장음표시 사용
41쪽
ritim verb damnum; quorum quidem medium, aequum est, quod esse ius dicimus . Ius igitur emendatiuum lucri,& damni medium est: unde etiam, cum altercantur homines ad iudicem cofugiunt;ad iudice autem ire,est ire ad ius ipsum; quippe cum iudex nihil aliud sit, quam ius quoddam animatum s &quaerunt iudicem medium, & vocant nonnulli mediatores, quasi, si medium fuerint consecuti,ius quoque sint consecuturi. Ius igitur medium quoddam est, si quidem, & iudex; iudex autem ad aequalitatem redigit. Et quemadmodum si linea in duas inaequales partes diuisa sit, illud, quo maior pars dimidium excedit,ab ea aufert;& adiungit minori et cum autem totum squaliter fuerit bipar titum tum verbsuum se habere inquiunt, cum aequum quisque acceperit. AEquum autem me dium est pluris, & paucioris, arithmetica proportione, ac propterea appellatur ius δικαιου eo
quod δῶκα id est bifariam diuisum est, quasi καιου id est , bipartitum dixeris,& iudex in ciuis quasi id est bipartitor dicitur. Si enim
duo sunt aequalia,& ab altero aliquid auferatur,& addatur alteri, id duabus dilibus partibus alterum excedet: nam si dempta quidem esset una pars ab altero, non adiuncta tamen alteri, una tantum parte eiusmodi excederet;essicietur igitur, ut di id, cui est adiunctum, una parte me dium
42쪽
dium,& medium una similiter illud excedat , a quo detractum est.Ex hoc cognoscemus,ut quid ab eo detrahendum sit, qui plus habet, & quid ei, qui minus habet, adiungere debeamus . Id enim quo medium excedit, minus habenti addendum est, id autem quo exceditur, a maximo est detrahendum. Sint aequales inter se lineae Α Α, & BB, & CC,dematurq; ab ΑΑ pars quς-dam AE, & addatur ei, in qua est CC, essici, turq; CD. Quare tota DCC .linea excedet EA. parte ea, in qua est CD. &ea in qua est CF. excedet igitur mediam, id est BB. parte CD .
Est autem hoc in aliis quoque artibus. Nilerentur enim nisi,& quod facit, & quantum , &quale faceret,& quod eo assicitur,& tapto,& tali assiceretur.Quin etiam nomina haec,damnum,& lucrum ex spontaneis contractibus videntur emersisse ; cum enim quis plus habet,quam suuerat, lucrum, cum minus,quam a principio habuerat, damnum facere dicitur,in vendendo scilicet,& emendo,alijsque huiusmodi, quae legib. permittuntur . Cum autem neque plus, neque minus,sed sua cuiq. per se ipsa euaserint,sua ipso E rum
43쪽
rum habere dicuntur, neque damnum pati, neque lucrari. Quare ius lucri cuiusdam &dam, ni, eorum est mediuntiquae prster spontaneum fiunt,cum aequum iniisque do priuβ, de posterius habet JHaec Philosophus. Qui in initio huius capitis intentionem suam,& connexionem cum capitulo praecedenti ponit. Cum enim duae par leviustitit sint , recte nempe distribuere,& ubi aberratumruid errorem emendare ; Cum in cap. praecedente declarauerit, quae spei mi ad iustitiam distributivam, siue ad rectὲ distribue lum,
in praeseuthcap. intendit agere: de iustitia em en dativa, siue quo pacto errata in iustitiam corrigantur. Diuiditur hoc caput inquatuor partes, in prima Philosophus affert, ut dixi, intentione suam, S continuationem , in secunda declarat regulam emendandi errores, id est, analogiam Mithmeticam, quae detegit errores,nenam a deos emendandi, in vertia parte conifimat, minad hanc regulam, i inquarta reddit rationem cuiusdam modi loquendi. inantu ad primam partem attinet, inquit,eXplicata prima parte iuris distributivi superesistius emendatiuum,quod versatur in commercijs tam spomaneis, quam inuoluntariis, & differt specie.seu natura a iure distributivo, Circae haec verba obseruandum: est, multos deceptos
esse, ut ostendi in lib.de Methodis Iurispriadentiaea
44쪽
tiae, qui putarunt iustitiam uniuerse sumptam, diuidi tanquam genus in speciem, in iustitiam distributivam,& iustitiam commutatiuam. Et iustitie quidem distributitie deseruire proportionem geometricam,commusativae vero arithmeticam. Hanc distinctionem non agnoscit Aristoteles, ut quae absurda sit;sed summus Philosophus diuidit iustitiam , in iustitiam distributi-uam, cui deseruit proportio geometrica, & in emendativam , cui deseruit proportio arithme- tica, vet clare se nant verba tum hic, tum in calce cap. secundi libri quinti. us enim publicorum bonorum &c. JHic tu, dipit secunda pars, in qua ponit discrimen inter histitiam distributivam, & iustitiam emendatinara . Illa enim semper fit proportione geometrica haec autem proportione arithmetica. Vbi obseruandum est artiscium Philosophi; cum . n. distria stio haec sit unum ex principijs Iurisprudentis , non poterat probari, nec demonstraria priori si enim haberet prius, non esset principium primum, quare declarat illud per seipsum principia enim per se cognoscuntur id est,declarando, & explicando, atque ob oculos rem ponendo , S postea confirmando a signis, &a posteriori. Explicat itaque hanc diuitionem ita conferendo unam speciem iuris, cum alia. Ius, inquit, distributivum constat proportione geo-E a metrica,
45쪽
metrica; nam sit pecuniae publics distribuendae sint id dicit exempli gratia, non quod in distribuendis tantum bonis communibus iustitia distributiva versetur, quia ut in praedicto Tractatu demonstraui, etiam in bonis priuatorum iustitia distribuens locum habet 9 oportet rationem habere personarum,ut qua ratione, seu propO tione personae contribuunt in usum Reipublice, eadem , vice versa ratione, & proportione distributio publicae pecuniae fiat. Qitare si distribu tio fit secundum proportionem geometricam, iustitia distributiva locum habet; si non seruatur distributio geometrica, iniuste distribuitur. Quare ubicunque in distributionibus, Sc contribu tionibus seruatur proportio geometrica, serjaytur quoque iustitia; ubi talis proportio non se
i uatur, semper committitur iniuria, & iniustitia. At veto,inquit Aristoteles in commercijs,& iniustitia emendante non obseruatur haec propo tio geometrica, sed arithmetica . Quia in emendationibus non attendimus meritum personae siue demeritum,sed selum nocumetu, quo una persena nocet alteri, ipsum, inqua, selu n
cumentum attenditur, Ut emendetur, ut quantum quis nocuit, tantum restituat. Exempli gratia, si aliquis homo intersectus sit, iustitia emendatiua nihil facit , quod iste homo occisus sit a persona paupere, siue diuite, a nobili, siue ab
46쪽
ignobili, a docto vel indocto, a viro probo , aut improbo ; sed iustitia dicit, qui intersecit hunc
hominem attulit tantu damnum, exempli caussa, mille aureorum C in eXemplis quippe non requirenda veritas, sed susscit utrem explices ergo inquit quicunq; fuerit occisor siue bonuS, siue malus, siue nobilis, siue ignobilis tantunde restituere debet. Qtiare in hac iustitia, quantuquis nocuit, tant qua ab eo detrahendum est. Itaque iustitia haec supponit omnes homines aequales, quod nunquam facit iustitia distributiva,& in eo,qui laesus est supponit esse damnum, in eo qui laetit supponit lucrum, quasi id totum damni, quod passus est issus, redundaue rit in lucrum, & utilitatem laedentis . Quare qui laesus est, seu se laesum,aut laedendum se existimat, semper actor est, qui vero laesit, aut is sistse dicitur, aut fore ut laedat timetur, semper est reus. Ius vero in his omni b. issionibus, siue iam euenerint, siue timeantur in futuro, semper est numerus medius inter laesum, & laedentem iuxta arithmeticam proportionem : ossicium vero iudicij, uultum aliud est, quam a persona laedente, sue numero maiore, tantum auferre, &addere laeso, ut & laesus,& is dens sint in eadem aequalitate . Dicuntur enim haec absolute loquendo &c. JHic Aristoteles occurrit cuidam tacitae obiectioni.
47쪽
vi. Dicere enim posset aliquis, modus iste loquendi , o lssis patiatur damnum, laedens autem lucretur', non est bonus modus loquendi, etsi enim usus semper damnum patiatur, tamenon videtur verum, ut isdens ob id lucretur aliquid . cum Enim homo interfecit aliquem, si- 1e absciditU,cchium alij,quid lucratur iste in tersector,sue is, qui abscidit bracchium e Respondet Aristoteles, modum hunc loquendi, etsi s5nullis modus bene loquedi minime vide Tire, tamen Vsu, recte receptum esse,quia in pra- dii ita supponendo operatio iustitiae emendarius iuris quadam lictione commodissime ierarcetur. Exempli causa,Titius abscidit bractatu Se io, Seius itaq. habebit bracchi si v nu,Titius habebit bracchia tria . Ita enim fingitur, ut appareat analogia arithmetica Quare iudicis ossi cruerit, tantum abscindere a Titio, qui fingit ut liuberei bracchia tria,quantum Valet bracchrum unum,& hoc adde re Se io, & ita adna in i st rata erit ius ilia k quia Seius cum hoc addito habebit bracchia duo , duo quoque bracchia supererunt Titio, & ita aequale S erunt, quia duo brac- chia habet Seius,duo quoque Titius. Numerus autem duo est numerus medius secundum proportionem arithmeticam inter unum, & tria.
Quare aequum pluris, & paucioris me diu est&c. 3 Concludit hic Aristoteles quid sit ius, inquien S,
48쪽
quiens, squum nihil aliud esse,quam medium,
seu numerum medium inter plus, idest, num rum malarem. L& minus, idest, nuningum m M.
Lucriti autem , & damnum in totas conuario t en modo i Obsexuat hic:
Aristoteles differentiam inter lucrum , & da mnum,& dicis, quod contrario modo se habe nam, ille,qui habet. plusi boni, minus malicitur. lucraxi, & e contra,qui minus habeu boni, i diciturida amn pasi. Vnde ira cum altercantur homines ad in dicem conrii 3't dyp sΙ-ς trahi parac psti m Niva Aristotcles confirmat sentemiam 1uam, ius emendatilium nihil aliud esse , quam medium inter damnum,& lucruma signo ; quoi comprobandi genere uti solet ini decl/ratione aliorum principiorum.Sicut enim in primo i lita Physicorum volens comprobare illud principium, quod magiS uniuersalia, sunt nobis notu ra, minus uniuersalibus , attuli illi uignum
Pueri vocant omnes homines patres, &omues,sceminas matres , quia pueri prius cognoscunt patrem,& matrem incommuni, quam hunc pattrem,& illam matrem ta* signo in hoe loco de clarat,& comprobat, ius nihil aliud esse, qua in
medium inter damnum,& lucrum.Nam inquit, cum homines altercantus dedam.no, vel lucro,
49쪽
coniugiunt ad iudicem, qui est iustar iuris animati,& petunt, ut iudex sit medium inter eos, id est,inueniat medium secundum arithmetica proportionem inter damnum,sive numerum minorem,&lucrum,sive numerum maiorem;quia iudices,siue etiam arbitri, nulla alia ratione dicuntur mediatores, nisi quia eorum ossicium est mediare ; id est, medium inuenire inter damnum , & lucrum secundum arithmeticam proportionem. Quod declarat quoque exemplo unius lineae, quae debebat diuidi in duas partes aequales,&diuisa est in partes inaequales. Quare ad adaequandum has partes, nulla alia via est; quam inuenire medium eiusdem lineae totalis S postea a parte maiore tantum auferre, quantum pars maior excedit dimidium , &istum ex-t cessum addere parti minori . Sic enim erunt aequales . Hanc eandem sententiam confirmat ab ethymologia , ius enim graece dicitur H ,ν
quasi diuisum in duas partes aequales; id est,bipartitum , iudex quoque dicitur Hi ας quasi δὲ αeήρ id est bipartitor. Eo scilicet, quia dum
iudex inuenit numerum medium iuxta arithmeticam proportionem , diuidit totum in duas partes aequales.
Est autem hoc in alijs quoque artibus. J Hic ostendit rationem hanc aequandi iuxta arithmeticam
50쪽
ticam proportionem, locum habere non solum in Iurisprudentia, Sed in omnibus artibus mutidi. Nisi enim id, quod unus artifex commutat cum alio artifice aequetur iuxta hanc proportionem, habita ratione quantitatis, S qualitatis Operis,omnes artes tollerentur, quia scilicet non seruaretur aequalitas dati ad acceptum, P qc ego explicaui latius in Tractatu meo de metho dis Iurisprudentiae, quare ne actum agam , hic plura non affero. Quin etiam nomina haec damnum,& lucrum ex spontaneis contractibus videntur emersisse&c. J Haec est quarta pars huius cap. in quo Aristoteles dicit, modum hunc loquendi, ut laesus patiatur damnum, & lardens lucretur, translatum esse a contractibus. seu commercijs voluntarijs, seu spontaneis ad contractus inuoluntarios, id est, ad synallagmata, quae vox adeo la- , patet, Vt amplectatur omnia negotia, quae quouis modo deducuntur in sorum contentiosum. ut declaraui in dicto meo Tractatu. Quare sicut laesus in commercijs volutarijs, semper dicitur actor,& E contra laedens semper dicitur reus, ita quoque semper dicendum est, ut quicunque accedit ad iudicem, utilitatem , aut commodum quodcunque accepturus, seu ius suum petiturus, aut consecuturus semper dicarui actor , & e contra, ille qui trahitur in iudi- F cium