장음표시 사용
31쪽
geometrica,qua de re alias, Deo fauente dicam. Ius emendatiuum est, in quo versantur omnia iudicia,& tribunalia . Nemo enim accedit ad
iudicem, nisi quod conqueratur,se aliquid iniustum passum esse,quod petit per iudicem emendari, vel quod timeat aliquid iniuste pati, quod per iudicem prohiberi postulat; is autem timor
inter damna ab Aristotele,&alijs refertur. Quare iudicia omnia circa emendationes Versantur. Vnde quoque in iustitia emendatim primum principium erit,quid sit ius emendativum. Hoc Aristoteles lib. s. Et hic. cap. ita definiuir,uus emendatiuum est medius. numerus analogiae arithmeticae . Verba eius infra reseram Ibideri
definit;quid fit actor,& inquit actoo est ille , qui in analogia arithmetica refertur per prim jseu
minorem numerum freus e contra ost ille, qui reser ur per numerum tςrtium, siue maiorem. Iudicis vero ossicium est, aequare istos numeros , talitum auserendori tertio , ut tertius numerus
sit aequalis secundo, & tantum addendo primo nume kex detractione a tertio, ut &ipse sat aequalis secundo numero, & ita singuli tres numeri sint aquales. Hic, haec sent vera principia iuris emendari uil sne quibus frustra laboratur in Iurisprudentia; haec hac sunt principia, virtute maxima, mole minima,&ob id dissicilia,de quibus sermo debet esse longus ; nam illis probe
32쪽
intellectis, nihil supererit dissicultatis,aut Laboris in Iurisprudentia. Ob horum principiorum
ignorationem, ortae sunt in Scholis, & oriuntur quotidie in tribunalib. omnes altercationes; &controuersiae. In his vel minimus error in principio,fit maximus in fine . Huc huc ergo arrige aures LV. studiose, nam tantillo labore compos eris voti tui L Non hyperbolo haec dico, h ceadem,de longe mirabiliora pollicitus est Plato, haed eadem Aristoteles, laaec eadem Esaias Prophetatat alias docui. Primh itaq. rudibus exemplis declarabo doctrinam hanc; secun db rationem essicacissimam annectam; tandem interpretabor verba aureas quibus haec nobis tradidit Aristoteles . illo
Exempla sint haec. Accedat v. g. rusticus quidam ad arbitratorem quendam virum probum,& dicat. Tres rustici socij sumus in quadam
mercaturabea conditione, ut sicut singuli aequaliter contribuimus ad capitale, ita singuli aequaliter participemus de lucro . Et addat idem rusticus. Quia vetb nullus nostrum scit scribere loco scripturae usi sumus tesseris ligneis, id est, baculis ligneis, in quibus adnotati sunt omnes ructus pari incisionead est, tesserae isti sutaequalas in longitudine, & latitudine, & singuli u ctus notati sunt indies, incisione quadam facta gladio,ira ut omnes istae incisurae, siue lineae pa-
33쪽
res sint numero;& ifi aequali distantia in singulis his bacillis. Nos,dum societatem coluimus, cum diximus , ut unusquisque nostrum custo diat suam tesseram,& in fine anni, conspecta te sera diuidamus fructus aequaliter- Hqc pacta inter nos;annis pluribus secietas permansit: hoc
anno,euenit, Vt ego amiserim tesseram meam,& postea fractam inueneriai, no quidem totam, sed tantum quadam eius partem. Unus ex socijs nostris tesseram suam optimε custodiuit. Tertius socius affert aliam tesseram longe maiorem tes, sera secu ndi socij, dicens eam esse veram tesse
ram . Diu inter nos altercati sumus,& collectis numeris, inuenimus tesseram meam, id est, particulam,quam solum habeo,cotinere fructus octo, ressera secundi socij, continet, fructus duodecim x tessera tertij socij, continet fructu sexdecim . Tu arbitrator iudica caussam nostram ..
Ego quippe deceptus sum, cui cum debeantur fructus quales csteris socijs habeo tantumo' do octos, secundus habet duodecim, tertius habet sexd cim adest iniustitia, quia adest in equalitas, tu administra nobis iustitiam. . Quid faciet arbitrator in tali casu ξ Quis erit . hic Rctor,quis erit reus, quae erunt parteS iudi e Respondet Aristoteles, actor est ille,qui ha- t minus heliquis, id est,qui habet solum octo, haeae regula perpetua est,sternaeque veritatis,
34쪽
nulli obnoxia subuersioni, aut fallentiar, ut semisper,qui minus habet sit actor ; quae quoque ita facilis,& clara est; ut nec coecus in ea errare possit: reus e contra erit ille,qui habet plus alijs, id est,qui habet sexdecim. Et hsc quoque regula infallibilis est,& sempiternae veritatis, ut Seperreus sit ille qui habet, vel dicitur habere plus alij l. Quid dissicultatis habere potest regula haec clamma λ Quia est ius ς seu iustum in hoc casu Nihil atrii quam numerus medius, id est, duodecim. Quod erit iudicis ossicium P Reducere hos numeros inaequales ad aequalitatem , nempe auferedo a tertio numero excessum eius super secundo numero,& hunc excessum addendo primo numero. sic enim omnes numeri erut
squales; puta sexdecim superant duodecim quatuor unitatibus: lifer quatuor a sexdecim, remanent duodecim, adde quatuor, quae abstulisti a sexdecim,adde dico octo, seu primo numero &fient duodecim. Ecce ossicium iudicis esse reducere omnia ad aequalitatem, hoc autem essicere nequit, nisi prius in facto ei constet re vera in- squalitatem existere, uti diximus. Iustitia enim femendativa supponit tequalitatem in omnibus,& ideo ubicunque est in squalitas, est etiam iniustitia . Quare necessario quicunque adit iudicem,adit eum, ut emendet aliquam inaequalitatem quare necessario Vna persona habet minus,
35쪽
alia habet plus, & inter plus minus, illud, quod est medium secudum proportionem arithmeticam est ius. Illa persipa, quae habet plus nu-
quam accedit ad iudi mi id bene accedit illa,
qui habet minus, ut iudex austrat ab habente plus,& addat sibi habenti minus tantum,quanis tum ambae reddantur aequale S. Ergo regula pelape tua est,ut quicunque adii iudicem, ut aliquid obtineat semper, perpetuini fallibiliter sit actor Hoc sit primum exemplum, quod nonnullam lucem affert quaestioni nostri . O .l Addo secudum quod rem clariorem reddet. Dicere enim posset aliquis, parum dissicultatis est in casu allato trium rusticorum .Ex quo enim constat, tesseram secundi esse integram, non est dissicile videre quantum detrahendum sit a te tio,vt addatur primo . Dissicultas est, quando personae litigantes duae tantum sunt, & una habet minus,& alia plus,& ignotum est, quisnam sit numerus medius, in quo solum consistit ius, siue iustum . Affero ergo exemplum in duabus personis,quarum Vna conqueratur se minus habere , & alia plus habeat, adeo ut ignoretur ius,& inueniendum sit a iudice regula perpetua, Minfallibili.
Accedant ergo duo rustici contendentes de quantitate fructuum aequaliter diuidundorum,&vnus habeat exempli gratia sexdecim , alius vigin-
36쪽
vigintiquatuor. Patet hic quisnam sit actorma ille,qui minus habet, trahit in iudicium alium, ut iudex auserat ab habente plus tot fructus , ut unus plus non habeat alio: quare minus habens est actor, plus habens est reus. Quod nam eritius Θ Siquidem iudicis ossicium est inuenire iushoe,& illud reddere partibus. Regula perpetua,& omnino in fallibilis ad inueniendum ius, seu
iustum,erit, inuenire medium inter duos numeros datos , me dium, inquam, secundum proportionem arithmeticam squod hac ratione fit. Iunge duos numeros datos, scilicet, sexdecim, & vi. gintiquatuor, & fient quadraginta. Diui de hoc productum bifariam,& resultabunt viginti. Viginti est numerus medius,ostendes, quid sit iustum, ut habeat unusquisque horum . At dicet aliquis, non semper litiganteS aequa, lem partem habere debent, sed plerumque inaequalem nempe pro rata contributionis,vel laboris. Puta Vnus contribuit mille, alius quingenta, seu aliam quantitatem maiorem , vel minorem . In distributione fructuum, contribueniati mille debebuntur plura, quam contribuenti quingenta, aut aliam minorem summam. Idem euenit in ligreditatibus, in quibuS, quidam succedunt ex dodrante,quidam ex triente, quidam ex besse. Qua ratione inuenietur ius cu tuscula .
quee Quomodo deseruier regulaJAristotelis,
37쪽
qui in omnibus hominibus supponit aequalitatem ρRespondeo unam,& eandem analogiam numero non posse singulis his deseruire,sed plures construamus necesse est secundum proportionem geometricam habita ratione maioris , vel minoris cotributionis, vel laboris, vel meriti svel dignitatis iuxta varios status hominum, seu Variarum rerum publicarum, ut latὸ docuim sintractatu de methodis Iurisprudentiaeuustitia . emendativa supponit distributivam,& haec ver satur, ut inquit Aristoteles lib. s. Eth. cap. 6. in emendandis erroribus, qui fiunt in commercijstum spontaneis tum inuoluntarijs, & ex quantitate collecta a partibus inuenit numerum medium,eadem ratione,qua faciunt mercatoreS,Rarithmetici,quorum regulae tritae sunt omnibus. Si enim regulae istae sunt verae, ubi emergunt lites circa pecuniam, quare non erunt aequaliter
verae in csteris Omnibus litibus, de qualibet aliare,puta de praedijs, domibus, mercimonijsque singulis Θ Vt enim se habent pecuniae ad pecunias, ita praedia ad praedia , domus ad domus, &reliqua . Est enim eadem ratio. Addo ratione generalem. Dissicultates , quae ortu tur inscient ijs mathematicis, praesertim in Arithmetica, Astronomia, Musica , Perspectiva,
Cosmographia, Geographia, Cirographia innu- i meri
38쪽
meri sere sui, attame omnes ope solius analogis, quod omnes norunt, dissoluuntur exactissime. Cur ergo eaedem analogiae soluere non poterunt dissicultates Iurisprudentiae, quae longe paucio. res numero sunt, eadem certitudine, quantum rei natura patitur Θ Auxilio analogiarum, omniudisciplinarum principia inuenit, & explicauit Aristoteles, cur eaedem non plana facient principia etiam Iurisprudentiae Θ Nonne ars media sola analogia, tum sanitatem indagata um recessus ab ea,id est, morbos P cadem penitus analo- ia arithmetica, qua nos utimur in iustitia emenatiua ' Quod enim in litibus est medius numerus,sive ius,in arte medica est sanitas,sive qua temperies quod in litibus est actor, siue numerus minor, in arte medica est ipse aegrotusi quod in litibus est reus, siue numerus tertius, in arte
medica est ipse morbus,qua re & Medici Chryses suas,sive iudicia,& dies cryticos, id est, iudiciarios adinvenere . Quid Theologia ipsa , qua methodo sua principia explicat, ut luculentissime. S. Greg. in libros Iob, & Reg. experientia ipsa fusissime patefecit, nisi analogia ξ Cur ergo analogia,quae omnes scientias,& omnes disciplinas illustrati confirmat, explicat, uni Iurisprude-tiae non deseruiet ' Nonne & tradita in Iurisprudentia ordine constant, & mensura Cur ergo analogiae,qus Omnem ordinem.& omnem men-
39쪽
suram exquisitissimE rimantur,idem non praestahunt in Iurisprudentia Exempla a me tradita ἀ& ratio haec, Vt puto,cogunt,ut Veritatem hanc amplectamur. Verum quia nunquam inutile est,diutius immorari in principiis , libet afferre textum Aristotelis,& illum interpretari,& tandem docere,priscos Iurisconsultos, auctores scilicet Pandectarum sententiam nostram omnindsecutos esse. Quod si praestiterimus, quis abnuet credere experientiae, oculis, rationi, Aristoteiali, Philosophis omnibus , Theologis uniuer sis , & ipsis mei Iurisprudentibus,qui Pandectas construxere Θ
rasotelu textus de rure emendat tuo I bro quinto Elbicorum capite quarto.
RIsTOTELIS verba sunt hees Reliqua vero altera iuris est emendatiui,quod in commercijstum spontaneis, tum involontarijs fit. diuersamque a
priore specie habet, ius enim publicorum bonorum distributivum, ea semper fit proportione, qu a dicta superius est, nam si ex
40쪽
peeun ijs publicis facienda sit distributio , eadem ratione fiet, quam habent inter se ea, quae suerint contributa, iniuriamque item huic iuri opposita praeter eandem est proportioue: ius ve-uto, quod in commercijs est, est quidem aequum quoddam , Siniuria iniquum , non tamen illa constat proportione, sed arithmetica r nihil enim reseri, probusne vir, malum, an malus probum suo priuarit e neque probuSne, an impro bus adulterium commiserit, sed ad solam nocumenti differentiam lex spectat, perindeq; personis utitur, ac si squales sint,si ille iniuria assiciat, hic assiciatur, hic laedat, ille laedatur. Quare iniuriam hanc, cum sit iniqua, sequare iudex cον natur. Nam cum hic percussus est, ille pereus siti; hie interfecit, ille autem intersit; affectio,& actio in partes non aequas diuisa est; sed de lucro detrahens, iudex d amno redigere ad aequalitatem eas conatur. Dicuntur enim haec abselute loquendo de talibus etiam rebus, licet no- nullis minime idoneum nomen esse videatur,ut lacrum ei, qui percussit, damnum et,qui percussus est,accommodari possit. Sed ubi tamen perpessio ipsa suerit mensurata, hoc damnum,illud lucrum vocatur. Quare aequum pluris, & paucioris medium est: luci um autem, & damnum est, & plus, & minus contrario tamen modo I plus enim boni,& minus mali est lucrum,contra