M. Tullii Ciceronis Cato maior et Laelius

51쪽

hil est enim tam naturae aptim tam 3Οnveniens ad res vel secundas, vel adversas. Sed hoc primum senti nisi in bonis inmicitiam AESse non posse

neque id ad vivum reseco , ut illi, qui haec subtilius disserunt , fortasse vere sed ad comm Unem utilitatem parum. Gegant enim , quemquam Virum boniam esse, nisi sapientem Sit ita sane. Sed eam sapientiam interpretantur, quam adhue mortalis De

Optantur , spectare debemus. Numquam ego dicam, C. Fabricium, M' Curium, Ti. Coruncanium, quos sapientes nostri maiores iudicabant, ad istorum mormam fuisse sapientes. Quare sibi habeant sapientiae

nomen et invidiosum , et obscurum: concedantque,

ut hi boni viri suerint. Ne id quidem facient. Ne gablint cid, misi apienti posse concedi Agam Usigitur pingui Minerva, ut aiunt. Qui ita se gerunt ita vivunt, ut eorum probetur des, integritas, aequitas, liberalitas, me sit in illis ulla cupiditas, Vel libido, vel audacia. sintque magna constantia, Ut ii fuerunt, modo quos nominavi; hos viros bonos ut habiti sunt sic etiam appellandos putemus P quia sequantur quantum homines possunt naturam, OP-timam bene vivendi ducem. Sic enim mihi perspicere Videor, ita natos esse nos, ut inter Omnes Sset societas quaedam maior autem Ut vitiisqUe pro imme accederet. Itaque cives, potiores, quam Peregrinii et propinqui, quam alieni. Cum his enim ramicitiam Matura ipsa peperit; sed ea non satis habet firmitatis. Namque hoc praestat amicitia propinquitati, quod ex propinquitate benivolentia tolli potest, ex amicitia non Potest. Sublata inim benivolentia, amicitiae momentollitur, propinquitatis manet. Quanta autem vis ami-

52쪽

citiae sit, ex hoc intelligi maxime potest quod ex infinita societate generis hinnani , quam conciliavit

ipsa natura, ita contracta res est et adducta in angustum, Ut omnis caritas aut inter duos, aut inter paucos iungeretur.

VI. Est autem amicitia nihil aliud , Disi omnium divinarum humanarumque rerum cum eui Volentia et caritate , summa Consensio: qua quidem

haud scio , an excepta sapientia nihil quicquam me lius homini sit a diis immortalibus datum. Divitias alii praeponunt, bonam alii valitudinem, alii potentiam, alii honores, multi etiam voluptates. Beluarum hoc quidem extremum est illa autem Uperiora, Caduca et D certa , posita non tam in Dostris consilii , quam in fortunae temeritate. Qui autem in virtute Summum bonum ponunt, praeclare illi quidem: sed haec ipsa virtus amicitiam it gignit et Continet nec sine virtute amicitia esse ullo pacto potest. Iam Virtutem ic consuetudine vitae Sermonisque Nostri interpretemur nec iam ut quidam docti Verborum Magnificenti metiamur: virosque bonos

eos, qui habentur, numeremus, Paullos, Catones, Gallos, Scipiones thilos Ilis communis vita contenta est. Eos autem imittamus qui omnino iusquam reperiuntur Tales igitur inter viros amicitia tantas opportunitates habet , quantas vix queo dicere. Principio , cui potest esse ita italis Ut ait En nius , qui non in amici mutua benivolentia conqui escat Quid dulcius , quam habere , quicum omnia audeas sic loqui, ut tecum suis esset tantus frue tus in prosperis rebus, nisi iuberes, qui illis aeque, ac tu ipse, gauderet ' adversas vero derre difficile esset sine eo, qui illas gravius etiam, quam tu, fer ret Denique ceterae res, quae expetUntur, opportu

53쪽

nae sunt singulae rebus fere singulis divitiae , ut Utar pes , Ut colare S honores , ut laudere ;voluptates , ut gaudeas : alitudo , ut dolore careas , et Uneribus fungare corporis. Amicitia res plurimas contineto quoquo te Verteris, Praesto est nullo loco excluditur, numquam intempestiv3, Umquam molesta est. Itaque noti aqua , non igni , ut

aiunt, pluribus locis utinatar, quam amicitia. Neque ego nunc de vulgari , aut de mediocri quae tamen ipsa et delectat , et prodest sed de vera et persecta loquor, qualis eorum , qui pauci nominantur, fuit. Nam et secundas res splendidiores facit

amicitia, et dversas partiens communicansque levi

VII. Quumque pluritnas et maximas Commoditates amicitia contineat , tum illa nimirum praestat innibus, quod bona Spe praelucet in pos- . terum , nec debilitari animos , aut cadere patitur. Verum etiam amicum qui intuetur, tamquam Xem plar aliquod intuetur sui. Quocirca et absentes adsunt, et egentes abundanto et imbecilles valent, et, quod difficilius dictu est , mortui viviant tantus eos honos, memoriari desiderium Prosequitur amicoriam. Ex quo illorum beata mors videtur horum vita laudabilis. Quod si exemeris ex natura rerum benivolentiae Coniunctionem, nec donatis Ita , nec urbs stare poterit : ne agri quidem cultus permanebit.

Id si minus intelligitur, quanta vis amicitiae CONCOrdiaeque sit ex dissensionibus atque discordiis percipi potest. Quae enim domus tam stabilis, quae tam firma civitas est, quae non odiis, atque dissidiis funditus possit everti P ex quo , quantum boni sit iaamicitia, iudicari potest. Agrigentinum quidem, doctum quendam virum, carminibus Graecis vaticina-

54쪽

tum seruial: quae in rerum natura , loloque mundo constarent, quaeque moverentur, ea Contr3here micitiam, dissipare discordiam. Atque hoc quidem m-nes mortales et intelligunt et rc probant. Itaque si quando aliquod officium exst tit amici in pericuis aut adeundis aut communicandis, quis est, qui id non maximis esserat laudibus Otii clamores tota CaVea nuper in hospitis, et amici mei M. Pacuvii

DoVa subula, riuum , ignorante rege, Uter eorrim CS-set restes, Pylades Orestem se esse diceret, Ut Pro illo necaretur: Orestes autem , ita ut erat, orestem se Sse Perseveraret. Stantes plaudebant in re ficta;

quid arbitramur in vera fuisses facturos iacile indicabat ipsa natura vim suam: quum homines quod sacere ipsi non possent . id recte fieri in alter ia- dicerent. Hactenus mihi videor de amicitia quid sentirem, Potuisse dicere. Si Ua praeterea sunt credo autem esse multa ab iis, si videbitur, qui ista disputant, quaeritote. ΑκN. Nos aiatem a te potius; qUamquam etiam ab istis saepe quaesivi , et audivi, non invitus sed aliud quoddam expetimus ilia naorationis tuae. fC v. Tum magis diceres Fanni si nuper in hortis Scipionis, quum est de Re publica disputatum, assuisses. Qualis tum patronus Ustitiae fuit contra accuratam orationem Ῥhili 4ANN. Facile id quidem fuit, iustitiam iustissimo

iro defendere. ἈCΑΕ v. Quid amicitiam nonne facile ei, qui ob eam summa fide constantia iustitiaque servatam, maXimam gloriam ceperit LAEL. Vim hoc quidem est asserre. Quid enim reseri, rilla me rogatione cogatis P Cogitis certe. Studiis enim generoriam, praesertim in re bona quum difficile est , tum me

aequum quidem, Obsistere.

VIII. Saepissime igitur . mihi te amicitia co-

55쪽

gitanti, maxime illud considerandum videri solet num propter imbecillitatem atque inopiam desiderata iamicitia, ut dandis recipiendisque meritis, quod ficiis- qiae minus per se ipse posset, id acciperet ab alio, vicissimque redderet an esset hoc quidem propritim amicitiae, sed antiquior et Ulchrior et magis a natura ipsa prosecta alia causa Amor enim ex noamicitia , princeps est ad benivolentiam coniungendam. Nam utilitates quidem etiam ab iis percipiuntur saepe, qui simulatione amicitiae coluntur, et Ohservantur causa temporis Iu amicitia autetia Dihil fictum , nihil simulatum et , quidquid in ea est, id est vertim et voluntarium. Quapropter a natura mihi videtur potius, quam ab indigentia, ortu amicitia , et applicatione magis animi cum quodam sensu amandi , quam cogitatione , quantum illa res utilitatis esset habitura. Quod quidem quale sit, etiam in bestiis quibusdam animadverti potest: quae ex se natos ita amant ad quoddam tempus, et ah eis

ita amantur, ut facile earum sensus appareat. Modin homine multo est evidentius. Primum e ea Caritate , Hae est inter natos et parentes: quae diri-Da , nisi detestabili scelere, non potest. Deinde, quum similis sensus extitit amoris, si aliquem nacti sumus, cuius cum moribus et natura congruamus, quod in

eo quasi lumen aJiquod probitatis et virtutis ei spicere videamur. Nihil est enim amabilius virtute

nihil quod magis alliciat ad diligendum; Hippe quum,

propter virtutem et Probitatem, eo etiam, qIO Dum quam idimus , quodam modo diligamus. Quis est, qui C. Fabricii , ' Curii non cum caritate aliqua et henivolentia memoriam usurpet , UOs Umquani

viderit Quis autem est, qui Tarquinium Superbiam, qui Sp. Maelium mori oderit Cum duobus ducibus

56쪽

de imperio in talia decertatum Pyrrho et Hanni-hale. Ab altero, propter probitatem eius, non nimis alienos animos habes alterum propter crudelitatem semper haec civitas oderit. IX. Qiuod si tanta vis probitatis est, ut eam vel in eis, quos numquam vidimus, Vel quod maius est , in hoste etiam diligamus mi iid mirum, si animi hominum moveantur quum eorum, quibu Cum usu Coniuncti esse possunt, virtutem et L itatem perspicere videantur Quamquam confirmatur amor et beneficio accepto, et studio perspecto et Consuetudine adiuncta quibus rebus ad illum primum motum animi et amoris adhibitis, admirabilis quaedam exardescit benivolentiae magnitudori quam si qui putant ab imbecillitate proscisci , ut sit , per quem quisque assequatur, quod

desideret humilem sane relinquunt , et minime e . Dero iam , ut lys dicam , ortum amicitiae, quam ex

inopia atque indigentia natam volunt. Quod si ita

esset ut quisque minimum in se esse arbitraretur, ita ad amicitiam esset aptissimus. Quod longe sectis est. Ut enim quisque sibi plurimum confidit, et ut quisque maxime virtute, et sapientia sic munitus est, ut nullo egeat, suaque omnia in se posita iii dicet: ita in amicitiis expetendis colendisque maxime excellit. Quid enim Africanus indigens mei 3 Minime hercle ac ne ego itidem illitio sed ego admirati,

One quadam virtutis eius , ille icissim opinione fortasse nonnulla, quam de meis moribus habebat, me dilexit auxit benivolentiam consuetudo. Sed quamquam utilitates multae et magnae coDsecutae Srint, non sunt tamen ab earum spe causae diligendi prosectae. Ut enim benefici liberalesque sumus, non ut exigam US

gratiam neque enim beneficium oeneramur sudi

57쪽

tiira propensi ad liberalitatem uno is sic amicitiam non spe mercedis adducti , sed quod omnis eius fructus in ipso amore inest , XPetendam utamus. Ab his, qui pecudum vitii ad OlUptater omnia referunt, longe dissentiunt. Ne mirum. Nihil enim altum, nihil magnificum ac divinum suspicere possunt, qui suas omnes cogitaliones abiecerunt in rem tam humilem, tamque contemptam. Quamobrem hos quidem ab hoc sermone removeamus ipsi autem intelligamus, natura gigni sensum diligendi, et benivolentiae caritatem, facta significatione probitatis , quani qui appetiverunt, applicant sese et propius admovent,

ut et usu eius, quem diligere coeperunt , ruantur, et moribus sintque pares in amore, et aequales, Pro- Pensioresque abiene merendum, Nam ad reposcendum. Atque haec inter eos sit honesta Certatio. Sic et utilitates ex amicitia maximae capientur; et erit eius ortus a natura, quam ab imbecillitate, et gravior et verior. Nam si tilitas amicitias conglutinaret eadem commutata dissolveret. Sed quia natura mutari non potest, iccirco verae amicitiae sempiternae

sunt ortum quidem amicitiae videtis, nisi quid ad haec sorte vultis. FANN. Tu vero perge, Laeli. Pro hoc enim, qui minor est natu, meo iure respondeo. scΑEv. Recte tu quidem. Quamobrem audiamus. X. LAEL. Audite ergo , optimi Viri, ea, quae saepissime inter me, et Scipionem de amicitia disserebantur. Quamquam ille quidem nihil disseilius

esse dicebat, quam amicitiam Usque ad extremum vitae permanere. Nam, Vel ut non idem expediret utrique, incidere saepe vel ut de re publica non idem sentirent mutari etiam mores hominiam saepe dicebat, alias adversis rebus, alias aetate ingravescente. Atque earum aerum exemplum ex similitudine

58쪽

capiebat ineuntis aetatis, quod summi pNerorram amores Saepe Ita cum praetexta ponerentiar. Sin autem

ad adolescenti in perduxissent dirimi tamen interdum contentione, vel Uxoriae conditionis , vel Commodi alicuius, quod idem adipisci ter irae non posset. Quod si qui longius in amicitia provecti essent, tamen saepe labefactari, si in honoris contentionem incidissent pestem enim maiorem esse nu lam inicitiis, quam in plerisque pecuniae cupiditatem , in optimis quibusque honoris certamen et gloriae ex quo inimicitias maximas saepe inter amicissimos extitisse. Magna enim dissidia et plerumque iusta nasci quum aliquid ab amicis , quod rectum non esset, postularetur Ut aut libidinis ministri, aut adiutores essent ad iniuriam. Quod qui recusarent, quamvis honeste id facerent , ius tamen amicitiae deserere arguerentur ab iis, quibus obsequi nollent: illos autem, qui quidvis ab mico auderent Postulare, postulatione ipsa profiteri, omnia se mici causa esse facturos. Eorum querela inveteratas nouinodo familiaritates exstingui solere, sed etiam odii gigni aempiterna. Haec ita multa, Masi fata , im Pendere amicitiis, ut omnia subterfrigere non modo sapientiae, sed etiam felicitatis diceret sibi videri. XI. Quamobrem id priuatim videamus, si placet , quatenus amor in amicitia pr0gredi debeat. Num, si Coriolanus habuit amicos, ferre contra patriam arma illi cum Coriolano debuere Num Viscellinum amici regulam appetentem , num Sp. Maelium debuerunt iuvare Ti. nidem Gracchum rempublicam exantem, a , Tuber0ue, aequalibusque amicis derelictuin videbamus. At C. Blossius , Cu-1manus, Os Pes familiae vestrae, Scaevola, quum adnae qui adera in Laenati et Rupilio consulibus iu

59쪽

eonsilio, deprecalum Venisset, hanc, ut sibi ignosce rem, causam asserebat , quod tanti Ti. Gracchia nasecisset, Ut, Midquid ille vellet, sibi faciendum pii taret. Tum ego, Etiamne, si te in Capitolium faces ferre vellet Numquam, inquit, voluisset id quidem. - Sed, si volitisset -- aruissem. Videtis, quam nefaria vox. Et hercle ita secit vel plus etiam, quam dixit. Non enim paruit ille Ti. Gracchi te ..

meritati, sed praesuit nec se comitem illius furori, sed ducem praebuit. Itaque hac amentia, qtiaestio- 1 novae perterritus, in Asiam profugit, ad hostes se contulit , poenas rei publicae graves iustusqMe persolvit. Nulla est igitur excusatio peccati, si amici Caris peccaveris. Nam quum conciliatrix amicitiae virtutis opinio fuerit, difficile est amicitiam manere, si a virtute defeceris. Quod si rectum statuerimus

vel concedere amicis, quidquid velint, vel impetrare ab iis, quidquid velimus, perfecta quidem sapientia si simus, nihil habeat res vitii; sed loquimur de iis

amicis, qui ante oculos rint, quos videmus, Ut de quibus memoriam accepimus , aut Mos novit Vita communis. Ex hoc numero nobis exempIa rimenda

sunt: et eorum quidem maxime, qui ad sapientiam Proxime accedunt. Videmus apum Aemilium C. Luscino familiarem fuisse sic a patribus accepimus)bis una consules , et collegas in censura tum et Cum iis, et inter se, coniunctissimos fuisse 'Curium et Ti. Coruncanium, memoriae proditum est. Igitur ne suspicari quidem possumus, quemquam horum ab amico quippiam contendisse, quod contrasdem, cotitra ius iurandum , contra rem tablicam

esset. Nam ho quidem in talibus viris quid attitiet dicere : si contendisset , impetraturum non fuisset quum illi sanctissimi viri fuerint aeque autem nefas

60쪽

sit, tale aliquid et facere rogatum et rogare. At vero Ti. Gracchum sequebantur C. Carbo, C. Cato minime tum quidem Caius rater, nunc idem acerrime. XII. aec igitur prima lex in amicitia sanciatur , ut neque rogemus res tarpes, nec faciamus rogati. Turpis enim excusatio est, et minime accipienda, quum in Ceteris Peccatis, tum si quis contra rem publicam se amici caras fecisse fateatur. Etenim eo loco , Fanni. et Scaevola, locati sumus, ut nos longe prospicere oporteat futuros Casus rei pu-Jblicae. Deflexit enim iam aliquantulum de spatio

curriculoque Consuetudo maiorum Ti. Gracchus regnum occilpare conatus est, vel regnavit is

quidem paucos menses. Num quid simile populus Oinatius audierat, aut viderat 3 Hunc etiam post mortem secuti amici et propinqui quid in P.

Scipionem essecerint, sine lacrymis non queo dicere. Nam Carbonem quoquo modo Potuimus, Propter recentem poenam Ti. Gracchi , sustinuimus. De C.

Gracchi autem tribunatu quid expectem, non libet augurari. Serpit deinde res quae Proclivius ad perniciem, quum semel coepit , labitur. Videtis in tabella iam ante quanta sit facta labes , primo Gabinia lege, biennio autem post Cassia. Videre iam

videor populum a senatu disiunctum , multitudinisque arbitrio res maXimas agi. lures enim discent, quemadmodum haec fiant, quam quemadmodum his resistatur. Quorsum haec P quia sine sociis nemo quidquam tale conatur. Praecipiendum est igitur honis, ut, si in eiusmodi amicilias ignari casu aliquo inciderint , ne existiment , ita se alligatos , ut ab amicis in magna aliqua re in rem publicam peccantibus non discedant. Improbis autem poena Statuenda est nec Vero minor iis qui secuti erunt