De arte Rhetorica libri quinque lectissimis veterum auctorum aetatis aureae perpetuisque exemplis illustrati auctore P. Dominico Decolonia ..

91쪽

sis Elamenta Rhetorieae. indignitas , ut adolescentiae turpitudo obscumritato et sordibus tuis legatur. , Praeteritioni vicina , est , et assinis Reticentia , Aposto p sis Graece dicta , quae fit

Cum oratiouena abrumpimus subito, et reticemus aliquid , ut maiora inclitoribus cogitatida relinquamus , quia nimirum , quae latent, graviora putantur :Tale est illud sa) 3uvenalis, Maiorum primus quisquis fuit ille inorem,

Aut pastor fuit, aut illud quod di aere uolo Illustre onmitio huiusce Schematis exemplum nobis suppeditat Virgilius Aeneid. E. ubi Nuptunus ventos tumultuantes sic increpitat :Iam caelum , terramque meo sine numine , Venti. Miscere, et tantas audetis tollere inoles PQuos ego. . . . Sed molos praestat componere fluctus.

Post mihi non simili poena commissa luetis . - Aposiopesi utimur ob pudorem, ut Vidi gilius in Ecloga 3.

Novimus et 'Ut tri . . . .

s. VIlI. De Expolitione, 'Quid est expolitio qu. Expolitio sive Commoratio , et Exornatio tiam tria hec vocabula unum , atque litem inauuat) est figura ad motus excitandos

valde insiguis. . e Fit auis ix , cum eamdem sententiam variis modis versamus , ut altius in auditorum aut .mis defigΑtur. Ita Cicero 'pro Sextio Aui

92쪽

Elementa Rhetorieae mihi ipsi, ut quidam putant. suit mors a

quo animo oppetenda e quidp tuin mortemne fugiebam p an erat res ulla , quam inibi magis optandam putarem p tam eram rudis piam ignarus rerum, tam expers consilii aut ingenii 3 nihil audieram , nillil videram , nihil ipse legendo quaerendoquo cog i meruin λ nesciebam vitaes brevem esse, cursum gloriae sempiternum 8 quum esset omnibus desinita mors optaudum esse, ut vita, quae necessi tali deberetur , patriae potius donata , quam reservata naturae videretur λ Nesciebam , inter sapientissimos homines hanc contentionem fuisse, ut alii dicerent , animos hominum se

susque morie restingui, alii autem, tum maxime mentes sapietitum ac sortium virorum , quum e corpore excessissent, sentire ac vigerepquorsum alterum fugiendum non esse, carere

seus up alterum etiam ψytundum, meliore

Quid est Epiphonema' R. Est Exclamatio sentetitiosa, quae fieri solet post rem aliquam insiguem vel narra tam , vel probatam. Ut cum Virgilius , post Dara atos classis Trojauae labores , sic exclamat sententiose u) :Tautae molis erat Romanam condere gentem. Sic etiam Lucretius lib. I. Post commemolatum exemplum Agamemnonis, filiam suam Iphigenia in Dumbianhis , hac gravi senisusia claudit narrationem, :Tantum Religio' potest suadere malorum.

Simile est illud Ciceronis in libro de Se- Aeneid. I. . .

93쪽

so Elementa Rhetorseae

nectute: Senectutem ut adιρiscantur , Omnes Utant 3 eamdem accusaut sa) adeρsam: tanta est inconstantia , stultitia , atque PerMeraitas.

Sic etiam Virgilius , postquam apum M in melle conficiendo , iudustriam, laboresque descripsit , hoc addit Epiphonema et Tacitus amor florum et generandi gloria mellis.

Itemque hoc a. GeorgicoTum : N. . . Adeo a teneris consuescere multum est.

Et alio in loco , de crudeli atque impio Polymnestore loquens b): Fas omne, abrumpit Polydorum obtruncat ,

in i et auro

Vi politur. QUID non mortalia pectora cogis,

Auri sacra fames p . .

De Figuxis ad delectandum magis idoneis, I. I. De Apostrophe. Quid est Apostrophe aB. Est Sesaeina , quo formonem ad aliam personam , Vel quasi personam convertimus, quam instituta oratio requirat. Ita Cicero Pro Milone: Vos, 'os appello, sertissimi viri, qui multum pro Republica sanguinem emi- distis: vos tu, viri, et civis invicti appello periculo , Ceuturiones, vosque milites ', Dis non modo inspectantibus , sed etiam armatis , ct huic judicio praesidentibus , haec' tantae virtus ex hac urbe expelletur. . Apostrophe fit aliquando ad superos im ouandos. Ita Tullius a.' in Catilinam :

94쪽

Elamenta Rhetorieae. 9I urbs auspiciis a Romulo es constitutus , quem Matorem hujus urbis, atque Imperii vere uomitiamus' hunc et hujus socios a tuis aris , caeterisque templis, a tectist urbis a moenibus , a vita , fortunisque omnium civium arcebis, et omnes inimicos bonorum , hostes Patriae , latrones Italiae , scelerum taedere inter se ac uefaria societate coujunctos , aeter nis suppliciis vivos , mortuosque mactabis. . Non tantum ad personas ut Apostrophe ised etiam ad res inanimas , sensuque Carentes νaut aliquando etiam ad belluas..Εjusmodi esto pud Virgilium notissima ilia Mezentii Ap strophe ad equm suum, nomine Rhoebum.

s. ioebe , diu res si qua diu mortalibus uti

Ita Cicero pro Milone: Vos enim iam Albavi tumuli , alque luci, vos inquam , im Ploro , atque obtestor , .vosque Albunorum obrutae arae , sacrorum Populi Romani so Ciae et aequales. Poetis porro iiihil familiarius est, quam illa ad res sensu careuius Apostrophe. Ita Dido mo Diens Λonoid e, Dulces exuviae , dum Fata . diique i sitiebant, Accipite lianc animam , meque his exolvite

Qetaeriam sunt Apostrophes regulae 8 ἰ. Trest l. Raro est ustirpanda. Si enim crebrius 'adhibeatur , inepta erit, et frigidiuscula. ut Tamdisi multis videatur , Apostro emin ipso' dicendi principio nequaquam a dL heri PDSse, interdum tamen orationem inchoat ' Egregie , ut docet initium primae Catilinariae: Quourque tandem aburere Cutilina, patio v

95쪽

set Elementa Rhetoricae. 3. Fas est Poetis , solitas metri causa , Almstrophem adhibere. Ita Ovidius lib. 3.

Teislium :Nunc ego jactandas optarem sumere Pennas,

Sive tuas , sa) Perseu , Daudate , sive tuas. f. II. De Hypotypori. Quid est ἔθρot osis rn. Est figura , qua res ita bs graphice

describitur, ut non tam audiri, vel legi , ruam ante oculos versari videatur. Sploudium imprimis, ac illustre illius exemplum habes in septima Verrina , ubi Tullius Verris inhumanitatem oculis ita subjicit: Ipse in- si ammatus scelere et furore tu sorum venit. Ardebant oculi , toto ex ore crudelitas emicabat. Expectabant omnes quo tandem progressurus, aut quidnam acturus esset; cum repente e hominem corripi, atque in foro medio nudari ac deligari, et virgas expediri jubet. Clamat ille miser , se civem esse Romauum. Nihilo inserior est Virgiliana illa do Mexentii equo Hypolyposis , - quam merito mirantur omnes ha); Tollit se arrectum quadrupes, et calcibus auras Verberat , ellusuinque equitem super ipsa

secutus

96쪽

Elementa Rhetor ecer s3 et spirantibus , ut ita dicam , coloribus cle- scribit , ut pene sub oculos cadant. Ita CP clopes depingit AEu. 8.Ferrum exercebant vasto Cyclopes in antro , Brontesques , Steropesque, et nudus membra Pyraculon.

Alii ventosis sollibus auras Accipiunt , redduut tu e: alii stridentia tiugunt IS a laevi gemit impositis incudibus antrum. Illi inter sese multa vi brachia tollunt In numerum, versantque tenaci forcipe mas

sam.

R. Prosopopo6ja est fictio pei sonae , seu Schema , quo personae mortuae , vel absenti. 'ut etiam rei sensu carenti sermonem tributis mus , p. quamdam licentiam oratoriam ; V.

cum inducimus loquentem Urbem, Pro vinciam , Angelum, Beatum. Parietem , aliaque id genus. Talis est apud Lucanum celebris illa Peosopopoeia Patriae , quae Iulio Caesari juxta flavium Rubiconem apparens, illum, a Civili bello dehortatur α): Iam gelidas Caesar cursu superaverat AIstes, Ingentesque animo motus , bellumqtie laturum Coeperat. Ut ventum est parvi Rubiconis ad

undas . -

Ingens visa Duci Patriae trepidantis imago Clara , per obscuram vultu moestissima,

noctem

Turrigeros canos essundens vertice crines , Caesarie laeera , nudisque adstare lacertis ,

97쪽

Et gemitu permixta loqui: Quo tenssilis ultrapQuo feetis mea signa viri p'Si jure venitis . Si cives , huc usque licet. Sie etiam Tullius in prima Catilinaria ita loquentem Patriam- indueit : Quae Patria tecum , Catilina , sic agit , et quodammodo tacita loquitur: Nullum jam tot 'annos sa-

cinus extitit, nisi per. te et nullum flagitium siti e te : Tibi uni multorum neces , tibi vex lio direptioque sociorum impunita fuit, Iibera. Tu non solum adii negligendas leges et quaestiones , erum etiat 1 ad EVertendas, pertili gendasque valuisti. Superiora illa, quam. quam ferenda nota fuerunt, , tamen ut potui, tuli Nunc vero ine totam esse in metu, propter te uoum , a , quidquid increpuerit, set tilinam timeri ; nullum . videri contra me consilium iniri posse, quod a tuo scelere abhorreat .non, est se udRm. Quamobrem discede, atque . hunc milii timorem ieripe. Si verus , ne opprimar ἔ sin salsus , ut tandem reliquando timere . desinam. Haec si tecum, ut dixi, Patria loquaxur, elo, Venustissimum e t Ct: aurea Augusti aetate dignissimum se Epitaphi uin boc , iti qum viventem mari una per prsioppΡOejam sic alloqui,

Immotura perii ; sed oti felleiori annos

98쪽

Elementa mὲeformae. 95lem , Ingenium verbis exprimimus. Ita Sallustius aὶ Catilinam omnibus artis coloribus egregie pingit in illa Elopoeja, tautopere

omnium Consensione laudata.

Et hopo Va Catilinae. Lucius Catilina . nobili genere Dalus , fuit magna vi et animi , ct corporis , sed ingenio malo pravoque . Huic ab adolescentia bella intestina, caedos . rapinae, discordia civilis grata fuere, ibique juventutem suam exercuit. Corpus patiens inediae , algoris , vigiliae , supra quam cuique credibile est. Animus audax , si ilidolus, varius, cujuslibet rei simulator, ac dissimulator, alieni appetens, sui pro susus. Ardens in cupiditatibus e satis eloquentiae , sapinliae parum. Vastus animus im- . moderata , incredibilia, nimis alta seinpercupiebat. Sio etiam Plautus senis avari , sordidique

mores mirabiliter exprimit V) dum illum

Cave quemque alienum in aedem Inlromiseris. Si quisquain ignem quaerat, extingui volo, 'Ne causae quid sit , quod te quisque qua

Tum agriam effugisse dicito e si quis petet Cultrum, securim, se) pistillum, mortarium,

Quae utenda vasa semper vicini rogitant, Fures venisse , atque abstulisse dicito.

Mulierum mores graphice pingit Terentius, In bello Catii vario. b In Aulularia. c Ital. ρestello. γ

99쪽

m -- mementa Rhetor eae

diam art. Novi ingenium mulierum. Nolunt, ubi velis: ubi nolis cupiunt, ultro. Et alio

loco in Heaut. I. 2. II. . . Nosti mores

Ethopoeja dividitur in Prosopographiam , et tu Ethopoeiam proprie dictam , de q aaiam egimuMQuid est Prosopographia R. Est expressio vultus , ac corporis: to tius , seu Schema , quo alicuius vultum, os, lineamenta, incessum , cultum , bH habitumque omnem lxprimimus. Ita Martialis do sommem Zoilum lepide pingit: Crine ruber , niger ore , brevis pede , h1-

mine laesus , Rem magnam praestas , Zoila , si bonus es.

Sic etiam Franciscus V avossor in suo illo eximio de ludicra dietione libro , Socratis lin- bitiam, os , figuranaque depingit: Socrates Aesopo uota abe .imilis deformitate eorporis fuit: utpote c) simis naribus, extantibus et prominentiJnis oculis, recalva fronte , pilosis rimeris , θ obcso ventre . e) υ- pandis cruribus , quem prolaterea recte Alcibiades cum Sileno , ut Satyris etiam sorama et spocie contulit. Ac licuit semper an,

100쪽

. Elemensa Rhetori eam

osos , claudos, stini lex sue eorum, eo fere dicaciores esse hominibus caeteris, quo su ut vitiis corporis insigniores , materiam Ius praΟ-bent ad jocandum majorem: sive quod saepius lacessiti propter suam foeditatem assuescant viciss adversarios repungere , atque ita exercitatiores in eo ipso genere fiant: sive quod priores occupent, ne seriantur aut

liciter admodum miscentur Prosopographia, et Ethopoeia proprie dicta, et ex tali mixtura Schema gratissimum essiorescit, ut Iiquet in exemplo sinenti, ubi M. Calpurnium sic pingit so Tullius : Consul ipss parvo animo, et pravo matum Q cavillator genere, illo moroso , quod etiam sine dicacitate ridetur, facie magis quam facetiis ridiculuarn quo nihil speres boni Rei publicae , quia nodyuit , nihil metuas mali. quia non audet.

CAPUT III. '

Figuris ad docondum idoneis. I. De Antithesi.' di Quid est 'Antithesis, . . b. R. Antithesis, sive oppositio, est gehenia

quo verba verbis , sententiae sententiis oppo