장음표시 사용
31쪽
AD HERENNIV Μhaec posterior ad excogitandu. Item uitiosa est congrmatio rationis,cuearei quae plura significat, abutimur pro certo unius rei signo, hoc modo. Necesse est, quonia pallet, egrotasse: aut necesse est peperisse, quonia sustinet puerum infante. Nam hec sua sponte certa signa non habent,si no cetera quo* similia concurrant: quod si concurrerint, nonnihil huiusmodi signa adaugent suspiscionem. Item uitiosum est,cu uel in alium,uel in eum ipsum,qui dicit id,quod in aduersarium dicitur potest conuenire,hoc modo. Miseri stat,qui uxores ducunt: at tu duxisti alteram. I tem uitiosum est id,quod uulgare het defensione, hoc modo. Iraeudia inductus peccauit,aut adolescetia aut amore. huiuscemodient deprecationes si pro habutur,impune maxima peccata dilabentur. I te uitiosum est, cu id pro certo sumit,quod inter omntis no costat,quia etia nuc in cotrouersia est,hoc modo. Eho tu,di j quibus est potestas,inotus superum,atq; in serum, Pacem inter sese conciliant,conserunt concordiam.
Nam ita pro suo iure, hoc excplo usium Chresphonte Ennius induxit, quasi
iam satis certis rationibus ita esse demonstrasset. I tem uitiosum est, quod iam quasi sero,atq; acto negotio dici uidetur,hoc modo. In mente mihi si uenisset Quirites, non commisis Iem,ut hunc in locum res ueniret: nam hoc, aut hoc fecissem: sed me tum haec ratio fugit. I tem uitiosum est,cum id, quod in aperto delicito positum est,tamen aliqua leui tegitur defensione,hoc modo. Cum te expetebant omnes florentissimo i Regno reliqui,nunc desertum ab omnibus mSummo periclo sola ut restituam,paro.
I tem uitiosum est,quod aliam in parte,ac dictu sit,potest accipi. id est huiusi
modi,ut siquis potens,ac factiosius in cocione dixerit. Satius est uti regibus, imaIis legibus: na hoc tametsi rei arguendς causia potest sine malitia dici, tame Propter Potentia eius,qui dicit,no dicitur sine atroci suspicione. I te uitiosum est,ialsis,aut uulgaribus definitionibus uti. False sunt huiusmodi fias dicat inoiuriam nulla esse, nisi que ex puluilone, aut couitio costet. VulgareS sunt, que nihilominus in alia rem trasserri possunt,ut siquis dicat: quadruplator, ut breuiter desicriba,capitalis est: est eni improbus,& pestifer ciuis . na nihilo magis quadruplatoris,quam seris,quam sicarii, aut proditoris attulit definitionem. I tem uitiosium est,pro argumeto sumere,quod in di sitione positu est,ut si
quis que surti arguat,dicat eum esse homine improbum,auarum,seaudulent Eei rei testimonia esse, quod sibi furtum secerit. Item uitiosium est, controuer sam cotrouersia dissoluere hoc modo. Non conuenit Cess.istum uobis latis facere,ex eo,quod ait,se rio potuissse adesse, ita ut iuratus sierat. quod si ad exercitum non ueniisset,idlae Tr. mil. diceret: Hoc ideo uitiosum est quia non exopedita,aut iudicata res, sed impedita,& in simili controuersia posita, exempli Ioco profertur. I tem uitiosum est,cum id,de quo summa controuersia est,parum expeditur,& quasi transiactum sit,relinquitur, hoc modo.
Aperte fatur dichio,si intelligas. Tali dari arma,qualis,qui gessit,suit, Iubet potiri si studeamus pergamo: uae ego profiteor esse mea: na m me aequum est frui Fraternis armis,mihil adiudicarier,
32쪽
LIBER IIVel quod propinquus,uel quod uirtute aemulus. Item uitiosum est,ipsum sibi in sua oratione dissentire, Sc contra ea, quaeano
te dixerit,dicere,hoc modo. ua caula accusem hunc,nequeo exputando euoluere.
Nam,si ueretur,quid eum accusem qui est probus Siri inuerecundum animi ingenium possidet, Quid eum accusem,qui id parui auditu existimet Non incommoda ratione uidetur sibi ostendisse, quare non accuEret. inita
Nunc ego te ab summo iam detexam exordio. Item uitiosum est, quod dicitur cotra iudicis uoluntate,aut torta,qui audiui, si aut partes, abus illi student,aut homines,quos illi caros habet,ledantur,aut aliquo huiusmodi uitio laeditur auditoris uolutas. Item uitiosum est,rion oes xes co firmare,quas pollicitus sis in expositione. Item uerendu est,rie de aliare dicatur,cu alia de re cotrouersia sit in Q huiusmodi uitio consi derandu est,ne aut ad rem addat quid, aut quippia de re detrahat,aut tota causa mutata,ialia causam derivetur.uti apud Pacuuiu Zethus cu Amphione, quoru controuersia cum de musica indueta sit,disputatio in sapientiae ratione Sc uirtutis utilitatem cosium itur. I tem con syderandu est, ne aliud accusatoris criminatio cotineat, aliud defensoris ratio purget quod sepe cosulto multi ab reo faciunt anguostris cause coaeti.uti siquis accusetur ambitu magistratu petisse ab imperatori hus fgpenumero se apud exercitu donatum esse dicat. Hoc si diligeterin aduersarioru oratione obseruauerimus, saepe deprehcdemus, Sc in eiusmodi depresthensione ostendemus,eos de ea ra,ad dicant,rio habere. Item uitiosum est,ar tem,aut scientia,aut studiu quod pia uituperare, propter eoru uitia, qui leo studio sunt, ueluti qui rhetorica uituperat propter alicuius oratoris uituperanda Dita. Item uitiosium est ex eo,quod perperam factu esse constet putare ostendia quo homine factu est,hoc modo. Mortuum deformatu,tumore preditu,corpore decoloratu constat fuisse: ergo ueneno necatus est.deide si sit usqueadeo in eo occupatus,ut multi faciunt, uenenu datum, uitio no mediocri conflictet. non enim factiu ne sit,qus ritur,sedi quo Eictu sit. Ite uitiosum est,in coparanodis rebus altera rem esserre,de altera mentione non facere,aut negligentius disputare ut si comparetur, utru satius sit popuIusrumentum accipere,an no ac cipere: quae comoda sint in altera re,curet in Umerare . que in altera re incomoda sint,velut depressa pretereat aut ea,quae minima sunt dicat. I tem uitiosum est, in rebus coparandis necesse putari,altera rem uituperari, cu altera laudes,
quod genus,si querat, utris maior honor habendus sit, Albesibus an Veienti bus,quod reip. S popuIo R.prosuerui,& is,a dicat.alteris alteros Iaedat. Noenim necesse est, si alteros preponas,alteros uituperare. fieri enim potest,ut cualteros magis laudaris aliqua alteris parte laudis attribuas,ne cupide pugnasse contra ueritate puteris. I tem uitiosum est,de nomine,et uocabulo eius rei cotrouersiam struere: qua rem consuetudo optime potest iudicare: uelut Sulpicitis,qui intercessera t, ne exules, quibus causam dicere non licuisset, reducerent. Idem posterius immutata uoluntate,cu eandem lege ferret alia sese ferre dice bat propter nominu commutatione: nani no exules, sed ut eiectos se reducere
aiebat: perinde quasi id sitisset in cotrouersia, quo illi nomine appellarentur a
33쪽
appelletur. Ucrum illi fortasse ignoscimus,ficu causa secit. nos tame intelligamus uitiosum esse intedere controuersia propter nominii mutationem. Quos niam exornatio costat ex similibus 8c exemplis,& amplificationibus, iudica tis rebus,& ceteris, quar sttinet ad exaggeranda ,3c collocupletanda argumeν tatione,quae sint his rebus uitia, con syderemus. Simile uitiosum est, quod eae aliqua parte dissimile est, nec habet parem rationem coparationis aut sibiipsi obest,qui asteri. Exemptu uitiosium est,si aut salsum est, ut reprehendat, aut Rimprosum,ut no sit imitand v,aut maius aut minus, a res postulabit. Res tuo dicata uitiose .pfertur,si aut dissimili de re proserat,aut de ea re, de qua cotroouersia non est aut si improba,aut eiusmodi,ut aut plures, aut magis idonee res iudicata ab aduersari js proferri possint. Item uitiosum est id quod aduersariindiu esse cofiteant, de eo argumetari,et plan u facere saetii esse: nam id tantia augeri oportet. I tem uitiosum est,id augere, quod couenit doceri, hoc modo Vt siquis, que arguat homine occidisse,et ante,si satis idoneas argumentatio nes attulerit,augeat peccatu, SI dicat, nihil indignius este, u homine occidere. no enim utrum indignu sit an non, sed factu ne sit queritur. Coplexio uitiopsa est,qus no ut quidq; primu dietum est,primum copleetitur,dc que no bre Diter concluditur, & quae no ex enumeratione eertum,& constans aliqd relinquit,ut intelligat,quid propositu in argumentatione sit, quid deinde ratione, quid eo firmatione,quid tota argumetatione demonstratum sit. CONC LVsiones,que apud grecos επίλογοι nominant, tripartite sunt. nam costant ex enumeratione,amplificatione,et comiseratione. In quatuor locis uti possumus eo clusionibus. I ri principio,secundu narrationem, secundu firmissima argumentatione.in conclusione. E numeratio est, per qu1 colligimus, Sc comonemiis. quibus de rebus uerba secerimus breuiter,ut renovetur,no redintegretur oratio,& ordine,quidquid erit dictu,reseremus, ut auditor,si memoriae mandas uerit,ad id quod ipse meminerit,reducatur. Item curandu est ne aut ab exordio aut a narratione repetatur oronis enumeratio. Fidia enim,et dedita operacoparata oratio uidebit esse artifici j significandi,aut ingen queditandi uel memoriae ostendendς causa. qua propter uitlii numerationis sumendu est a diuiosione . deinde ordine breuiter exponeds sunt res,que tractate erunt in coῆrmatione,& confutatione. Amplificatio est res,quae per locu commune instiga tionis auditoru causia sumitur. Loci comunes ex dece preceptis commodissio me sum utur ad augendi criminis causa. Primus locus sumitur ab auctoritate.
cum comemoramus,quantae cure ea res suerit disis immortalibus, aut maioribus nostris ,regibus ciuitatibus,riationibus hominibus sapientissimis, Senao tui. I te maxime quomodo de his rebus in legibus sancitu sit. Secundus locus est,cum cosyderamus, illae res, de abus eriminamur ad quos pertineant: utruad ocs,quod atrocissimia est,an ad superiores,quod genus hi sunt, a quibus auctoritatis locus comunis stimitur: an ad pares, hoc est in eisde partibus animi, corporis,sortunaru positos : ari ad inferiores, qui Oibus his rebus antecellun tur. Tertius locus est,quo percunctamur,quid sit euenturu,si omnibus idem cocedatur,& ea re neglecta,Ostendemus quid periculoru, aut incommodorucosequatur. Quartus locus est quo demo stratur, si huic sit rentissum, multovalacriores ad maleficia suturo quos adhuc expectatio iudicii remorat. uintus
34쪽
L I n E R I I aestus locus est,per quem ostendimus,si semel aliter iudicatum sit, nullam rem sere,quae in commodo mederi,aut erratum iudicium corrigere possit: quo in Ioco no incommodum erit, uti ceterarum rerum comparatione: ut ostendamus
alias res posse aut uetia state sedari,aut consito corrigi, huius rei aut leniendae, aut eorrigendae nullam rem adiumento suturum. Sextus locus est,cum oste demus ex consulto factum, S dicemus uoluntario facinori nullam este excusationem sed imprudentiae iustam deprecatione paratam. Septimus locus est, quo ostendemus tetrum facinus,erudele,nefarium,tyrannicum esse,quod oeonus,iniuriae mulierum,aut earum rerum aliquid,quarum rerum causa bella suscipiuntur SI cum hostibus de uita dimicatur. Octauus locus est, quo ostenodimus,no uulgare,sed singulare esse maleficium, spurcum,ne serium,inusitata. quo maturius, atrocius uindicandum sit. Nonus locus constat ex peccatos xum comparatione,quasi cum dicemus, maius esse maleficium stuprare inge nuam,quam sacrum laedere,quod Propter egestatem alterum, alteru propter intemperantem superbiam fiat. Decimus Iocus est, per quem omnia, quae in Negotio gerendo acta sunt,quael rem consequi solent, exponemus acriter,SI criminose 8c diligenter,ut agi res,& geri negotium uideatur rerum consequetium enumeratione. Misericordia comouebitur auditoris animus, si uariam fortunarum eommutationem dicemus : si ostendemus, in quibus commodis
suimus, quibus cp in inco modis simus comparatione: si quae nobis futura sint nisi causam obtinuerimus enumerabimus, & ostendemus: si supplicabimus, dc nos sub eorum, quorum misericordiam captabimus, potestatem subisscio mus: si quid nostris parentibus,liberis,ceteris necessariis casurum sit propter nostras calamitates,aperiemus:& simul ostendemus,illorum nos sollicitudi me,& miseria non nostris inco modis dolere: si de cIemeritia, humanitatrimi sericordia nostra, qua in alios usi sumus, aperiemus: si nos semper, aut diu in malis fuisse ostendemus: si nostrum fatum, aut fortunam conqueremur: si animum nostrum sortem, patientem incommodorum ostendemus futurum.
Commiserationem breuem esse oportet. Nihil enim Iacrima citius arescit. Fere locos obscurissimos totius artifici j tractauimus in hoc libro: qua pro pter huie uolumini modus hic si t: reliquas praeceptiones,quo ad uidebitur,in tertium librum transferemus. Haec si, ut conquisite conscripsimus, ita tu dilis genter fueris consecutus, Bic nos industriae seuehus ex tua scientia capies mus , 8c tute nostram diligentia laudabis, tuai perceptione laetaohere: tu scientior eris praeceptorum artificio: nos aIacriores
ad reliquum persoluendum. Veru hec sutura satis scio: te enim no Ignoro.sed nos deinceps ad cetera precepta traseamus, ut, quod libentissime iaci,
mus, tuae uoluntati recitissimae morem geramus.
35쪽
D OMNE Μ iudiciale causiam quemadmodu conuenioret inuetionem rerum accomodari,sa is abundanter,ut
arb itror,superioribus libris demo stratu et . Nuc earuratione reru inueniendarum,quae pertinebat ad causas
deliberativas,& demo strativas,in huc librum trastulimus,ut omnis inueniendi praeceptio tibi qua primum
Persolueretur. Reliquae quatuor partes erant artific0.
De tribus partibus in hoc libro dicemus, dispositione, pronuntiatione,& memoria. De elocutione,quia plura diceda uidebatur, in quarto libro coscribere maluimus: que,ut arbitror,tibi libru celeriter absolutum mittemus,nead tibi rhetoricς artis deesse possit. Interea prima quaeq; Sc nobiseu cu uoles,& interdu sine nobis legendo cosequere,nequid impediare, an ad hac utilitatem pariter nobiseu progredi possis. Nuc tu fac,ut attentum te praebeas nos proficisci ad instituta pergemus. DELI BErationes partim sunt huiusmodi,ut quaera tur,utru potius faciedu sit : partim huiusmodi,ut ad potissimu faciendu sit,co sideret. Vtru potius, hoc modo. Carthago tolleda, an relinquenda uideat. uid potissim v,hoc pacto: ut si Annibal cosialtet,cum I talia Carthaginem accersitur, an in Italia remaneat,an domu redeat,an i Aegyptu prosectus,occupet Alexandria. Ite deliberationes partim ipse Mopter 1e consultadae sunt,ut si deliberet Senatus,captiuos ab hostibus redimat, an no : Partim propter aliqua extranea causiam ueniunt in deliberationem, Scconlultatione m,ut si deliberet Senatus,bello italico soluat ne legibus Scipio, nem,ut eum liceat ante tempus Cos. fieri: partim & propter se sunt deliberandae,& magis propter extranea causam ueniunt in consultationem, ut si deliberet Senatus,bello itaIico loci js ciuitatem desian non. In quibus causis rei natura seciet deliberationem,omnis ratio ad ipsam rem accomodabit. In quibus extranea causa coficiet deliberationem,in his ea ipsa erit causa adaugenda ,aut deprimenda.Omnem oratione eorsi,qui sententiam dicent finem sibi conue niet utilitatis proponere,ut omnis eo totius orationis ratio conseratur. Vtili tas in duas partas in ciuili cosultatione diuiditur,tuta,& honesta.Tuta est,qcoficit instantis,aut cosequentis periculi uitationem qualibct ratione. Haec distribuitur in vim,&dolum,quoiu aut alterum separatim,aut utru sumemusco tunc te. Vis secernitur per exercitus,classes,arma,tormenta,auocationes hominu,& alias huiusmodi res. Dolus costam itur in pecuniam pollicitationes,
dilii mulationes, maturationes, mentiones, Sc ceteras res,de quibus magis idoneo tepore loqmur,si quado de re militari,aut de administratioe reip. lcribis re uelimus. Honesta res diuidit in rediu,& laudabile. Rectu est,quod cu uirtute.& osticio fit.id diuidit 7 prudentia, iustitia, sortitudine,modestia. Prudelia est calliditas,q ratione quada potest delectu habere bonotu,& maloire. Dicit ite prudentia,scientia cuiusda artificii. I te appellatur prudelia multaru reiememoria,& ulus copluriu nesotiolis. I ustitia est squitas, ius unicuit tribues
pro dignitate cuius*.Fortitudo est reru magnarii appetitio,& rerum humiolium
36쪽
lium cotemptio,& Iaboris cit utilitatis ratione perpessio. Modestia est in animo cotines moderatio cupiditati Prudeliae partibus utemur indicendo, si comoda cu comodis coseremus,cu altem sequi,uitare altera cohortemur: aut
siqua i re cohortabimur alique,cuius rei aliqua disciplinabilem Bentia pote rimus habere,& quomodo,aut qua quid p ratioe fieri oporteat, ostedemus. Aut si suadebimus quippia,cuius rei geste aut Psente,aut audita memoria potierimus habere: qua i re facile id,quod uelimus,exeplo allato perssuadere posis mus. Iustitiae atibus utemur,si aut inocentit,aut supplicu misereri dicemus oportere: si ostedemus,bene merentibus gratia referri coirenire, si demostra bimus,ulcisci maIe meritos oportere: si fide magnopere cesebimus co seruada: si leges,& mores ciuitatis egregie dicemus seruari oportere: si societates almamicitias studiose dicemus colico uenire: si quod ius i pareres,deos,pam 1na tura coparauit,id religiose coledu demonstrabimus: si hospitia,clientelas,co gnatioes,aflinitates caste coledas esse dicemus: si nec prece, nec pretio, neco ratia,nec periculo,nec simultate a uia recta ostendemus deduci oportere: si dice.
mus in olbus squabile ius statui couenire. His,atq; huiusmodi ptibus iustitiae
siqua re in cocione,aut in cocilio facteda censebimus,susta esse ostedemus cotrar is iniusta. ita fiet, ut ei Helocis,& ad suadendu, ad dissuadedum simus parati. Sin sortitudinis retinendae causa faciendum quid esse dicemus ostendemus res magnas,& excelsas sequi,& appeti oportere: & item res humiles, de
indignas uiris sortibus uiros fortes propterea cotenere oportere, nec idoneas
dignitate sua iudicare. Item a nulla re honesta periculi aut laboris maonitudine deduci oportere: antiquiore morte turpitudine haberi: nullo dolore cogi, ut ab ossicio recedat: nullius pro rei ueritate metuere inimicitias: quodlibet ppatria,parentibus, hospitibus,amicis, Sc hs rebus,quas iustitia colere coo si adire periculu,& quelibet suscipere laborem. Modestis plibus utemur,si nimias libidines honoris, pecuniae,similium p reru uituperabimus: si unaquam rem certo nature termino definiemus: si deni* quod cuil satis sit, ostende mus,5 nimiuggredi dissuadebimus,& modu unicui* rei statuemus. Huiusmodi partes sunt uirtutis,amplificad Asi suadebimus: attenuandς, si ab his dehortabimur,ut haec attenuent,qus supra demostraui: na nemo erit,qui cense at a uirtute recedendurueru aut res huiusmodi no dicat esse,ut uirtutem pommus egregia experiri,aut in cotrarηs potius rebus,d in his uirtus costare ostedat. Item,liquo pacto poterimus: qua is,qui co tradicet,iustitia uocarit, nos demostrahimus ignauiam esse,& inertia,ac praua libertatem. quam prudenνtiam appellarit, ineptam,&garrulam, Scodiosam scietiam esse dicemus: qua ille modestiam dicet esse,eam nos inertiam, & dissblutam negligentiam diocemus: quam ille sortitudinem nominarit, eam nos gladiatoriam, & incono sideratam appellabimus temeritatem. Laudabile est, quod conficit hone stam,& praesentem, & consequetem commemorationem. hoc nos eo a recto separauimus,non quod hae quatuor partes,quae subissciutur sub vocabulo resciti hanc honestatis commemorationem dari non soleant: sed,quaqua ex re
laudabile nascatur,tamen in dicendo seorsium tractandum est hoc ab illo. neq; enim solum laudis causa rectum sequi co uenit: sed, si laus consequitur, duplicatur recti appetendi uoluntas.Cum igitur erit demonstratu rectu, Iaudabile ee demo strabimus,aut ab idoneis hominibus,ut si qua res honestiori or M. T. Rhe. C
37쪽
dini pIaceat,q a deteriore ordine iprobet,aut aliquibus sociis, aut oibus ciuio hus,exteris natio ibus, posteris i nostris. Cu huiusmodi Ioco in diuisio sit i cosultatioe, breuiter aperieda e totius tractatio causae. Exordiri licebit uel a pricipio, uel ab isinuatione uel risderationibus,quibus in iudiciali causa. Si cuius rei narratio icidet,eade rone narrari oportebit. Quonia in huiusmodi causis sinis est utilitas,& ea diuidit in ratione tuta,ato honesta : si utrui poterimus ostedere,utrui pollicebimur nos i dicedo demostraturos ee: sin alterum domo straturi erimus,simpliciter quod dicturi sumus,ostedemus. At si nostram ratione tuta essς dicemus,diuisione utemur in vim,& cosiliv. Na quod in do cedo rei di Iucidadae causa dolu appellauimus,id in dicedo honesti s cosilium appellabimus. Si ronis nostrae sententia recta esse dicemus,&oes partes redhiincidet,quadripartita diuisione utemur: si no icident,quot erunt,tot expone mus i dicendo. I n cofirmatione,& cosutatione utemur locis,quos ante ostenφdimus,nostris co firmadis,cotrariis c6suladis. Argumetationis artificios tractadae ratio de secudo libro petetur. Sed,si acciderit,ut i cosultatione alteri ab tuta ratione,alteri ab honesta sentetia sit,ut in deliberatione eo tu,qui a Poenis circus esim deliberat,quid agat. Qui tuta ratione sequi si adebit,his locis utet,
nulla re utiliore esse incolumitate,uirtutibus uti nemine posse, qui suas ratio nes in tuto no collocarit : nec deos quidem esse auxilio iis,qui se in conlulto in periculum mittat. Honestum nihil oportere existimari, quod no salutem paφriat. Qui tutae rei praeponet rationem honesta,his locis utetur: uirtutem nuto Io tempore relinqueda,uel dolore, si is timeatur,uel mortem,si ea formidetur, dedecore,& infamia leuiorem esse considerare, quae sit turpitudo consecutuora. at no immortalitatem,nel clerna incolumitatem consequi, nec esse exploratu illo uitato periculo,nultu in aliud periculii uenturos: uirtute uel ultro ad mortem proficisci,esie praeclarum uortitudini fortunam quo esse adiumento solere: eum tute uiuere,qui honeste uiuat,no qui in praesentia incolumis sit:& eum,qui turpiter uiuat,incolumem in perpetuum elle non posse. Conchissionibus fere similibus in his,& iudicialibus causis uti solemus, nisi quod his
maxime conducit,quaplurima rerum ante gestarum exempla Proserre. Nuc ad demonstrativum genus causae transeamus.
V o NIA Μ haec caula diuiditur in laude, & uituperationem, qui
bus ex rebus laudem constituerimus ex contrarηs rebus erit uitu peratio comparanda. Laus igitur potest esse rerum externarum,& corporis,& animi. Rerum externarum sunt ea, quae casu,aut
fortuna secunda, aut aduersa accidere possunt, ut genus, educatio, diuitiae, Potestates, gloriae, ciuitates, amicitiae,&quae huiusmodi sint,& ea, quae his sunt contraria. Corporis sunt ea, quae natura corpori attribuit comomoda, aut incommoda, ut uelocitas, uires, dignitas ualetudo, & quae conotraria sunt. Animi fiant ea, quae consilio, & cogitatione nostra constant, ut Prudentia, iustitia, fortitudo, modestia,& que contraria sunt. Erit igitur hee confirmatio, & consutatio nobis. in huiusmodi igitur causa principium sustmetur, aut ab nostra, aut ab eius, de quo loquemur , aut ab eorum, qui aus dient, persona, aut ab re . Ab nostra,si laudabimus dicemus aut ossicio face. re,qd causa necessitudinis itercedat: aut studio,qd eiusmodi uirtutis,sit,ut oesco memorare debeat uelle,aut qd rectu si t,ex alio tu laude ostedere,qlis noster
38쪽
LIBER . ΙΙΙ. Σν animus sit. Si uitupabimus,aut merito facere,quod ita tractati semus aut studio . utile putemus esse ab ossius unica malitia,atq; nequitiam coanosci: aut quod placeat ostedi,ad nobis di liceat,ex alioru uituperatione. Ab eius D na,de quo loquemur,si laudabimus,dicemus, uereri nos, ut illius facta uerbisco sequi no possimus: oes homines illius uirtutes prsdicare oportere ipsa L.
cta omni u laudato' eloquentia anteire. Si uituperabimus,ea, que uidebimusco trama paucis uerbis comutatis dici posse,dicemus,ut paulo ante sepra exe pli caula demo stratu est. Ah auditoru Psena,si laudabimus,dicemus, quoniano apud ignotos laudemus,nos monedi causa pauca esse dicturos : aut si erunt ignoti,ut tale uiruuelint cognoscere petemus,quonia in eode uirtutis studio Iint,apud quos laudemus,quo ille, a laudatus fuerit: sperare nos facile ns.cui bus uelimus, huius facta Obaturos. Cotraria uituperatio,quonia norint, pau
potis timu laudemus : uegeri,riecu multa dixerimus, pIura praetereamus, iact, miIes lentetras habebul,qbus sentetris cotraria sum utur a uituperatioe. Pri pio tractato,tum ab re, tum ab aliqua haru,quas ante comemorauimus rastrionu,narratio no erit ulla,quae necessario co sequatur: sed ,siqua inciderit cui aliquod factu eius: de quo Ioquemur, nobis narradu sit culaude,aut uituperatione, praeceptio narradide primo libro repetetur. Diuisione hac utemur: primo exponemus quas res laudaturi sumus,aut uituperaturi: deinde ut uuaroe quoue tepore res erit gesta,ordine dicemus,ur,quid,quam in tute,cautem e exit, nitelligat. Sed exponere oportebit animi uirtutes,aut uitia: deinde como da,aut in comoda corporis,aut rersi externaru, quomodo ab animo tractiata
sint,clemostrare.Ordine huc adhibere in demothrada uita debemus. Ab ex ternis rebo ,genusi laude,abus maioribus natus sit: si bono genere, pare aut excelsiore fuisse: si humili genere, ipsium i seis,no in maioru uirtutibus habuisse psidiu. In vituperatione: si bono genere,dedecori maioribus suisse: si malo tame his ipsis detrimeto sitisse. Educatio i laude bene,& honeste in bonis dis1ciplinis 2 omne pueritia,in uituperatione,ccotrario. Deinde tra sire oportet ad corporis comoda. A natura in laude: si sit dignitas,atcs forma, laudi Dissem,no,queadmodum ceteris,detrimento,atq3 dedecori. Si uires,aim ueIocitas egregia honestis haec exercitationibus,& indust s dicemus co parata. Si ua Ietudo ex Ppetua diligentia. teperatia cupiditatu. In vituperatione, si erunt haec corporis comoda, his male usum dicemus: quae casu S natura tanquam alibet gladiator habuerit. Sino erut,praeter serma omnia ipsius culpa,S inoeeperatia no filisse dicemus. Deinde reuertemur ad extraneas res,& in his aninu quae uirtutes,aut quae uitia suerint,considerabimus: diuitie, an paupertas
fuerit, η potestates,qus gloriar, quae amicitiς, que inimicitie,& od sortiteri inimicitiis geredis secerit,cuius causa se siceperit inimicitias qua fide beneuoletia ,onicio gesserit amicitias: i diuit is qualis,aut i pauptate cuiusmodi fuerit queadmodu habuerit i potestatibus geredis animum : si interierit, cuiusmodi
mors eius suerit, cuiusmodi res morte eius sit cosecuta. Ad oes aute res,iri qui hiis animus hominis maxime consideratur,illae quatuor animi uirtutes erunt
accommodadae ut, si laudemus, aliud iust aliud sortiter,aliud modeste. aliud M. T. Rhe. C E
39쪽
prudenter se stum esse dicamus. si uituperemus,e cotrario, aliud iniuste, aliud ignaue aliud imodeste,aliud stulte factu esse dicemus. Perspicuu est ia nimiruex hac dispositioe queadmodu sit tractada tripartita diuisio laudis,& uituperatio is : si illud etia assumpserimus,nsi necesse esse nos omncis has partes i Iau/de,aut uituperatione trasterre: propterea quod saepe ne icidiit ad e,saepe ita leonuiter incidui,ut no sint necessaris ductu. Qua propter eas partos,quae firmissime uidebuntur,legere oportebit.Coclusionibus breuibus utemur,enumeratio e ad exitu causae: in ipsa causa crebras: & breutis amplificationes iterponeomus p locos comunes mec hoc genus causa eo quod raro accidit i uita, negliogetius co sideradu est.neq; en i id quod potest accidere,ut factedii sit aliquadono oportet uelle qua accomodatissime posse facere. Et si separatim haec causa minus sepe tractiat rat i iudicialibus,& in deliberativis caulis sirpe magne partes uersantur laudis,aut uituperationis. quare in hoc quot genere causae non nihil industriae colaredum putauimus. Nuc absoluta nosis dissicillima parte rhetoricae,hoc est inuentione perpolita atq; ad omne causae genus accomodata, lepus est ad ceteras pariss proficisci,Deiceps igit de dispositione dicemus. VON I AM dispositio est, per qua illa,que inuenimus, in ordinem, 'll redigimus,ut certo quid P loco pronutietur,uidcdum est,cuiusmo
di ratione idisponedo habere coveniat. Genera dispositionis sitiat
'l duo: unu ab institutione artis profectu,alteru ad casum teporis acycomodatu . Existitutione artis disponemus,cu tequemur ea pceptione,quai primo libro exposuimus, hoc est,ut utamur pricipio,narratione,diuisione,co firmatione,cosutatione coclusione:&huc ordine,quemadmodu preceptum est ante,in dicendo sequemur. Ite ex institutione artis no modo totas causas I
oratione,sed singulas quoqr argumentationes disponemus,quead modii i sescudo libro docuimus : id est expositionem,ratione con firmationem rationis, exornationem,co plexionem. Hsc igitur duplex dispositio est una per oratio Nes, altera per argumentationes,ab institutione artis prosecta.Est autem alia dispositio: que,cu ab ordine artificioso recedendii est,oratoris iudicio ad te pus accomodatur: ut si a narratione dicere incipiamus,aut ab aliqua firmissuma argumentatione,aut a literaru aliquaru recitatione: aut si secudu principium cofirmatione utamur,deinde narratione: aut si quam huiusmodi permutatione ordinis faciamus: quote nihildaisi causa postulet, fieri oportebit. Nam si uehemcter aures auditorii obtusiae uidebutur, atq; animi defatigati ab aduersarijs multitudine uerbolae, conrode poterimus principio supersedere, Sc exoro diri causam aut a narratione,au t asi aliqua firma argumctatione. deinde, si com odia erit,quia no semper necesse est,ad principi j lententiam reuerti licebit. Si causa nostra magna difficultatem uidebitur habere, ut nemo aequo animo principiti possit audire,a narratione cu incoeperimus, ad principia sentetia reuertamur,licebit. Si narratio paru probabili se,exordiemur ab aliqua firma argumetatione. His c5mutationibus,&tra stationibus partili saepe uti necesse est,cu ipsa res artificiosam dispositionem artificiose comutare cogit. In cofirma tione,& cola latione argum etationii disposi tiones huiusmodi couenit ha, bere: firmissimas argum etationes i primis,& i postremis causae partibus col
locare: mediocres,&necp inutiles ad dicedu,neq; necessarias adpbadu,q si separatim,ac singule dicatur,ifirmae suticu ceteris colu sts, firmae,&probabile
40쪽
L I B v R. III. nutrinterponi,& in medio collocari oportet. Nam & renarrata, statim exnectat animus auditoris,ex qua re causa confirmari possit, quapropter cotinuo firma aliqua oportet anserre argumeratione.Et quonia nuperrime dictia facio Iememoriae mandat,utile est,cu dicere desinamus,recete aliqua relinquere in animis auditorii bene firma argumeratione. Hec dissipositio locorditano istructio militu facillimet dicedo,sicut illa in Pugnado,parare poterit uictoriam. R O N V N tiatione multi maxime oratori utilem dixersit esse &ad persuadedu plurimu ualere, nos, Id unu de quin in rebus plurimuprosit, no facile dixerimus: nec egregie magna esse utilitate in pro αδ nutiationeauda sterco firmauerimus. Nacomodae inuentiones &cocinne uerbolu elocutiones,& partitu causis artificiosiae dispositiones Sc horuomni u diliges memoria sine Mnuriatione, no Plus,qua sine his rebus pronuntiatio soIa ualere poterit. uare,ssa nemo de ea re diligeter scripsit: na oes uix putarui posse de uoce,& uultu,geitu dilucide scribi,cum haeres ad sensus no stros planerent: Sc ita magnopere ea pars a nobis ad dicendu coparada e noneglige ter uider tota res cos derada. Uiuidit igitur .pnutiatio in uocis fietura. fo poris motu. Figura uocis est,qus suu quenda possidet habiti si rationere industria eo paratu .Ea diuidit in tros partes, magnitudine, firmitudinem'
mollitudine. Magnitudine uocis maxime coparat natura: nonihil hae auoet sed maxime cura coseruat. Firmitudine uocis maxime natura coparat: non isthil adauget,& maxime coseruat exercitatio declamationis. Mollitudinem uocis, hoc eit, ut ea torquere in dicendo pro nostro comodo posi mus, maxime laciet exercitatio declamatio is. apropter de magnitudine uocis,&firmitudinis pie,quoma altera natura, altera cura coparat,nihil ad nos attinet comonere nisi ut ab ris,a no inseri su uetus artificiJ,ratio curandae uocis petat.De eapte firmitudinis, q co seruar ratione declamationis,& de mollitudine uocis. imaxime necessaria e oratori,quonia ea quot moderatione decIamationis coparat dicendu uidet. Firma igit qua maxime poterimus in diccdo uoce coler uare,si qua maxime Gedata,& depressa uoce principia dicemus :na leduntur arteriae,si ante,qua Ieni uoce permulsiae sunt,acri clamore copleantur: etia inter uallis longioribus uti coueniet secreatur. n. vox spiritu, & arteriae reticendo acquiesicunt cotinuit clamorem remittere,& ad sermonem transire oporotet. comutationes enim faciunt,ut nullo genere uocis emuis, in omni uoce inteogri simus :& acutas uocis exclamationes uitare debemus rectus enim fit,& uulneratur arteriar acuta, atq; attenuata nimis acclamatione:& siquis splendor euocis,columitur clamore uni uersius.& uno spiritu cotinenter multa dicere, in extrema coirenit oratione: fauces enim calcfiuiar,&arteriaecoplentur: S uox quae uarie tractata est reducitur in quenda sonu equabilem,aim constantem. baepe reru naturae gratia queda iure debetur,uelut accidit in hac re. na m quae diximus ad uocem seruandam prodeste,eade attinet ad suauitatem pronuntiationis: ut quod nostrae uoci prosit, idem uoluptate auditoris probetur. utile ead firmitudinem uocis sedata uox in principio. Quid insuauius, si clamor in
exordio causi cinterualla uocem confirmant: eadem sententias concinniores diuisione reddunt,& auditori spatium cogitandi relinquunt. Conseruat uo cem cotinui clamoris remis Ito. et auditorem quide uarietas in axit ne delectat, cum sermone animum eius retinet,aut exsuscitat clamore. Acuta exclamatio