장음표시 사용
371쪽
in propriis rerum notis, posita ess tota. Sed appellemus docendigres la ueri mille, quod plerunque ita fat: ut adolescentiam procliuiorem esse ad libidinem. Propriae autem notae argumentum, quod
numquam aliter sit, certumq. declarat, ut fumus ignem. Verisimilia reperiuntur ex partibus, asi membris narrationis. easunt in personis , in iocis, in temporibus, in Ddiis, in euentis, in rerum ipsarum negotiorumq. naturis. In perfuis naturae imum spe tantur, ualetudinis, figurae, uirium , aetatis, marium, seminarum: atque haec quidem in corpore. . imi autem, aut quemadmotam agesti sunt, uirtutibus, uitiis, artibus , inertiis: aut quemadmodum commoti, cupiditate, metu, voluptate, mole lia. Atque haec quidem in natura spectantur. In fortuna,genus, amicitiae, liberi, propinqui, agnes, opes, honores, potesta tes, diutiae, libertas, O ea, quae sunt his contraria . In locis autem illa naturalia, maritimi an remoti a mari, plani an montuosi, lenes an aleri, salubres an pestilentes, opaci an aprici: O illa fomtuita , culti an inculti, celebres an deserti, coaedificati an uasti, obscuri an rerumgestarum uestigiis nobilitati . consecrati an profani. In temporibus aut , praesentia, O praeterita, o futura ce nuntur: in his ipsis, is iusta, recentia, instantia paullo pin, aut aliquanto futura. Insunt etiam in temporibus illa, quae t mporis quasi natura maior
372쪽
tant, ut hiems , uer, aestas , autumnus: aut anni tempora, ut mei sis, ut dies, ut nox, bora, tempesas, quae simi naturalia. Fortuita autem, sacri .
cia, fest dies, nuptiae. Iam facta, est euentus aut consilii sunt, aut imprudentiae: quae est aut in
casu, aut in quadam animi permotione. Casu,cum aliter accidit , ac putatumsit. Permotione, cum aut obliuio , aut error, aut metus, an aliqua cupiditatis caussa permovit. Est etiam in imprudentia necessitas ponenda. I sum autem bonarum et malarum tria sunt genera. amaut in animis, aut in corporibus, aut extra esse possunt. Huius igitur materiae, ad argumentum subiectae, perlustrandae animo partes erunt omnes , O ad id, quod agetur, ex singulis conieJIura capienda. Est etiam genris argumentorum aliud, quod exsucti uestigijssumitur, ut telum, cruor, clamor editus, titubatio, permutatio coloris, oratio incondans, tremor,
O eorum aliquid, quod sensu percipi possit, etiam
se praeparatum aliquid ,si communicatum cum aliquo ,si postea visum, auditum, indicatum. Ver similia autem partim singula mouent suo pondere, partim, etiam si uidentur esse exigua per se, multum tamen, cum sunt coaceruata, prociunt. A que in his uerisimilibus insunt nonnumquam etiam certae rerum propriae notae. Maximam autem facit fidem ad similitudinem ueri primum xemplum, deinde bi troducta rei similitudo :fabula etiam η mquam, essi incredibilis, traneuhomines
373쪽
PARTITIONE s. Isrhomines commouet. C. F. Quid, definitionis qua ratio es, et quae uia ' C.P. Nyn dubium es id quidem, quin definitio genere declaretur, O proprie
tale quadam, aut etiam communium frequentia,
ex quibus proprium quid sit eluceat :sed quoniam de propriss oritur plerunque magna dissensio, domni um cst saepe ex contrails,saepe etiam ex dise milibus , sa pe ex paribus. Vna obrem descriptiones quoque sunt in hocgenei e saepe aptae, Oenhmeratio uocabuli ac nominis. C. F. Sunt exposita iam fere ea, quae de fa Io, quaeq. de DIIi apri
pellatione quaeruntur. Upe igitur ea rectant, quae, cum fialum coisct O nomen, qualia sunt, uocatur in dubium. C. P., ita ut dicis. C. F. Quae sunt igitur in eo genere partes P. qui iure fa Itim depellitur, aut ulciscendi doloris gratia, aut pietatis, aut pudicitiae, aut religionis, aut patriae nomine, aut denique necessitate, inscitia, casu. Nam quae motu anhnioperturbati
ne fantasime rationesunt, ea defensionem contra crimen in laitimis iudiciis non habent, in liberis disceptationibus habere possunt. Hoc in genere, in . quo quale sit quaeritur, ex controuersia, iure, re te ne adlumst, quaeri solet: quorum dilutatis
ex locorum descriptione sumenda es. C. F. . sis ergo, quoniam in confirmationcm est reprehensi nem diuiseras orationis fidem, O di Ium de est
ro est, eapone nunc de reprehendendo. C. P. Aut totum eu negandum , quod in argumentatione a uersarius
374쪽
xersarius Ampserit ,sinum aut falsi essepos
dicere: aut redarguenda ea, quae pro uerisimilibus sis pia sunt. Primu dubia sumpta esse pro cem iis . Deinde etia- in perspicue allis eadem pose dici. Tum ex iis, quae sumpserint, non eoici, quae uelint. Accedere autem oportet ad singula: sic universa frangentur. Comemoranda sunt clim exempla , quibus simili in disputatione creditum non sit: conquerenda condicio communis periculi, se inge-rijs hominum criminosorum sit expota uita innocentium in. F. Quoniam, unde inueniuntur quae ad fidem pertinent , habeo, quemadmodum in dicendo singula tractentur, exstecto. C. P. Argumcntationem quaerere uideris, quae eri argumcnti explicatio: quaesumpta ex ijs locis, qui Ant expositi, conficienda et distinguenda dilucide s. C. F. Plane istuc ipsum dodero. C. P. Est ergo, ut supra dioIum est, explicatio argumenti argumentatio: sed ea conficitur, cum sumpseris aut non dubia, aut probabilia, ex quibus id escias quod aut dubium, aut minus probabile per se uidetur. Argumentandi autem duo junt genera: quorum alterum ad mdem directostestat; alterum se infectit ad motum. Dirigitur, cum Inoposuit aliquid quod probaret, sumpsitq. ea, quibus uteretur; atque his confirmatis , ad propositum sese retulit, atque conclusit. Illa autem altera argumentatio quasi retro is .contra prius simit quae vult, eaq. confirmat: dι inde id, quod proponcndum fuit, permotis an is iacit
375쪽
ad extremum. Est autem illa uarietas iii argsimen tando, est non iniucunda dinructio: ut cum interroga nus no et ipses, aut percunctamur, aut imperamus, aut optamus: quae sunt cum ali s compluribus sententiarum ornamenta .initare auIem
j militudinem poterimus, non fimper a proposito ordientes: et se non omnia confirmando disputabimus, breuiterq. interdum, quae erunt satis aperta, p0- nemus : quodq. ex his es cietur ,s id ape; tum si, non habebimus necesse simper concludere. C. F. uuid illa, quae sne arte appellanta quae i. dum dum assumpta dixisti, ecquonam modo, ecquonam loco artis indigent φ C. P. Illa uero indigerit , ncce' dicuntur sene arte, quod ita sunt , si quod ea non pari oratoris ars, sid foris ad ρ delata, ta: εαrte tractat,et maxime in testibus. na de toto genere testium, quam id sit infirmum, sene dicendis est, et argumenta rerum essepropria,testimonia uoluntatnm:utendumq. est exemplis,quibus testibus creditu non sit: et desingulis testibus ,si natura uani,
leues , cum ignominia, si spe, si metu, si iracundia, s misericordia impulpicii praemio, si gratia adducti, compatrandi. Dperiore cum οἱ Ioritate t sium, quibus tamen creditum non sit. Saepe etiam praestionibus resinendum cst, et quod dolorem fugi tes multi in tormentis ementiti persaepe sunt, moriq. maluerunt f Iam fatendo, quam infitiam do dolere. Multi etiam stam uitam negleXcrunt,
ut eos, qui his catriores , quam ipsi bi essent, sib
376쪽
rrerent. Altis autem aut natura corporis, alit conmisuetudine dolendi, aut metusupplicis, aut mortis , uim tormentorum pertulerunt. Alij ementiti unt in eos, quos oderant. Atque haec exemplis firmati da sunt. 2Neque en obscurum, quin, quoniam in utraque parte sunt exempla, O item ad conte Iuram faciendam loci, in contrariis contraria sint su-mcnda. Atque etian incurrit alia quaedam in t sibus Oin quaenionibus ratio. Saepe enim ea, quae diecta sunt , i aut a bigue, aut inconstant er . aut inci edibiliter didia sunt, aut etiam aliter ab alio dicta ,subtiliter reprehenduntur. C. F. Extrema tibi pars restat orationis, quae posita in per rando est: de qua sarie uelim audire. C. P. Faciliors explicatio perorationis. Nam eri diui a in duas
partes, amplificationem,'enumeratronem. Mugendi autem et hic est proprius locus ira perorando: O ni cursu ipso ora tronis declinationes ad amplificandum dantur confirmata re aliqva , aut rc prebens. Es igitur amplificatio, grauior qua tam virmatio, quae mctu animorum, conciliet indicendo fidem. ea . uerborum genere conficitBr , O ren Vm. Verba ponenda sunt, quae uim habeantillustrandi, nec ab inu ni abborrentia, grota, pis Ea,sbnantia, iuncia, sam, cognominata, non vutigata ,supcrlata, in primis q. traxi lata, nec in δε--gudis uerbis ,sed in continentibus soluta, quae dicuntur ne coniux ctione, ut plura ut d litur . . gent etiam relata uerba terata , duplicata, et ea
377쪽
quae ascendunt gradatim ab humilioribus uerbis adseuperiora, omninoq. per quasi naturalis,
non explanata oratio , sedgrauibus referta uerbis ad obaerim accommodatior. Haec igitur uerbis: quibus actio vocis, uultus, O gestus congruens, apta ad animos pei mouendos iccommodasta est.
Sed is in uerbis, O in actione caussa erit tenenda, O pro re agenda. Nam haec, quia uidentur perabsurda, cingratulara sunt, quam caussa; dilucuter fere, quid quemque deceat, iudicandum est. inum amplificatio sumitur ci em locis omnibus , quibus illa, quae dicta sunt ad fidem: maxime' definitiones ualent conglobatae'consequentium frequentatio, oe contrariarum, O dissimilium, et inter se pugnantium rerum conflictio: et caussae, est ea quae sunt de causis orta, maximeq. militudines , exempla: fictae etiam peisonae, muta denique loquantur: omninoq. ea sunt adhibenda, si cavsa patitur, quae magna habentur: quorum is
duplex genus. Alia enim magna natura uidentur, alia usu: Natura ut caelestia, ut diuina, ut ea quorum ob rae caussae, ut in te ris mundoq. admirabilia quae sunt: ex quibus similibusque, si attendas, ad augendum permulta suppetunt. Vsiu,quae uidentur hominibus aut prode se, aut obesse ueb
mentius : quorum sunt genera ad amplificandum tria. Noem aut charitate mouentur homines, ut deorum, ut patriae, ut parentum; aut amore, ut statrum, ut coniugum , ut liberorum, ut familia rium;
378쪽
ORATORIAErium; aut honorae, ut uirtutum, maximeq. rum, quae ad communionem hominum O liberalitatem ualent. Ex uis et cohortationes sumuntur ad ea retinenda, O in eos, a quibus ea violata sunt,
dia incitantur, O misieratio nascitur. Proprius locus augendi in iis rebus aut amissis, aut amittendi periculo. nihil est enim tam mssierabile, quam ex Deato miser. Et hoc totum quidem moueat,si bona ex fortuna quis cadat: a quorum charitate di-ucllatur, quae amittat aut amisierit, in quibus mselis sit, futurus uesit, exprimatur breuiter. Cito γnim arescit lac ma, praesertim in cilienis malis . Nec quidquam in amplificatione nimis enucleam dum est: minuta est enim omnis diligentia, hic autem locus grandia requirit . Illud iam est iudicii , quo quaque in caussa genere utamur augendi. In i
Iis enim causi,quae ad delectationem exornantur,
ij loci tractandi sunt, qui mouere possunt exspectationem, admirarionem, uoluptatem. In cohortationibus autem bonorum ac malorum enumeratio'nes O exempla ualent plurimum. In iudiciis accusatori fere quae ad iracundiam; reo plerunque quae ad misericordiam pentinent. Nonnumquam tamen accusator misericordiam mouere debet, O defensor
iracundiam. Enumeratio reliqua est nonnumquam
laudatori suasibri non saepe,accusatorisae ius,qua reo necessaria. Huius ipsa tempora duo sunt ,si aut memoriae dissidas eoru, apud quos agas, uel inter--la temporis, uel longituesine orationis; aut, frequentatis
379쪽
PARTITIONE s. I 8 quentaris firmamentis orationis, O breviter expositis, uim est habitura caussa maiorem. Et reo rarius utendum est, quod ponenda sunt contraria: quorum disjolutio in breuitate latebit, aculei pungent. Sed erit in emume rasione uitandum, ne o-
sentatio memoriae suscepta, uideatur esse pueri sis. id effugiet, qui non omnia minima repetet, sed brcui singula attingens, pondera rerum ipsa comprehendet. C. F. Q V O NIA M Ode ipso oratore , de oratione dixini, expone eum Inibi nunc, quem ex tribus extremum proposuisti quaestionis locum. C. P. Duo sunt,ut initio dixi, quaestionum genera: quorum alterum, finitum temporibus O personis, causam appello: alterum in nitum, nullis neque personis, neque temporibus notatum , propositum uoco. Sed en consultatio quasi pars caussae quaedam. Ineri enim infinitum in definito, O ad illud tamen referuntur omnia. Quamobrem prius de proposito dicamus, cuius genera sunt duo: cognitionis alterum: eius scientia est finis , ut, ueri ne sint sensus: alterum adtionis, quod
refertur ad esciendum quid, ut si quaeratur quibus osciis amicitia colendast. Rursus superioris genera sunt tria : sit nec ne, quid sit, qυ-le sit .sit nec ne, ut ius in natura sit, an in more.
. uuid autem sit, sit ne ius id quod maiori parti sit
utile. Qiale autem sit, iuste uiuere sit nec ne uinis . Adtionis autem duo sint genera: unum, ad AA 2 perseque
380쪽
. ORATORI Antesquendum aliquid, aut declinandum; ut quiatius rebus adipiscigloriam possis, aut quomodo invidia uitetur: alto um, quod ad aliquod commodum usumq. refertur:ut quemadmodum sit resp. administranda, aut quemadmodum in paupertate uiuendrem. Rosus autem ex cognitionis consultatic
ne , ubi , t nec ne, aut fuerit futurum uesit, qua ritur I unum genus eII quaesionis,po sit ne aliquide ici; ut, cum quaeritur, ecquisiam perfecte piens esse po sit: alterum, quemadmodum quidque
fat: ut quonam pas Io uirtus pariatur, naturane an ratione, ari usu. Cuius generis siunt omnes, in quibus, ut in obscuris naturalibusq. quasionibus, caligae rationesq. rerum explicantur. Illius
autem generis, in quo, quid sit id de quo agitur . quaeritur duo sunt genera: quorum in altero dis tamdum est, aliud an idem sit, ut pertinacia O perseuerantia: in altero autem descriptio gentris alicuius, O quo imago exprimenda est, ut qualis si auarus, aut quid sit superbia. Tertio autem in genere, in quo, qualest, quaeritur, aut de hon
sate, aut de utilitate, aut de aequitate dicendum es. De bonosatem: ut Honestum ne fit pro amico periculum aut initidiam ubire.De utilitate autem c: ut, Sit ne utile in rep. administranda uersari . De aequitate uero sc: ut , Sit ne aequum amicos cognatis anteferre. Atque in hoc eodem Icnere, in quo, quale sit, quaeritur, exoritur aliud quoi