Rhetoricorum ad C. Herennium libri 4. incerto auctore. Ciceronis De inuentione libri 2. Topica ad Trebatium, Oratoriae partitiones. Cum correctionibus Pauli Manutii

351쪽

ARTITIONE s. 177Huntur aut immutantur; aut ea, quibus tamquam abutimur: aut ea, quae obsiuramus, quae incredibiliter tollimus, quaeq. mirabilius,qΗamsermonis consuetudo patitur, ornamus. C. F. Habeo de sim plicibus verbis: nunc de coniunctione quaero. C. P. Nu eri quidamsunt in coniunItioneseruandi, consicutioq. verborum. Numeros aures ipsae metiuntur , ne aut non compleas uerbis quod proposueris , aut redundes. Consecutio autem , ne generibus , muneris, temporibus, personis, casibus perturbetur oratio . nam ut in simplicibus uobis, quod nouest Latinum , sic in coniunItis, quod non est cons quens , uituperandum es. Communia autem simplicium coniunctorumq. sunt haec quinque quasi liumina, dilucum, breue, probabile, illustre,suave.

Dilucidum sit usitatis uerbis, propriis, distositis ,

aut circumscriptione conclusa, aut intermissione, arit concisione uerborum. Obscurum autem aut longitudine, aut contractione orationis,aut ambiguia tale, aut in 'exione atque immutatione uerborum.

Brevitas autem conficitur simplicibus uerbis, s mel unaquaque re dicenda, nulli rei, nisi ut dilucide dicas ,seruiendo. Probabile autem genus est orationis, si non nimis est comptum atque expositum; sese aut Ioritas O pondus in uerbis; se sententiae uelgraus, uel aptae opinionibus hominum o moribus. Illustris autem oratio est, si O uerbagro Late delerita ponuntur, ac traiislata, superlata, et ad nomen adiuncta induplicata, . idem signi

352쪽

o R A T o R I A T fc ntia, atque ab ipsa actione atque imitatione rerum non abhorrentia . Ut enim haec pars orationis, quae rini connitvat paene ante oculos. is enim maxime fructus attingitur: std ceteri tamen, et M

Xime mens ipsa moueri potcs. Sed quae dicta sunt

de oratione dilucida, cadunt in hanc illo Hrem ninia. est enim plus aliquanto illustre, cum illud dilucidum. altero fit, ut intelligamus , adtero uero, ut uidere uideamur. Suaue autem genus erit dicen di, primum elegantia O iucunditate uerborums nantium O lenium , deliae coniunctione, quae ne- queasperos habeat concursus, neque disiunctos a

que hiantes; O sit circumscripta non longo a ista Hii,scd adspiritum uocis apto; habeatq. militudin , aequalitatemq. uerborum. thm ex contra-νiis sumpta uel bis, crebra crebris, paria paribusrcspondeant; relataq. ad idem uesiorum, O g minata atque duplicata, uel etiam saepius iterata ponantur ; confiructioq. verborum tum coniuncti nibus copuletur,tum dis 'lutionibus relaxetur. Fit etiam suauis oratio, cum aliquid aut hiuisium, aut inauditum, aut nouum dicas. delectat enim qui quid est admirabile, maximeq. mouet ea, quae In Ium aliquem animi miscct,oratio, quaeq.Iirificat oratoris is us amabiles mores: qui exprimuntur. aut significando iudicio ipsius, ex animo humano ac liberali; aut inflexionesermonis, cum, aut ali di alterius, aut minuendi sui cansa, alia dici ab oratore, alia exinimarι videntur, idq. comitate

353쪽

PARTIT ONEs. I 8 fieri magis, quam imitate. Sed multa sunt sua uitatis praecepta, quae orationcm aut mnis ob

sturam , aut minus probabilem faciunt. Itaque etiam hoc loco nobis est ipsis, quid causa ponseret, iudicandum. C. F. Reliquum es igitur, ut

dicas de conuersa oratione atque mutata. C. P.

Est itaque id genus tothm situm in commutatione uerborum: quae simplicibus in uerbis ita tractatur , ut aut ex uerbo dilatetur, aut in uerbum comtrabatur oratio. Ex uerbo, cum aut proprium, aut idem gnificans, aut factum uerbum in plura uerba diducitur. Ex oratione, cum aut definitio ad u-nsum verbum reuocatur; aut assumpta uerba rem ventur; aut in circuitus diriguntur; aut in coniun-Ctione sit unum uerbum ex duobus. In coniunctis autem uerbis triplex adbiberi potest commutatio, hon uerborum,sed ordinis tantummodo: ut, cum

semel dictum sit directe , cur natura ipsa tulerit,inuci latur ordo, idem quasi sursum versus troq. dicatur,deinde idem initi cise atque permisse. Eloquendi aut exercitatio maxime in bρc totor uertendi genere uersatur. C. F. Actio igitur si quitur, ut opinor. C. 'I'. Est ita: quae quidem oratorio cum rerum, cum verborum momentis commutanda maxime s. facit cnim O dilucidam oration , illustrem,ct probabilem, Daticin, non m bis , Ad uarietate vocum motu corporis, uulta: quae plurimum ualebunt , si cum ora-xionis g nere colisintient iusq. vim ac uarietatem

354쪽

terarium, et ex eo, in Pu i ramari Millae notae: c confectio memoriae tamqliam coalicis utitur, O in his imagistes ut luteras ta cat. C. F. O N I A M igitur his oratoris omnis

exposita est, quid habes de Marionis praeceptis diceres C. P. se tuor eserias panes: prarum prima Opostrema admoe Olet :is exim ita tib est O perinatioribus concitandus. Secunda narrario, is tertia con miatio de facit orari seni. Sed amplificatio p in piam habet propriam sic ,sian etiam primam, DI piade fere si per amen reliq'o is curse orationis adhibenda est, maximeq. Gran aliquid ais c metatam est aut repreMaesum . itaque ad Hem quo Pie μου plurimam valet. est enim ampli cario, vectem s actaria argum tario, ut ita docendi si si, haec con otiendi. C. F. Perge igitur ordine qua tuor mihi istas partes explicare. c. P. Faciam, a principjs primum ordiar. a Frae quidem tam tmrarat ex per cis, aut ex reous ipsis. sumunt

cvt in trium rerum gratia: tit amice, ut intelligenter, utar me odia r . 'orum primus locus

est in perfnis nostris , discepta oram , aduersa xiorum: e q*ilas iniciaben uolantiae conciliandae comparaviar aut meritis no ris, acis dignitate,

355쪽

aut aluiuo genere uirtutis,'maxime liberalitatis, oscit, iustitiae , fidei: contrariis rebus in ad uersarios conferendis,'cum iis, qui disieptant, aliqua coniunctionis aut causa, aut lyesignifica da: O, s in nos aliquod odium ossisio ue colla-cuta sit , tollenda ea minuenda ue, aut diluendo ,

aut extenuando, aut compensando, aut deprecando. Intesti caeter autem vi audiamur, est attente ,

a rebus ipsis ordiendum est. Sed facillime auditor discidi, is quid agatur intelligit, si comple fctare a principio genus, naturamq. causae, si definias, si diuidas,se neque prudentiam eius impedias confusione partum, nec memoriami multitudine:quaeq. mox de narratione dilucida dicentur, eadem etiam huc poterunt refcte referri. Vt attente autem audiamur, trium rerum aliqua consequemur . nam

aut magna quaedam proponemus, aut necessaria, aut coniundia cum ipsis, apud quos res agetur. Sit autem hoc etiam in praeceptis, ut, se quando tempus ipsum, aut res, aut locus, aut interuentus alicuius, aut interpellatio , aut ab aduersario diectum aliquod, o maxime in perorando, dederit occasionem nobis aliquam ut dicamus aliquid ad tempus apte, ne derelinquamus:qquaesuo loco de ampli catione dicemus, multa ex iis poterunt ad principiorum praecepta transferri. C. F. Quid, in narratione quae tandem conseruanda sunt C.P. Quonia- narratio est rerum explicatio, o quaedam qua sedes ac iundamentum consituendae

. . dei.

356쪽

ORATORIAE

dei , ea fiunt in ea seruanda maxime, quae etiam in reliquis fere dicendi partibus, quae partims t necesbaria, partim sum asi pta ad ornandum . nam ut dilucide probabiliterq. narremus, necessariumen: sed assumimus etiann siuauitatem. ergo ad dilucide narrandum eadem illas eriora explicandi et illustrandi praecepta repetemias, in quibus es bre' uitas ,eaq.saepissime in noratione laudatur , de

qua supra dictim est. Trobabilis autem erit, si personis, si temporibus, si locis ea, quae Trabantur, consentient ;b cuiusque fiati , menti caussa ponetur; si testata dici uidebuntur, se cum hominum opinione, aucIoritate ,s cum lege, cum more, cum religione coniundia; se probiras narrantis

gnificabitur , antiquitatis memoria, si orati

vis neritas, O uitae des. Dauis autem narratios , quae habet admirationes, exstillationes , exitus inopinatos, se interpositos motus animorum, colloquia personarum, dolores, iracundias, merus, laetitias, cupiditates. Sed iam ad reliqua perga fmus. C. F. scinpe ea sequuntur, quae ad faciendam fidem pertinent. C. P. Ita est: quae quidem in confirmationem, et in reprehensionem diuiduntur. nam in confirmando nostra probare uolumus , lareprehendendo redarguere contraria. moniam igntur o ne, quod in controuersiam uenit , id aut ς nec ne, aut quid sit , aut quale sit, quaeritur: in primo coni Iura ualet, in Hiero definitio , in ter tio ratio . C. F. Teneo inam distribu tionem . nune

. . conte turae

357쪽

in propriis rerum notis, posita o tota. Sed appellemus docendi gratia ueri imile, quod plerunque ita fat: ut adolescentiam procliuiorem esse ad libidinem. Tropriae autem notae argumentum, quod

numquam aliter sit, certumq. declarat, ut fumus ignem. Veri illa reperiuntur ex partibus, cuiasi membris narrationis. easunt in personis , in locis, in temporibus, in factis, in euentis, in rerum ipsarum negotiorumq. naturis. In perfuis naturae' imum spectantur, ualetudinis, figurae,

uirium, aetatis, marium, seminarum: atque haec quidem in corpore. A nimi autem, aut quemamotam lecti sunt, uirtutibus, uitiis, artibus ,

inertiis: rat quemadmodum commoti, cupiditate, metu, uoluptate, molenta. Atque haec quidem in natura spectantur. In fortunassenus, amicitiae,

liberi, propinqui, agnes, opes, honores, potestates, diutiae, libertas, O ea, quae sunt his contraria. In locis autem O illa naturalia, maritimi an remoti a mari, plani an montuosi, lenes an aleri, salubres an pestilentes, opaci an aprici: O illa Iosetuita , culti an inculti, celebres an deserti, coaedificati an uasi , Obscuri an rerum gestarum vestigiis nobilitati , consecrati an pro ani. In temporibus retem, praesintia, O praeterita, futura cernuntur : in his ipsis, ociusta, recentia, instantia paullo post, aut aliquanto sutura. Insunt etiam in temporibus illa, quae t mporis quasi naturam no

358쪽

o R A T o R I AEtant, ut hiems, uer, aestas , autumnus: aut anni

tempora, ut meisis, ut dies, ut nox, bora, tempesas , quae sunt naturalia. Fortuita autem, sacrificia, fessi dies, nuptiae. Iam facta, euentus aut consili sunt, aut imprudentiae: quae est aut in casu , aut in quadam animi permotione. Casu,cum aliter accidit, ac putatumst. Pei otione, cum aut obliuio , aut error , aut metus, aut aliqua cupiditatis caussa permovit. Est etiam in imprudentia necessitas ponenda. I s um autem bonarum et malarum tria sunt genera. Nam aut in Mimis, aut in corporibus, aut extra esse possunt. Huius igitur mate riae, ad argumentum subiectae, perlustrandae animo partes erunt omnes , P ad id, quod agetur, exsingulis coniectura capienda. Est etiam genus argumentorum aliud, quod exsucti uest ijs

sumitur, ut telum, cruor, clamor editus, tit a tio, permutatio coloris, oratio inconnians, tremor,

O eorum aliquid, quod sensu percipi possit, etiams praepamatum aliquid ,si communicatum cum aliquo ,se postea usum, auditum, indicatum. Ver similia autem partim sim la mouent suo pondere, partim, etiam si uidentur esse exigua per se, multum tamen, cum sunt coaceruata, prociunt. A que in his uer milibus insunt nonnumquam etiam certae rerum o propriae notae. Maximam autem facit fidem ad semilitudinem ueri primum xemplum, deinde introducta rei similitudo :fabula uiam Mn inquam, essi incredibilis, ta euhomines

359쪽

homines commouet. C. F. id, desinitionis qua ratio is, et quae uia ἰ C.P. Non dubium es id qui-.dem, quin definitio genere declaretur, O proprie

tale quadam, aut etiam communium frequGitia,

ex quibus proprium quidst eluceat: sed quoniam de propriss oritur plerunque magna dissensio , dc niendum cst saepe ex contrai's,saepe etiam ex disesimilibus , sacpe ex paribus. si areobrem descriptiones quoque sunt in hoc genere saepe aptae, estentimeratio uocabuli ac nominis. C. F. Sunt exposta iam fere ea, quae defacto, quaeq. de facti apis pellatione quaeruntur. 2 empe igitur ea rectant, quae, cum fialum coislat O nomen, qualia seri, uocatur in dubium. C. P. Est ita ut dicis. C. F. ulae sunt igitur in eo genere partes ζC. P. . extiure a Iu depellitur, aut ulciscendi doloris gratia, aut pietatis, aut pudicitiae, aut religionis, aut patriae nomine, arsi denique necessitate, inscitia, casu. Nam quae motu animi oe perturbati ne facta sine ratione sunt, ea defensioncm contra crimen in legitimis iudiciis non habent, in liberis dia sceptationibus habere possunt. Hoc in genere, in quo quale si quaeritur, ex controuersia, iure, Ore te ne altumst, quaeri solet: quorum dilutatio ex locorum descriptione sumendas. C. F. Agesis

ergo, quoniam in confirmation 'reprehensi non diuiseras orationis fidem, O di Ium de ali ro esl, expone nunc de reprehendendo. C. P. Aut totam eΩ negandum, quod in argumentatione a versarius

360쪽

Mersarius Anipserit, si fictum aut falsi esseposse

dicere: aut redarguenda ea, quae pro uerisimilibus Rupta sunt. Primum dubia sumpta esse pro cem iis . Deinde etiam in perspicue alses eadcm posie dici. Tum ex ijs, quae sumpserint, non esci, quae uelint. Accedere autem oportet ad Uula: sic universa frangentur. Comemoranda sunt cliam exempla , quibus mili in disputatione creditum non sit: conquerenda condicio communis periculi, b inge-rijs hominum criminosorum si exposita uita isti centium . C. F. Quomzm , unde inueniuntur quae ad fidem pertinent, habeo; quemadmodum in dicendo singula tractentur, exsaecto. C. P. Argumentationem quaerere uideris, quae en argumenti explicatio: quae sumpta ex ijs locis, quisunt positi, conficienda et distinguenda dilucide s. C. F. Plane istuc ipsum do dero. C. P. Est ergo, ut supra dictum est, explicatio argumenti argumentario; sed ea conficitur, cumsumpseris aut non dubia, aut probabilia, ex quibus id oscias quod aut dubium, aut minus probabile per se uidetur. Argumentandi autem duo sunt genera: quorum alterum ad mdem directo stectat; alterum se infectit ad motum. Dirigitur, cum proposuit aliquid quod probaret, fimp iq. ea, quibus uteretur; atque his confirmatis, ad propositum sese retulit, atque conclusit. Il'la autem altera argumentatio quasi retro cor ira prius sumit quae vult ,eaq. condirmat: d inde id, quod proponcndum suit, permotis an is iacit