M. Tullii Ciceronis Cato maior et Laelius

71쪽

aliquid, aut etiam exprobrant, eoque magis, si habere se putant, quod officiose et amice, cum labore aliquo suo factum queant dicere. Odiosum sane genus hominiam, officia exprobrantium quae meminisse debet is, in quem collata sunt, non Commemorare, qui contulit. Quamolirem ut ii, qui superiores sunt, iam mitere se debent ita amicitia sic quodammodo inseriores extollere. Sunt enim quidam, Iulmolestas amicitias faciunt , quum ipsi se contemni Pritant; quod non fere 'ntingit, nisi iis, qui etiann Contemnendos se arbitrantur; qui hac opinione non Odo verbis, sed etiam opere levandi sunt. Tantum autem cuique tribuendum , primum , quantum ipse est icere possis deinde etiam , quantum ille , querndiligas atque adiuves, Ustinere. Non enim tu P0ssis, Mantumvis excellas, Omne tuos ad honores amplissimos perducere ut Scipio P. Rupilium potuit consulem uicere, fratrem eius Lucium non potitit. Qito si etiam possis quidvis deserre ad alterum , videndum est tamen, quid ille possit scistinere om- Dino amicitiae , corrohoratis iam confirmatis De et ingeniis et aetatibus, iudicandae sunt: nec, si qUrciti eunte aetate venandi, aut pilae studios fuerint, eos habere necessarios oportet, quos tum eodem studio praeditos direxerunt. Isto enim modo nutrices et paedagogi iure vetustatis plurimum benivollantiae postulabunt; qui negligendi quidem non sunt , sed alio quodam modo colendi aliter amicitiae stabiles e manere non possunt. Dispares enim mores, disparia studra sequimtur , quoniam dissimilitudo dissociat amicitias nec ob aliam causam flam boni, impro- his , improbi, bonis amici esse non poss&nt, nisi qu*d tanta est inter eos, quanta maxima Potest esse, morum studiorumque distantia. Recte etiam prae

72쪽

cipi potest in amicitiis , ne intemperata quaedam benivolentia quod persaepe fit impediat magnas

Utilitates amicorum. Nec enim ut ad fabulas redeam Troiam Neoptolemus capere potuisset, si Lycomedem, apud quem erat educatus, multis cum lacrymis iter suum impedientem, audire oluisset. Et saepe incidunt magnae res, ut discedendum sit ab amicis quas qui impedire vult, tuo desiderium non facile ferat, is et infirmus est , mollisque natura, et ob eam ipsam causam in amicitia parum iustus. Atque in omni re considerandum est, et quid postules ab amico , et quid patiare a te impotrari. XXI. Est etiam quasi quaedam malamitas in amicitiis dimittendis nonnumquam necessaria L iam enim a sapientium familiaritatibus ad vulgares amicitias oratio nostra delabitur. Erumpunt saepe vitia amicorum tum in ipsos amicos, tum in alienos: qtiorum tamen ad amicos redundet infamia. Tales igitur amicitiae sunt remissione usus eluendae, et ut Catonem dicere audivi dissuendae magis, quam discindendae nisi quaedam admodum intolerabilis iniuria exarserit, it neqtie rectum neques honestum sit, neque fieri possit , ut non statim alienatio disis iunctioque facienda sit. Eiu autem morium RUt studiorum commutatio Liaedam ut fieri solet daeta erit, aut in rei publicae lartibus iissensi, intercesserit, loquor enim iam, ut paullo ante dixi Ison de sapientium, sed de communibus ramicitiis )CRVendum erit, ne non solum amicitia es depositae , sed cinimicitiae etiam susceptae videantur Nihil enim est turpius, quam cum eo bellum gerere, quicum familiariter vixeris. Ab amicitia Q. Pompeii me nomine se renaoverat ut scitis Scipio; pro-

73쪽

pter dissensionem autem, quae erat in re pubIica, alienatus est a collega nostro Metello. Utrumque egit graviter, auctoritate , et Ossensione animi nouacerba Quamobrem primum danda opera est , ne qua amicorum discidia aut si tale aliquid venerit, ut exstinctae potius amicitiae, quam Oppres sae esse videantur. Cavendum vero est, ne etiam ingraves inimicitias convertant se amicitiae emitibus iurgia, maledicta, contumeliae gignantur. Quae t men si tolerabiles erunt, ferendae sunt et hic honos veteri amicitiae tribuetidus est , ut is in culpa sit, qui faciat, non qui patiatur iniuriam omnino

Omnium horum vitiorum atque incommodorum una Cautio est , atque Una provisio , Ut ne nimis cito

diligere incipiamus, neve non dignos. Digni autem sunt amicitia, quibus in ipsis inest causa , cur diligantur Rarum genus, et quidem omnia praeclara rara nec quidquam dissicilius, quam reperire, quod

sit omni ex parte ita suo genere persectum. Sed Plerique neque in rebus humanis quidquam bonum Dorunt, nisi quod fructuosum sit et amicos , tamquam pecti des, eos potissimum diligunt, ex quibus Sperant se maximiam fructum esse capturos. tu pulcherrima illa, et maxime naturali carent amicitia, Per se, et Propter se expetenda nec ipsi sibi exemplo sunt, haec vis amicitiae , qualis et quanta sit. Ipse enim se quisque diligit, non ut aliquam a se ipse mercedem exigat caritatis suae, sed quod Per se sibi quisque carus est. Quod nisi idem in

amicitiam transferetur, erras amicus numqriam re

perietur. Est enini is quidem tamquam alter identi Quodsi hoc apparet in hestiis, volucribus, nantibus, agrestibus, cicuribus, seris, primum Ut se ipsae diligant; id enim pariter cum omni animante nascim

74쪽

tur; deinde, ut equitant atque appctant, ad quasse applicent eiusdem generis animantes idque fa- Clim cum desiderio , et Um Madai similitudine amoris humani, quanto id magis in homine fit natura , qui et se ipse diligit , et alterum anqMirit,

Craitas animum ita iam suo misceat, ut efflata paene uiam ex dia obus.

XXII. Sed plerique perverse , ne dicam impudenter , amicum habere talem volunt, quales ipsi esse non Posstini: quaeque ipsi non tribuunt amicis, haec ab iis desiderant Par est autem primum ip-

Srim esse virum otium , uim alteriam similem sui quaerere. In talibus ea, cia in iamdudUm tractam iis,

stabilitas amicitiae, confirmari potest; quia in bomiues benivolentia coniuncti, primum cupiditatibus iis, qui-bris ceteri serviunt, imperabunt deinde aequitate

iustitiaque gaudebunt, omniaque alter Pro alter Sus cipiet, neque quidquam umquam nisi honesturn et rectum alter ab altero postulabit necui solum se coletit inter se ac diligerit, sed etiam vere hiantur. Nam maXimum Pnδmentum amicitiae tollit, qui ex ea tolli verecundiam Itaque in iis perniciosus est error, qui existimant, libidinum peccatorumque multam patere ina inicitia licentiam Virtutum amicitia adiutrix a natura

data est, non vitiorNm coimes ut, quoniam solitaria noti Posset virtus ad ea, quae summa urit, perveni re, Coniuncta et consociata cum altera Perveniret :quae si quos inter societas aut fuit, aut futura est, eorum est habendus ad summum naturae bonum optimias beatissimusque comitatus. Hae est, inquam Societas , in qua omnia insunt quae putant homines XPetenda , honestaε, gloriari tranquillitas animi atqtie iucunditas ut, quum haec ad shat, beata vita sit , et sine his esse non possit. Quod quum opti

75쪽

1rnam maximumque sit, si id voltimus adipisci, vi tuli opera danda est sine qua neque amicitiam n que ullam rem expetendam consequi possumus. Ea vero neglecta, qui se amicos habere rhitrantur, turn se denique errasse Fentiunt, quum eos gravis ali Iura

casus experiri cogit. Quocirca diceridum est enim saepius quum hi dicaveris, diligere Oportet non quum dilexeris, ii reare XXIII. Sed fium moltis in rebus negli gentia

plectimur Um maxime in amicis et deligendis et colendis. Praeposteris enim utimUr consiliis, et actaaginatas, UO vetamur veteri proverbio. Nam implicati ultro et citro, vel usu diuturno, cl etiam fiasciis repente in medio cursu amicitias , exorta ali qua Ossensione, dirumpiti ius. No etiam magῖ vitraperanda est re maxime Decessariae tanta incuria. Una est inum amicitia in rebus humanis, de cuius utilitate omnes uno ore cons thini. ream am n miariatis ipsa virtus contemilitiar, et venditatio quaeda ira atque ostentati esse dicitur. Multi divitias despiciunt, quos parvo contentos tenuis victus cultusque delectat honores vero, quorum cupiditate quidam instam muntur , quam multi ita contemnunt, it nihil inanius , nihil levius esse existiment. Item De cetera,

quae quibusdam admirabilia videntur, permulti sunt, qui pro nihilo putent. De amicitia Ournes ad unum idem sentiunt et ii, qui ad rem publicam se contuler urit et ii, qui rerium cognitione doctrinaque delectantur; et ii, qui suurn negotium gerunt otiosi; postremo, ii, qui se totos tradiderunt voluptatibus, sine amicitia vitam esse nullam sentituri, si modo v

lint aliqua ex parte liberaliter Vivere Serpit enim, nescio tuo modo, per mutum vitas amicitia nec ullam aetatis degendae rationem patitur esse expertem

76쪽

sui. Quin etiam si quis ea asperitate est, et inmanitate Datiarae, congressus Ut hominum fugiat, atque oderit, qualem fuisse Athenis Timonem nescio quem accepimus: tamen is pati non possit, ut non anquirat aliquem, apud quem evomat Virus acerbitatis suae. Atque hoc maxime iudicaret ir, si quid tale posset contingere, ut aliquis nos deus ex hac hominum frequentia tolleret, et ita solitudine spiam collocaret, atque ibi suppeditans omnium rerurn, tuas natura desiderat, abhin- dantiam et copiam, hominis omnino adspiciendi potestatem eriperet. Quis tam esset ferreus, qui eam

vitam serre posset, Uique non auferret ructam voluptatiun naui iam solitudo Verum ergo illud est, quod a Tarentino Archyta, ut opinor , dici solitum, noStros senes commemorare audivi , ab aliis senibus auditum: Si quis in caelum ascendisset, naturamque mundi, et pulchritudinem siderum perspexisset, insuavem illam admirationem ei fore; hiae iucundissima fluisset, si aliquem, cui narraret, habuisset. Sic nati ira solitarium nihil amat, semperque ad aliquod tamqtiam adminiculum annititur imito in amicissimo tuoque dulcissimum est. XXIV. Sed quum tot signis eadem natura declaret, iii Velit, anqtiirat, ac desideret obsurdescimus tamen nescio quomodo nec ea, quae ab ea monemur , audimUS. Est enim varius et multiplex usus amicitiae, multaeque causae iaspicionum, of fensionumque dantiari quas tum evitare, tum elevare,

tum ferre, sapientis est. Una illa sublevanda ossensio est ut et veritas in amicitia , et sidc retineatur. Nam et monendi amici saepe sunt et obiurgandi:

et haec accipienda amice, itum benivole sunt. Sed nescio quomodo Verum est, quod in Andria familiaris meus dicit:

77쪽

Obsequium amicos, eritas odium Parit. Molesta veritas , si quidem ex ea nascitur odium ;quod est venenum amicitiae : sed obsequium multo molestius, quod peccatis indulgeus , praecipitem amicum serri sinit. Maxima autem culpa in eo est, qui et veritatem aspernatur, et in fraudem obsequio impellitur omni igitur hac in re habenda ratio et diligentia est: primum, ut monitio acerbitate, deinde obiurgatio siti tumelia careat in obsequio autem quoniam Terentiano verbo lubenter limur comitas adsit assentatio, vitiorum adiutrix, procul amoveatur; qllae non modo amico , sed ne libero quidem digna est. liter enim cum tyranno, aliter cum amico vivitur. Mius autem aures veritati clausae sunt, ut ab amico verum audire nequeat, huius salus desperanda est. Scitum est enim illud Catonis, tit multa Melius de quibusdam acerbos inimicos mereri, quam eos amicos, qui dulces videantur illos verum Faepe dicere, hos numquam. Atque illud hsurdum est, quod ii, qui monentur , eam molestiam, quam debent capere, non capiunt eam capiunt, qua de-hent vacare. Peccasse enim se non angrantur, obiurgari moleste ferunt: quod contra oportebat, delicto dolere, Correctione gaudere. XXV. Ut igitur et monere et moneri, proprium est verae amicitiae, et alterum libere facere, non aspere; alteriam patienter accipere, non repugnanter sic habendum est, nullam in amicitiis pestem esse malo rem, quam adulationem, blanditiam, assentationem. Quamvis enim multis nominibus est hoc vitium no

tandum, levium hominum atque fallacium, ad voluntatem loquentium omnia, nihil ad veritatem Quum autem Omnium rerum simulatio est vitiosa tollit

enim iudicium veri, idque adulterat tum amicitiae

78쪽

repugnat maxime. Delet enim veritate in , In qua nomen amicitiae valere non potest. Nam quum amicitiae vis sit in eo, ut unus quasi animus fiat ex pluribus : qui id fieri poterit, si ne in uno quidem IMO IM Unus animias erit, idemque semper, sed varius, commutabilis, multiplex uuid enim potest e se tam sexibile, tam tenerum , quam animia eiUS qui ad alterius non modo sensum ac voluntatem , sed istiana vultum atque nutum convertiturpNegat quis A ego ait se aio. POStrem iuι- Peravi egomet mihi, omnia assentani' ut ait idem Terentius; sed ille sub Gnathouis iersona quod amici genus adhibere, omnino levitatis est. Musii auteni Gnathonum similes quum sint loco, sortuna, fama superiores es horum est assentatio Olesia, qtium ad vanitatem accessit auctoritas Secerni autem blandus amicus vero et internosci claui potest . adhibita diligenti quam omnia fucata et simulata a sinceris atque veris Conci quae ex imperitissimis constat tamen iudicare solet quid intcrsit inter popularem est asseulatorem et

vem. Quibus blanditiis Papirius nuper influebat. tu aures concionis quum serret legem He tribunis plebis reserendis Dissuasimus nos. Sed nihil de me; de Scipione dicam libentius Quanta illa , dii clin- mortales fuit gravitas 3 quanta in oratione maiestaspia faciIe ducem popuIi Romani, non comitem diceres. Sed assuistis; et est in manibus oratio. Itaque lex popularis su stragiis populi repudiata est. Atque, ut ad me redeam, meministis, Maximo , fratre Scipionis, et L. Mancino consulibus, quam Op ta

ris ex de sacerdotiis C. 'Licinii Crassi videbatur P

79쪽

Cooptatio enim collegiorum ad populi beneficium

transserebatur. Atque is primum instituit in forum versUS agere cum populo. Tamen illius vendibi lem orationem religio deorum immortalium , nobis defendentibus, facile vincebat. Atque id actum est praetore me, quinquennio ante, quam cousu sum iactus. Itaque re magis, quam auctoritate , causa illa defensa est. XXVI. Qiuod si in scena, id est, in conci , Deci in qua rebus fictis , et adumbratis loci liii i-m Um St, tamen Verum valet , si modo id patefactum , et illustratum est quid in amicitia fieri oportet, quae tota Veritate perpenditur in qua ui si . ut dicitur apertum pectus videas , trium irie ostendas, nihil dum nihil exploratum habeasci ne

amare quidem , aut amari quum id quam vere sat ignores. Quamquam ista asSentali , rariam is perniciosa sit, nocere tamen nemini potest, nisi ei, Illi eam recipit, atquc ea delectatur. Ita sit, ut is assentatoribus patefaciat aures stias maxime , qui ipse sibi assentetur , et se maxime ipse delcctet. Omnino est amans sui virtus Optime enim Seipsa novit, quamque amabilis sit , intelligit. Ego

autem non de virtute nunc O litor , sed de vir trilis opinione Virtute enim ipsa non tam mulii Praediti esse , quam videri volunt. Hos delectutassentatiori his fictus ad ipsorum voluntatem SeΓ-m quum adhibetur, orationem illam unam testimonitim es Se alidum stiarum putant. Nulla est igitur haec amicitis, ritim alter verum audire uoti xxiit, alic ad metition clam paratus est. Nec Parasitoria in in comoediis assentatio nobis faceta vidc-ret iro nisi ossent militus gloriosi.mgna Per agere gratias Thais mihi

80쪽

Salis erat respondere, Magnas ,- Ingentes, inquit. Semper auget assentator id, quod is, cuius ad voluntatem dicitur, v ait esse magnum. Nam obrem, quamvis blanda ista vanitas apti l eos valeat, Ut ipsi illam allectant et invitant : tamen etiam graviores constantioresque admonendi sunt, iit animum advertant, ne Callida asSentatione Capiantur.

Aperte enim adulantem Demo non videt, nisi qui admodum est excors Callidus ille et occultus ne se insinuet, studiose cavendum est. Nec enim sa-cillime agnoscitur , quippe qui ctiam adversando saepe assentetur , et litigare se simulans , blandiatur , alque ad extremum det manus , vincique se

Pati alii , Ut is, qui illusus sit, plus vidisse videatur. Quid autem turpius, quam illud p Quod ne

accidat, magis cavendum est, ut in Epiclero: Hodie me ante Omnes comicos Stulto Senes Versaris, citque unxeris lautissime. Haec enim etiam in sabulis stultissima persona est improvidorum et credulorum setium. Sed nescio

quo pacto ab amicitiis persectorum hominum , id est, sapienti Una dedi ac dico sapientia, quae videtur in liominem cadere posse ad leves amicitias deflexit oratio. Quamobrem ad illa prima redeamuS, eaque ipsa concludamus aliquando. XXVII. Virtus, virtus, inquam, C. Fanni, et tu, Q. Muci, et conciliat amicitias et conservat

In ea est enim convenientia rerum, in ca stabilitas, in ea Constantia : quae quum se extulit et ostendit lumen suum , ct idem aspexit agnovitque in alio ad id se admovet , vicissimque accipit illud, quod in altero est ex quo eorum exardescit siVeamor, sive amicitia. Utrumque enim dictum cst ab amando Amare autem milii aliud est, misi inum