P. Virgilii Maronis opera

201쪽

quam, pro me curam geris, hanc precor, optime, pro me Deponas letumque sinas pro laude pacisci. Et nos tela, pater, serrumque haud debile dextra Spargimus, et nostro sequitur de vulnere sanguis. Longe illi dea mater erit, quae nube fugacem Feminea tegat et vanis sese occulat umbris. At regina, nova pugnae conterrita sorte, Flebat; et ardentem generum moritura tenebat: Turne, per has ego te lacrymas, per si quis Amatae Tangit honos animum spes tu nunc una senectae Tu requies miserae; decus imperiumque Latini Te penes in te omnis domus inclinata recumbit); Vnum oro desiste manum committere eucris. Qui te cumque manent isto certamine casus, Et me, Turne, manent. Simul haec invisa relinqua in Lumina, nec generum Aenean captiva videbo. Accepit vocem lacrymis Lavinia matris Flagrantes perfusa genas cui plurimus ignem Subiecit rubor, et calefacta per ora cucurrit; Indum sanguineo veluti violaverit ostro si quis ebur, aut mixta rubent ubi lilia multa Alba rosa tales virgo dabat ore colores. Illum turbat amor, figitque in virgine vultus; Ardet in arma magis, paucisque adfatur Amatam: Ne , quaeso, ne me lacr3mis, neve omine tanto Prosequere in duri certamina artis euntem, o mater neque enim Turno mora libera mortis,

Nuntius haec Idmon Phrygio mea dicta tyranno

202쪽

Haud placitura reser Quum primum crastina caelo Puniceis invecta rotis Aurora rubescit, FIon Teucros agat in Rutulos: Teucrum arma quiescant, Et Rutuli nostro dirimamus sanguine bellum. Illo quaeratur coniux Lavinia campo Haec ubi dicta dedit, rapidus in tecta recessit: Poscit equos, gaudetque tuens ante ora frementes;

Pilumno quos ipsa decus dedit orithyia;

Qui candore nives anteirent, cursibus Ruras. Circumstant properi aurigae, manibusque lacessunt Pectora plausa cavis, et oua comantia pectunt.

Ipse dehinc auro squalentem alboque orichalco Circumdat loricam humeris simul aptat habendo Ensemque clipeumque et rubrae cornua cristae; Ensem quem Dauno igui potens deus ipse parenti Fecerat, et Stygia candentem tinxerat unda. Exin, quae mediis ingenti adnixa columnae Aedibus adstabat, validam vi corripit hastam, Actoris Aurunci spolium quassatque trementem,

Vociferans: Nunc, o numquam frustrata Vocatua Hasta meos, nunc tempus adest te maximus Actor, Te Turni nunc dextra gerit. Da sternere corpus, Loricamque manu valida lacerare revulsam

Semiviri Phrygis, et foedare in pulvere Crines Vibratos calido ferro myrrhaque madentes. His agitur furiis totoque ardentis ab ore Scintilla absistunt oculis micat acribus ignis. Nugitus velut quum prima in proelia taurus

203쪽

Terrificos ciet, atque irasci in cornua tentat, Arboris obnixus trunco ventosque lacessit Ictibus, et sparsa ad pugnam proludit arena. Nec minus interea maternis saevus in armis Aeneas acuit martem, et se suscitat ira,

oblato gaudens componi foedere bellum.

Tum socios maeatique metum solatur Iuli, Fata doee.s regique iubet responsa Latino Certa reserre viros, et paeta dacere leges. Postera vix summo spargebat lumine montes

orta dies quum primum alto se gurgite tollunt Solis equi, lucemque elatis naribus emant; Campum ad certamen magnae sub moenibus urbis Dimensi Rutulique viri Teucrique parabant; In medioque socos, et dis communibus aras Gramineas. Alii sontemque ignemque ferebant,

Velati imo, et verbena tempora vincti.

Procedit legio Ausonidum, pilataque plenis

Agmina se fundunt portis. Hinc Troius omnis, Tyrrhenusque ruit varii exercitus armis; Haud secus instructi serro, quam si aspera artis Pugna vocet. Nec non mediis in millibus ipsi Ductores auro volitant ostroque decori, Et genus Assaraci,nestheus, et fortis Asylas, Et Messapus equum domitor, Neptunia proles Vtque dato signo spatia in sua quisque recessit,

Defigunt tellure hastas, et scuta reclinant. Tum studio effusae matres, et vulgus inermum, Disitigo by OO JIC

204쪽

Invalidique senes, turres et tecta domorum Obsedere alii portis sublimibus adstant. At Iuno e summo, qui nunc Albanus habetur, Tum neque nomen erat, nec honos, aut gloria monti Prospiciens Lumulo campum adspectabat, et ambas, Laurentum Troumque acies, urbemque Latini. Extemplo Turni sic est adfata sororem,

Diva deam, stagnis quae stuminibusque sonoris Praesidet hunc illi rex aetheris altus honorem

Iuppiter erepta pro virginitate sacravit: Nympha, decus fluviorum, animo gratissima nostro, Scis, ut te cunctis unam, quaecumque Latinae Μagnanimi Iovis ingratum adscendere cubile, Praetulerim, caelique lubens in parte locarim: Disce tuum, ne me incuses, Iuturna, dolorem Qua visa est Fortuna pati, Parcaeque sinebant Cedere rea Latio, Turnum et tua moenia texi: Nunc iuvenem imparibus video concurrere satis; Parcarumque dies et vis inimica propinquat. Non pugnam adspicere hanc oculis, non foedera possum. Tu pro germano si quid praesentius audes, Perge decet. Forsan miseros meliora sequentur. Vix ea quum lacrymas oculis Iuturna profudit; Terque quaterque manu pectus percussit honestum. Non lacrymis hoc tempus, ait Saturnia Iuno: Accelera, et fratrem, si quis modus, eripe morti: Aut tu hella cie conceptumque excute foedus. Auctor ego audendi. Sic exhortata reliquit

205쪽

Ιu certam, et tristi turbatam vulnere mentia.

Interea reges, ingenti mole Latinus quadriiugo vehitur curru, cui tempora circum

Aurati bis sex radii fulgentia cingunt, Solis avi specimen bigis it Turnus in albis,

Bina manu lato crispans hastilia serro. Hinc pater Aeneas, Romanae stirpis origo, Sidereo flagrans clipeo et caelestibus armis, Et iuxta Ascanius, magnae spes altera Romae, Procedunt castris, puraque in veste sacerdos Saetigeri fetum suis, intonsamque bidentem, Attulit, admovitque pecus flagrantibus aris. Illi ad surgentem conversi lumina solem Dant linges manibus salsas, et tempora erro Summa notant pecudum, pateriaque altaria libant.

Tum pius Aeneas stricto sic ense precatur:

Esto nunc Sol testis, et haec mihi Terra vocanti, Quam propter tantos potui perferre labores, Et Pater omnipotens, et tu Saturnia Iuno, Iam melior, iam, diva, precor; tuque incl3te Μa Ors, Cuncta tuo qui bella, pater, sub numine torques: Fontesque Fluviosque voco, quaeque Aetheris alti Belligio, et quae caeruleo sunt numina ponto: Cesserit Ausonio si sors victoria Turno; Convenit uandri victos discedere ad urbem cedet Iulus agris nec post arma ulla rebelles Aeneadae reserent, ferrove haec regna lacessest. Sin nostrum adnuerit nobis Victoria martem

206쪽

Vt potius reor, et potius di numine firment), Non ego nec Teucris Italos parere iubebo, Nec mihi regna peto. Paribus se legibus ambae Invictae gentea aeterna in foedera mittant. Sacra deosque dabo socer arma Latinus habeto; Imperium sollemne socer mihi moenia Teucri Constituent, urbique dabit Lavinia nomen. Sic prior Aeneas sequitur sic deinde Latinus, Suspiciens caelum, tenditque ad sidera dextram: Haec eadem, Aenea, Terram,mare, Sidera iuro,

Latonaeque genus duplex Ianumque bifrontem, Vimque deum infernam et duri sacraria Ditis: Audiat haec Genitor, qui foedera fulmine sancit;

Tango aras medios ignea et numina testor: Nulla dies pacem hanc Italis, nec foedera rumpet, Quo res cumque cadent nec me vis ulla volentem Avertet non, si tellurei effundat in undas, Diluvio miscens, caelumque in Tartara sol at: Vt sceptrum hoc, dextra sceptrum nam sorte gerebat, Numquam fronde levi sundet virgulta neque umbras, Quum semel in silvis, imo de stirpe recisum, Matre caret, posuitque comas et brachia serro; Olim arbos, nunc artificis manus aere decoro

Inclusit, patribusque dedit gestare Latinis. Talibus inter se firmabant foedera dictis,

Conspectu in medio procerum. Tum rite sacratas In flammam iugulant pecudes, et viscera vivis Eripiunt, cumulantque oneratis lancibus aras. Disjtigo by OO JIC

207쪽

At vero Rutulis impar ea pugna videri

Iamdudum, et vario misceri pectora motu; Tum magis, ut propius cernunt 'non viribus aequis 'adiuvat incessu tacito progressus et aram Suppliciter venerans demisso lumine, Turnus, Tabentesque genae, et iuvenali in corpore pallor. Quem simul ac Iuturna soror crebrescere vidit Sermonem, et vulgi variare labantia corda: In medias acies, sormam adsimulata Camerti, Cui genus a proavis ingens, clarumque paternae Nomen erat virtutis, et ipse acerrimus armis In medias dat sese acies, haud nescia rerum, Rumoresque serit varios, ac talia satur: Non pudet, o Rutuli, pro cunctis talibus unam Obiectare animam numerone an viribus aequi Non sumus 'en omnes et Troes, et Arcades, hi sunt.

Fatalisque manus insensa Etruria Turno. . ix hostem, alterni si congrediamur, habemus. Ille quidem ad Superos, quorum se devovet aris, Succedet fama, vivusque per ora seretur: Nos, patria amissa, dominis parere superbisCogemur, qui nunc lenti consedimus armis. Talibus incensa est iuvenum sententia dictis, Iam magis atque magis; serpitque per agmina murmur.

Ipsi Laurentes mutati ipsique Latini. Qui sibi iam requiem pugnae rebusque salutem

Sperabant, nunc arma volunt, foedusque precantur Insectum, et Turni sortem miserantur iniquam. Disjtigo by OO JIC

208쪽

His aliud maius Iuturna adiungit et alto Dat signum caelo quo non praesentius ullum Turbavit mentes Italas, monstroque fefellit. Namque volans rubra fulvus Iovis ales in aetiira

Litorea agitabat aves, turbamque sonante in

Agminis aligeri subito quum lapsus ad undas

Cycnum excellentem pedibus rapit improbus uncis. Adrexere animos Itali, cunctaeque volucres Convertunt clamore fugam mirabile visu; Aetheraque obscurant pennis, hostemque per auras Facta nube premunt donec vi victus et ipso Pondere defecit, praedamque ex unguibus ales

Proiecit fluvio, penitusque in nubila fugit.

Tum vero augurium Rutuli clamore salutant, Expediuntque manus primusque Tolumnius augur, Hoc erat, hoc votis, inquit, quod saepe petivi. Accipio adgnoscoque deos me, me duce serrum Corripite, o miseri, quos improbus advena bello Territat, invalidas ut vos; et litora vestra

Vi populat Petet ille fugam, penitusque prosundo

Vela dabit. Vos unanimi densate caterVas, Et regem vobis pugna defendite raptum Dixit, et adversos telum contorsit in hostea Procurrens sonitum dat atridula cornus, et auras certa secat Simul hoc, simul ingens clamor, et omnes Turbati cunei, calefactaque corda tumultu. Hasta volans, ut sorte novem pulcherrima fratrum corpora constiterant contra, quos fida crearat Disitigo by OO JIC

209쪽

Horum unum, ad medium, teritur qua aut ilia alvo Balteus, et laterum iuncturas fibula mordet, Egregium forma iuvenem et sulgentibus armis, Transadigit eostas, Alvaque effundit arena. At fratres, animosa pholanx, accensaque luctu, Pars gladios stringunt manibus, pars missile serrum corripiunt, caecique Tuunt. Quos agmina contra Procurrunt Laurentum hinc densi rursus inundant Troes Agrit inique, et pictis Arcades armis. Sic omnes amor unus habet decernere serro. Diripuere aras it toto turbida caelo Tempestas telorum, ac serreus ingruit imber; Craterasque socosque serunt. Fugit ipse Latinus, Pulsatos reserens insecto foedere divos. Infrenant alii currus, aut corpora saltu Subiiciunt in equos, et strictis ensibus adsunt. Nessapus regem, regisque insigne gerentem, Tyrrhenum Aulesten, avidus confundere foedus, Adverso proterret equo ruit ille recedens, Et miser oppositis a tergo involvitur aris In caput inque humeros a servidus advolat hasta Messapus, teloque orantem multa trabali Desuper altus equo graviter serit, atque ita fatur: Hoc habet haec melior magnis data victima divis. concurrunt Itali, spoliantque calentia membra. obvina ambustum torrem Corynaeus ab ara

corripit, et venienti Ebuso plagamque serenti

210쪽

occupat os flammis olli ingens barba reluxit, Nidoremque ambusta dedit super ipse se Iuutus Caesariem laeva turbati corripit hostis, Impressoque genu nitens terrae applicat ipsum: Sic rigidi latus ense serit. Podalirius Alsum

Pastorem, primaque acie per tela ruemem, Ense sequens nudo superimminet ille securi Adversi frontem mediam mentumque reducta Disiicit, et sparso late rigat arma cruore. Oui dura quies oculos et erreus 1get Somnus in aeternam clauduntur lumina noctem. At pius Aeneas dextram tendebat inermem Nudato capite, atque suos clamore Vocabat:

Quo ruitis quaeve ista repens discordia surgit 'O cohibete iras ictum iam foedus, et omnes compositae leges mihi ius concurrere soli: Μ sinite, atque auferte metus. Ego foedera saxo Firma manu Turnum debent haec iam mihi sacra.

Has inter voces, media inter talia verba, Ecce, viro striden alis adlapsa sagitta est, Incertum qua pulsa manu, quo turbis adacta; Quis tantam Rutulia laudem, casusne deusne, Attulerit Pressa est insignis gloria facti: Nec sese Aeneae iactavit vulnere quisquam. Turnus, ut Aenean cedentem ex agmine vidit, Turbatosque duces, subita spe servidus ardet: Poscit equos, atque arma simul, saltuque superbus Emicat in currum, et manibus molitur habenis. Disjtigo by OO JIC