Quintilianum eloquentiae fontem

121쪽

DEliberativas quos miror a quibusdam sola utilitate definitas. At siquid in his unum sequi oporter&:potior fuisset apud me

Ciceronis sententia: qui hoc materiae genus dignitate maxie contineri putat. Nec dubito quin ii qui sunt in illa priore sentencia secundum opinionem pulcherrimam me utale quidem nisi quod honestum estet existimarint. Et est haec ratio uerissima: si cossilium contingat semper bonorum ac sapientum. Verum apud imperitos apud quos frequeterdicenda sentencia est: populumq; praecipue qui ex pluribus constat In doctis d1scemenda sunt nax: oc secundum communes magis itellectiis loquendum. Sunt enim multi qui ecia quae credunt honeitaino tamefatis eade utilia quoqa existimet: quae turpia esse dubitare no possunt: utilitatis specie ducti probet ut foedus numatinu: Iugu caudinum. Nequalitatas Oestatu i quo honestorum dc ucilium quaestio est:

complecti cas facis est. Nam frequenter in iis etiam coniectuIae locus eii. Nonnunq eciam tractatur aliqua finitio: aliquando etiam 1cidere

possunt legales tractatus in priuata m 1me cdsilia: siquando abigidan liceat de cdiectura paulo post pluribus. Interim est AHinitio apud Demosthenem dethalonesum Philippus an reddat.apud Ciceronem Iphilippicis. qd sit tumultus. Quid n6 1lla fimilis 1ucticialita quaestio: ae statua Servii Sulpici1 an iis demum poncnda stit qui in legatione ferro furit interempti. Ergo pars deliberativa quae eade suasoria dicita

de tempore futuro confultat:quaerit etiam de praeterito. Officiis costat duobus: suadendi oc distuadea1. Prooemio quale est in iudicialibus n5 ubiqr eget: quia conciliatus est ei quisq; quem consulit. Inicium tamequodcunq; debet habere aliquam premii speciem: nec enim abrupte: nec unde libuit incipiendum: quia est aliquid in omni materia natu raliter primum. In senatu dc utique in concionibus eadem rario quae apud iudices acquirendae sibi plerunq; eorum apud quos dicendu fit beniuolentiae. Nec mirum cum etiam In panegyriciS petatUr audiccita fauor: ubi emolumentum non utilitate aliqua: sed in sola laude con sistit. Aristoteles quidem nec fine causa putat lc a nostra & ab eius qdissentiet persona duci frequenter in consil11s exorrium: quasse mUtu ancibus haec nobis a Iud1cial1 genere: n6nunq ecia ut minor reS malorne uideat. In demonstraciuis uero prooemia esse maxime libera eristi 'mat. Nam dc longe a materia duci hoc: ut in Helenes laude Isocrates fecerit oc ex aliqua rei uicinia: ut idem In panegyrico cum quaerit plus honoriS corporum q animoni uirtutibus dari. Et Gorgias 1 olympico laudans eos qui primi tales instituerunt conuentus: quos secutus ui

delicet Caius Salustius i bello 1ugurthino de Catilinae nihil ad historia

122쪽

pertinentibus principiis orsus est. Sed nuc ad suasotiam in qua etiam

cum prooemio utemur:breuiore tamen dc uelut quodam capite tantu6c initio debebimus esse contenti. Narratione uero nuq exigoc priuata deliberatio eius duraxat rei de qua diceda sentetia est: qa nemo ignorat id de quo consulit. Extrinsecus possunt pertinentia ad deliberacionem multa narrari. In concionibus saepe est etia illa quae ordinem rei docto necessaria ad affectus ut quaeq; maxime postulabit. Nam dc concitadadc len1enda frequenter est ira: θ ad metum: cupiditatem: od1um: conci liationem 1mpellendi animi. Nonnunq etia mouenda miseratio siue ut auxil1um obses iis feratur suadere oportebit: 1Ue soc1ae cau1tatis euer fionem defleb1mus. Valet autem inconsiliis auctoritas plurimum. Nadc prudentissimus esse haberit Jc optimus debet: qu1 scntent1ae suae deut1l1bus atque honestis credere omes uelit. in iudici 1s enim uulgo fas habetur indulgere aliqd studio suo .consilia nemo est q nem secudumores dari.Gnaecorum quidem plurimi omne hoc officium cocionale esse iudicauerunt: dc in sola reipublicae administratione posmeri. Quin& C1cero 1 hac in ime parte uersatur. Ideoque suasuras de pace: bello: copiis: opibus: ueci 1galious: haec duo praecipue nota esse uoluit: uires

ciuitat1s 8c mores: ut ex natura tum ipsarum rerum tum audientium ratio suadendi duceretur: nobis ma1Or In re uidetur uarietas: nam &consultantium dc constitiorum plurima sunt genera. Quare 1 fuadcdo dc dissuadMo tria primum spectanda erunt Quid sset de quo deliberes: qui sint qui deliberent: qui sit qui suadet. Rem de qua deliberatur aut certum est posse fieri aut incertum. Si incertum haec erit quaestio sola aut potentissima. Saepe enim accidet ut prius dicamus: ne si possit Oefieri esse fac1endum:deinde fieri non posse. Cum autem de hoc quaerie

coniectura est: an Isthmos intercidi: an siccari palus pontina: an portus fieri host1ae possit: an Alexander terras ultra occeanum sit 1nuenturUS.

Sed in his quoque quae constabit posse ffieri comedium erit aliquando

ut si quaeratur an utique futurum sit: ut carthaginem superent roma n1:ur redeat Hannibal si Scipio exercitu inafrica transtulerit: ut seruet fidem famn1tes si roman1 arma deposuerint. Qitaedam dic fieri posse dc futura esse crodibile est: sed aut alio tepore: aut alio loco:aut al1o modo ubi coniecturae non erit locus: alia sunt intuenda. Et primum: aut pro pter ipsam rem de qua sententiae rogantur consultabitur: aut propter alias interuertientes extrinsecus causas propter ipsam deliberant.p. C. an stipendium militi constituant. Haec materia simplex erit. Accedunt

causae aut faciendi ut deliberent. p. c. an Fabios dedat gallis:bellum mi n1 tantibus:aut non faciendi deliberat. C. Caesar:an pseuero 1 germania

123쪽

ire: Cum milites passim testamenta facerent. suasotiae duplices sui. Nam de illic causa del1berandi eli bellum galli minitentur: esse tamequar fio potest dedendi ne fruerit etiam cuia hanc denunciarionem: qa contra fas cum legata missi essent proelium inierint: regemq; ad quem mandata acceperant trucidarat. Et hic nihil Caesar sine dubio deliberct inisi propter hanc militum perturbataonem. Est tamen locus quaerendi an citra hunc quot casum penetrandum In germaniam fuerit. Sempautem de eo prius loquemur de quo deliberari etiam detractis sequen tibus posset Partes suadedi quidam putauerunt honestu: utile: necessa rium .ego non inuenio huic tertiae locum. Quantalibet eni uis ingruat: aliquid fortasse pati necesse fit nihil facere. De faciendo aute deliberat. Quod si hanc uocant necessitatem in qua homines grauiorum metu coguntur .uUUITATIS erit quaeitio: Ut fi obteisi dc impares de aqua cibo

defecti de facienda ad hostem deditione deliberent dc dicatur necesse e: nepe seqt ut hoc subiiciatur: alioqui pereudum es trita propter id ipsunon est necesse: quia perire pocius licet. Deniq; noli fecerunt sagucini: nec irpite Opitergrta circuUenta. Igitur in his quoq; causis:aut de sola utilitate ambigetur: aut quaestio inter urite atq; honestum consistet. At enim siquis liberos procreare uolet: necesse haneat uxorem ducere.quis dubitat Si ei qu1 pater uult fieri: liqueat necesse e uxorem esse ductia. Itaq; mihi ne consilium quidem u1detur ubi necess1tas est: Hon magis

Q ubi constat quid fieri non posse. Omnis enim del1berario de dub1iseidi Melius igitur qui tertiam partem dixerunt quod nostri possibile nominant quae ut dura uideatur appellatio: tamen sola

est. Quas partes non omnes In omnem cadere fuatoriam manifestius eq ut docendum sit: Tamen apud plerosq; earum numerus auget Ir: a e bus ponutur: ut partes:quae species sunt parcium. Nam fas nus turp1u: aequum: mansuetum quoque. Sic enim iunt interpretati

ec siqua adhuc adi1cere quis eiusdem generis uelut subiici possunt hc, nesiaci. An sit autem facile: magnum riucundum sine piculo ad quaesti onem pemnet utilitat:s qui loci oriuntur ex contrad1etione. Est Oamucite: sed difficile:paruum: dc iniucundum:periculosum.Tameousdauidetur esse n6nunq de 1ucunditate sola consultatio: ut si de Edificado theatro instruendis ludis deliberetur. Sed nemini adeo solutum luxu puto: ut nihil in causa suadendi sequatur p ter uoluptatem. Prata edat enim semper aliquid necesse est: ut in ludis honor deorumn theatro n5 inutilis laborum remissio deformis 6c incommoda turbae si ibi non sit conflictatio oc n1hilominus eadem 1lla religio m theatrii ueluti quoddaillius sacri templum uocabimus. Saepe uero S utilitatem despicienda

124쪽

esse d1cimus: ut honesta faciamus: utcu illis opiterginis demus cosiliti: ne se hoΙtibus dedanthperituri sint: nisi fecerint: dc utilia honestis praeferimus ut cli suademus ut bello pun1co serui armentur. Sed tamene hic plane concedendum est esse 1d inhonestum. liberos enim natura omnes oc 11sdem constare elementis oc fortasse antiquis etia nobilibus ortos dici potest. Et illic ubi manifes tam periculum est: opponeta alia sunt pericula: ut crudelius etiam perituros affirmemus: si sed aerint: siue hostis n6 seruauetit fidem: siue Cesar u1cerit: quod est uero simi lius. Haec autem quae tantum inter se pugnant plerunque nominibus deflecti solent. Nam dc util1tas ipsa expugnatur ab iis qui dicunt non

solum potiora esse honesta si utilia. Sed ne utilia quidem esse quae n6funt honesta:& contra quod nos honestiam : illi uanum:ambitiosum: stol1dum uerbis Q re probabilius uocant. Nectatum inutilibus c6parat utilia: sed 1nter se quoque ipsa: ut se e duobus eligamus:in altero quid fit magis:1n altero qu1ὰ sit minus:crescit hoc adhuc. Nam interim tri plices etiam suasoriae incidunt: ut cum Pompeius deliberauit: parthos: an atricam: an aegyptum peteret. Ita non tantum utrum sit melius: sed quid fit optimum quaeritur Ademi contra: nec unq incidet in hoc gernere materiae dubitatio rei:quae una 1que secundum nos sit. Nam ubi contradies ioni locus non est: quae potest esse causa dubitassis Item fere

omnis suasoria n1hil est al1ud q comparatio:uidiau quid essecuturi sumus propter quid ut aestimari possit:plus in eo quod petimus sit

commodi: an uero in eo per quod petimus incommodi. Est utilitatis ec in tempore quatino expedit: sed non nunc oc in loco non hic θc in psona: non nobis: non contra hos oc in genere agendi: non sic& 1 modonS in tantum. Sed personam saepin cotis causa intuemur: quae dc in nobis de in iis qui deliberant speetada est. Itaq; quis exempla plurimuin conciliis possunt: quia facillime ad consentiendum holes ducuntur experimentaS: refert tamen quorum auctoritas oc qu1bus adhibeatur. Ditier 1 sunt enim deliberantium animi: duplex conditio: na c5sultant aut plures aut singul1: sed in utrisque disserentia: quia 6c in pluribus multum iterest: senatus sit:an populus: romani: an fidenates:graeci: an barbari:& in sigillis Catoni petMos honores suadeamus: a C. Mario. De ratione belli: Scipio prior an Fabius deliberent. Proinde intuenda sexus: dignitas: aetas. Sed mores praecipue discrimen dabunt. Et honesta quidem honestis suadere Acillimu est. Si uero apud turpes recta opirenere conabimur me uideamur exprobare diuersam uitae sectam cauen. dum est: dc animus deliberantis . non ipsa honesta natura quam ille

non respicit permovendus: sed laude: uulgi opinide: 5c si paru 3s ciet

125쪽

haec vanitas secutura ex his utilitatem: aliquanto uero magis obiiciedo

aliquos si desuersa fecerint metus.Nam praeter 1d quod his leuiss1micu ius cy animus facillime terretur: nescio an etiam naturaliter apud plura mos plus ualeat malorum timor il spes bonorum: sicut facilior eisdem turpium 4 honestorum intellectus est aliquando bonis quoq; suadent parum decora dantur parum bonis consilia: In quibus ipsoru qui con fulsit spectatur utilitas. Nec me tallit: quae stati cogitatio subire possit legentem . Hoc ergo praecipis hoc fas putas . Poterat me liberare.C. Cicero qui ita scribit ad Brutum. Propositis plurimis quae honeste sua deci Caesari possent. Sim ne bonus uir Q haec suadeas minime. Suasoris enim est finis utilitas eius cui quisl suadet: at recta sunt quis negat sed non est semper rectis in suadendo locus. Sed quia est altior quaest1onec intum ad luasocias percinet: destinatus est: m1h1 hic locus duodecioqui summus futuras est libro . Nec ego quicq fieri turpiter uelim. Ue'

interim haec uel ad scholarum exercitationes pertinere credatur: nam ociniquorum ratio noscenda est : ut mel 1us aequa tueamur. Interim siquis bono inhonesta suadebit: meminerit non suadere tanq Inhonesta: ut Edam declamatores. Sex. Pompeium ad pyraticam: propter hoc ipsum sturpis ac crudelis fit: impellunt. Sed dadus 1llis deform1bus color: id

etiam apud malos: nec enim esst quis il tam malus: ut uideri uelit. S1c Catilina apud Salus hium loquitur: ut rem sceleratissimam: no mal1cia: sed 1ndignatione uideat audere. Sic Atreus apud Vatrum. Ia fero 1nqt1 fandissima: iam facere cogor. Quanto magis eis quibus fuit curaefama conseruandus est hic uel amb1tus Quare dc cum Ciceron1 dab1mus c6 silium: ut Antonium roget: uel etiam ut philippicas ita uita pollicete eo exurat:non cupid1tatem lucis illegabimus. Haec enim si ualet 1n aio eius: tacencibus quoq; nobis uales . Sed ut se reipublicae seru& hortab1mur . Hac illi opus est Occasione ne eu talium precum pudeat. Et . C. Caesari suadentes regnum affirmabimus stare 1a remp. nisi uno regete

non posse. Nam qui de re nefaria delibera id solum quaerit quomodo

Q minimum peccare uideatur . Multum refert etiam quae sit persona suadecis: quia ante aeta uira s1 1llus tris fu1t: aut clarius genus: aut aetaS: aut fortuna assert expect acionem. Prouidendum est ne quae dirutur ab eo qui dicit: dissentiant. At 11s contraria famisitiorem quedam modum postillant. Nam quae in alus l1bertas est :1n alus licencia uocatur. Et mbusdam sussicit auistoritas: quosda racio ipsa aegre tuetur. Ideoq; longe mihi uidetur difficillimae prosopopeiae: in qu1bus ad rel1quu suasoriae laborem:accedit etia personae difficultas. Naqi illud 1dem: aliter Caesar: aliter Cicero: aliter Cato suadere debebit. Vtilistia uero harae exercitatio:

126쪽

uel quod duplicis e operis: uel quod poetis quoq;: aut historia' quo

futuris scriptoribus plurimum cofert. Verum oc oratoribus necessaria. Nam sunt multae a graecis latinisq; compositae orationes: quibus alii uterentur: ad quorum condicionem uitamq; aptanda: quae dicebantur fuerunt: an eoὰem modo cogitauit: aut eandem personam inducit Ci/cero cum scriberet. Cn. Pompeio: Ac cum . C. Domitio caeteris ue: ac nouniuscuiusq; eorum fortunam: dignitatem: res gestas: intuitus: omium eciam quibus Vocem dabat: imaginem expressit: ut melius quidem: sed tamen ipse dicere uiderentur. Nec minus uit1osa est oracio: si ab ho1e:q se a re cui accommodari debu1t: dissidet. Ideoq1 Lysias optime uidet in h1s quae scr1bebat idoctis seruasse ueritatis fidem. Eniuero praecipue declamatoribus confiderandum esto: quid cuicy personae conueniat: qui pauc1slsimas controuersias ita dicunt: ut aduocati: plerunq; fil1H patres diuites: senes:asperi: lenes: auar1: deniq; superstitios 1: timidi: derisores fiunt: ut uix comoediarum ac loribus plures habitus in pronunciando

concipiendi sint: il his in dicedo: quae omnia uideri possu sopopeiae: quam ego suasoriis subieci: quia nullo alio ab his Q persona distat: qqhoc aliquando etiam in cotrouersias ducitur: quae ex historiis copositae certius agentium nominibus continentur. Neq; Ignoro plerunqr exen

citatio1s gratia pHi poeticas historias: ut Priami uerba apud Ach1lle: aut Syllae d1ctaturam deponentis in concione . Sed haec in parte caedet trium generum: in quae causas diuissimus. Nam&rogare: indicare:rone reddere: Sc alia de quibus supra dictum est : uarie atq; ut res uult I ma teria iudiciali: deliberalitia: aem6st rat1ua solemus. Frequetissime tamein h1s utimur ficta personarum: quas 1pse sustituimus ortae: ut apud Ciceronem pro Caelio 1 Clodiam: dc Caecus Appius :5 Cod1us frater: ille in castigationem: hic in oracionem morum compositus alloquitur. Solent in scholis fingi materiae ad deliberandu sim 1liores cotrouersiis: dc ex utroq; genere commixtae: ut cum apud C. Caesarem cosultatio de poena Theodoti ponitur. Constat enim accusariSe& defensione causae: quod est iudicialium proprium: permixta autem est & utilitatis ratio: an pro Caesare fuerit occidi Pompeium: an timendum a rege bellum: si Theodotus sit occisus: an id m1nime opportunum hoc ipse &piculosu: Ac certe longum sit futurum. Quaeritur ec de honesto: deceat ne Caesare ultio Pompe11: an sit veredum: ne peiorem faciat suarum partiu causa si Pompeium indignum morte fateatur . QVod genus accidere etiam

ueritati psit. No simplex aut suasorias error 1n plerisq; declamatoribus fuit: e dicedi genus in his diuersu: am: in totum 1lli 1udiciali c6trariuesse existimauerunt. Nam 5c principia abrupta:& concitatam semper

127쪽

oracionem:& in uerbis effusiorem:ut ipsi uocant cultum age flaverutroc earum breuiores utiq; cometarios V legalis materiae facere elaborast. Ego porro uti prooemio uideo non utiq; opus esse suasoriis propter qsd1xi supra causas rita cur initium fibrioso sit exclamandum: no itelligo: cum proposita consultata6e rogatus sententiam: si modo est fanus n5 quaeritet: sed qmaxime potest ciuili humano ingressu mereri assem

deliberancis uelit. Cur igitur torrens:& utiq; aequaliter concitata sit in ea dicentis o o: Cum uel piaecipue moderatione r6n qa cons 1l1a dessederent. Neq; ego negauerim saepius subsidere in c5trouersiis impetum dicendi: prooemio: narratione: argumentas: quae si detrahas: 1d fere sup erit: quo suasoriae constant. Ueru id quoq; aequalius erit: n5 tumultuo fius atq; turbidius. Verbolum autem magnificent1a non ualitus est

affectanda: suasorias declamantibus: sed coligit magis. Nam dc pinnae fere magnae fingentibus placent: regum:principum: populi: senatus:&res ampliores: ita cum uerba rebus aptentur: Ipso materiae nitore clare

scunt. Alia ueris c6siliis raciό est. Ideoq; Theophrastus qmaxie remotu ab omni affectione 1 deliberativo genere uoluit esse sermonem: secutus in hoc auctoritate praeceptoris sui: Qq dissentire ab eo non timide soldc. Nanq; Aristoteles 1donea max1e ad scribendu demonstrativam: prori mamq; ab eo iudicialem putauit: uidelicet quonia prior illa tota es socostentationis: haec secuda eger& artis: uel ad sallendu: si ita poposcillac

utilitas: consilia: fide: prudentiaq: constarent. Quibus in demonstratia consentio. Nam oc omnes alii scriptores idem trad1deit. In 1udiciis aut consiliisq; secundum conditione ipsius: quae tractabitur rei acc5moda

da dicendi credo or5ne. Na 8c philippicas Demosthenis iisdem qu1bus

habitas in iudiciis orationes u1deo em1nere uirtut1bus. Et ciceronis se tentiae dc conciones non minus clarum q est: in accus acion1bus ac des o

sionibus eloquentiae lumen ostendunt. Dicit tamen de suasoria idem hoc modo. Tota autem oracio simplex grau1s: 5 sententiis deb& or natior esse q uerbis. Usum exemploru nonnull1 materiae magis c5ueire metito fere οὐ consentiunt: cum plerunt u1deatur respondere futura praeteritis: Habeaturq; experimetum uelut quodda rationis testi6niu. Brevitas quoq; aut copia non genere materiae: sed modo constant. Naut in consiliis plerucia simplicior quaestio est:ita saepe in causis minor. Quae ola uera esse sciet: siquis non orationcs modo: sed historias etia.

at in his conciones atq; sententiae plerunq; suadendi ac dissuadesti

funguntur officio legere maluerit q in commentariis rhetorum con senescere. Inueniet enim nec in consil11s abrupta initia: 8c concitatius saepe i iudiciis dictu: dc uerba aptata rebus i utrol genere:& breuior

128쪽

aliquando causarum or5nes Q sententiarum.Ne 1lla quide in iis uitia

deprehend&: quibus qdam declamatores laborant: quod Zc contra sen cientabus inhumane conuiciantur:& ita plerunq; dicunt tanq ab iis qdeliberant ut1Φ d1lsentiant. Itaq; obiurgantibus timil1ores sunt q sua dentibus. Plaec adolescentes sibi scripta sciant: ne aliter q dictitri sint:

exerceri vel 1nt: oc 1n dissuadendis morentur. Caeterum cum aduocari coepint In consilia amicorum: dicere sentet1am 1n senatu: suadere sis

consulet princeps: quod praeceptis fortasse non credunt usu docebui. DE Partibus causarum ruricialium.

Vnc de iudiciali genere quod est praecipue multiplex:sed ossiciis

constat duobus:intent1on1s ac depulsion1s: cuius partes ut pluri mis auctoribus placuit: quinq; sunt: prooemium: narratio: probatio : re futario: peroratio. His adiecerunt qdamrpartitionem:proposicionem:

excessum: quarum priores duae probata61 succedunt. Nam proponere quidem quae sis probaturus necesse est: sed ec concludere. Cur 1gitur si1lla pars causae est: non de haec stit Parcit1o uero disposticionis est speciesr1ps a dispositio pars rhetorices: Ac per ora materiaS totumq; eaF corpus

aequal1ter fusa: sicut inuentio: elocutio. Ideoq; ea n6 ordis totiuS parte

una esse credendii est: sed quaestionum ecia fingularii. quae est quaestio In qua non ὁ mittere possit orator: qd primo: quid secundo: qd tertiossit loco dicturus quod est proprium partitisiis. Qui ergo ridiculu est

quaestionem quiide speciem este 43bationis: particionem autem quae sit species quaestionis partem totius or61s uocaris Egresitio uero uel quod usitatius esse coepit excessus: 1ue est extra causa n6 p6t esse pars causae:

sive est 1n causa: adiutorium uel ornamentum parcium earum est: ex quibus egreditur. Nam si quicquid in causa est pars causae uocabitur. cur non argumetum: similitudo: locus c6munis: affectus: exempla par tes uocent amen nec 1is assencior qui detrahunt refutationem tanq*bation1 sub1ecta. ut Aristoteles. Haec enim est quae c6stituat .illa quae destruat. Hoc quoq; idem aliquatenuS nouat: P prooemio non narrati

onem subiungit sed propositione. Veru id facit: quia Ppositio genus: narratio spec1es uidetur:oc hac n6 semper: illa semper oc ub1que credit opus esse. Uerum ex his quas constitui parcibus mori ut quicqῖ primudicedumnia primum cogitandum est. Sed ante ola intueri oportet qd sit genus causae: quid mea quaeratur: quae prosint: quae noceant: deinde quid c6firmandu fit atq; refellendum sit: tum quomodo narrandum. Exposicio enim probationum est praeparario:nec esse iacilis potest :n1siptius constituerit qd debeat de probatione Pmittere. Postremo ituMii queadmodum iudex sit c6ciliandus inec enim nisi totis causae partibus

129쪽

diligenter inspectis scire possumus: quale nobis facere animum cogno

scentis expediat: seuerum an mitem: concitatum an remissum: aduersiigrariae an obnoxium. Nec ideo tamen eos probauerim: qui scribendum quoq; prooemium nouissime putat. Nam ut conferti materia omne: dc

quid quoq; fit opus constare debet: anteq dicere aut scribere ord1amuri ita incipiendum ab iis quae prima sunt: na nec pingere quiri aut figere

coepit a pedibus. Nec deniq; ars ulla consumat ibi: unde ordiendum e: Quid fiet alioqu1n, si spatium componendi oracionem stilo no fuerit nonne nos haec inuersa consuetudo deceperit. Inspicienda igit materia est quo praecipimus ordine: scribenda quo dicimus. DE GeneribuS. Aeterum causa ois in qua pars altera agetis est: altera recusantis: aut unius rei controuersia c6stat:aut plura u. Haec simplex diciri 1lla con1uncta. Una c6trouersia est p se furci:p se adulterii: plures aute eiusdem generis: ut in pecuniis repetundis: aut diuersia ut f1quis sacri legit 6c homicili stimul accusetur: quod nunc in publicis iudiciis non accidit: quonia praetor certa lege sortatur. principum autem 5c senatus cognitionibus frequens est oc populi fuit. priuata quoque 1udicia saepe unu 1udice his multis de diuersu formulis solent: nec aliae species erut: etiam sti unus a duobus dutaxat eadem rem atq; ex eadem causa peret: aut duo ab uno: aut plures a pluribus: quod accidere 1n haereditariis ii

tabus interim scimus: quia quis in multas personiS: causa tamen unae:

nisi condicio personarii quaestiones uariauerit. Diuersam his tercium genus quod dicit comparativum: cuius rei tractatus in parte causae fre quens est: ut cum apud centum uiros post alia quaestur:& hoc: uter di gnior haereditate stit. Rarum est autem ut 1 foro iudicia propter id soluconstituantassicut diuinat1ones quae fiunt de accusatore constituendo: nonnunq Inter delatores uter premium meruerit. Adiecerunt quida

numero mutuam accusarionem: qUae uocata al11s uide

licet succedere. hanc quoq; coparativo generi existimatibus: cu1 similis erit peritionum inu1cem iuuersarum: quod accidit uel frequent1ssime.

Id fi oc 1psum uocati debet nam Pptio Catoc nole: duo

ergo erunt genera eius: alterum qUo litigatores idem crimen inuicem se tentant: altem quo aliud atq; aliud. Cu1 &petitionum conditio pars e. Cum apparuerit genus causae: tum intuebimur negetur ne factu: quod intendit:an defendatur:an alio no1e appellet :an a genere acti6is unde sunt status.

Quid se quaesti 4ratio iudicatio c6tines & qtenus necessaria.

Is inuentis intuendu deiceps Hermagorae uidet: quid sit quaestio:

130쪽

ratio:1udicatio: continens id est uel ut alii uocat firmam ctu. Quaestio latius intelligit ois de qua in utraq; partem uel in plures dici credibiliter potest. In iudiciali autem materia dupliciter accipiMa est:

altero modo quo dicimus multas quaestiones habere controuersia: quo etiam minores omnes Complectamur: altero quo significamus sumam 1llam rin qua causa uertit. de hac nunc loquor: ex qua nascit status: an

factum sit: qu1d fastum sit: an recte factu fit. Has Hermagoras Ap pollodorus 6c alii plurimi scriptores proprie quaestioes uocat. Theodo rus ut dixi capita generalia: sicut illas minores: aut ex 1llis pendentcs specialia . Nam dc quaestionem ex quaestione nasci: dc specie 1n species diuid1 couemt. Hanc igit quaestione ueluti principale uocat Ratio autem eis qua id quod factum esse constat defendit cur non utamur eodem quo fiant usi fere omnes exemplo. Horestes matrem oc cidit. Hoc constat dicit se iuste fecisse: status erit qualitaris: quaestio an iuste fecerit. Raciost Clytemnestra maritu suu patre Hores his occidit:

hoc dicitur aure 1udicatio: an oportuerit uel

nocentem matrem a filio occidi. Quidam diuiserunt 8cut est oc altera propter qua iudiciu costitutum est: ut occisa Clytenestra: altera qua fastum defendit: ut occisus Agamemnon. Sed lata est circa uerba dissens 1o: ut alii cautam 1udicii autem facti

uocent: alii eandem In contrarium uertant. Lacinorum quidam haec insetium oc rationem uocauerunt: quidam utru* eode nomine appellant.

Causa quoq; ex causa: id est ex nasci uidetur:quale est occidit Agamemnonem Clytemnestra: quia ille filiam commune imo lauerat: oc captiuam pellicem adducebat. Iidem putant& sub una quae stione plures esse rationes: ut se Horestes: dc alteram asserat causa mpis necatae: quod responsas fit impulsus. Quot autem causas facitat totide iud1caciones. Na oc haec erat 1udicatio: an responsis parere debuerit. Sedoc una causa plures habere quaestiones Sc 1udicationes ut ego arbitrodpotest: ut in eo qui cum adulteram deprehensam occid1sset: adulterumq tum effugerat postea in foro occidit Causa est una: adulter fuit: quae stiones 8c iudicaciones: an illo tepore: an 1llo loco licuerit occidere. Sed siciat cum sint plures quaestiones: oesq: suos status habeat: causae tamestatus unus sit ad que referant osa: ita iudicatio maxie propria: de qua pronunciatur autem: quod ut di x1 continens alii: firma mentum alii putant. Cicero firmissima argumentationem defensoris Acappositissimam adiudicationem. Quibusdam id uidet esse: post quod nihil quaeritur: quibusdam id quod ad iudicationem firm1mma assert

Causa facti non in omnes controuersias cadit. Nam quae suetit causa