장음표시 사용
31쪽
Lumen Solis constat ex radiis driuerse refraugibilibus. Probatio ab experimentis desumpta.
IN eubiculo valde tenebricoso , ad rotundum senestrae operculi foramen, quod erat circiter tertia unciae parte latum, Prisma vitreum admovi; quo Solis luminis radius , per id Hramen in euhiculum transmissus , sursum verius ad oppositum pari tem refringeretur , ibique coloratam Solis imaginem exhiberet . prii malis axis hoe est , linea per medium prisma ab uno extremo ad alterum , situ ad anguli resein. sentis aciem parallelo transiens, ) erat in his & sequentibus experimentis ad radios incidentes perpendicularis . Circa hunc axem lente converso erismate I lumen refractum, sive coloratam Solis imaginem in pariete depictam , primo descendere , deinde ascendere observabam . Inter descensum & ascensum istum , cum imago consiliere & morari videretur, prisma cohibui, eoque in positu fixum retinui, ne movere tur amplius . Etenim in ea prismatis positione, luminis refractiones, quae fierent in duobus anguli reseingentis lateri hus, hoc est, ad ingressum & egressum luminis, aequa lex erant inter se. Similiter, in aliis experimentis, quotiescunque id agerem, ut refractiones in utraque prismatis facie inter se essent aequales; notavi locum ubi Solis imago lumine refracto depicta , inter duos contrarios motus suos , in communi progressus & regressus sui confinio , consistere atque morari videretur & eum in illum locum incideret imago, prisma cohibui fixumque retinui . Atque in hac quidem positione, quippe omnium convenientissima, intelligendum est erismata omnia in sequentibus experimentis esse collocata e nis ubi alia aliqua positio nominatim describetur. Prismate igitur hac in positione collocato ἰ lumen refractum chartae albae pi gula , ad perpendiculum radiis obiecta , in opposito cubiculi pariete excepi ; solari seque imaginis in chartam eo lumine depictae figura atque mensurae , quae essent, adnotavi. Imago oblonga erat , non tamen ovalis , sed duabus rectis interque se parallelis lineis a lateribus, & duobus semicirculis ab extremitatibus, terminata. Α l teribus definiebatur terminis satis quidem distinctis: ab extremitatibus autem, finibus valde confusis , minime distinctis; lumine istis in locis deficiente paulatim, & nescente. Latitudo imaginis ea erat , quae Solis diametro responderet utpote uncias
1 F complectens , inclusa penumbra . Quippe imago , intervallo octodecim pedum cum dimidio, a prismate distabat : quo quidem intervallo interiecto . praedicta imaginis latitudo, subducta foraminis in operculo senestrae diametro , noc est, A u ciae subtendebat angulum ad prisma circiter dimidii gradus , qui est Solis apparens
diameter . At longitudo imaginis erat unciarum circiter 1 laterumque rectilineorum longitudo , circiter octo unciarum ; & angulus refrinῆens prismatis, quo imago tanta longitudine exhibita est, erat D graduum. Quum iste angulus minor esisset, longitudo imaginis itidem minor erat, latitudo autem eadem quae prius. Si misima circa axem suum eam in partem convertebatur, quae efficeret ut radii e secunda refringente prismatis facie obliquius, quam ante, emergerent; imago continuo unam duasve uncias, aut plus eo, se in longitudinem amplius extendebat. Sin prisma in contrarias partes convertebatur, ita ut radii jam in primam refringentem faciem obliquius inciderent; imago statim uncia una atque altera in brevitatem se contrahebat. Quincirca in hoc experimento capiendo , qua potui summa accuratione id mihi agendum existimavi, ut ratione supra exposita prisma eo in situ diligenter mihi collocatum foret, Suo radiorum e prismate emergentium refractiones pares essent refractionibus radiorum in prisma incidentium. In prismate , quo usus sum, erant quidem venulae aliquae se ab una extremitate ad alteram per vitrum diffundentes ; quibus radiorum nonnulli qu
32쪽
quoversus quidem irregulariter dispergebantur : Verum in imagine coloram in longitudinem extendenda, nihil quicquam effecerunt hae venae. Etenim idem experimentum in aliis prismatibus cepi ; eundemque semper exitum habebat . Et specialiter , quum prismate uterer huiuimodi venis perquam immuni, & cuius angulus reuingens esset graduum 5a L inveni longitudinem imaginis, intervallo pedum i 8a a Pris a te , essie unciarum ρa aut foraminis autem in seneltrae operculo latitudo erat, ut prius, L. unciae . Porro , quoniam in prismate apte recteque collocando proclive est errare experimentum ter, quater, saepius repetebam i imaginisque longitudinem semper eam , quam dixi, inveniebam . Quum alio prismate, ex vitro adhuc pullucidiori politiorique , uterer ; quod venis itidem immuae videretur , cuiusque angulus refringens, esset graduum 63 et imaginis longitudo, eodem intervallo pedum 18: aprismate , crat iterum unciarum circiter ro aut io . Ultra hos fines, spatio circiter et aut L unciae , ab utraque imaginis extremitate, lumen e nubibus proveniens colore rubro S. violaceo nonnihil tinctum videbatur ; verum id coloris adeo langa, dum erat ac dilutum, ut a radiis quibusdam ipsius imaginis , quos forte inaequautates quaedam vel in ipso vitro, vel in faciebus ejus, irregulariter disperscrint quoquoversus, ortum id vel omnino , vel saltem maxima ex parte , suspicatus sim: id que
hosce colores , in mensurarum supra expositarum rationem , non sum complexus .
Ad haec , varia foraminis in operculo te lirae magnitudo ; varia prismatis , qua Parte lumen transmitteretur , crassitudo ; variae insuper prismatis ad hortaOntem in clinationes ; longitudinem imae in is nihil quicquam ad senium immutabant . Neque vero diversa ipsa, ex qua prismata constarent, materia, quicquam immutabatur illa longitudo . Nam quum vase ex politis vitri lamellis in sotmam prismatis, conclusa intus aqua , conglutinatis uterer ; similis plane erat experimenti exitus, secundum proportionem retractionis . observiandum eii praeterea , radios a prismate ad usque irmagi nem, semper rectis in lineis progressos; ac proinde, simul ut primum e pri imate Exierant , eam omnem inter se inclinationem habuisse , unde imaginis longitudo oriebatur hoc est , inclinationem quae esset graduum amplius duorum cum dimi dio . Et tamen , secundum optices lepes vulgo receptas , omnino nullo modo fieri
potuit, ut hi radii lautum inter se inclinationis haberent . Sit enim EG Fig. I. Tab. III. senestrae operculum ; F foramen per quod Solis luminis radius in cubi culum tenebricosum immittebatur; & ABC planities triangula animo concepta, qua prisma ea sui parte , per quam luminis pars media permeat , transversum iecetur . vel, si ita potius videtur, si ABC ipsum prisma. extremitate sua propiori directo ad spectatoris oculum obversa ; X T Sol ; M N charta . qua Solis imago colorata excipiatur; A PT imam ipsa, la eribus ad υ & rectilineis interque se parallelis, extremitatibus autem P & T in semicirculos desinentibu . Sint denique YΚ H P,&X LI T duo radii : quorum prior , ab inferiori parte Solis ad superiorem partem i maginis proficiscens, interiecto prismate refringitur in plint is K. & H ; polierior auritem, a superiori parte Solis ad inseriorem partem imaginis proficiscens, retringitur iapunctis L A I. Iam quoniam posuimus , refractiones ex utraque parte pri imatis in ter se eme aequales: hoc est, refractionem quae eli ad K, ei vile aes ualem quae eii ad Ιοῦ & refractionem ad L . et aequalem quae est ad H r ita ut refractiones radiorum Κ & I. incidentium simul sumptae , refractionibus radiorum ad FI & Ι emerReatium simul iuniptis aequales sint i sequitur aequalia aequalibus adiungendo , iore ut refractiones itidem ad Κ & H simul sumptae , aequales sint refractionibus ad I & L simul sui aptis ; ac proinde , ut idi duo radii, cum sint aeque refracii , eandem interie post , ac antequam refracti fuerint , inclinationem habere debeant f hoc eii, inclinationem, quae, pro Solis diametri longitudine, sit dimidii gradus: etenim ea erat radiorum , ante mirimendum , ad is invicem inclinatio. Itaque, his ita positis, fon gitudo imaginis P a , ex legibus Optices vulgo receptis, subtendere deberet angulumaa prilma , qui eslat dimitii gradus : quae quidem longitudo aequalis foret ipli latii B a dini
33쪽
dini υ ιυ ; & consequenter imago plane rotunda esset. Atque haec quidem prorsus itata se haberent, si bini illi radii XLIT, & YKHP, reliquique omnes ex quibus
imago Pre constat , aeque essent refrangibiles. Cum igitur e contrario experientia evincatur , imaginem illam non rotundam esse , sed latitudinem ipsus circiter quinque partibus longitudine superari r omnino radii , qui maiori refractione ad superiorem imaginis extremitatem P mittuntur , magis , quam ii qui ad inserius eiusdem extremum T progrediuntur , refrangibiles sint necesse est y nisi ea sorte sit re- se actionis hujusce inaequalitas, quae casu possit accidere. Imago ista PT sic erat colorata , ut extremitas ipsius ea , quae minime refringeretur, T, rubra esset ς extremitas autem altera P, quae maxime refringeretur, violacea; partesque mediae ex ordine, flavae, virides, & caruleae . Quo quidem amplius firmatur id ; quod erat prima propositione comprobandum ; nempe, quae lumina colore disserant , ea itidem refrangitalitate inter in differre. Longitudinem imaginis inexperimentis ante dictis , ab uique extremo & languidissimo ecolore rubro ex una parte, ad extremum & languidillimum colorem caeruleum ex altera parte, dimensus sum dempta penumbra quadam , cujus latitudo quadrantem unciae vix superabat , ut supra dicium eli.
In radio Solis b. I. Fig. II. per senestrae operculi soramen in cubiculum
transmisso , interiecto aliquot pedum a foramine intervallo, prisma in manu ea ro stione tenui , qua axis ipsius ad perpendiculum isti radio objectus esset. Per prisma ita collocatum, inspexi soramen : conversoque hac illac circa axem suum prismate, ut foraminis imago vicibus ascendere & descendere videretur; cum inter duos hosce Contrarios motus consillere atque morari imas inem observarem , prisma fixum retinebam, ut refractiones ex utraque parte angu .i refringentis, quomodo in prioribus experimentis factum est, inter se essent aequales. Per prisma hoc in situ fixum, s Tamen attentius inspiciens, observabam longitudinem refractae ipsius imaginis, multis Partibus superare latitudinem suam ; partemque illius eam, quae maxime refracta es-iet, violaceam videri, quae minime, rubram; partesque medias ex ordine, caeruleas, Virides , & flavas . Idem plane eveniebat , quum per prisma e lumine Solis rem tum, foramen splendore nubium solummodo illuminatum inlpicerem . Et tamen, si refractio secundum unam certam uti vulgo existimatur snuum incidentiae & α- fractionis proportionem regulariter efficeretur ; resinciam istam foraminis imaginem,
Omnino rotundam apparere oportuisset.
Ex his itaque duobus experimentis apparet , in similibus plane incidentiis notabilem esse refractionum inaequalitatem . Uerum unde tandem naec oriatur inaequalitas ;utrum ex eo, quod radiorum incidentium alii magis refringantur, alii minus, idque certa aliqua ac collami ratione ; an vero casu haec omnia eveniant ό an ex eo deni-rue , quod unus idemque radius refrae ione conturbetur , discutiatur , dilatetur , &iffisus quodammodo in multos divergentes radios diffundatur; in qua sententia erat Grimalcias: Hoc quidem ex experimentis ante dictis nondum constat ; ex illis autem quae sequuntur , satis apparebit.
Cum igitur ita mecum cogitarem; si Solis imago, qualem in tertio supra experimento descripsi, in speciem iliam oblongam producta esset, vel dilatatione cujusque
radii , vel alia quavis refractionum inaequalitate , tali , quae posset casu accidere, sin re necessario , ut eadem oblonga imago iterum refracta in latus , iam secunda ista dilatatione miliorum , aut quaecimque fuillet fortuita illa refractionum iam in latus laetarum inaequalitas , in latitudinem aeque , atque ante in longitudinem , extenderetur: Cum haec, inquam, mecum cogitarem ; Iuccurrit ut experirer , quis estet sui
34쪽
rus secundae huiusmodi refractionis effectus . Hunc itaque in finem , omnibus eodem modo atque in tertio experimento dispositis , prisma alterum proxime post primu M. situ transverso apposui , quo i Solis luminis radium , sol e primo prii mate inciden tem, denuo refringeret. A primo prismate hic radius refringebatur iurium versus ἰ a secundo, in latus. Eventus autem experimenti is erat, ut secundi Nilmatis refractione latitudo imaginis nihil plane augeretur; superior autem ipsius pars, quae in primo
prismate maximam passa euet rcfractionem, coloremque violaceum G caeruleum exhibuisset, eadem in lacundo prismate maiorem iterum refractionem pateretur, quam inferior eius pars quae rubra atque flava visa suerat: hocque sine ulla dilatatione imaginis in latitudinem .
ILLUST RATIO. Sit S Sol; Fig. 14. is. Tab. III. F foramen in senestra; A B C prisma primum ; D H prisma secundum ; Y rotunda imago Solis, directo luminis radio , cum nullum inter postum si prisma, in parietem projecta; PT oblonga Solis imago , quam radius per primum solum prisma transmissus , antequam prisma secundum apponatur , exhibeat ; p t autem imago ea , quae transversis amborum prismatum refraetionibus eisdia sit . Iam si radii, qui ad diversa rotundae imaginis Y puncta tendunt, dilatati refractione primi prismatis ita diffunderentur, ut deinceps non in singulis lineis ad singula pundia proficiscerentur , sed singuli radii dississi atque discussi , iam e radiis linearibus in totidem superficius radiorum a puncto retractionis divergentium , & in eadem cum incidentiae & refractionis angulis planitie jacentium, commutati essent; adeo ut in illis planitiebus, ad totidem lineas fere ab uno extremo imaginis P T ad alterum protensas , singuli serrentur eaque causa esset, quamobrem imago oblonga fiat: si haec, inquam , ita se haberent λ utique iidem radii, eorumque snaulae partes, ad diversa imaginis PT pun ha tendentes , iterum jam transversa prismatis secundi refractione dilatari deberent , atque in
latus diffundi; adeo ut imaginem quadratam, qualis ad π et depicta est, exhibituri ei-sent . Quod ut melius atque facilius intelligatur ; distingue imaginem PT in quinque aequales partes, pQK, KOR L, LRSM, M SUN , NUT. Et qua irregularitate lumen rotundum Y , refractione primi prismatis dilatatum , producatur in imaginem oblongam PT , eadem ratione lumen PQ Κ , quod spatio tum longitudine tum latitudine simili plane, atque ipsum Y, continetur; refractione secundi prismatis dilatari debebit, oe in imaginem oblongam π ερ produci : Lumen Κ QR Litidem in imaginem obloneam hqrl ; & lumina LRSM , M SUN, NUT , in
totidem alias imagines oblongas , Irsm,m suu , nuιτ, producantur oportebit :quae quidem omnes imagines oblongae imaginem quadratam πτ conficerent . Atquenaee quidem ita se haberent necessario ; si singuli radii refractione dilatati in totide in
triangulas radiorum a puncto refractionis divergentium superficies diffunderentur. E enim secunda refractione radii in unam partem aque diffunderentur necesse est , ac prima refractione erant diffusi in alteram; eoque pacto imago refractione secunda in latitudinem aeque dilataretur, ac priori dilatata erat in longitudinem . Hocque idem omnino accidere deberet, siquo casu fortuito radiorum alii magis, alii minus, refringerentur. Verum enimvero res ipsa longe aliter se habet. Nam prismatis secundi refractione imago PT, non latior facta est , sed obliqua solummodo ; quomodo ad ρ ι depicta ei superiori ipsius extremo P refractione longius transla o , quam inseriori extremo T. Itaque id luminis , quod ad imaginis superius extremum P serebatur , in secundo prismate positis anualibus incidentiis magis refringebatur , quam id
quod i crebatur ad inserius extremum Tt hoc est , radii qui erant colore caeruleo &violaceo , plus rcfringebantur, quam qui rubro ctant & tavo; ac proinde magis Ie frangibiles erant . Istud idem lumen , refractione prioris prismatis , longius , qu mreliquum lumen , a loco Y , quo ante restingendum tendebat , translatum fuerat . Quare id tam in primo prismate, quam in secundo, maiorem subierat refractionem;& consequenter plus, quam reliquum lumen, refrangibile erat, etiam ante quam in primum prisma incidei et .
Aliquando post secundum prisma, tertium apposui, vel etiam quartum ἱ quibus i
35쪽
mago saepius refringeretur in latus. Uerum horiari omnium experimentorum is unus erat exitus, ut qui radii in primo prismate plus quam reliqui refringebantur , iidem in reliquis prismatibuς plus itidem refringerentur . idque sine ulla imaginis dilatatione in latus. Qnamobrem illi radii , eo quod certa ac constanti ratione plus quam reliqui refringantur, merito appellari possunt m is refringibiles. Sed ut hoc experimentum quo spectet, clarius appareat; concipiendum est radios, qui sint aeque refrangibiles , eos omnes in circulum unum incidere , qui Solis globo respondeat . Id enim iam ante in tertio experimento probavimus . Circulum autem eum dico, non id hic ita intelligendum velim , ac si circulum perseetum & geometricum diceremi sed figuram quamlibet orbicam intelligo, cuiuς longitudo ac latitudo sint inter se aequales , quaeque ad sensum possit circulus videri . Sit igitur A Fig. sq. TH. III. ) circulus , quem radii maxime refrangibiles , quotquot e toto
Soliς globo fluunt , unum universi, si soli et sent, illuminarent & in opposito pariete depingerent: similiter E L circuluet, quem univers radii minime refrangibiles , si &ipsi itidem soli essent, eodem modo illuminarent: denique B H , CI, DK , circuli
quos totidem media radiorum genera luper parietem omine depingerent , si suo sinsula ordine , interceptis reliquis omnibus , e Sole propagarentur . Finge porro alios innumeros circulos interiectos , quos alia innumera media radiorum genera suo sim-gula ordine in pariete depingerent , si seorsum e Sole singula ordine emitterentur Et quoniam revera haec omnia radiorum genera e Sole simul emittuntur, liquebit necessum sore , ut ea Omnia uno eodemque tempore emissa , innumeros circulos inter se aequales illuminent atque depingant ; ex quibus universς, in ordinem continuum pro tua cujusque refrangibilitate collocatis, imago illa oblon a PT , quam ante in tertio experimento descripsimus, composita sit . Quod si iam ita comparata ei let to-
tunda illa Solis imago Y , Fig. 14. is. Tab. III. quae a radio luminis nondum retracto depingitur ; ut vel dilatatione aliqua radiorum singulorum , vel alia quavis sertuita in priori prismate refractionis incoqualitate, produceretur in oblongam illam imaginem FT: utique eadem ratione, singuli illius ima tuis circuli AG , BH, CI, m. transversa secundi prismatis refractione radios iterum dilatante aut quo vis alio modo ut prius dii pergente , deberent similiter protendi & in figuram o longam immutari: quo pacto imago P T iam in latitudinem aeque extenderetur , ac imago F refractione primi prismatis producta erat ante in longitudinem : & consequenter refraetionibus amborum prismatum, omnino evineti deberet imago quadrata, qualem ante descripsi, p π t τ . Cum igitur e contrario , latitudo imaginis P T non augeatur refractione ea qtre fit in latuς ; liquet radios ea refractione non diffindi , nec dilatari , nec ulla alia ratione , quae possit casu accidere , clii pergi sed unumquemque circulum regulari & uniformi refractione integrum alio transferri; exempli gratia, circulum AG refractione maxima transferri ada 3 ; circulum B H , miractione minori, ad b h; circulum C Ι , refra ilione adhuc minori , ad e i; & reliquos simili proliortione ; atque hoc pacto novam imaginem pi , ad priorem p T aliquat
tum inclinatam , ex circulis similiter in recta linea ordine disipositis componi . Quos quidem circulos, eadem esse magnitudine , atque primos , necelle cit ; quia latitudines omnium imaginum , Y , PT & pt , quando aequalibus intervallis a prismatibus distant, sunt inter se aequales. Observabam praeterea , ex latitudine Graminis F , per quod tamen in cubiculum tenebricosum transmittitur , Pen umbram oriri in circuitu imaginis Y ; eamque pe- numbram, in redhilineis imaginum P T & p t lateribus, utque manere . Collocavi igitur in illo foramine lentem, sive vitrum obiectivum telescopii quod Solis ima- sinem distincte sine ulla penumbra in Y projiceret . Ex quo effectum et , ut ea e iam penumbra, quae rectilineis imaginum oblongarum Ρ T & p t lateribus adhaelerit . penituς sublata fuerit; eaque latera tam distinctis terminis definita apparerent, quam ipte primae imaginis Y circuitus. Atque iis c quidem ita se habebunt , si vi
trum, ex qua piismata con lant, venulis sit immune , pr limatum ire facies accur te planae snt, dc perpolitae, sine rasuris illis undatim curvis, quae innumerae ex ea
36쪽
vis foraminibus ab arena restantibuς, & ganni usti politura detritis aliquantulum ae complanatis, otiri solent. Qui uimo, si vitrum politum solummas, & venalic iv.
mane, facies autem privinatum non accurate planae fiat, ita, ut m , cocizeLae aliquantulum aut concavae . nihilo tamen minus fieri pote.t, ut tres istae imaginea T. P T, & p t, penumbris careant: at non in aequalibus a prismatibus distantiis . Iam vero ex eo, quod nullae penumbrae apparerent, hoc certo certiuς colligebam i circulorum ante dictorum unumquemque admodum regulari aliqua , uniformi, & certa ac contianti ratione reisinum fuisse . Nam si fortuita ulla res actionis suisset inae.
qualitas; nullo modo fieri potuisset, ut lineae rectae A E & G L , quas singuli imaginis Ρ T circuli tangunt , transferrentur ea restacti Oae in lineas a e & g I , quae ipsae usque distinctae & rectae aeque forent , ac suerant priores A E & G L: sed omnino in illis lineis, e loco in locum translatis, penumbra quaedam aut curvatura undulata , aut alia aliqua manifesta perturbatio , necessario oriretur contra quam experientia compertum est. Quamcunque penumbram aut perturbationem transversa prismatis secundi refractio forte in circulis , ex quibus imago composita cit, effecerit ; ea omnis penumbra aut perturbatio , in lineis rectis a e & g t , quas uti ci culi tangunt, conspiceretur necesse est . Quamobrem , cum in istis lineis rectis nulla si huiusmodi penumbra aut perturbatio i utique nec in ipsis circulis ulla est. Cum intervallum, quo istae tangentes inter se distant , hoc est, latitudo imaginis, reseactionibus non augeatur ἰ consequens est , neque circulorum diametros auctas esse .
Cum ilhae tangenteς adlatre lineae rectae sint; utique singuli circuli qui a priori pris.
male maetis minuive refracti fuerint , iidem accurate eaaem Proportione magis minusve rcfracti sunt a secundo . Denique cum haec omnia adhue eodem modo eveniant, si usque tertio vel etiam quarto adiecto prismate , radii iterum atque iterum res ingantur in latus ; liquet radios unius eiusdemque circuli universos inter se homogeneos esse . mmimqtie refrangibilitatem semper unius modi esse , suique plane conliimilem; radios autem diveribrum circulorum , refrangibilitate inter se differre ;idque certa aliqua ac constanti proportione . Quod erat milii comprobandum . Restat adhuc unum alterumve nutus experimenti adiunctum , quo id adhuc dia
rius certiusque estici possit. Collocetur secundum prisma D H, Fig. I 6. Tab. III. non proxime post primum , sed interiecto aliquo intervallo ; puta in medio spatii, quod primum prisma & parietem , quo oblonga imago P T excipiatur, interiacet radeo ut lumen e primo prismate incidat in lecundum jam oblonga fac a imago πτ, huic secundo Nil mari parallelabi indeque restingatur in latus , ut imaginem oblongam p ι in pariete depingat. His enim ita dispostis, invenies, ut prius, imaginem p t inclinatam aliquantum ad eam imaginem P T, quam primum solum pri Gma , sublato secundo , exhibet r Etenim caeruleae ipsorum extremitates P & e longius inter se distabunt , quam extremitates rubrae T & t : consequenter , qui radii
maximam in primo prismate restaehionem passi , ad caerulcum extremum π imaginis π τ proficiscuntur, eosdem iturum in secundo prismate, plus quam reliquos, refractos, observabis. Rem eandem iterum Me modo expertus sum . Per duo parea rotunda foramina
F Rg. I . Tab. IV. & o in senestrae operculo pertusa, lumen Solis in cubiculum tenebricosum immisi; appostisque ad bina ista foramina prismatibus singulis ABC dc α β γ inter se parallelis, hi nos luminis radios in oppositum cubiculi parietem ita restingendo projeei , ut binae coloratae imagines P T re M N in parietem depictae,
interjunctis in directum extremitatibus, in una eademque linea recta iacerent extremo rubro T unius imaginis, & extremo caeruleo M alterius , se inter se contingentibus . Cum enim hini tui refracti radii , adposto in transversum tertio prismate D H, iterum refringerentur in latus; imaginesque eo pacto in aliam partem parietis tinnuerrentur; puta imago P T ad p e, Jc imago M N ad m ne hae imagines iam alio translatae p t,& m n , non amplius interiunctis in directum extremitatibus in una eademque , ut prius, linea recta iacebant; sed disiunctae erant , & inter se faeta parallelae. Quippe caeruleum extremum m imaginis m n, majori refractione longius
37쪽
gius transferebatur e loco suo M T ; quam rubrum extremum t alterius imaginis ut, ab eodem loco M T . Ex quo efficitur, ut haec propositio nullam amplius dubitationem habeat, aut disputandi locum . Porro idem erit experimenti exitus. see tertium prisma D H proxime post hina priora , sive maiori interiecto intervallo , collocetur ; ut lux in sinis prioribus prismatibus refracta, in tertium incidat vel alba & circularis , vel colorata & oblonga.
Cum in duabus tabulis ligneis tenuioribus, foramina rotunda Lunicae lata incidi Llam , inque senestrae operculo soramen secissem multo amplius , per quod largior Solis luminis radius in cubiculum tenebricosum transmitteretur : in illo radio , post senestrae operculum, prisma collocavi, quo lumen in parietem oppositum refringeretur : & proxime post istud prisma , tabularum alteram ita erect.ura statui, ut luminis refracti pars media per foramen ipsius transmitteretur ; reliquum autem lumen ex utraque parte foraminis interciperetur. Tum, interiecto circiter duodecim pedum intervallo, tabulam alteram ita erexi, ut pars media eius refracti luminis, quod per tabulae prioris soramen transmissum , in parietem oppositum incideret , iam per soramen huius secundae tahulae itidem transmitteretur reliquum autem lumen ex uintraque parte foraminis interceptum , in hac secunda tabula coloratam Solis imaginem depictam exhiberet . Et proxime post hanc secundam tabulam prisma alterum collocavi , quo lumen per hujus foramen transmissum iterum refringeretur . Deinde ad senestram reversus, prismate priori circa axem suum lente hac illac converso es-ficiebam , ut imago in tabula secunda depicta sursum deorsum super ligno moveretur , quo singulae ipsus partes per tabula: istius soramen ex ordine transmissae , in prisma posterius inciderent . Quod dum fieret, notavi loca ea in opposito pariete, ad quae id lumen , postquam in secundo prismate refractum esset, ferretur . Et ex locorum illorum differentia , rem ita se habere comperi , ut qui radii a primo prismate maxime refracti ad caeruleam imaginis extremitatem serebantur, iidem iterum a s eundo prismate Plus , quam id luminis quod ad rubram eiusdem imaginis extremitatem serretur, refringerentur. Qua quidem observatione tam prima propositio, quam secunda, comprobatur . Hocque idem contigit, sue axes duorum prismatum inter se essent paralleli , sive tum ad se invicem tum ad horiZontem quovis dato angulo
ILLUSTRATIO . Sit F Fig. 18. Tab. IV. foramen maiusculum in senestrae
operculo, per quod Solis lumen transmittatur ad primum prisma ABC: incidatque refractum lumen in mediam partem tabulae DE; istiusque luminis pars media , in ramen G . Lumen per id foramen transmissum, incidat deinceps in mediam partem secundae tabulae d e , ibique oblongam coloratam Solis imaginem talem, qualem in tertio supra experimento descripsimus, depingat . Ista imago , converso lente hac ii lac circa axem tuum prismate ABC, movehitur sursum deorsum in tabula d e; coque pacto fieri poterit, ut singulae ipsius partes per tabulae illius secundae soramen g ordine transmittantur. Interea aliud prisma a b e post illud foramen a collocandum est, suo lumen per id foramen transmissum, denuo restingatur. His ita dispositis, notavi in opposito pariete loca M & N, in quae lumen refractum incideret : eaque Obsematione rem ita se habere comperi , ut aum binae tabulae & prisma secundum fixa im
motaque manerent , illa loca , converso circa axem suum primo prismate , assiduo mutarentur . Etenim cum pars inferior ejus luminis, quod in secundam tabulam d e incidebat, transmitteretur per foramen g ; pergebat ea ad inferiorem in pariete locum M : cum autem superior pars eiusdem luminis , per foramen e transinitteretur ; Pedigebat ea ad superiorem in pariete locum N: cumque media aliqua pars ejusdem luminis per idem foramen transmitteretur; pergebat ea ad locum aliquem in pariete me
dium inter Μ & N. Quoniam soraminum in tabulis positio nihil mutabatur; utique radiorum in secundum prisma incidentia, in hisce omnibus casibus, una atque eZdem
38쪽
fuit . Attamen una eademque cum esset omnium incidentia; alii radiorum magis r stingehantur , alii minus . Quique in priori prismate maiori refractione longiua e via detorti fuerant , iidem in hoc secundo prismate iterum magis refracti sunt : Ac pr inde , quum certa ac conitanti ratione plus, quam reliqui, refringantur; merito appellari possunt magis reffrangIbIlas.
Ad bina solamina in senestrae operculo , parvo intervallo inter se distantia, prismata singula arrisui; quibus duae oblonetae & coloratae Solis imagines in opposito pariete quomogo in tertio supra experimento factum est depingerentur . Tum ante parietem , parvo spatio interiecto , chartam longam & exilem , lateribus rectis interque se parallelis, collocavi : & tum prismata tum chartam ita disposui , ut color ruber unius imaginis directo in unam partem dimidiam chartae incideret , & color violaccus alterius imaginis directo in alteram partem dimidiam ejusdem chartae radeo ut charta illa bicolor videretur, rubra & violacea; simili fere ratione , ac cha ta illa in experimentis primo & secundo, quam colore rubro atque indico inseceram . Deinde, parietem, qui post chartam crat, panno nigerrimo obtexi; nequid luminia inde reflecteretur, quo experimentum posset interturbari. Quibus ita dispositis; chartam per tertium prasina ipsi parallelum inspiciens , observabam dimidiam ipsius partem eam, quae erat lumine violaceo illustrata, abruptam maiori refractione,&quasi reliqua charta abscis in videri ; praesertim cum eam e longinquo inspicerem . Cum enim nimis e pr inquo inspiciesam ; chartae dimidia non iam penitus inter se di iuncia videbantur , ted angulo uno cohaerentia; ut faciebat charta bicolor in primo experimento . Quod i)em tum quoque accidebat , cum serte charta uterer nimium lata .
Interdum, chartae loco, filo albo usus sum : idque, cum per prisma inspiceretur, in duo fila inter se parallela divisum videbatur : quomodo in schemate XIX. depictum est; ubi D G Fq. 19. Tab. IV. repraesentat filum illuminatum lumine vi taceo a D ad E . & lumine rubro ab F ad G ; d e autem, & fg , sunt fili dimidia per prisma refractione inspecta. Si alterum fili dimidium colore rubro perpetuo illuminetur, alterum autem coloribus omnibus ex ordine: quod iacile fieri potest, ese
ficiendo ut, pril malum altem manente immoto , alterum circa axem suum convertatur: jam filum per prisma ita se inspiciendum exhibebit , ut dimidium ipsius id,
quod erat omnibus ex ordine coloribus illuminandum, quum colore rubro illumin tum sit , in eadem linea recta cum altero eiusdem dimidio , eique in directum ainpositum videatur: quum autem colore aureo illuminatum sit, tum separari aliquantillum; quum colore flavo illuminatum sit, separari paulo lonsi quum colore viaridi, adhuc longius; quum caeruleo, adhuc longius; quum indico, etiam adhuc lo gius quum violaceo saturo, longillime omnium. Ex quo clarissime apparet , lumina variorum colorum varia elle refrangibilitate I idque eo ordine, ut color ruber mnium minime refrangibilis sit, reliqui autem colores, aureus, flavus, viridis, caeruleus, indicus, violaceus, gradatim α ex ordine magis magisque refrangibiles. Quo quidem tam prima propositio, quam secunda, comprobatur.
Porro, coloratas imagines P T, & M N . Fig. 17. Tab. IV. refractionibus binorum prismatum in cubiculo tenebricoso depictas , ita disposui , ut interjunctis extremitatibus , quomodo in quinto supra experimento expositum est , in directum in eadem linea recha iacerent e tumque eas per tertium prisma longitudini ipsarum parallelum inspiciens, observabam eas non iam amplius in linea redia inter se continentes , sed plane disruptas videri; quomodo ad ρ t, & m n depictae sunt: Quippe violaceum extremum m imaginis m νι, maiori refractione longius e loco suo priori M Ttranslatum est, quam rubrum cxtremum t alterius imaginis p t.
Alio tempore, duas illas imagines P T Fig. ao. Tab. IV. in & M N ita disposui,
ut, rubro utriusque extremo in alterius extremum caeruleum incidente, contrario co-
39쪽
larum suorum ordine in unum ambae coniungerentur ; quomodo in oblonga figura
PT MN depictae sunt . Tumque eas per prisma D H longitudini ipsarum parallelum inspiciens , observabam eas non jam amplius in unum conjunctas, ut cum nudis oculis aspicerentur, videri; sed tanquam duas inter se diversas imagines ρ ι & m n,
in formam crucis decussatae transvertas iacere . Ex quo apparet colorem rubrum unius
imastinis & violaceum alterius, qui ad P N & M T in unum coniuncti suerant, distraacto; iam majori refractione coloris violacet ad p & m quam rubri ad n & t , dis
ferre inter se resi angibilitate. Illuminabam etiam parvum circulum chartaceum album , luminibus amborum prismatum intermixtis. Cumque is colore rubro unius imaginis,&violaceo alterius, ita esset illuminatus , ut ex colorum illorum admixtione totus purpureus videretur ἔinstacie ham eum per tertium prisma, primum parvo , dein maiori intervallo interiniecto. Et pro eo, ut a charta lonsius discedebam, imago ipsius per prisma in spee a, inaequali duorum colorum intermixtorum refractione paulatim distrahebatur ; tandemque in duas distinctas imagines plane divisa est, alteram rubram, violaceam alateram , quarum ea, quae erat violacea , longius , quam rubra , ah ipla charta di stabat ἔ & consequenter majorem passa fuerat refractionem . Cum porro prismatum in senestra positorum illud, quo lumen violaceum in chartam projectum fuerat, subi tum esset : imago violacea e conspectu se continuo subripuit: e contrario , cum alterum prisma sublatum esset , imago rubra cvanuit. Ex quo apparet duas hasce imagines nihil aliud fuisse , quam lumina binorum prismatum super chartam purpuream primo intermixta , deinde autem inaequalibus suis refractionibus in tertio pris male , per quod charta inspiceretur , iterum separata . Illud etiam notatu erat digni stimum: li prismatum, quae erant ad senestram , alterutrum , puta id quo lumen violaceum in chartam Projectum erat, ita circa axem suum converteretur, ut colores singuli, violaceus, indicus , caeruleus , viridis, flavus , aureus & ruber, ab isto prismate in chartam ex ordine projicerentur ; imago violacea colorem suum congruenter immutabat, seque in colorem indicum, caeruleum, viridem, flavum & rubrum , Ordine convertebat & pro eo ut colorem suum mutabat , appropinquabat paulatim ad ima inem rubram ab altero prismate proiectam et donec, quum ipsa tandem rubra itidem evaderet , ambae in unum plane coniungebantur. Adhaec, duos circulos chartaceos , parvo admodum intervallo inter se distantes , ita collocavi, ut in unum eorum, lumen ex uno Prismate rubrum ἱ & in alterum , lumen ex altero prismate caeruleum , incideret . Circuli isti, diametro uncias sing. las continebant: & post eos, paries nigro panno obtectus erat: ne quid luminis inde reflecteretur , quo experimentum post et interturbari . Circulos hoc modo illuminatos per prisma inspexi ita collocatum , ut refractio fieret versus eam partem , ubi circulus ruber esset positus. Et pedetentim retrocedens, circulos istos pro eo, ac ipse gradum referrem, ad te invicem paulatim appropinquare , tandemque in unum plane coire videbam : cumque deinceps adhuc longius recederem , illi in partes contra. rias, ac prius, distrahebantur; quippe circulus violaceus maiori refractione rubrum
Praetervectus, etiam ulterius ferebatur.
Tempore aestivo, cum lumen Solis sortissimum esse solet , prisma ad senestrae operculi foramen , licuti in tertio ante experimento seceram, collocavi ; ita tamen , ut axis prismatis parallelus esset axi terrae . & ad oppositum parietem , in refracto Solis lumine, librum apertum statui. Tum intervallo sex pedum duarumque unci, rum a libro, lentem supra memoratam erexi ; aua lumen a libro reflexum . simili iterum sex pedum duarumque unciarum intervallo ultra lentem in unum colligeretur ; ibiqDe libri imaginem in chartae albae plagula sic, quomodo sere in secundo supra experimento factum est, depingeret. Quibus ita dispositis; lenteque ac libro, ne loco moverentur, fixis; notavi accurate quo in loco chartae albae plagula tum esset posia
40쪽
posita , cum litem in libro impressae , rubro intensissimo solaris imastinis in lihrum incidentis lumine illustratae, sui imagines in charta illa 'uam distinctillime depictas
exhiberent . Deinde expectans , donec motu Solis , & c sequenter motu imaginis libro exceptae , colores omnes a rubro illo ad usque medium caeruleum super i iteras easdem transirent : cum literas illas colore caeruleo viderem illuminatas, notavi ite rum quo in loco charta alba iam posita esset , quum literae caeruleo lumine illultratae. sui imagines in eadem quam dii fine istanas depingerent: invenique chartam iam unciarum circiter 2 - aut 1 intervallo , propius , quam ante , a lente abesse
Quare eo intervallo, quod est unciarum 1 P aut ad , lumen id , quod erat violaceum imaginis extremum , citius propter maiorem refractionem , quam id quod rat rubrum eiusdem extremum, coactum & in unum collectum est. Verum in hoc experimento capiendo, id praecipue mihi agendum duxi, ut cubiculum , quam φοι- set maxime, tenebricosum ellet factum. Si enim adventitii ullius luminis admixta 'ne , colores illi languidiores dilutioresque fiant ; iam minori intervallo inter se di-itabunt soci ante dieti . In secundo experimento , ubi colores ii adhibebantur , qu,
erant corporum naturalium; horum socorum intervallum , propter colorum istoruna imperfectionem , sesqui-unciam non excedebat . In hocce autem experimento , ubi colores prismatis adhibebam, qui manifesto largiores, clariores, & saturatiores lunt, quam colores corporum naturalium; id intervallum erat unciarum 2 L. Quod si ashuc largiores vividioresque colores adhiberi possent ; nihil dubito , quin id intervallum multo adhuc maius esset futurum . Etenim coloratum prismatis lumen , cum propter circulorum supra in secundo experimenti quinti schemate descriptorum permixtionem , tum propter luminis nubium prope Solem clariorum f. plerunque ii trudentis accessionem , radiosque insuper Briuidis facierum prismatis inaequalitatibus undique dupersos 3c coloribus sese intermiscentes; propter hac, inquam, causas, co loratum prismatis lumen adeo erat compositum , ut colorum istorum suscorum nubilorumque, indici & violacei , imagines in charta depictae, debiliores minusque dis ine se fuerint, quam ut satis accurate observari possent.
Prisma, cuius bini anguli ad hasim aequales inter se semirectique essent, tertius autem rectus; collocavi in Solis luminis radio per senet rae operculi Bramen, scuti
in tertio supra experimento dictum est, in cubiculum tenebricosum transmisso. Con- ver ue lente circa axem suum prismate , donec id omne lumen , quod initio per alterum angulorum ejus transmis uim in eoque refractum fuerat, mox a basi , qua usque adhuc e vitro exierat , reflecti coeperit ; observabam radios, qui maxime re- stadii fuissent , cosdem citius quam reliquos reflecti . Quocirca mecum ita reputa bam ; radiorum reflexi luminis , qui maxime essent refrangibiles , eos omnium N, mos totali reflexione copiosiores in isto lumine quam reliquos adelle; reliquos autem deinceps, totali itidem reflexione, aeque, ac hos, copiosos reflecti . Ut hoc, utrum ita se haberet, necne, experirer ; lumen reflexum per aliud deinceps prisma ita traieci , ut in eo refractum , incideret deinde in chartae albae plagulam post id prisma interjecto aliquo intervallo collocatam; ibique , ut solet , colores refractione depin Feret . Tum converso circa axem suum , uti supra dictum est, priori prismate ; ren ita se habere comperi , ut cum radii illi , qui in isto priori erismate maxime retra Ehi fuissent, caeruleique & violacei visi essent , ex toto reflecti coeperint ; lumen sit
per charta caeruleum & violaceum, quod itidem in secundo prismate maxime restam chum fuerat, mani sello plus augeri videretur, quam rubrum & flavum quod minus refractum fuerat: & deinde, cum reliquum lumen quod erat viride, fi Vum, Gru brum , coeperit in primo prismate in totum reflecti ; lumen itidem eorundem colo rum super charta, accessionem sibi faceret non minorem , quam ante libi secti sentcaeruleum & violaceum. Ex quo apparet , radium illum luminis , basi prismatis re