장음표시 사용
381쪽
quaeritur qui d honestum sit, quid utile, quid a
quum; sed etiam ex comparatione,quid honestius, quid utilius, quid aequius, atque etiam quid bone
Iusmum, quid utili Dum,quid aequissimum cuius generis ista sunt, quae praestanti a sit digni
ras uitae. Atque ea quidem, quae dixi, cognitionis sunt omia. Renant a Itonis, cuius alterumeti praecipiendi genus, quod ad rationem oscii
pertinet, ut, quemadmodum colendi sinit paren tes . Alterum autem adsedandos animos, is oratione sanandos , ut in consolandis maeroribus, ut ii iracundia comprimenda, aut in timore tosi do,
qui in cupiditate minuenda. i quidem generi contrarium es disputandigenus ad eosdem illos animi motus, quod in ampli canda oratione aepe facie, dum est, uel gignendos , vel concitandos. Atque fere haec est partitio consultationum. C. F. Cogno vi: sed, quae ratio es in his inueniendi est dispone iis, requiro. C. P. Quid ζ tu aliam ne censes,et non eandem esse quae es exposita, ut ex eisdem locis ad fidem ad inueniendum ducantur omnia Collocandi autem quae est exposita in alijs ratio, eadem huc transfertur. Cognita igitur omni distributione propositarum consultationum, caussarum genera restant omnino. Et earum quidem forma duplex es: quarum altera delectationem statur aurium s alterius, ut obtineat, probet, O liciat quod agit, omnis es suscepta contentio. Itaque il-Ld superius exornatio dicitur: quod cum latum
382쪽
genus esse potest , saneq. uarium, unum ex eo dele gimus, quod ad laudandos claros viros suscepimus O ad improbos vituperandos . genus emim nullumes orationis , quod aut uberius ad dicendum , aut utilius ciuitatibus esse pigit, aut in quo magis rator in cognitione uirtutum uitiorumq. uersetur. Reliquum autem genus caul serum aut in prouisi ne poneri temporis, aut in praeteriti disceptatione uersatur: quorum alterum deliberationis est, adterum iudicii. Ex qua partitione triagenera cauFsarum extiterunt , unum , quod a meliori parte laudationis est appellatum,deliberationis alte ru , tertium iudiciorum . quamobrem deprimo primu , si placet , disputemus. C. F. Mihi uero placet. C. P. Ac laudandi , uituperandiq. rationes, quae non ad bene dicendum solum, sed etia ad hon se uiuendθm ualent, exponam breuiter, atque a principiis exordiar O laudandi, uit perandi. Omnia enim sunt profecto laudanda , quae coniundia cum uirtute sunt: O quae cum uinis uituperanda. mamobrem finis alterius shonerias , alterius turpitudo . Conficitur autem genus hoc dictionis narrandis exponeκdisse fastisdine ullis argumentationibus, ad animi m rus leniter tractandos magis, quam ad fidem faciadam, aut confirmaridam,accommodatae . non enimi bia firmantur, sed ca, quae certa, aut pro certis, posita sunt , atVentur. quamobrem ex his, quae an
te dicta sunt, , narrandi, O aciendi praecepta
383쪽
repetentur. Et quoniam in his caesis omnis ratiostre ad uoluptatem auditoris,'ad delectationem refertur, utendum erit uis in oratione fingulorum uerborum insignibus, quae habini plurimum seu uitatis: id est, ut factis uerbis, aut uetustis , aut translatis frequenter ut ur, ct in ipsa constru-Ectione uerborum ut paria paribus, O similia nutibus saepe referantur, ut contraria, ut Icminata, ut circumscripta numerosi non ad similitudine uersuum,sed ad explendum aurium sensum, apto quasi quodam uerborum modo. Adhibendaq. stequentius etiam illa ornamenta rerum suntoiue quae ad mirabilia , necopinata ,siuesignificata monstris, prodigiis, o oraculis, e quae videbuntur rei,de quo agimus, accidilbe diuina atque fatalia. Omnis enim eas edtatio eius, qui audit, O admiratio,ctimprouisi exitus habent aliquara in audiendo uoluptatem. Sed quoniam in tribus generibus bona mala ue uersantur, externis, corporis, O animi: prima sunt externa, quae ducuntur a genere: quo breuiter modiceq. laudato, aut ,si erit morae, praetermissis; si humile, uel praeterito, vel ad augendam eius, quem laudas, gloriam ta lo; deinceps , se res patiatur, de fortunis erit O facultatibus dicendum. Postea de corporis bonis: in quibus quia dem , quae uisetutem maxime significat, facillime forma laudatur. Deinde es ad facta ueniendu:qu rum collocatio triplex est:alit enim temporum se . nandus es ordo ut in primis recentissimum quod-
384쪽
que dicendum,aut multa uaria facia in propria, virtutumgenei asinit dirigenda. Sed his lacus uirtutum atque uitiorum latissime patens, ex multis O uari s disputationibus nunc in qliandam angu sam O L mcm concludetur. Es igitur uis virtutis duplex. Aut enim scientia cernitur uirtus,aut adIione. Ham, quae prude uia, quae calliditas , quaeqgraui smo nomine sapistia appellaturibaec silentia pollet una. hae uero moderandis cupidi talibus , regendis q. animi motibus laudatur, eius es munus in agendo, cui temperantiae nomen s. Atque illa prudentia in fluis rebus domestica, in publicis ciuilis appellari flet.Temperantia autem in suas itidem res,oin communes dinributa est; duobusq. modis in rebus com odis disiernitur, et ea, quae absunt, non expetendo , O ab iis , quae in potestate sunt, abstinendo. In rebus aut incommodis est itidem duplex. nam quae venientibus malis obstat, fortitudo: quae, quod iam adest, tolerat perfert, patientia nomina tur. Quae autem haec uno genere complestitur, magnitudo animi dicitur: cuius e i liberalitas in usu pecuniae nitiiq. altitudo animi in capiendis incommodis , est maxime iniuriis, o omne quod est eius gen
neris , graue, insidatum, turbulentum. In communione aut m quae posita pars est, militia dicitur, eaq. erga deos religio, erga parentes pietas , vulgo autem bonitas, o editis in rebus fides, in moderatione animaduertendi lenitas, a stitia in beneuolentia
385쪽
P TITIO NE s. Is nevolentia nominatur . Atque hae quidem ni tu tes cernistur in agendo. Sunt autem aliae quasi ministrae comitesq. Dpientiae: quarum altera,
quae mi in dili utando uera atque fassa, quibusq. positis quid Aequarur, dictitauit O iudicat, quae uirtus omnis in ratione scientiaq. dii utandi sita est: altera aut em oratoria. nihil enim est aliud eloquentia, nisi copiosi loquens sapientia: quae ex eodem Muna genere , quo illa quae in disputando,
uberior est atque latior, O ad motus animorum , vulgiq.fensus accommodatior . Custos vero uirtutum omnium, de decussi glans, laudemq. maxime consequens, verecundia est. Atque hisunt quidem
fere quasi quidam habitus animi, sic assecti O consituti, ut sint singuli inter se proprio uirtutis genere dininIIi: a quibus ut quaeque res gesta s, itast honesta necesse est,fιmmeq. laudabilis. Sunt autem alii quidam perfecti animi habitus ad uirtutem, quia i praeculti, O praeparati rectis Iludsis
est artibus, ut in Dis rebus, Iludia litterarum ut numerorum ac Νnorum, ut m Drae, ut syderum,
ni equorum, ut uenandi, ut armorum: in commu
nibus, propensiora studia in aliquo genere uirtutis colendo, aut diuinis rebus deseruiendo, aut pamen tibus , amicis hospitibus praecipue atque insigniter diligendis. Atque haec quidem virtutum, uiatorum autem funigenera contraria. Cernenda autemsunt diligenter, ne fallant ea nos vitia, quae uirtutem uidentur imitatri . O prudentiam malitia,
386쪽
ORATORIA Amalitia , O temperantiam immanitas in uoluptatibus asternandis, magnitudinem aximisuperbia in animis extestendis, ct de icientia incon .
temnendis honoribus, O liberalitatem effusio, in fortitudinem audacia i statur,oe patientiam duritia immanis, O iustitiam acerbitas, O religionem superstitio, o lenitatem mollitia animi, crverecundiam timiditas, ct illam disputandi prudentiam concertatio, captatioq. uerborum, O hanc oratoriam uim inanis quaedam profluentia laquendi . Studiis autem bonis similia ui tur ea, quae sunt in eod genere nimia. Damobrem omnis uis laudandi vituperandiq. ex his sumetur uirtutum uitiorumq. partibus: sed in toto qMsii conr textu orationis haec erunt ili rada maxime, quὁ admodum quisque generatus,qu ad dum eduratus, quemadmodum institutus, moratusq. De
rit: ct si quid cui magnum, aut incredibile acciderit, maximeq. si id diuinitus accidisse potuerit umderi: tum quod quisique senserit, dixerit, gesserit, ad ea, quae proposita sunt, uirtutum genera ac
' commodabuntur, ex illisq. iisdem inueniendi locis caustae rerum, O euentus, ct consequentia requι
rentur. Neque vero mors eorum, quorum vita laudabitur , lentio praeteriri debcbit, si modo quiderit animaduertenda aut in imogenere mortis, aut in i s rebus, quae post mortem erunt consecutae.' c. F. Accepi illa, didiciq. breuiter, x solum imadmodum laudatum aeterumsed etiam quem V admodum
387쪽
P A R T 1 T IM N I 82 admodum eniterer ut possem ipse iure laudari. Videamius igitur deinceps, insintentia dicenda quam viam, quae praecepta teneamus. C.P. i igitur in deliberando finis utilitas, ad quem omnia ita referuntur in consilio dando , sententiaq. dicenda, ut
ira prima sint suasori aut dissu bri uidenda, quid aut possi fieri, aut non pol , O quid aut necessest, aut non necesse. T am e si quid effici non potest , deliberatio tollitur, quamuis utilest: δε βφfid necesse est, necesse autem id est, me quo μι- tii liberi ue esse non possismus9 id est reliquis O bohestatibus in ciuili ratione, O commodis anteponendum. Cum autem quaeritur quid fieri possit, uidendi etiam est, quam facile possit. nam quae perdissicilia sunt, perinde babenda saepe sunt, acs oeci non possint. Et cum de nec 'Date attende- onus, etsi aliquid non necessarium uidebitur, uidendu tamen erit qua sit magnum. quod enim pem magni interest, pro necessario saepe habetur. Ita que cum connet hoc genus togarum ex suasioneo dissisasione, suafri proponitur simplex ratio GO utile est, et fieri potes , M. Dissuasori duplex:
una ,si non utile est, ne fiat: altera ,si fieri non potes , necsuscipiatur. Sic siuaori utrumque doce dum es, dissuasῖri alterum infirmare sat es . a' re quoniam in his uersatur omne consilium duobus, de utilitate ante dicamus, quae in discernendis bom
nis malisq. uersatur. Bonorum autem polim n
cessariam sunt , ut uita, pudicitia, libertas, ut libe
388쪽
oRATORIARri, coniuges, germani,parentes: partim mn neces.saria,quorum alia sunt per se expetenda,ut ea quaesita sunt in osciis atque uirtutibus; illa quod alia quid commodi coiciunt,ut opes, O copiae. Eorum autem, quae propter se expetuntur, partim bon sate ipsa, partim commoditate aliqua expetuntur. Honestate,ea quae proficis uirtur ab iis uirtutibus, de quibus paullo ante es dictism: quae sunt laudabilia ipsa per β. Commoditate autem aliqua, quae sunt in corporis, aut fortunae bonis expetenda. Quorum alia sunt quasi quodam modo cum bonem te coniundia, ut honos, ut gloria: alia diuersa, ut Mires, forma, ualetudo, nobilitas, diuitiae , clien' telae. Hi etiam quasi quaedam materies subiecta honestati, quae maxime stediatur in amicitiis: amicitiae autem charitate se amore cernuritur. cum deorum , tum parentum, patriari. cultus,
eorumq. hominum, qui aut sapientia, aut opibus excellunt, ad charitatem referri sola. Coniuges autem, O liberi, fratres, est alii, quos usus miliaritasq. coniunxit, quamquam etiam charitate ipsa, tamen amore maxime continentur. In
his igitur rebus , cum bona sint, facile eLὶ intellectu, quae sint contraria. Quod si per optima tenere possemus, haud sene, quoniam quidem ea persticua sunt,consilio multum egeremus. sed quia tem
ribus, quae uim habent maximam, persaepe e- senis, ut utilitas cum honenate certet ,earumq. rerum contentio plerunque deliberationes escit, m
389쪽
aut opportuna propter dignitatem , aut iaciem propter utilitatem relinquantur: ad hoc discintatem explicandam praecepta referamus. Et quoniam non ad ueritatem selum, sed etiam ad opinis-nes eorum, qui audiunt, accommodanda eri oratior hoc primum intelligamus, hominum duo esstgensra; alterum indoctum O agreste, quod iste ierat semper utilitatem honestati ; atterum expolistim, quod rebus omnibus dignitatem anteponat . itaque huic generi laus, honor, gloria, fides, lanitia, mnisq. uirtus: illi autem alteri quajus, e olumentum , rus Iusq. proponitur, atque etiam uoluptas, quae maxime est inimica utituti, boniq. noturam fallaciter imitando adulterat: quam tam
nissimus quisque acerrime sequitur, neque silum hon sis rebus, sed necessarib anteponit. In suadendo, cum ei generi hominum consilium des , aepe s-
ne laudanda en. Et illud uidendum, quanto magis ho ines mala fugiant, quam siquantur bona. nam neque honesta tam expetunt, quam deuitant tum pia . quis enim honorem, quis gloriam, quis lamdem,quis ullum decus tam umquam expeta quam ut ignominiam, infamiam, contumelia , dedecus fugiat; quarum rerum dolor grauis es. Est genus hominum ad honestatem natum, malo cultu, pr uisq. opinionibus corruptum. -e in cohortando atque suadendo propositum quidem nobis erit iulia , ut doceamus qua ui bona consessui, malaq. untare psimus: sed apud b ines Dene innitutos plurimum
390쪽
plurimum de laude, O de honestate dicemus: m .
ximeq. ea virtutum genera tradiabisnus, quae incommuni hominum utilitate tuenda augendaq. versantur . in apud indonios imperitos q. dicemus ructus, emolumenta, voluptates, uitationesq. dol rum proferantur, addantur etiam contumeliae a
que ignominiae. Nemo enim est tam agrestis,quc in non ,s ipsa minus honestas, contumelia tamen Odedecus magnopere moueat. Quare quod ad utilitatem l edtat, ex his, quae didia fiunt, Nerietur. Quod autem possi esci nec ne, in quo etiam, quam facile possi , quamq. expediat, quaeri solet, maxime ex cavis iis, quae quamque rem esciant, es uidendum . Caussarum aut genera sunt plura. sunt aliae, quae ipsae conficiunt: aliae, quae vim aliquam ad conficiendum asserunt. itaque illae superiores conficientes nocentur: hae reliquae ponantur in eo genere, ut sine his confici non possit. Conficiens autem caussa alia est absoluta, ct pers Ba perse; alia aliquid adiuuans, est esciendi socia
quaedam: cuius generis uis uaria est, Osaepe aut maior aut minor, ut est' illa, quae maximam uim
habet, solasaepe caussa dicatur. Sunt autem aliae caussae, quae aut propter principium, aut propter
exitum conficientes uocantur. Cum autem quaeritur quid si optimum facta, aut utilitas, aut lyraesciendi ad sentiendum impellit animos. D qu niam de utilitate iam diximus, de esciendi rat i ne dicamus. Quo toto genere quibocum, O co