum, si in ripa ca. natis lapidem collocent perso ratum marin moreum, ut non pol sit mensura alterari.
.: vel stratum lapide limen construunt, dein s se marginibus marmoreis determinata ra. . tione stringunt, hoc inquam non est satis; sed conueniendum est , quam procul, vel quam remote, a tando canalis collocanda
sint soramina; neq; hoc satis est, sed determinandum est, quam inclinationem,& pedentia debeat habere initium in siti cana- Iis, quo derivatur aqua, ut dictum est de
sonte Verum non admodum operosum est, ex e pioso sonte , vel ex flumine. 8c aquaeduinctu aquam, in determinata, vi conuenta mensura, derivare . operosius multo est aquam partui, di dii tribuere determinata ratione, ut tantumdem inueniatur in er
gatione, quantum supponitur, in commetar iis, nec iocurramus in errorem Froueini; 8c recentiorum. Si enim fiat aquaeduvius, aere publico, mille unciarum, ut v
eant, de dum in via fluit aquaeductus; ero. gentur subinde ciuibus diuersis soci, ut eis, quam inibimus rationem, ut erogati fuerit dimidiae aquae,& sinsulis proportio nata detur ει remaneat dimidia pro fonte Publico, non plus, nec minus ut enim di- AEum est, non satis cauta credas ; si men- furato primo tubo sonti inserto, subinde ciuibus inseras tubos proportionatae magnitudinis primor quia inserti rubi,si insa
rantur ad fundum aquaeductus, plus iusto aquam haurient; si cum maiori pendentia defluant, aquam augebunt; si plus iusto
eleuentur, ciues fraudantur. deinde si sietubus centum vnetarum. Primo insertus, de deinde collocentur Io . tubivnciales, caeteris etiam paribus, id est in eadem altitudine, Bc cum eadem pendentia, non m qualem deserui aqua, plus enim aquae de seret unicus inbus magnu S quam centum parui, quamuis capacitas sit aequalis, e ratio est,quia, quo velociuS aqua per tubum mouetur, eo plus aquae defertur; sed velocius mouebitur per magnum, quam per omnes illos paruos simul etia omnibns paribus , S cum pari inclinatione ἰ ergo. minor probatur , quia velocius mouetur aqua, quo minores sunt sit cationeS, Zc contactus vasis, sed lono minores sunt fricationes in magno, quam in centum paruissimul, ut constat manifesto ; ergo velocius mouetur in magno, quam in paruis . ergo
non satis est dis ibuere tubos paruos,pro aequali mensura ad magnum, εἰ primum . de haec differentia non ast speculativa, sed in praxi magna est; de illa senties, si in dolium inseras unam fistulam maiorem, de multas paruas illi aequales, etiam in eadem altitudine, in praxi enim plus hauriet uni-
ca magna , quam multae paruae etiam aequales. Ex hac eadem ratione non proporti innata fiet distributio, si debeantur uni ciuium, ex conuentione, decem vociae, Ite- .Lri quatuor, alteri duo, si inseratur in aquς- ..is disi. ductu communi tubi decem unciarum ν dunt p .
quatuor &duo;cum enim minores sinisti. γrrimo cationeS, proportionaliter, in magno,qua in paruo. Vltimus non sub quintuplum, ad primum habebit, in errogatione aquam ,
etiam si tubi inserti, in aquaeductum sint aequalis altitudinis: sumendo libellam ex
medio tubi, non ex inseriori, aut superiori margine, ut suppono, de aequaliter inclis nando , donec tubi singulorum cadant in suis fossis , prout supra dictu est, quae Omnes cautelae omnino necessariae sunt , Vt euitentur iniustitiae, Ze palmares errores . Verum, ut dixi, neque hoc sufficit. sed ex alio etiam capite esset error, quia maiortubus altius descenderet ad land um canalis, nisi aduertatur accurate. Inaequalitas ergo inter ciues euitabitur ista ratione . Si aliquis emit ex publico aquaeductu decem aeiarum, alius quiaque
373쪽
Aristotelis Stagiritae Meteorolog cbyam
que, aut 2. Fiant tubi omnes omnino vnciales, non maiores,unquam nec minoresci oinnes eiusdem longitudinis , di omnes inserantur in aquaeductu publico , prorsus in eadem altitudine, ad libellam, & collocentur omnes exactae cnm eadem inclinatione , & eodem in loco, seu eadem distantia a principio aquaeductus, si velis omnia
moda aequalitate, non unius inserant r in principio aquaeductus, alterius in medio, alterius ad fine . dii enim In magno aquae
ductu plus eth aqui fili uia inserta plus liauriet, qua dum est notabilirer minus, hoc facto; numerentur tubi emptarum unciarum, di ciuibus attribuantur, & singuli claues aquam ex suis diu isis tubis cadentem excipiat in suis canalibus, ad tuos agros irrigandos, vel sontes construendos, & sic aequalitas inter emptores seruabitur. Et rei podebit aequa emptioni, tamen non re spondebit semper commentarijs, erogati nam ratione sticationum . maior erit in commentariis, si vero tubi nimis inclinentur, vel ad fundum inierantur ; maior erit in erogatione , nec video , quid certi haberi pollit; nisi tentando, nec satis cautum iudices; si eadem remotione a sum-m margine, aeque paruos errogationis tubos colloces, atque in primo comaeqntario factum sit, S cum eadem inclinatione ; ut si pedales tubi ibi cadebant, ex ii nea libellari per digitum, sic etiam cactant parui hoc enim fortassa faciet, ne pluS,utio erroges, nec publicum staudatum tavindem inuenias; uon tamen inaequalitatem prorsus euitabis. Omnibus igitur pensatis,quia in repliysi- ε ρου ca sumus , non video ex mathemadici S Gm - guris sitis praesidij nos habere polle; qua re, quid exactius physicum velles , sume horologium, quod supra indicant, ex Pen
dulo agitato construebam, ad mensuran da minuta, secunda, & tertia, & illo se vel poteris, ad diuidendam aquam sontanam. Ivlensura semel, quantum ex tuo aquaeductu publico denuat ex sonte, duobus, aut tribus minutis secundis r quod obtinebis, si locum habeaς paratum , ει geometrice mensuratum, & scias quot dolia aquae capiat, seu quot notas mesuras , tum aquaeductum pubIieum derives ad implendum aqua hoc, quasi vas, cognitum. & obserua quot minuta secunda decurrunt, dum impletur hoe vas sicque habebis quot dolia aquae singulis minutia secundis deferat Publicus aquaeductus, di deferar, v. g. singulis minutis, decem aquae dolia. hoe cognito lacilis iam erit diuiso, ut unusqui ne, di inera ex publico aquaeductu, tantum praecisa ha- beat aquae, quantum libuerit, in data pro ' portione: poteris enim inserere tubum, Seodem pendulo mensurare quatnm aquae, ex insetto tubo eis uat singulis momentis, di paulatim dilatare, vel constringere, in clinare, vel eleuare , ut aquam in data ratione educat: ut si velis deeimam parte et insere fistula in in publieo aquaeductu , quo uno minuto secundo educas dolium aquae mensurando eodem modo aquaeductum ἶ& fie de alijs diuisionibus, & hac ratione vidc bis te tantumdem aqnae prorsus inue ni re in erogarione, atque in commenta rijs, Et hac eadem via poteris pacisci, de venditione, & emptione sontium t nec ve ditor, aut emptor decipientur, aut igno rabunt. qna de re contrahant: nec difficile est hoe negotium, immo facillimum, quid enim facilius, qu .m foueam effodere co- - -gnitae mensurae, qus capiat tot dolia aqnq, vel tot cubicos pedes; deinde pacisci volo aquaeductu ira, a quo tot momentis imple tur haec fovea, & sic aptetur ad ,fontem tubus, vel ad scaturiginem tantae magnia tudinis, & sic inclinatum, ut tot momentis hac fouea aqua repleatur. In eadem aut ratione poteris, ut libuerit, aqnam diui
Verum haec videri poterit commodior ratio diuidendi aquas fontanas exiguas, quae tubis derivarentur: at ad diuidendos canales,.& aquaeductus. qui ad irrigandos agros construuntur, no videtur haec facialis. ia, canalefi enim latam deferunt aqua, ut vix mensurari possit, quot dolia sing Iis momentis deierat. Respondeo igitur ad hoc dupli titer. Primo neque impossibi lem esse hanc, mensurando formam. Non enim desunt piscinae notae magnitudinis. quae capiant tot pedes cubicos aquae notae muttirudinis et neque u quolibet aquaeductu, vel canali e Iebitur. piscina P. nico momento ἱ poteris ergo expeririqnot momenta decurrant, dum expletur piscina, & habebis notum quot pedeS cu bicos deferat canale singulis momentis t& eadem via exactissime partiri poteris, ut singuli in conuenta ratione, aquam h beant ex canali, non maiorem, nec mino rem,' & tanta sit aqua in erogatione, qua ta suit in commen rarus. ἡ Respon.
374쪽
Respondeo seeundo. Si desit eommoditas sit aquam metiendi, poterit esse talis mensuratio. Si ex publieo flumine, vel ex aias agno derivas canale, ut iam eonsueuitia men surari decem pedum tub eorum; con frue ad lauees, seu ad initium canalis decem omnino aquaeductus, ex m rmo a vel ligno. vel alia simili materia invariabi- Ii; finguli fin t pedales,& conuenta ratione construe, ut tantam haheapi inclinationem in data longitudine decempedae , pu ea uncialem'; ει decem isti eanales iungantur tibi postea, & in unico cauali fluat aqua per canale uni ea, ut libuerit. ubi ad diuisionis loeum ventum fuerit,iterum conrue decem canales aequalis lonsitudinis , utitudiais, profunditatis,tii ςlinationi
& oui deeimam debes partem, unum ea nate attribue, tibi nouem resertia ἰ ut tamepartitio sit aequali1, tam post tuos nouem squam post decimum illius, aqua decidat non nihil in fossam depressiorem, ut singuli canales aequalem deserant aquam, nec vel itas motus,nee fricationes, nec alia diuersitas fit in unum, atque in alio; sie facta erit partitio omnino aequalis,& sie erui sublat* simultates, di inimicitiarum , de aliquando etiam caedium causae. Et haec mihi an praesentia occurrerunt, in re satis
1Mpugnae Aristoteles modo opinionem
illorum, de origine fluuiorum, qui dicebant aquam, quae per flumina defluit, Congregatam prius esse uno in loco r ω impugnat ostend cndo suae sententiae noria Tepugnare illum, qui diceret aqua
rari;& etiam aqua non fiente,hoe est, a etiam si non fie- parua rei de novo; sed λ existeret quotidie R perpetuo tota
illa aqua, quae do acto est. de nune non dicamus contingere similiter, ut fieiuna terram, in I e patenti. ubi paruae guttae paulatim constituunt, de adduna tur ,& fit pluuia , qua ingens aquaru m coispia ita descendit, ut vix possit aliquis sibi
illam aquam, quae per torrentem deinsuit, minuti ssimis guttis decidi M
ς istente aqua quotidie non 'ςVς ergo illa a- tale est principium fluviorum , ve . dedidi '' is luti sub terra stagna quaedam iegre. q primo fuerit
-- gata, sicut quidam dicunt, sed simi- ebuὸπ T l
aetineret illa a- liter, sicut in eo, qui est super terri latim,dc generatur
is: u. tisi 2 r m , loco paruae consistunt guttae , di stili t deorsumi
raret, quae ruit a. . ira cur non possit
initio; adhue non Iterum iptae cum aliis , ac tandem aliquis dieere illa esset eale princi. cum multitudine de scendit pluens qnam,quae fluuio
Weluti sub terra stili ri primo , di esse veluti iratuq sub terra, in alis ne stagna quae- iiὰn o quo reeeptaculo. clam, de congre- ' - ex quo stillet, sed nationes aquarum Dissie paulatim ,& egregate, & sep aratae a terra ; ex quibus singillatim generata Bb terra exemplo aqua nuuiorum denuat paulatim; eur enim igitur phauiae intendit AristoteIes probare
375쪽
364 Ar multi Stagir, Meteorologicorum
non esse neeessariam illam aquarum coningeriem, etiamsi aqua do nouo non genere ἴur , sed concrescat, ut coucrescit pluuia ex vaporibus.
F Probat etiam praterea Aristoteles hoc idem , exemplo nislorum, qui volvae a quedinum conω struere. ad fontes
thim semper habet paratum son.
tem copiosum, ex quo aquam deriuent; led solent, di subterraneos cuniculos, di longas eruere fossas , in quibns aqua b)nc inde sudet, ut ex multis Ioeis collecta, in unum L onfluat,& inde aquaeductum i ngre alatnr. Rem ego sum expertus, & usque ad Aristotelis tem. pora Experimeto coprobabatur: quamuis enim in montibus non habeas sontem , copiose effluentem, si vides terram perpetub, aliquo in loco humentem, di quasi exsudantem; si lonsam ibi,& patentem
riente in unum terra, principia flv. morum . o Manifestat autem ipsum opus, qui enim aqua ductus faciunt, e cuniculis, ecfosias conducunt, quasi utique sudante terra ab excelsis.
fossam aperias, co liges coriolam aquam frequenter, qua aquae ductum intiruas, duterra quasi exui dat, & ab eminentioribra mis ex locis in apertas ioveas paulain distillat. μοι Certe hoc, praesertim In alueo torrentis, inter moles effluetis, semper selieiω ter continget. Si enim in alueo totarentis fossam es dias prolandam
quae torrentem per transuersum . secet semper I
exsurget aqua, qua lassam si vel maioribus saxis repleas. & sorn ice tegas, ne aqua pegsuperficiem fluens illam repleat, di eandefossam paulatim secundo flumine deduincas;quia torres ruit in priceps,exiguo itis nere, aquam illam in fossa scaturientem habebis super terram, & ita nullo alio senis te, Canale,ne dum aquaeductu habebis perpetuum, di rem tibi dico, qua sum experin
Exponit hie eopiosius Aristoteles sufflententiam de origene sontium , ecfluulorum, quae in hoc consistit, quod attenuetur aqua in vapores in locis subterra. neis, quivapores ascendat ad cauitates molium,in quibus ea-
uitatibus, quasi inelambico,concre inscunt, & per sontes, quasi per apertaram elabici, defluunt in flumina, ut explicabse complosius a se
--. adducit argumen Θm tum, quod fluxio. nes, seu ortus flu
tibus videtur fluere , te maximi fluis vij oriuntur ex maximis montibus, etiam sontes, ut plurimum ex montibus cadunt, & in campestribus vix cotinget ex scaturietine surgere sontes, siue fluuiii .hoc-que,nifi adsit aliquis fluuius in proximo,ex quo aqua, per glaream, di subterraneo meatus inserta ,
nit Aristot. re f. βω- a xendo dicta,quis ν pumatum ego arbitror,
tur fluentes, & plurimi, &maximi fluuij fluunt ex maximis montibus. Similiter autem &son -& locis altis Vapropter & fluxiones fluuiorum,ex montibus viden-
res plurimi montibus vicini sunt . in campestribus autem sine
immo eausas fluminum, di sontium exprompria sententia. Λ tera est aqua, quae eollieitur a terra, dym luperuenietia egio pluula,quam
latim postea aquam distillat,& dimittit poe
376쪽
hac causa,etiam mores sunt magis apti, ad .ntea producendos, quam campestria Gmaiorem enim aquae quantitatem imbibere possunt,& dum aqua sensim desinit, effluere potest per
Iatera motis .quod autem maiore ex
possint aquam, pa tet, quia loge ampliorem exhibent superuenientibus imbribus superfi-Clem, quae totam aquam exsugit ;nam si esset plani.
is minis basis montis et atin Maia vero montes, eri-
grado se,tato maiore ex se terrς superfiete aquis deis pluetibus a pCrtur, quanto est ma orruperficies tot montis,quam ha
sis illius. Die es: superficies montis eleuata est, Si acclivis, unde a
quq pluentes defluunt.Respondet Aristot. Me nihil latere, siue illa supὰrficies, quae
aquis pluentibus est exposita, sit cur ua,auteoncaua, aut supina, aut elata seper enim ei est maior, maiorem bibet aquam ex super cadenti imure, quod probatut experientia; si enim comyonas ae eruum ex arida arena,&aream similiter complanes eadem arenti arena contectam, S superueniat utraque aequalis pluuia ; si post pluviam eolligas arenam madesictam, videbis longe maiorem esse ql antit item arenς madefactae in tumulo, quam in area . hoc
igitur Aristot. eontingere dieit in pluvia , dum enim in montibus cadit, maior aquae pluuiae quantitas a terra imbibitur, quam in planitie, & terra illa aquam imbibitam in spongiae morem , dum paulatim dimittit, distillant sontes ad latera motium,ut postea dicam, S hae Arist. doctrina eo physice verior est, quo
pluuia in motibus cadens solet csse minutissima,& tenuis . quae facilius a terra ebibitur, nec itae facile , exsuperficie defuit.
sam innuit Arist μι ιιῶ. si is verbis, A cen
stigi dant,in conde- sunt itersim aqua. non intelligit autenrist. vaporem in aere consstetem,
ex quo fiue pluuis; sed vaporem subterra delitesceri. tem, qui ex aqua per terrae viscera fluente possit, ex quaciique tandem causa generari, & sic debet intelligi Philosophusicum absolute loquatur, S malε interpretatur, siue agricola,siue alius quispiam,qui illum ad sensum par ticularem velit restringere. quomodocunque igitur attenuetur aqua in terrae visceribus, vapores illi ascendnnt ad emitatev montium,& ibi conerescentes, studiit tria sontes,& flumina;&ideo δέ sontes,& flumina ex montibus staturiunt, & maximi fluuioru ex maximis montibus.
sine suu ijs pauci sui omnino. Mo-tana enim, & alia loea, velut spongia, super suspensa, secundum modum modica quidem , in multis autem locis scaturiunt, & constillant aquam . Suscipiunt enim descende
tis aquae magnam multitudinem r. quid enim differt concauam,& supinam , aut pronam cIrcumferentiam este, decuruam utroque enim modo aequalem molem comprehc-
det corporis ) . & ascendentem vaporem in frigidant , & condensant
uerum in aquam,quapropter quem admodum diximus maximi fluuio Ium ex maximis videntur fluentes montibus.
QVAESTIO PRlMA. De origine mutorum in
HAee quaestio eelebris valde es inter
Philosophos, ut dicium Eccle. . coiseilient, eum sensu Peripateticorum : exilis .lo enim loco Scripturae videtur definitum, '
flumina ad mare, unde exeuntredire. vn- -is
de a mari flumina omnia originem habere videntur; &in mari finem habere . contra vero Peripatetici contendunt, flumina generari ex aere, qui in cauernis terrae in a. quam concrescat . immo supponunt im-
377쪽
ι65 Arinotesis Stagiritae Meteorologicorum.
possibila esse numina a mari proficisci , exi perficie,nolo tamen hanc concIusionem , ad mare denuat,& probant tali pacto.aqua quam Verissimam puto, quod scilicet, omisi oens defluit motu naturali i ergo debet uia flumina amara excant, hute suoponere esse elatior, seu remotior a centro terrἴ in quae a multis non ita probata videatur. termino a quo , quam in termino ad quς- Adde quod ex eode sere montium iugo vesad mare, est terminus ad quem fluviorum de nostra Europa loquar,nobis nota, qua- omnium, di fontes sunt termini a quo er tuor exeunt i neentia flumina, quae ad di- eo sontes remotiores fiunt a centro terrae , versa maria feruntur , Padus videlicet, qua mare, ergo mare no potest esse termi Danubius,Rodanus,& Rhenus, quae fluminus. Λquoaqua fluat ad sentes; quia mare na ad diuersa maria seruntur, ad Oeea- esset magis remotu,& non minus a ccntro. num, ad Mediterraneum, ad Adriatieum, Unde nε valet dicere; per subterraneos di ad Aegeu, ut patebit magis ex insta di cuniculos aqua maris desertur ad montes ἱ cedis I& res historica est, nee indiget pro is seris& ibi per aperta ostia erumpens confluit batione . ergo mons ille , seu illud prinei- ius. per flumina,dum enim aqua per cuniculos pium a quo , tanqua a termino Auentdcfertur, non erumpit visi in eadem altitu- flumina, est magis eleuatum,qua sint om-dine, hoc est, ta procul a centro terrae,qua nia illa maria,& illoru singula, alioquia ad procul est principium, seu Iocus,vbi se per illa no deuoluerentur. vix ergo inuenies cocuniculum insinuat. ergo non erumpet in mode mare,cnius QPficies suprema magis montibus aqua ex mara derivata, quantu- distet a centro terrae, qua locus ille, ex quo uis si clausa terrae visceribus; nifi locus il- mari per viscera terrae effusa,ersipat aqua. te fit infra mare; ergo ex illo loco non po- Placet alijs, qui magis,&facilius ad Q. D- νομterit motu naturali ad mare refluere. premas causas conuertuntur, ad intelligenis y 'Dixi alibi,& ut arbitror, efficaeiter pro . tias recurrere,& ad causas, si placet sic ap-baui, superficiem suprema maris, non ubiq; pellare,potius metaphysicas,& dieiit,slauti& in omni mari ,esse in eadem remotione a dantur intelligetiae mouetes libere caelu, incentroieriae, & quamuis maria simul ali- ordine tame ad fit e propositu,tali regulari quo laeto, alicubi tandem coniungantur ; motu,qnod sic detur intelligetiae monetestamen semeet remanere superii elem su- aquas, diuinari deduceres ad loca flumi premam unius maris, remotiorem 4 een- nu,& ad notas scaturignes, per subterra- c - μtto terrae, quam sit superficies alterius, & necs meatus, ut iterum fluat, & in mare in. --- superficiem suptemam Oeeani indici emiis suat. Vide erudite enarrata a From. lib. I. . nere magnopere supra superficiem maris cap. a .a. a. sicut enim cietur c qiu in bonum Mediterranei. & superficiem maris Lagu- terrae di habitantium ea, nee intelligentiaeniet eminere septa superficiem Adria Dei. dedignatur in hoc terrae deseruire, nec gra1io ea supponatur probatum , ut ego arbi- uabutur,si tanta animal tu utilitate,& termiror; iam quaestio etiam aec esset soluta . Heunditate, aquas moueat,& ad irriganda dieeret enim aliquis per subterrai: eos cu- terra flumina paret. non minus enim eveniculos a mari, ad sontes aquam derivarii terra suminu irrigatione, qua eslorum-ti l sontibus ad mare defluere; sed ex di- ratione perpetua ,de astroru influentiae ste uerso mari ad diuersum mare properare rilesterent, nisi aquarii siue tia irrigaretur.
ex mari Oceano elatiore fluit aqua ad son- si ergo n5 est visu Philosophis alienu potes Padi, seu Danubij et ac ex sontibus illis sica speculatione,cu alia no fuge eriturein
elatioribus defluit aqua ad Adriaticui vel ciens causa illius motus, si statuae eglumo Aegeum mare longe insertus,nec circulus ueri ab intelligentia, quae moueat corpora committitur, aut unquam aqua eOtra na- illa in bonu ipsius terrae,&incolaru;cur noturae impetum properat, sed semper deor. etia nature consentanea videatur,aquas, adsum sertur,& elatior est in termino a quo, tanta ipsius terres eliditatem, ad flumina qua in termino ad que; tu terminus a quo derivare me philosophandi ratio mihi sit superfietes unius maris, S terminus ad non arridet, & sapere videtur Antiquo-
quξ,st superfietes alterius, nee maria sint in rum errorem, licet videam, in quo rece- eadem altitudine . seu remot one a centro. dat; qui flumina, & sontes dicebant esse sisti Uerum,quascuis putem satis emeaciter numina, sic enim isti die u ut esse intelligen- probatum, quod hic pono, maria scilicet tias, versantes,& derivates aquas illas: nee non eandem altitudinem habere, seu re- unqua adducerer, Vteredere cstu ab intelli
motionem a centro terrae ex suprema su- gentia assistς te moueri libero ino tu;nisivbi
378쪽
L Liber Primus. Textus LXII. 36
amomni adhibito conatu , desperata sit que hoe putane delirium intolerabile, ve,
ean alia interna i ilius motus;qua eorpo- loquitur ille de magno magnete tellur . in illa moueantur a propria forma ,& con- dicuntque externas istas partes, mortuas sequenter in bonum proprium.Dum enim quasdam esse emorescentias, ad cutem aliqua τia mihi aditum aperirent ad com magni huius animalis, & sicuti videmus in gnoscendum . unumquodque ex illis cor- maximis animalibus, & marinis , & terre-poribus moueri tali motu, in bonum alie stribus , ut in elephante, die . ad cutem quod proprium, & ad propriam conserua- efflorescere partes,quas nos vocamus ex tionem, S persectionem; quamuis ex acci- crementitias, & animalcula etiam in cute dente relaltent postea etiam commoda a generari, di pilum, & lanam excrescere . ia. nostra, & nostra globi, dicerem longe libe- α allimalcula per illam repere,quq ex par- vatius castos, illa corpora caelestia moueri a tibus vegetabilibus internis animalis,quae propria Elma, ct natura , quae dat illis esi ad cutem eadem vi expellantur, procrea- is, quo motu eausat natura ipsa persecti . turi ita etiam in hoc magno animali,vide-
nem, & eon seruationem sui , sicuti in licet in terrae glob , idem suspicantur ac-Botis Morporibus physicis propria sor cidere: & ex interiori vegeta,&vivida
ena, tanquam principium activum, causae virtute , ad extremam hanc e utemia . omnes motus , a quibus perficiuntur, dc quam nos incolimus , putant efflati spiri- conseruantur, nec debent expectare intel tus vegetabiles,& vividos, quibus&ani in Iigentiam liberὸ mouentem , neque exter' inalia, & plantae. & omnino viventia om- nummotorem, alioquin natura desecisset nia excrescant:& terram quidem,quie ara- in necessarijs, nisi ad summum, tanqua rro scinditur, & in qua arbores radices fi remouens prohibens. S mecum Puto ne gunt, nolunt esse partem vivam huius ani-
cessario philosephari debere quemcum- malis, sed efforescentiam quandam cutis,que, eui physica philosophia cordi sit. Ad- &vi vocant, cuticulam inanimatam, viduear ad dicendum caelum moueri 2bin- uas vero esse partes internas illius. telligentia, quia non videtur clarum, qna Hoe posito eommento, dicunt in m persectionem eonferre possit illis corpori- gno isto animali, nimirum in terra, partestins motus ille circularis; quam persectio . omnes naturi imperio, & impetu disponi,nem non consequantur unica gyratione, dc per motum, prout natura totius postulaizeon sequenter illa absoluta non conquie- qui motus de eit, ερ debet diei natu resis, stant, cum praesentibus habitibus, cesset & hae vi dirigitur Aqua per terrae mea motu s ; praesertim, si corpora illa sint -- tus, ad lacum unde sontes scaturiunt, quae mortalia, ruinalterabilia, ex quo sequitur, Ioea, quavis sint remotiora a centro terve non moueantur ad proprium bonum 3 is, quam sit principium illud, a quo deri
sibi acquirendum , at vero quia in aqua uatur mor us, tamen ille uia is, ut est a i
desitiente bonum ipsius reperio, quod mo, in globo terrae, & in bonum totius. dicitu consequatur, ut sit nimirum in proprio debet, est naturalis . sie uti enim in homi Ioeo, infra aerem, non debeo ad intellige- ne, ab epate, transmittitur sanguis ad cortias .ecurrere, cum habeam causas physi- per venam canam; de astendit per iugulacas molientes, nimirum grauitatem . . res ad caput, & per venam arteri lam, ad Dices: intelligen a nos mouet aquam pulmones, Se ex sinistro eordis von riculo,
lius . deomum, ea scuebit sursum in statur 1 - saguis in spiritus animaIes formatus, qua-ώ- nem, quas Sisiphi saxum. Respoi demte- uis sit humor ex se grauis, Se stuςns , tamen
in in tandas prius esse vias omnes , ut ex natura naturali motu dicitur ascendere per a oris
ipsius aquae,& huius globi, si ex causis phy- tam, & per arterias iugul r ad caput.
scis, MIemamus catasarn huius motus, o iste motus spirituum, dum ascendit , noee quid ministret, perpetuo nouam aquam dicitur motus violentus , nec quaerimus talisti, ad deflvendum; quod si destituamur, oc no aliam causam , aut intelligentiam mocti. inuematur , in lubsidium ad intelligentias eein, nisi animam, Se naturam ipsius ani- conlagiant etiam physici , quos sequar, ut malis , quae in bonum ipsius sic humorem faciunt mmotu caesi, interim non placet. mouetati & desedensti sunt euriosi nimis Alii d clint, terret globum maz num esse anatomici, qui valvula9 in venis fomaiant, γα o. quoada animal,propria anima informatu, sic mihi videntur, somniare, quibus sanguis --οι. aqua anima, terrae partes omnes internae invenis detineatur, ne totus diffluat ad huius globi, uiuificentur,ci foueant .M- imos pedes; illa enim natura, qnae,sangui-
379쪽
bem potuit ine pate, aut eorde genitum ρ mora, & alia huiusmodi cuduntur totelistea A mittere ad eaput, & ad bracim,et , i rete Viieeribus ι non potet perfici hoe . nisi si erecta detineantur 1 illa eadem iussicit .. calore , & quidem non temperatissimo. εα oro .aluula ad detinendum , no demuλt ι sanε, in voluerium , quod subterranei sine siex in terrae globo, magno scilicet isto calores, tam certum es, , quam quod cer animali, dnm aqua ascendit ex mar a im- tissimum. His duobus positis, aodatur promo ad summos montes: motus iste no in tertio supposito ; m multis terrae incis. debet diei uiolentus , licet sit contra tuclm Praecipue montuosis, esse subterraneas eain nationem aquae, ut quoddam Particulare uitates. &cauernosa spatia, & quasi cais ieorpus. sicuti non est motus Violentus metationes, sinuosis veluti saxeis forniciis laneuinis, dum ascendit per iugulares assi bus conte ctas, quod etiam puto pater
eaput, si consideretur. ut pars hmusto- experientIa. itius, flevi mouetur ad bonum totius, nec Dum ιgitur aqua maris, vel quaelibet T aliam eansam huius motus quaerere debe' aqua, sed de marina praecipue loquor, demus, quam formam totius. εc animam fertur ad montiu viseera: si contingat pr - m
'φ' '' terrae, silenti eausa assensus sanguinis vera, sertim deferri ad locum, cui immineat ca est anima animalis. uernosa cameratio, vi caloris subterranei Vermn quia hoc commentitium vide- artenuatur iIta aqua,& Mafi redacta in va eur, & nos non fabulas damus, sed .eras porem, humido halitu implet cauernam rerum causas exquirimus, id eb non ac. illam: dumque appellet ad superiore par qΛieseimus. Verum quidem est,si terra ma. tem saxosam , di frigidam, di frequentissignum effet animal; quod Hiam causa tua me, desuper impositis nivibus, frigidiore, motus partium . non deberemus inquire- concrestit in aquam, & aperto sibi aliquo nia YeεEeientem,&physiem, nisi animam aditu, erumpit in sontem , &quia perpe-- . illius, sed hoc non admitto, nec huic com- tua aqua ad fundum canemae desertur, in- V. Vr mento acquiesco. fluente mari per subterraneam abyssum Sic igitur rem explieo, S: gratulor me- perpetuo attenuatur, & evaporat caIesari eum sentire plurimos. Hoc enim pacto cer eiente terra; di perpetub eo restit intri- ior fio non esse figmentum. Primo igitur gid ante fornice, quasi effet caput elambi loco certum est amari , per subterraneos ci, di ita perpetuo scaturiunt isntes, drmeatus, aquam in terrae viscera sese insi- flumina defluunt. Ecce tibi iam quomodo .is marinnare: eontiae enim aquam per terrae par ex mari flumina pro ueniant, non a quam Mis. tes penetrare,nec enim terra adebest cor maris ad summas scaturigines, externis pug densum, et non sint permixtae pari, aliquo iubente, aut impellente, aut eue
eulae aliquae tentatore5ι & aereae, quibus hi nie , vel attrahente tot enim ferε sunt . substitui possint partesurae , q ae corpus Philosophorum placita γ sed quia ad ima
-- in grauius, ut illo excluso spiritu , ibi apta descendens loca, attenuatur m vapores, ec habitet, nee terra unquam potest sicce iterum eo rescit in aquam, & sic etiam ' lam , ut excludantiat omnino partes istae aqtiae marinae dulcescerent, si prius salsi tenuiores, praesertim, ubi terra saxosa est, dinem non depoluissent; sal enim non, glareola. Se arenosa; inter quas par deS,fa- ascendit; oriuntur ergo sumina ex sub et Il- pbtest se aqua insinuare . quod si rerranea, ut ita ditam, plumas sicut tor huiu Biodi aditus aperiantia a d litus diae- rentes oriantur ex eqlesti. α concrescuntris, vel ad eius fundum, aqua sese insinua- illae aquae, ae fluunt, pro lsus eodem modo,hit inter saxa,&sequetur tractii illorum . quo perelambi eum defluit humor, primo hoe est cereissima, nee dilputationi labii. attenuatus si caloris, poste vi trigoris inuitur, cum pateat sere ad sensum, aquam summo elainbic , vertice concrescens. at per terrae viscera effundi, & sequi glareae que linc sibi voluit Philosophus. dum ex venis,fi illae descen lane adima, vel fiex- condensato aeee in cauernis terrae, fontes
currant. Quere dixit,non enim simpliciter aerem ,
Certum est secudo,terrε viscera interno sed vaporem voluit addensari; ficuti ad P ' ealore aestuare, quod qua is alicui in uni- pluviam non aer, sed vapores densantum ρια uersam dubiit fit; certe quod in aliquibus sed quia supra terram cassia educens va
loeis fit maximus ealch, probant, et sub- pores πω semper est eadem, dici enim ac se . . . . terranei ignes. & aquBebullientes. Dein- cedit, & recedit; oritur,ac occisis, di cau- ...de sielaborantur metalla , durantur mar- sa cogens vapores voa est satamis sist
380쪽
ventorum impetu dissipantur, hinc fit, vepluuiae non sine uniformes, di perennes , at vero . quia hic, & materiam perennem
sebterranea abyssus subministrat, de ignis idem semper et ambieci supponitur, de ei hiei eaput vix physicὰ alteratur, hinc perennitas sontium , dc fluuiornm consurgit. me mihi videtur Deilior. de proposito elambiei exemplo, magis patens philosophandi ratio, de origine fontium .
Ηine fanε est, tanta fontium medica varietas , & tanta diuersarum facultatum copia ἔ dum enim aqua per terrae meatus transit, de diuertas abluit minerales teriae partes , diuersos secum desere spiritus,qui xn sublimatione , simul cum aqua asendue, α eoncrescunt, licet sales, S partes fixae
non ascendant. saepe etiam contingit . telambiei caput, & cauernosa illa it rues , vel diuersis spiritibus , de diuerso sulfure
impleatur,vel saxa habeat sales, aut aliam materiam concretam, quae ascendentibus
vaporibus diuersos, dc sapores, de spiritus tribuant. Ex istis ergo admixtis mine. ratibus spiritibus , diuersas hab ne aquae fontanae facultates, ex siecandi, aperiendi, digerendi, resoluendi, huae , vel illum humorem, hos, vel illos tales ; quas vi vulcs, ut plurimum, non nisi ex effectu cognoscere possumus. aliquando aliquas ex lapore iudicamus, vel odore, vel ca
Caeterum non hae una ratione sontes omnes scaturiunt, neque sic omnes ex a--- - qua, ut ita dieam, sublimata concrescunuod duplici alia ratione: & quidem, ut a bitror , longe frequentius fontes creari dixerim, sic suadent accuratiores obser Mationes. Prima est ex pluuiis, & aquis a caelo cadentibus ;dum enim aquae pluunt super terram, de supra montes, ut dieebat Aristoteles, de vidimus in isto eodem tex-- , terra sorbet aquam illam, di praesertim niualem , quae pauIatim lento cal .ce resoluiture aqua illa per terrae meatus.
α pur saxa, & glateam dilabitur; de ubi
in latere montis hiatum inuenerit , sca-
.m' turiunt perennes fontes in formam. aquar. . Rutem non est alia, nisi illa, quae excipi-
mr ex pluuia, de nive, quae paulatim red Ultura fonte, eo sere modo, quo nosci sternas arte factas construimus, excipien Tra aquam pluviam . non dico tamen C
mernosam esse ibi emerationem, qua e xa simul aqua collecta exeipiatur, sed per Euream, di saxa, te per terrae meat Pau
Iaeim defluit, quasi, ut loquebatur Arist teles, terra sit veluti spongia: de sic frequentissime fieri fontes suspicor. quar
obseruabis , si euriosius indagaveris , sentes frequentissime oriri in lateribus momtium , qui montes stratam habeant, & e Currentem veluti planitiem in summita re, qua excipitur pluuialis, Et niualis aqua, & bibitur, ut sensim reddatur fonti. possemque hoc longa inductione historica ostendere ; sed tute tibi, lector, obseruatione persuade. Hine uberius fluunt huiusmodi sontes hyeme , quam aestate , imo arescente tempestate, de obstinata
eaeli serenitate fere exsiccantur. quod si non in omnibus id contingat sentibus, nec omnes sic sieri sentes contendor satis mihi est in aliquibus id verum esse, & aliquos fontes ex caeli pluuia decurrere. Certε sic etiam lacus, in summis mon iutibus saepe eernuntur, qui ex aqua, ex Plu vijs collecta, me iudice generantur, sic enim video etiam rusticos in montibus piscinas construere, ad adaquandas PC. cudes t dum enim pluuia in montem de- pluit; aqua ad locum laeus , tamquam ad vas quoddam desiuit, euius suadus, cum sit limosus, ex argilla, vel bitumine stra
tus , aquam continet, ne terram penetra
re, de diffluere possit: ibique conseruatu .imo. 8c aqua, quae se in circumiectis partibus terrς insinuauerat,piulatim in la- Cum tamquam in locum inferiorem disti I. Iat, undeviuis scaturigmibus Mueri ereditur. & tamen totam aquam E celo acci- Οntos pit. hac igitur secunda ratione fiunt inta montibus fontes , qui ad perenna udos fi augendos siuuios postea concurrunt :' dc has duas causas sontium expresse posuit Aristoteles hoc loco. unde miror inter Peripateticos dissidium oriri, de origine fontium, de fluuiorum, cum expressum habeant sensum sui principis, de experiis
Tertio generantur sontes alia etiam . ratione, de quidem frequentissime in col- ώωως imus, ει locis humilioribus,tmo dc ia pia . . nitie, quicquid dicat Aristoteles, ex aqua tamen pariter e caelo cadenter dum enim imbribus irrigantur montes, prςcipitant per prεrupta montium aquq ad valles, de per torrentes incitatissime feruntur, vel ad mare, vel ad stumina, fic secum praecipiti cursu, non solum terram, sed te saxa
deuoluunt. Obseruaui autem ego frequeistaei me , de vellem etiam ab aliis actura.