Quintilianum eloquentiae fontem

161쪽

De illo quot genere defectois pleri dubitat: si occidi rect e fec1:sed nooccidia quoi prius erum pertinere: si sequens firmum sit Haec inuicem obstare: dc utroque utentibus in neutro habeti fidem : quod sane in preuerum esti etiam illo sequenta: si modo indubitabile est: sit solo utediii

At si quid eo quod est fortius timebimus: utraque probatIone nitemur. Alius en 1m alio moueri sol& : dc qui factum putauit iustu credere p6t. qui tanq iusto non mouebitur: factum fortasse non cred& . Ut certa manus uno telo possct esse colenta incertae plura spargenda fiant: ut sit sc fortunae locus. Egregie uero Cicero pro Milone insidiatorem primo Clodium ostendit: tum addit ex abundant1 etiam si id non fulis&: tale tame ciuem cum fumma uirtute interfectoris oc gloria necari potuisse. Nec ullum tamen ordine de quo prius dixi damnauerim : quia quaedadcii 1pita sint dura: in id tamen ualent: ut ea molliat quae sequutur: nec omnino line ratione est id quod uulgo dicitur 1niquum petendum : ut

aequum seras . quod tame nemo sic accipiat: ut omn1a credat audenda. Recte enim graeci praecipiunt non temptanda : quae omnino effici non

possunt. Sed quotiens hac de qua loquor duplici defensione utemur: id laborandum esit: ut 111 1llam partem sequente fides ex priore ducat.

Potecti enim uideri qui tuto etiam confesturus fuit menciendi causam

in negando non habere: S illud utiq; faciendum est: ut quoties suspica bimur a iudice alia probatione desiderari: q de quo loqu1mur:*mitta mus nos plene:& stati de eo fatis esse facturos: praecipueq: si de pudore

agitur. Frequenter autem accidit: ut causa parum uerecunda iure tuta

sit: de quo ne inuiti iudices audiat:& aduer .frequetius fui admonedi secuturam defensionem probitatis ac dignitatis expectent. Paulu& agi ordine sinant: quaedam interim nos & inuitis litigatoribus simulanduest dicere. Quod C1cero pro Cluentio facit circa 1udiciariam legem: nonunil quasi interpellemur ab his subsistere saepe aduertenda ad ipsos oratio.hortandi: ut sinant nos uti nostro cosilio : ita surrepetur animo 1fidicis : dc dum sperat probationem pudoris asperioribus 1llis minus repugnabit. Quae cu receperit etiam uerecundiae defessioni fac1lior erit: sic utraq; res inuice iuvabit. Eritq; iudex circa ius nostrii spe modestiat attentior: circa modest iam iuris probatione procliuior . Sed ut no seper necessaria aut etiam superuacua partitio est ita opportune adhibita plurimum orationi lucis de gratiae cofert. Neq; enim id tu efficit ut clariora fiant quae dictitur rebus uelut ex turba extractis:& m cospectu iudicum positis: sed reficit quoq; audietem certo singularium partiti fine: non aliter q facientibus iter multum detrahut fatigationis notata

in scriptis lapidibus spacia. Nam de exhaustis laboribus nosse mesura

162쪽

uoluptati est :& hortatur ad rel1qua sortius exequenda scire quantum supersit. nihil enim longum uideri necesse est: in quo quid ultimum fit

certum est.Nec immerito multum ex diligentia partiendi tulit laudis: Hortensius: cuius tamen diuisionem in digitos diduci a : nonnuqCicero leuiter eludit. Nae certus suus modus euilada utiq;m 1me concata nimium: dc uelut articulosa partitio. Nam &auectoritata pluri mum detrahunt minuta illa : nec 1am membra sed frusta : de huius gloriae cupid1 quo subtilius de cupiossius diu1ssisse uideantur:& super/uacua assumunt: di quae natura singulatia sunt secant: nec tamen plura faciunt q minora. Deinde cu ferest mille particulas in eande incidunt Obscuritatem : contra quam partitio inuenta esst: diuisa 6c simplex pro

possetio: quotita utiliter adi 1beri potest :primum deb& esse aperta atqilucida. Nam quid sset turpius Q id esse obscurum ipsum : quod in eumsblum adhibetur usum me sint caetera obscura: tum breu1s nec ullos Uperuacuo onerata uerbo . Non enim de quo dicimus : sed de quo dicitiis fumus ostendimus optinendum etiam : nequid In ea desset: ne quid superfit. Superest autem sic sere: cum aut in spec1es partimur: quod in genere partiri sit facis: aut genere posito subiic1tur species :ut si dicam de u1rtute: ius ficia: cont1nentia: cum iustitia atq; continentia

uirtutis sint species. Partitio prima est:qu1d fit de quo conueniat: qdde quo ambigatur in eo quod conueit: qu1d aduersarius fateatur: quid nos in eo de quo ambigit: quae dicturi sumus: quae nostrae*positi5es: quae partis diuersae. Turpissimum uero non eodem ordine eXequi quo quicqa proposueriS.

MARCI FABII QUINTILIANl LIBER QUINTUS INCIPIT.

DE Probationibus inartificialibus.

UERUNT ET CLARI QUIDEM AUCTORES

quibus solum uideretur oratoris officium docere, Nanq; 5 affectus duplici ratione excludendos puta bant. Primu quia uitiu es c omnis animi plurbatio. Deinde quia iudicem a veritate depelli m1sericordia uel ira similibusque non oporter&mec uoluptatem audientium petere cum uincendi gratia tantum d1ceretur: non modo agenti superuacuum: sed uix etiam uiro dignum arbitrabantur: plures uero qui nec ab 1ll1s sine dubio ptibus rationem orandi sumouerunt. Hoc tame proprium atqr praecipuum crediderunt opus: sua cofirmare:

163쪽

5c quae aduerso proponeretur refutare. Vtruncunque est nec enim hoc loco mea interpono sententia) : hic erit liber illorum opimone maximo necessarius : quo toto haec sola tractantur: quibus sane dc ea quae deiu dicialibus caussis iam dici a sunt seruiunt . Nam neq; prooemii nec nar rationis alius usus: Q ut iudice praeparet:& status nosse: atq; ea de ebus supra scripsimus intueri superuacuum fors : nisi ad hac perueiremus.

Deniq; ex quinque quas iudicialis mae alae fecimus partibus: quaecu*alia potest aliquando neces laria causae non essedis nulla e : cui Pbat1oe opus non sit. Eius praecepta sic optime diuisuri videmur: ut prius quae in commune ad omnes quaestiones plinent ostendamus. Deinde quae in quoque cauta genere propria sunt exequamur. Ac prima quide illaptitio ab Aristotele tradita cosesi fere olum meruit:alias esse pbati oes: quas extra dicendi ratione acciperoc orator: alias quas ex causa trahero

ipse:& quodam modo gigneroc: ideol illas idest marci/fficiales uocauerunt : ex illo priore genere sunt praeiudicia : rumores: tor menta: tabulae: iusiurandum: test eS: In quIbus pars maxima contetionu

rensium consistit: sed ut ipsa carent arte per se: ita summis eloquetiae uicibus ix alleuanda sunt plerunque dc refellenda. Quare mihi u1detur magnopere damnandi : qui totum hoc genus a praeceptis remouerunt. Nec tamen in animo e omnia quae pro his aut dici aut contradici solet complecti. Non enim coes locos tradere destinamus: quod estoc operis infinit1: sed uim quadam atque rationem. Quibus demonstratis non

modo in exequendo suas quisq; uires deb& anibere . Sed etiam inue mendo similia: ut quaeq; coditio litium posco . Nec enim de omnibus causis dicere quisq potest: saltem praeteritis: ut taceam de futuris.

DE Praeiud1citS. T Arnen praeiudiciorum uis omnis tribus in generibus uersatur

rebus: quae aliquando ex par ibus causis sunt iudicatae: quae exempla reci ius dicunturi ut de rescissis patrum testamentis: uel contra in filios confirmatis Hudiciis ad ipsam causa pertinent1bus : Vnde etianomen dictum est qualia in Opianicum faei a dicuntur:& a senatu ad uersus Milonem aut cum de eadem causa pronunciatum est: ut in reis deportatis :& assert1one secunda: oc de partibus centumuiralium : quae in duas hastas diuisae sunt. Confirmantur praecipue duobus auctoritate eorum qui pronunciauerunt similitudine rerum de quibus quaeris Refelluntur autem raro per columeliam iudicum: nisi forte manifesta in 11S culpa erit. Vult enim cognoscentium quisq; firmam esse alterius sentenciam:& ipse pronunciaturus exemplum non libenter: quod in se

fortasse recidat fac1t. Confugiendum ergo est in duobus superioribus

164쪽

sse res ferct ad aliquam dissimilitud)ncm causae. Vix autem ulla est per omnia alteri simil1s 11 1d no conting& : aut eadem causa erit aci 1onum incusanda negligentia : aut de informitate personarum quaerendum contra quas erit iudi cIUm : aue de gratia quae testes corruperit: aut de inuidia: aut de ignoratia: aut intremendia quid causae post ea accestet 1i: Quoru se nihil erit: licet rame dacere multas iudiciodi causas ad iniquePnuciandum ual ere. Ideoq; damnatum Rucilium:absolutos Clod1um atq; Catilinam. rogandi etiam iudices ut rem potIUS Inmeant ipsam qiuraturando al1eno suum donent. Aduersus consulta autem senatus Zc decreta principum 5c magistratuum remed1um nullum est missi aut victa quatvlHcUq; causae dirieretia: aut aliqua uel eo de potestans ho num posterior costitutio: quaesit priori c6trana:quae si deerilisnderit. DE Rumore.

V Am m atq; rumores pars altera consensum c1uitatis & uelut

publ1cum tetiti momum uocat altera sermonem sine ullo certo auctore dis persum: cui malignitas initium dederit: incremetu credulitas: quod nulli non etiam innocentissimo posta accidere fraude inimicorum. falsis UulgariU eXempla utrinque non deerunt. DE TormentiS.

, Icut in tormentis quoq; qui est locus frequentissimus :cti ps

altera quaestionem uera fatendi necessitatem uoc&:altera saepe etiam causam falsa dicendi: q, alus patientia facile medacium faciat: aliis a firmitas necessarium: quia attin& plura de his splenae sunt Oraciones Veterum ac nouorum . Quaedam tamen in hac parte erunt propria cuius a litis . Nam siue de habenda quaestione agetur plurimit intererit: qilis aut qHem postul&: aut offerat:& in que:& ex qua causa: ssiue iam erit habita: qu1s ei praefuerit : quis dc quomodo fit tortus : an credibilia dixerit: an 1nter se c6stctia perseuerauerit in eo quod coepat: an aliquid dolore mutauerit: prima parte quaestionis : an procedente

DE TabulIS. Ontra tabulas quoque saepe dictum : saepe dicendum est: cum

eas non solum refell1 med etiam accusati sciamus esse usitatu. Cum sit autem 1n h1s aut scelus signato : aut ignoratia: tutIUS

ac facilius id quod secundo loco diximus tractoatur: l scilic& pauciores re1 fiunt. Sed hoc ipsu argumenta ex causa trahit: si forte aut incredi bile est id actum esse: quod tabulae cont1nent aut ut frequentius eueitalus probarionibus aeque inartificialibus soluitur: si aut is in quem fi gnatu est : aut aliquis signator dicatur abfuisse: uel prius esse defuetus

165쪽

la tempora non congruut si uel antecedentia uel insequentia tabulis repugnant: inspectoro ipsa: etiam saepe falsum deprehendit. DE Iure1urando.

J Vsiuradum litigatores aut offerunt suu : aut n5 respuut oblatu:

aut ab aduersario exigunt: aut recusant:cu ab ipsis exigat. offerre suum sine ulla conssicione ut uel aduersarius iuret fere improbum est. qui tamen id faciet raut uita se tuebatur: ut eum non sit cred1bile pete

rare: aut ipsa ui religionis in qua oc plus fidei cosequitur si id egerit: ut

non cupiae ad hoc descendere : sed ne hoc quidem recusare uideatur: aut si causa patietur modo litis propter quam deuoturus se ipse non

fuerit:aut si praeter alia causaeinstrumentum adiicit ex abundant1. Hac quoq; conscientiae fiduciam: qui non recipietyniquam conditionem oca multis cotem ni iur1 iura di metum dicet: Cu dc philosophi quide sint reperti qui deos habere rerum humanarum curam negarent. EUm Ueroqui nullJoi serente iurare sit paratus:&seipsum uelle de causa sua pro nunciare,& q id quod offert leue ac facile credat ostendere. at is qui de

fert alioquin agere modeste uidetur cit litis aduersarium iudicem fac1at Y eum cuius cognatio e onere liberet: qui profecto alieno iureiurando

stare e suo mavult: quo d1fficilior recusatio est: nisi forte res est ea quaci edibile sit notam ips1 non esse quae eYcusatio si deerit: hoc unum re linquetur: ut inuid1am sibi quaeri ab aduersario dicat:atq: id agi ut in ea causa in qua uincere nonpositit: quaeri possit. Itaq; hominem qui de

malum occupaturum hanc condictionem fuisse: se aut Fbare malle quae aiffimS Q dubium cuiq: relinquere: an peierarit. Sed nobis adole scentibus seniores 1n agendo facti praecipere solebant: ne unqiustu radum deferre mus: sicut nec optio iudicis aduersatio est permitteda: nec ex aduocatis partis aduersae iudex eligendus. Nam si dicere cotraria turpe aduocato uidetur: certe turpius habendum facere quod noceat.

DE Testibus: MAximus tamen patronis circa testimonia sudor est : ea d1cuntur

aut per tabulas: aut a praesetibus: simplicior cotra tabulas pugna: nam 5c minus uidetur obstitisse pudor inter paucos signatores: & pro diffidentia premitur absentia : si reprehensionem no capit ipsa psona: amare signatores lim. Tacita praeterea quadam significatio refragachis omnibus i nemo per tabulas dat testimonium nisi sua uoluntate: quo ipso non se esse amicum ei: contra quem dicit: fatetur.nec tamen protinus cesserit orator quo minus oc amicus pro amico: 8c inimicus contra inimicum possit veru si integra sit ei fides: dicere. Sed lare lo cus uterq: tractatur. cum praesentibus uero ingens dimicatio est . Ital

166쪽

uelut duplici cotra eos proq; his acie colligit actionu IterrogationU. in actionibus primum generaliter pro testibus at p in testes dici solet. Est hic comun1s locus: cum pars altera nullam firmiorem probatidem csse contendit: Q quae sit hominum sententia nixa: altera ad detrahe latilis fidem:omnia per quae fiet a soleant falsa testimonia enumerat. Se quens ratio est: cu special1ter quidem : sed tamen multos pariter inua dere patroni solet. Nam dc gentium simul uniuersaFeleuata test1monia ab oratoribus scimus: δc tota genera testimonioF: ut de audito1bus . nonemr ipsos esse testes sed in ruriato' afferre uoces: ut in causis repetuda Frqui se reo numerasse pecunias iurant litigatoru non testium habendos loco . Inter1m aduersus singulos dirigitur actio . Quod in se stationis genus Ac permixtii defens 151 legimus in Orationibus plurimis sepati editum: ictit i Vatiniti testem. Totum igitur excutiamus locu quadotanniuersa institi itionem aggressi sumus. sufficiebat alioquin libra duo a Domitio Afro i hanc rem copositHquem adolescentulus sene colui: ut non lecta niihi tantum ea: sed pleraq; ex ipso sint cognita. Is uetissime praecipit primu esse i hac parte officiu oratoris: ut tota causam familia citcr norit: quod sine dub1o ad omia pertinet: quo contingat explicabi mus: cum ad destinatum hu1c parta locum Venetimus. ea res suggeret

materiam Interrogation1 ueluti tela ad manum submimstrabit . eadedocebit ad quae iudicis arus actione sit praeparandus. Debet. n. uel fieri uel detrahi testibus fides opone perpetua: quia sic dictis quasq; mouet

ut est ad credendu uel non credendum ante formatus. Et quoniam duo genera sint temum : aut uoluntarium: aut eorum quibus iudex publicis indiciis lege denuciari solet: quorum altero utraque pars utitur alteruexctisatoribtis tantum concessu est: separemus ossicium dantis testes de

refellentis .Qui uolutarium producit scire quid is dicturus sit: potest. Ideoq; faciliorem uidetur in rogando habere rationem. Sed haec quoq;

pars actamen 6c uigilancii poscit: prou1dedul ne timidus: ne a costans: ne imprudens sit testis . turbantur eni:& a patronis d1uersae partis indu

cuntur in laqueum . Sed oc plu s deprehendi nocent: q firmi & interriti profuissent. multum igitur domi ante uersandi uatiis percunctatio1bus quales haberi ab aduersario possint : exploranda sunt. sic fit ut aut con stent sibi: aut siqti id titubaverint opportuna rursus eius a quo Pducti sunt interrogatione uelut in gradum reponantur. In his quoq; adhuc qconstiterint: Et uitandae insidiae. nam frequenter subiici ab aduersario solent: et omnia profutura polliciti diuersa respondent: dc auctoritate habent non argu 1um illa: sed confitentium. Explorandia igitur quas causas laedendi aduersarium agerant: nec id fatis e semicos fuisse sed an

167쪽

dei te intran per hoc ipsu conciliari uelitine comipta sint :ne poenirecia propositum mutauerint . Quod cum in iis quoq: qui ea quae dictitriuidentur: re uera sciunt necessarium est precauere: tum multo magis

in us qui se dieturos quae falsa sunt pollicentur. Nam frequencior eorum poenitetia est:&promissum suspectius :&si perseuerauerint re preheseo facilior. Eorum uero quibus denunciatur pars testium est: quae reum laedere uelit: pars quae nolit. Idq; interim scit accusatorrinterim nescit:fingamus in praesetia scire An utroq; cni genere summis artibus interrogantis opus estina se habet testem cupidum laededi: cauere debet hoc ipsum ne cupiditas eius appareatmec statim de eo quedi iudicium uenit rogare: sed aliquo circuitu ad id peruenire r ut illi quod maxime dicere uoluit uideatur expressum : nec nimium instare 1nterrogarioni: ne ad omnia respondendo testis fidem suam minuat: sed in tantu euo care eum e quantu sumere ex uno satis est: at in eo qui uerum inuitus dicturus est: Prima felicitas interrogantis est extorquere quod is no luerit: hoc non alio modo fieri potest q longius interrogatione repetita. respondebit enim quae nocere causae non arbitrabitur . Ex pluribus de inde quae confessus erit: eo perducetur: ut quod dicere non uult negare non possit: nam ut in oratione sparsa plerunq; colligimus argumcta quae per se nihil reum aggravare uideatur r congregatione deinde eoru factoum conuincimus: ita huiusmodi testis multa de ante actis: multa de insecutis : loco : tempore : persona: caeterisq; est interrogandus mi in

aliquod responsu icidat: post quod illi uel fateri quae uolumus necesse

sit: uel his quae iam dixerat repugnare. Id si non contigit reliquum erit ut eum nolle dicere manifestum sit: protrahendust ut in aliquo quod uel extra causas sit deprehendatur: tenendus etiam diurius rut omnia ac

plura q res desiderat pro reo dicendo suspectus iudici fiat: quo non monus nocebit q si uera in reum dixisset. At si quod se do loco diximus

nesciret actor: quid proponit testis attulerit: paulatim & ut dicitur pe detentim interrogando experietur almum eius:& ad id resp5sum quod eliciendum erit per gradus ducet: sed quia non nune sunt hae quoq; te stium artes rvt ptimo ad uoluntatem respondeat: quo maiore fide di uersa postea dicant. Est orato is fuspectat testem dum*dest dimittere. Patronom 1 parte expeditior:in parte difficilior iterrogatio e:d1R1cilior

hoc quod raro unil possunt ante iudicium scire quod testis dies Drussit: expeditior i cum 1terrogandus sit sciunt quod dixerit. Itaq: quod

in eo incertum e: cura de inquisitione opus e: quis reum premat:qitas 5 quibus ex causis inimicitias habuit: eaq; in oratione praedicenda at radmoneda sunt: siue odio conflatos testis: siue inuidia: siue gratia: siue

168쪽

pecunia uideri uolumus: dc si defficietur numero pars diuersa: pauci tatem : si abundabit.conspirationem: si humiles producet uilitatem: si potentes gratia oportebit incessere plus tamen proderit causas propter quas reum laedant exponere: quae sunt uatiae et pro condicione cuiusq;

litis aut litigatoris . Nam contra illa quae supra diximus simili ratione responderi locis comunibus solet: quia eri paucis atq; humilibus accu/ ator simplicitate gloriari potest:quod neminem praeter eos qui possint

scire quaesierit :et multos ait honestos comedare aliquado est fac1lius. Vetum 1nterim et figulos ut exornarerita destruere contingit:aut reci

talis i acto 16e: aut nominatis testibus: quod iis temporibus quibus testis non potet infinitas actiones rogabatur: et facilius et frequentius fuit : tria aute 1n queq; testium dicendum sit: sumi nisi ex ipsorum pson1s non potest . reliquae interrogandae sunt partes: qua in re primum e nosse restem. na timidus terreri: stultus decipi: iracuὸus c5citari: ambitiosus inflari: in longum protrahi potest. prudens uero et constans: uel tanqinimicus et peru1cax dimittedus statim: uel no interrogatione: sed breui 1 perlocutione patroni refutadus e. aut aliquo si continget urbane d1cto refrigerandus: aut siqu1d in eius uitam dic1 poterit infamia criminum ci struedus. Probos quosdam et uerecundos n5 aspere incessere Piait: nam sepeto qui aduersus insectantem pugnassent: modestia mitigantur;

Oinnys aurem interrogatio est: aut in causa :aut extra cautam: in cati fas 1 ciat accusatori praecep1mus . Patronus quoq; altius et ude nil 1l suspecti iis Lepcitra percolati6e priora sequentibus applicado eo saepe perducit omInes: ut tuitis quod prosit extorqueat: eius rei sine dubio nec discoplina ulla in schol1s: nec exercitatio traditur: et naturali magis acum1e aut usu contingit haec uirtus. Siquod tamen exemplum ad imitatione demostrandum sit: solum est quod ex dialogis socraticorum maximeq: Platonis duci potest:in quibus adeo sitae sunt interrogationes : ut cum plerisq; bene respondeatur: res tamen ad 1llud quod uolunt efficere perueniat: illud fortuna interim praestat: ut aliquid quod in se parum consentiat a teste dicatur: interim quod saepius euenit: ut testis tem di uersa dicat:acuta aute interrogatio ad hoc quod casu fieri solet etiam ratione perducet. Extra causam quoque multa quae prosint interrogati solent: de uita testiu alioru :de sua qui Ra: si turpitudo: 1 humilitas: si amicitia accusatotis: si inimicitiae cum reo: in quibus aut dicant aliquid quod prosit ut i mendacio uel cupiditate laedendi deprehendantur. Sed in primis interrogatio debet esse cir specta: quia multa contra patro nos uenuste testis saepe resp6det: eiq; praecipue uulgo:faues: tu uerbisu maxime ex medio suptis: ut qui rogae: is aute est saepius & impitus

169쪽

1tell1gat raut ne 1telligere se neget : quod interrogantis no leue frigus est. Ille uero pesinae artes teste subornatum in subsell1a aduersarii mittere: ut inde excitatus plus noceat uel dicendo contra reum cum quo sederit: uel cum adiuu1sse testimonio uidebitur faciendo ex industria multa inmodeste atq; intemperanter: per quae n6 a se tantum rictis detrahat fidem: sed caeteris quoq; qui Piuerant:auferat auctoritatem : quoru me tionem habui: non ut fierent: sed ut uitarentur . Saepe inter se collidi

solent:inde testatio: hic testes : locus utriss . Haec mi pars se iureiurado: illa consensu signantium tuetur. Saepe inter testes et argumenta quaesi tu est: 1nde scierit1am in testibus et religionem ingenia esse i argiimetis dicitur: h1nc testem gratia: metu: pecunia: ira:odio:amicitiarabitu fem: argumeta ex natura duci .1 his iudice sibi: in 1llis ali 1 credere . CHmun1a haec pluribus causis multumq; iactata sunt: semperq; tame iactabunt: aliquando utranqr sint testes: et quaestio sequitur ex his utri melioresu 1ri ex causis: utri mag1s credibilia dixerint. Ex litigatoribus utri gratia magis ualueret. His adiicere siquis uolet ea quae diuina testimoia uocat ex responsis oracul1s on ibus: duplicem sc1at eorum esse tractatum: generalem alterv in quo inter stoicos et Epicuri sectam secutos pugna perpetua est: regatur ne prouidentia inudus: specialem alterum contra parcis diuinacione: ut quaeq; Inquestionem cadit: aliter enim oraculoF: aliter aruspicum : augurum: coniectorum et mathematicorum fides c5

firmari : aut refelli potest: cu sit rem eam ratio diuersa circa huiusmodi quoqristrumeta firmanda uel destruenda multu habet operis oratio: siquae sint uoces per uinum: somnium : d etiam em1sse: uel excepta paruulorum indicia: s pars altera nih1l fungere:altera nil 1l indicared rictura est. Nec tantum praestare hoc genus potest: sed etiam ubi non edesiderari solet: pecuniam ded1st1: qu1s numerauit: tibi: unde. UenenuarguiS: Ubi emi: a quo: quanti: per quem dedi: quo conscio quae fere

omia op Clumo Cicero i crimis ueneficii excutit. Haec de sartificialibus 'qbreuissime potui. DE Probatione artificiali .PArs altera probationum quae est tota in arte : constatq; rebus ad faciendam fidem appositis: plerunq; aut omnino negligitur aut leu1ssime attingitur ab iis qui argumenta: uel ut horrida et Confragosa uitantes amoenioribus locis desident: neq; aliter il liqui tradunt a poetis gustia cuiusdam apud lotophagos gramminis ocserenum cantu deliniti uoluptatem saluti praetulisse: du laudis falsam

imagine persequuntur: ipsa propter quam d1citur uictoria cedunt . Atqui caetera quaecStinuo magis oponis tactu decurrunt:1 auXIlIum

170쪽

at ornamentu argumentoria comparatur meruisq; illis quibus caus acotinetur:adiiciut induegsuper corporis speciem:ut si forte quid faetu 1ra uel metia uel cupiditate dicatur latiusq cuiusq; affectus natura sset prosequamur. iisdem laudamus: incusamus : augemus: minuimus de scribimus: deterremus: querimur : consolamur: hortamur . Sed horum esse opa in rebus aut certis:aut de quibus tanq certis loquimur:potest. Nec abnuerim esse aliquid in delectatione: multum uero 1 comouedis

affect 1bus. Sed haec ipsa plus ualet: cum se didicisse iudex putat: quod

consequi nisi argumentatione aliaqa omni fide rerum non possumus. quorum priusis Q partior species: indicandum esse reor quaedam in omni genere probationum c6munia. Nam nec ulla quaestio est: quae nosset aut in re aut in persona :ne' esse argumentorum loci possut: nisi quae rebus aut personis accidimi: ea quae aut per se 1spici solent: aut ad al1ud referri. Nec ulla confirmatio nisi aut ex consequentibuS : aut ex repugnantibus: et hoc necesse est: aut ex praeterito tempore aut ex con 1undi O: aut eri sequenti petere . Nec ulla res probari nisi ex alia potest: ea quς fit oportet aut maior: aut par: aiat minor. Argumeta uero repiti tur: aut i quaestionibus quae eria separatae a coplexu rerum personaria spectari per se possint:aut in ipsa causa cum inuenitur aliquid in eano ex comum rati Seductu: sed eius iudicii de quo cognoscitur Ppta u. Probationum praeterea omniu: aliae sunt necessariae: aliae credibiles: aliae

non repugnantes. Adhuc omnium probationum quadruplex ratio est: ut uel quia aliquid est:aliud no fit : ut dies esto: nox non est:uel quia est aliquid: et aliud sit: sol est super terram: et dies est: vel quia aliqd none: aliud 1t: ut nox n6e:d1es e est. uel qa aliud no est: nec aliud sit: non erationale : nec homo est.his in Universu praedustis partes subiiciam.

DE SigniS. Mnis igitur probatio artificialis constat:aut signis aut argumo

tis: aut exemplis. Nec ignoro plerisq; uideri signa partes argu mentorum: quae mihi separandi ratio haec fuit. Primast funt pene ex illis inartificialibus : cruenta enim Vestis et clamor et livor et talia sunt instrumenta : qualia tabulae rumores: testes: nec inueniuntur ab Oratore:

sed ad eum cum ipsa causa defertitur. altera ς signa siue 1dubitata sint: inori sunt argumeta: quia ubi illa sunt quaestio non est. argumento autenisi in re cStrouersia locus esse no potest : siue dubiam6 in argum eta. sed ipsa argumentis non egent. Diuiduntur autem in has primas duas species : l eorum alia sunt ut dixi: quae necessar1a sunt . priora illa fui: quae aliter habere se non possunt: quae graeci uocant alia quaest quae mihi uix pertinere ad praecepta artis uident