장음표시 사용
51쪽
εο AD HERENNIM Mnias depultus erit lacunas. Poenitet igitur istu,q mores belli sabricatus E,campos sustulit pacis. In hoc genus plerici cudeclinassent,& ab eo quo prosem
sunt,aberrauerue,& specie grauitatis fallunt,nec Osplicere possunt orationis itumore. i a mediocre genus oratiois . Psecti sunt, si peruenire eo no potve rur,errates perueni ut ad cosne genus eius generis, quod appet Iamus fluctu.ans,&dissolutu, eo quod sine neruis,& articulis fluctuat hue,& illuc,nec postest eo firmare,nec uiriliter sese expedire.id est huiusmodi. Soci j nostri cu belo ligerare nobiscum uellent, .psecto ratiocinati essent etiam,aim etia,quid pos sent facere: siquide sua spote faceret,& no haberent hinc adiutores multos, Semalos homines,& audaces . Solent enim diu cogitare oes qui magna negotia uolui agere. No potest huiusmodi sermo tenere alictu auditore: diffluit enim totus, neo quid qua coprehedens persessitis uerbis amplectit. Qui non posisunt i illa facetissima uerboim attenuatione com Odeuersari,ueni ut ad aridum. dc exangue genus orationis,quod no alienu est exile nominari,cuiusmodi est hoc. N istic ad balneas accessit. ad huc postea dixit: hic tuus seruus me pulsio
uita postea dixit hic illi,co siderabo: post ille couitium secit,& magis, magisq; psentibus multis clamauit. Friuolus hic quide ig,Sc illiberalis est sermo: non
mi adeptus est id, od habet attenuata figura, puris uerbis,& electis copollia oratione.Omne genus orationis, S graue,& mediocre,& attenuatu dignitate assiciut exornati oes,deabus post loqmur: quae,si rarae disponent, distincta sicuti coloribus: si crebrae collocabutur, oblita redd ut oratione. Sed figus
ra in dicendo comutari oportet ut graue mediocris , mediocrem excipiat attenuata: deinde id elide comutent ,ut facile satietas uarietate uiter. Q U Ο nia quisbus i generibus elocutio uersari debeat,dictu est,uideamus nunc,quas res de beat habere elocutio comoda,S perfecta: quae maxime admodu oratori aco
comodata est: tras res i se debet habere,elegalia,copositionem, dignitatem. ELEGANTI A est,q facit ut unuquodq; pure,& aperte dici uideat. Haec distribuit i latinitate,& explanatione. Latinitas est,quae sermone puruco sero uat ab omni uitio remotu. Vitia in sermone,quominus is latinus sit,duo possunt esse,soloecisimus,&harbarismus. Soloecismus est,cu uerbis pluribus conseques uerbu superiorino accomodat. Barbarismus est,cu uerbu aliquod uistio se emertur. Haec qua ratione uitare possimus, in arte grammatica dilucide distemus. E xplanatio est,quae reddit aperta,& dilucida oratione. ea coparat duabus rebus,usitatis uerbis,& Ppri js. Vsitata sunt ea,quae uersant in sermone, re cosiuetudine quotidiana. Propria,quae eius rei uerba sut,aut esse possur, qua de loquemur. COΜPOSITI od uerboru costructio,quae facit oes partas orationis aequaliter perpolitas.eaco seruabit,si fugiemus crebras uocaliucocursiones: quae uasta atra hiatem crationem reddut,ut hoc est: baccae aeneae
amoenissimae impedebat. Et si uitabimus eiusde litere nimia assiduitate,cui uitio uersus hic erit exeplo. na hic nihil prohibet in uitiis, alienis excplis uti. O' Tite tute Tati tibi tata tyrane tulisti: S hic eiusdem poete. Quid qua quisquacuiqu1 quod coueniat neget.Et si eiusdem uerbi assiduitate nimia fugiemus:
ea est huiusmodi.na cuius rationis ratio no extet,ei rationi ratio no est fidem habere,& si no utemur cotinenter similiter cadentibus uerbis,hoc modo. flevites, plorates, lacrimantes,obtestates. Et si uerborum trasiectione uitabimus,
nisi quae erit cocinna,qua de re posterius loquemur: quo in uitio est Lucilius
52쪽
assiduus,ut hoc est in priore Iibro. has res ad te scriptas Luci misimus EIL Ite
sugere oportet longa uerboru co tinuat ionem, quae 5c auditoris aures,&orastoris spiritum laedit. His uti as in compositione uitatis,reliquum operis consemendum est in dignitate. DIGNITAS est,quae reddit ornatam oratione uarietate distinguens. haec & in uerboru,& sententiaru exornatione diuidit. Verbosu exornatio est,quae ipsius sermonis insignita cotinetur perpolitione. Sententiaru exornatio est,quae non in uerbis,sed in ipsis rebus quandam ha, het dignitatem. REDE sitio est,cum cotineter ab uno,atcp eode uerbo in reobus similibus,& diuersis principia sum utur hoc modo. Vobis istud attribue duest: vobis gratia habeda: uobis res ista erit honori. Item, Scipio Numacia sustulit: Scipio Carthaginem deleuit: Scipio pacem peperit: Scipio ciuitatem
seruauit. I tem,tu in forum prodire: tu lucem conspicere: tu in horum conspe ctum uenire conaris audes uerbum sacere: audes quidquam ab istis petere:
audes supplicium deprecari Quid est,quod possis defendererquid est, quod
audeas postulare quid est, quod tibi putes concedi oportere No iusiurandureliquisti non amicos prodidisti non parenti manus intulisti non denique
in omni dedecore uolutatus es Haec exornatio cu multum uenustatis habet, tum grauitatis,& acrimoniae plurimum .Quare uidetur esse adhibenda Sc ad exornanda,& ad augenda oratione. CONVERSIO est,per quam no ut ante primu repetimus uerbu,sed ad postremu cotineter reuertimur,hoc modo. Poenos populus R. iustitia uicit,armis uicit,liberalitate uicit. I te,ex quo temppore concordia de ciuitate sublata est libertas sublata est, fides sublata est amicitia sublata est. Item C. Lstius homo nouus erat,igeniosus erat,doctus erat, bonis uiris,& studiosis amicus erat,ergo i ciuitate primus erat. I tem, na cum istos,ut absoluant te,rogas,ut peierent,rogas: ut existimatione negligant, rogas: ut leges populi R.tuae libidini largiantur, rogas. C O M plexio est, quae
utral comple stitur exornatione,& hac,& qua ante exposuimus , utS repeotatur idem primum uerbum saepius,& crebro ad ide postremu reuertamur,
hoc modo. Qui simi qui foedera saepe ruperunt c Carthaginienses. Qui sim si qui crudele bellum in Italia gemerunt Carthaginienses. Qui sunt, qui Italia deformauertit Carthaginieses. Qui sunt, qui sibi postulant ignosci Carthaoginienses. Videte ergo, quid conueniat eos impetrare. Ite, quem Senatus das inarit, que populus R.danarit,que omniu existimatio damnarit,eum uos senotenti js uestris absoluetis: TRADUCTI Oest,qussicit,ut,cum idem uero hu crebrius ponatur,no modo no offendat animum, sed etiam concinniorem orationem reddat hoc pacto.Qui nihil habet in uita iucundius uita is cu uiro tute uitam non potest colere. Item,eu tu homine appellas,qui,si fuisset homo, nunquam tam crudeliter uitam hominis petisset. at erat inimicus: ergo inimi cum sic ulcisci uoluit,ut ipse sibi reperiretur inimicus. Ite,diuitias sine diuitum esse: tu uero uirtutem preser diuiti js: nam si uoles diuitias cum uirtute compas rare,uix satis idoneae tibi uidebuntur diiiitie, quae uirtutis pedisequae sint. Ex eodem genere exornationis,cum idem uerbum modo ponitur in hac modo i. altera re,hoc modo.Cur eam rem ta studiose curas,quae multas tibi dabit eu ras I te,amari iucundu est, si curetur,nequid infit amari. Item uenia ad uos, R. mihi Senatus det ueniam .i his quatuor generibus exornationum, quae adhuc
53쪽
42 AD HERENNIUM inest festiuitas quaedam que sicilius auribus diiudicari,s uerbis demonstrari
potest. C O N tentio est,cu ex c6trar is uerbis oratio coficitur,hoc pacto. Habet assentatio iucuda principia: eade exitus amarissimos assert. Ite,inimicis te
placabile,amicis inexorabile prsbes. Ite in otio tumultuaris: in tumultu solus es otiosus. I n re seigidissima cales,i seruerissima friges. Tacito cu opus est,es anas: cu loqui co uenit,obmutescis. AdeS,abelle uis : abes,reuerti cupis. In pacebel tu quaeritas: i bello pace desideras. I n cocione de uirtute loqueris : i prsito p ignauia tubae sonitu perserre no potes. Hoc genere si distinguemus oratio, ne,& ornati,& graues poterimuS esse. E X C L Amatio est,que coficit signi, scat ione doloris,aut id ignationis alicuius, P hominis,aut urbis, aut loci, aut rei cuiuspiaco pellatione, hoc modo.Tenu calloquor Africane, ius mortui quom nomen spledori ac decori est ciuitati.Tui clarissimi nepotes suo sanguine abluer ut inimicoIu crudelitate. Ire,o perfidiosae Fregellae,si facile scelere uestro colabuistis: ut cuius nitor urbis Italia nust illustrauit,eius nuc uix sunda,
mentoru reliquiae maneat. Ite,bonoFς insidiatores latrocinio uita inocentissis. micuius* petistis: tata ne ex inlatate iudicionruestris calunt js assumitis facultate Hac exclamatione si Ioco utemur,Sc raro,& cu rei magnitudo postulare uidebit ad qua volemus id ignatione animu auditoris adducemus. INTER rogatio no omnis grauis est,necp cocinna, sed haec, qus,cu enumerata sitnt ea, quae obsunt causis aduolarioru ,co firmat superiore oratione,hoc pacto.Cum igit haec omnia faceres,diceres administrares,utru animos socio Iu ab repub remouebas,& alienabas an noc&utrum 'ne alique exornari oportuit, a ista prohiberet,ac fieri no sineret an nor RAT I ocinatio est,per qua nos ipsi a nobis ratione poscimus,quare ad cydicamus,& crebro nosmet a nobis petiomus uniuscuiusq; .ppositionis explanationem. ea est huiusmodi. Maiores no
stri si qua unius peccati muliere danabat,simplici iudicio multo tu maleficioruc uicita putabat. uo pactio quoniam,qua impudica iudicarat,eam ueneficii quoq; da nata existimabat. uid ita quia necesse est ea,quae suum corpus addixerit turpissimae cupiditati,timere permultos. os istos uirum, parentes ceteros,ad quos uidet sui dedecoris infamia pertinere. uid postea quos tantopere timeat,eos necesse est,ut quoquo modo possit,uenescio petat. Currila nulla potest honesta ratio retinere ea,qua magnitudo peccati facit timida, insetemperantia audacem,natura muliebris incosiderata. Quid ueneficii damna, tam quid putabat impudica quo y necessario. Quare quia nulla facilius ad id maleficium causa, i turpis amor,& in temperas libido comouere potuit, cuculus animus mulieris esset corruptus,eius corpus castum esse non putarint.
Quid in uiris i idemne hoc obieruabant c minime. Quid ita quia uiros ad unum quoque maleficium singulae cupiditates immiunt. Mulieres ad
omnia maleficia cupiditas una ducit. Item, bene maiores nostri hoc compa rauerunt, ut neminem regem, quem armis cepissent, uita priuarent. Quid ita quia qua nobis facultatem fortuna dedisset,iniquum erat in eorum supplicio cosumere,quos eadem fortuna paulo ante in amplissimo statu collocarat. uid quod exercitu co traduxit desino meminisse. Quid ita quia uiri sortiς est,u deuicstoria colendar,eos hoites putare: qui uicti sunt eos homines iudi care, ut pollit bellu sortitudo minuere, pace humanitas augere. At ille si uicis
serinum ide fecisset no Effecto ia sapiens tuisset. Quid igitur ei parcis:quia ta
54쪽
dem stultitia cotenere,non imitari cosiueui. Haec exornatio ad sermonem uehementer accomodata est,&animu auditoris reddit attentu tum uenustate sermonis, tum rationuexpectatione. S ENTENtia est oratio impia deuita. qaut quid sit aut quid es Ie oporteat,in uita breuiter ostedit, hoc modo. Dissici Ie est primu uirtute reuereri,qui semper secunda sortuna sit usus. Ite liber is est existim adus qui nulli turpitudini seruit. Ite egens aeque est is, qui no statis haobet, is cui nihil satis potest esse. Ite optima uiuedi ratio est eligenda: eam iucunda eo suetudo reddet. Huiusmodi sententiae simplices no sunt improba de propterea quod habet breuis expositio,si rationis nullius indiget magna des
Iectatione. Sed illud quom probadu est genus sentetiae,quod eo firmatur seboiectione rationis, hoc modo omnes bene uiuedi rationes in uirtute sitnt collo cadae,propterea quod sola uirtus in Ba potestate est: omnia praeter ea subie .sta sunt fortune dominationi. Ite, qui fortunis alicuius inducti amicitiam eius secuti sunt hi simul ac fortuna dilap sa est, deuoIatocs. Cu enim recessit ea res, quae suit conssietudinis causa,nihil superest,quare possint in amicitia retineri. Sunt item sententiae, quae duplices esseruntur,hoc modo sine ratione. Errant,quii prosperis rebus omnas impetus fortunae se putat fugisse. Sapienter cogitat,qui teporibus secudis casius aduersos reformidat. Cum ratione, hoc paeto.
Qui adolestentium peccatis ignosti putat oportere,fallutur,propterea quod aetas illa no est impedimeto bonis stud as: at hi sapienter saciunt, qui adolescetes maxime castigat,ut cibus uirtutibus omne uitam tueri possint eas in aetate maturisIma uelint copa rare. Sen tentias iterponi raro couenit ut rei actores, no uiuendi prsceptores esse uideamur. Cu ita interponent,multu asserent oris namenti. na necesse est animo eam coprobet tacitus auditor,cii ad causam uis deat accommodari rem certam ex uita,& moribus sumptam. CONTRA
rium idem sere est,quod contentio. Contrarium est, quod ex rebus diuersis duabus alteram breuiter,& sacile confirmat,hoc pacto. Nam qui suis rationio hus inimicus fuerit semper eum quomodo alienis rebus amicum fore speres Et item. Nam quem l amicitia perfidiosiam esse cognoueris, eum quare putes inimicitias cu fide habere posse E i qui priuatus intolerabili superbia suerit, eum comodii,& sui cognostetem uidere in potestate quis speret Et qui in sermonibus,& couentu amicorii uerum dixerit nunquam eum sibi in concioni bus credis a mendacio temperaturum Item. Quos ex collibus delacimus, cultis in campo metuimus dimicarer ui,cum plures erant, paucis nobis exae quari non poterani,hi, postquam pauciores sunt, metuimus, ne sint superio res Hoc exornationis genus breuibus,S continuatis uerbis persectum esse debet S cum comodum est auditu propter breue,& absoluta conclusionem, tum uero uehementer id,quod opus est oratori, comprobat cot raria re,& exeo,quod dubiu rio est,expedit illud,q uod dubium est ut aut dilui non possi,
aut multo dissicillime possit. MEMBRUM orationis appellatur res breuiter absoluta sine totius sententiae demonstratione,quae denuo alio membro ora tionis excipitu hoc modo.Et inimico proderas .id est unum, quod appella tur membrum: deinde hoc excipiatur oportet ab altero. S amicum laedebas.
Ex duobus membris his haec exornatio potest constare. Sed commodissi ma,& ab lutissima e,quae ex tribus costar, hoc pacito,& inimi O .pderas:& amicum isdebas:& tibi ipsi non consulebas. Item nec resp. constituisti, nec
55쪽
4. AD HERENNIVM amicis prosuisti: nec inimicis restitisti. A RΤiculus dicitur,cu singula tuerba
interuallis distinguent caesa oratioe, hoc modo. Acrimonia,uoce,uultu aduersarios perterruisti. Ite,inimicos luidia,iniuri js, potetia,perfidia se stulisti. In ter huius generis,&illius superioris uehementia hoc interest, quod illud tardius,5 rarius uenit: hoc crebrius,& celerius peruenit. Ita P in illo genere ex reε motione brachia,& cotortione dextrae gladius ad corpus asserri: in hoc autecrebro,& celeri uulnere corpus consauciari uidetur. CONTINUATIO est densia, ia continens frequentatio uerboru cum absolutione sententiaria: ea utemur comodissime tripartito,in sentetia, in cotrario,inconclusione. Insen tentia,hoc pacto.eino multu potest obesse sortuna, qui sibi firmius in uirtute,
si in casu praesidium collocauit. In contrario,hoc modo .nam si quis spei non multum collocarit in casu,quid est, quod ei magnopere casus obesse possit In conclusione,hoc pacto. quod si in eos plurimum sortuna potest,qui suas rationes omncis in casum contuleru t,no sunt omnia comittenda fortunς,ne maognam nimis in nos habeat dominatione. In his tribus generibus ad cotinuationis uim adeo frequentatio est necessaria,ut infirma facultas oratoris uideaotur: nisi sententia,&cotrarium,& collusione frequentibus asserat uerbis. Sed& alias quo* nonnunquam no alienum est,tametsi necesse no est,eloqui res aliquas per huiuscemodi continuationes. Co ΜΡAR appellatur,quod ha het in se inebra orationis: de quibus ante diximus: quae constant ex pari seres numero syllabaru. hoc non de enumeratione nostra fiet, nam id quidem pue rite est: sed tantum asteri usus,& exercitatio facultatis,ut animi quodam nsii par membrum superiori reserri possimus,hoc modo. I n prelio mortem pater oppetebat : domi filius nuptias comparabat: haec omnia graucis casus administrabant. Item, illi, fortuna Micitatem dedit: huic industria uirtutem comparauit. In hoc genere saepe fieri potest,ut no plane par sit numerus syllabarum,& tamen esse uidea tur,si una,aut etiam altera syllaba est alterum breuius: aut si, cum in altero plures stat,in altero longior, aut longiores, plenior, aut Ple niores syllabae erunt: ut longitudo,aut plenitudo harum, multitudinem alteorius assequatur,& exaequet. S IΜI liter cades exornatio dicitur, cum in eadetonstruetione uerborum duo,aut plura sunt uerba, quae similiter risdem callobus efferuntur,hoc modo. Hominem laudas aegentem uirtutis , abundantem felicitatis. Item,cuius omnis in pecunia spes est,eius a sapientia cit animus reo motus. Diligentia comparat diuitias: negligentia corrumpit animum : & tas mela,cum ita uiuit, neminem prae se ducit hominem. sIMI liter desinies est, cum tametsi casus non instant in uerbis,tamen similes exitus sunt hoc pacto. Turpiter audes facere: nequiter studes dicere. tuis inuidiose: delinquis stu, diose loqueris odiose. I tem,aud aeter territas, humiliter placas. Hoc duo genera,quorum alterum in exitus,alterum in casus similitudine uersa tur, iter se ueo hementer coueniunt:& ea re,qui his bene utuntur, plerunq; simul ea collocat
in iisdem partibus orationis.Id hoc pacto facere oportet. Perditisisima ratio est,amore petere, pudorem Ligere diligere forma negligere famam. hic Sc ea uerba, quae casus habent,ad casus similes,& illa, quae non habent, ad similes
exitus ueniunt. ANNO minatio est, cum ad idem uerbum acceditur com
mutatione ius I iterae,aut literarum: aut ad res dissὶ mittis similia uerba accomodatur. Ea multis,&uar is rationibus coficitur, attenuatione, aut coplexioe i
56쪽
m1 uenit. Ex contrario. hic quos homines alea uinciit,eos serro statim uincit. Productione eiu sideliters, hoc modo. huc auiu dulcedo ducit ad auiu. Brevitate eiusde litere hoc modo. hic,tametsi uidet esse honoris cupidus,tame no tantu curia diligit,quald Curia. Addedis literis,hoc pacto. hic sibi posset teperare,nisi amori mallet obteperare. Demedis literis,sic si Ienones laqua leones
uitasset uiis se tradidisset. Trasterendis hieris, sic. Videte iudices utru homini
navo,an vano credere malitis .ite, nolo esse laudator, ne uidear adulator. CS muta dis,hoc modo.deligere oportet,que uelis diligere. Hae sui annominationes,q in literam comutatione,breuitate,autJ duetione,aut trastatione,aut aliquo huiusmodi genere uersiant. Sunt aut aliae,quae no habet ta P pinqua i uerbis similitudine,& tame dissimiles no sunt: abus de generibus unu est huiuo modi. Quid uenia: a sim: quare uenia: que insimulem: cui prosim: que postu te, breui cognoscetis. N1 hic est in quibusda uerbis quaeda similitudo no tam assectanda, ct illae superiores,sed in adhibeda nonuqua. AIterum genus huiuo modi. Demus opera irites, ne oino patres coscripti circuscripti putet . harean nominatio magis accedit ad similitudine,ci illa superior,sed minus, o illae superiores apterea quod no solu addit sed uno tepore demptae quoq; Iste
re sunt. Tertiugenus est,quod uersaξ in casuum commutatione, aut unius, aut plurium nominum. unius nominis,hoc modo. Alexader Macedo sum mo labore animu ad uirtutes a pueritia eo firmauit. Alexadri uirtutes p orbe teres ci aude,& gloria uulgatae sunt. Alexadru ocs maxime metuerunt,item plurimu dilexerui. Alexadro si vita data longior esset,Oceanu Macedonum gloria traseolasset. Varie hic unu nomen in comutatione casuum uolutatum est. Plura nomina casibus comutatis .hoc modo facient an nominatione.Tiberium Gracchu rem p.administrate indigna Phibuit nex diutius in ea comorari.C.Graccho similiter occisio oblata est,qus uiru reip. amatissimu subito desinu ciuitatis eripuit. Saturninu fide captu,malom perfidia per scelus uita prisDauit. Tus o Druse sanguis domesticos parietes,& uultum paretis aspersit. Sulpitio cui paulo ante omnia concedebant,eu breui spatio no modo uiuere, sed etia sepeliri .phibuerunt. Hec tria genera Fxima exornationu,quom unuin similiter cadetibus alterv in similiter desinetibus uerbis,teritu ian nominationibus positu est perraro sumenda sut,cum in ueritate dicemus, propterea quod non hec uidentur reperiri posse sine elaboratione, AI opere consumptione. Eiusmodi autem studia ad delectationem, si ad ueritatem uidentur accommodatiora. Quare fides,& grauitas,& seueritas oratoria minuitur his exoronationibus frequenter collocatis,& no modo tollitur auctoritas dicendi, sed
ostenditur quoq; in eiusmodi oratione auditor, propterea quod est in his Ieopos,& festiuitas,non dignitas, neq; pulchritudo. Quare, quς sunt ampIa, &pulchra,diu placere possunt: qus lepida, & concinna, cito iacietate assiciunt aurium sensum fastidiosissimum. Quo modo igitur, si crebro his generibus
utemur, puerili uidebimur elocutione delectari,ita si raro has iter seremus exstornationes,& in cauia tota uarie dispergemus, commode luminibus distin ctis illustrabimus oratione. SVBI ECTI Oe, cu iterrogamus ab sarios,au i qrimus ipsi,ad ab illis,aut ad cotra nos dici possit. Deide sub imus id
qddici oportet,aut qd no oportet,aut nobis adiumeto suture sit aut ostiirurii
57쪽
ΑD HERENNIUM illiseeotrario,hoc modo. Qusro igit, unde iste tam pecuniosus factus sit:amptu patrimoniu relictu est: at patris bona venieriit, hereditas aliqua obuenit: no potest dici,sed etia i necessariis omnibus exheredatus est. Praemiu alique x lite,aut iudicio cepit: no modo id no secit,sed etia insuper ipse gradi spon sone uicitus est. Ergo si his rationibus locupletatus no est,sicut oes uidetis,aut isti domi nalcit auru,aut unde licitu no est,pecunias accepit. Ite, Sepe Iudices animaduerti,multos aliqua ex honesta re, qua ne inimici quide criminari posisint, sibi presidiu petere: quom nihil potest aduerserius facere. na,utrum ad patris eius uirtute cofugiet Pateu uos iurati capite danastis.an ad sua reuertet anotiqua uita,alicubi honeste tractata nam hic quidem ante oculos uestros quoν modo uixerit,stitis ocs. an cognatos suos enumerabit, quibus uos coueniat comoueri at hi quide nulli sunt.amicos proferetrat nemo est, qui sibi no putet turpe,istius amicum nominari. I te,credo inimicuique nocete putabas,in iudicium adduxistic no,na indenatu necast l. leges,quae id facere .phibent, ueritus es rat ne scriptas quide iudicasti.cu ipse te ueteris amicitiae comonefacerer, coν motus es at nihilo minus, sed etiam studiosius occidisti. quid,cu tibi pueri ad pedes uolutarctur,misericordia motus escat eom patre crudelis Rme sepultura quoq; prohibuisti. Multu inest acrimoniae,& grauitatis in hac exornatione, Opterea quod,cu quesitu est,quid oporteat, Bbricitur id no esse iactu: quare facillime fit ut augeat indignitas negor 3. Exeodegenere,ut ad nostra quolpsona reseramus subie stione,sic. Na quid me facere coveniret,cu a lata mulstitudine Galloru circused rer an dimicare at cum parua manu tum prodiremus,locu quoq; inimiciis mu habebamus. Sederem i castris et at neq; subsidisum,quod expectare,habebamus: neq; erat, quo uitam produceremus.Castra relinquere at obsidebamur. Vitam militu negligerem alea uidebar eos accepisse coditione,ut quoad possem,incolumes patriae, & parentibus conseruas rem. Hostium coditionem repudiarem rat salus antiquior est militum, u imo pedimentorum. Huiusmodico sequuntur idet idem subiectiones,ut ex omnishus ostendi uideatur,nihil potius, si quod Distum si t, faciund u fuisse. C R A.
DAT I Ο est,inquano ante ad colequens uerbum destenditur, v ad superious coscensum est, hoc modo. Nam qus reliqua spes manet libertatis,si illis,&
quod libet,licet:& quod sicet possut: de quod possunt,audent: Sc quod auo
dent, faciunt:& quod faciunt,uobis molestum non est. Item non sensi hoc de non suasi,neque suasi: S non ipse statim facere coepi,neque facere coepi:&no perfeci,neque perfeci :& non probaui. item Africano industria uirtutem, uirtus gloria,gloriae mulos comparauit. Item imperium Grecie fuit apud Athenientes: Atheniensium potiti sunt Spartiatae. Spartiatas superauere Theba ni: Thebanos Macedones uicerunt: qui ad imperium Grecic breui tempore adiunxerunt A siam bello subactam. Habet in se quendam leporem superio ris cuiusq tre crebra repetitio uerbi, quae propria est huius exornationis. D EO FINITIO est, quae rei alicuius proprias amplectitur potestates breuioter , & ab Elute , hoc modo. Maiestas reipub. est, in qua continetur disgnitas,& amplitudo ciuitatis. Item, iniuriae sunt, quae aut pulsatione corosus, aut 'nuitio aures, aut aliqua turpitudine uitam cuiuspiam uiolantatem, non est ista diligentia, sed auaritia,eo quod diligentia est accurata cono seruatio suoru ,auaritia iniuriosa appetitio alienoru. Item,no e ista sertitudo.
58쪽
sed temeritas, Ppterea quod sortitudo est cotem pilo laboris,& periculi cumrone utilitatis,& copen latioecomodolin temeritas est,cuincosiderata Iabo
ru perpessione gladiatoria periculoRr susceptio. Haec igit comoda putat ex ornatio,quod oem rei cuiuspiabim,& potestate ita dilucide Oponit,& breuiter explicat, ut neo pluribus uerbis oportuisse dici uideatur: nem lucidius potuisse dici putetur. T R AN sitio uocatur,quae,cum ostendit breuiter, quod dis Ru sit, Pponit item breui,quod cosequat,hoc modo. In patria cuiusimodi fuerit habetis: nuc in paretes qualis extiterit cosiderate. I tem, mea in istum beo nescia cognoscitis: nuc quomodo iste mihi gratia retulerit, accipite. Pro Mithaec aliquatu exornatio ad duas res.na&addixeritico monet,& ad reliquucoparat auditore. C o Rrectio est,' tollit id,quod dictu est,& pro eo id, q dmagis idoneu uidet reponit,hoc padio. uod si iste suos hospites rogasset Dino innuisset modo, hoc facile perfici post ei. I trina postqua isti uicerui, atq; adeo uicti sunt,eam quomodo uictoria appellem,quae uictoribus plus calamitatis, i boni dederit O' uirtutis comes luidia,quae bonos insequeris plerum,
immo adeo in se staris .co mouetur hcc genere animus auditoris. res enim communi uerbo elata intumodo dissita uidetur: ea post ipsius oratoris correetione magis idonea fit pro nutiatione. No igitur satius eiiet,dicet aliquis,ab initio. Presertim cu scribas,adoptimu,&electissimum uerbu deuenire Est cum noest satius,sico mutatio uerbi id erit demostratura,eiusmodi re esse ut cir ea comuni uerbo appellaris,leuius dixisse uidearis cu ad eleetius uerbu accedas, istsigniorem rem iacias,quod si cotinuo uenisses ad id uerbum,nec re nec uerbi gratia animaduersa esset. o C C V patio est,cu dicimus nos praeterire,aut noscire,aut nolle dicere id quod tuc maxime dicimus, hoc modo. Na de pueritia quidem tua,quam tu omni intemperantiae addixisti,dicere, si hoc lepus idoneum putare: nunc consulto relinquo,& illud prstereo,quod rei militaris te inoseequentem tradidisti. Deinde,quod iniuriarum satis secisti L. Labeoni,nihil ad rem pertinere puto. horum nihil dico,reuertor ad illud de quo iudicium e. Item,non dico te ab sociis pecunias accepisse: non sum in eo occupatus, quod
ciuitates ,regna, domos omnium depeculatus es: serta, rapinas omnes tuas omitto. Haec utilis est exornatio,si aut rem,quam non pertineat atqs ostendere, occulte admonuisse prodest,aut si Iongum est, aut ignobile, aut planum, aut non potest fieri aut facile potest reprehendi,ut utilius sit occulte sectile suo spicionem, si huiusmodi intendisse orationem,quae redarguatur. D I SIV Noetio est cum eoIsr,de quibus dicimus,aut utruq3,aut unu quod cly certo con lustditur uerbo,sic. Populus R. Numantiam deleuit,Carthaginem sustulit,Corithum disiecit, Fregellas euertit. Nihil numatinis uires corporis auxiliatς sui: nihil Carthaginietibus scientia rei militaris adiumento fuit: nihil Corinthris erudita calliditas prssid a tulit: nihil Fregellanis morum,&sermonis societas
opitulata est. Ite,formae dignitas aut morbo deflorescit, aut uetustate extino guit Hic utrui, Sc in superiore exemplo unaquamq; rem certo uerbo cocludi videmus. C o N iunctio e sit,cu interpositione uerbi,& superiores oratiois partes coprehenduntur,& inseriores,hoc modo. formae dignitas aut morbo deflorescit,aut uetustate. AD IV N ctio est,cu uerbum,quo res comprehenditur, non interponimus, sed aut primum, aut postremia collocamus. Primuhoc pacto.deflorescit formae dignitas aut morbo,aut uetustate. Postreinu sic.
59쪽
43 AD HERENNIVM aut morbo,aut ue tu state forme dignitas deflorescit. Ad semustate disiuistio eapposita.quare rarius utemur ea, ne satietate pariat. Ad breuitatem coiuctio. quare sepius adhibenda est: hs tres exornationes de simplici genere manant. COND Uplicatio est,curo ne amplificationis aut comiserationis,eiusde uni/us,aut pluriu uerboIu iteratio,hoc modo.Tumultus C. Gracchi tumultus domesticos,& intestinos coparat. I te comotus no es,cu tibi mater pedes ampleoxareξ,no es comotus. I te,nuc etia audes in horu cospectium uenire .pditor paΦtriarc*ditor inqua patriae uenire audes i hora cospeetu Vehemeter auditos re comouet eiusde redintegratio uerbi,& uulnus maius essicit in cotrario cause: quasi aliquod telu kpius perueniat in eade parte corporis. I N T E Rpretatio est,quae no iteras ide reditegrat uerbu,sed id comutat,quod positu e,alio uerbo.quod idem ualeat,hoc modo. Repu. radicitus euertisti ciuitatem landitus deiecisti. Ite, patre nefarie uerberasti, parenti manus scelerate intulisti. Necesse est eius, q audit animu comoueri: cu grauitas prioris diciti renouat itero pretatioe uerbORr. CoΜΜVtatio eit,cum duae sentctiar iter se discrepares extra siectio e ita emerunt,ut ar priore posterio cotraria priori P ficiscat,hoc modo. Esse oportet,ut uiuas: no uiuere,ut edas. Ito,ea re poemata no facio, cla cuiusmodi uolo, no possu: cuiusmodi pomu,nolo. Ite,cj de illo diculur dici non
possut fidici possunt, no dicite. Ire,si poema,loqucs pictura e picitura, tacitu poema debet esse. I te, qa stultus es,ea re taces: no i ii, quia taces,ea re stultus es. No potest dici quin comode fiat,cucotrarie sentetiae tralsatioe uerba quo*co uertatur. Plura subiecimus excpia,ut, quonia dimicile est hoc genus exornationis tuentu: dilucidueiset,ut cu bene elictitellecitu,facilius in dicendo inueonireε. Ρ Ε Rmissio est,cu ostedimus in dicendo nos aliqua rem tota tradere,&co cedere alicuius uolutati, sic. Quonia Oibus ereptis, solum mihi superestanismus,& corpus : hec ipla,quae mihi de multis sola relicta sunt, uobis,& uestraeco dono potestati. Vos me,quo pacto uobis uidet,utamini,atq; abutamini, licebit: impune in me,quidquid liber,statuite: dicite,ati obteperabo. Hoc genus,tametsi alias quot nonunqua tracta du est,tamen ad misericordia comouenda uehemetissime est accomodatu. D V BI tatio est,cu quaerere uidet oraΦtor,u tru de duobus pol ius,aut quid de pluribus potissimu dicat, hoc modo.
Obiit eo tepore plurimu rei p.Coss. siue stultitia,sive malitia dicere oportet. siue utru*. Ite,tu istud ausius es dicere homo omnium ortaliu quaero quo nate digno moribus tuis appelle nomine. E X P Editio est,cu rationibus copluoribus enumeratis, quibus aliqua res aut fieri,aut no fieri potuerit, tere tollu tur, una reliquitur,quanos intcdimus hoc modo. Necesse est,cuco stet istum nostrusendu fuisse ostendas te aut uacuu possedisse,aut usu tuum fecisse, aut emisse,aut hereditate tibi uenisse. Vacuu,cu ego adessem,possidere no potuis sti.Tuu usii secisse etianum no potes .Emptio nulla prosertur. Hereditate tibi me uiuo mea pecunia uenire no potuit. Relinquit ergo,ut me ui de meo sudo deieceris. Haec exornatio plurimu iuvabit cote sturales argumentationes, sed no erit laqua in plerisi,ur,cu uelimus,ea possimus uti na facere id non poterimus,nisi nobis ipsa negoti l natura dabit facultate. D I S solutio est, i coniuno vitionibus uerbo ire e medio sublatis, separatis plibus estertur,hoc modo. Geremore parcti: pare cognatis: obse ire amicis: obtopera legibus. I te,descede i integra defensione, noli quid qua recusare: da leruos in quaestionem .stude ueruinuenire.
60쪽
inuenire.Hoc genus & acrimonia habet,& uehementissim uest,& ad breuitate accomodatu. P R AE cisio est,cu dictis abusda, liquii,quod coeptu edici. relinquit iii audientiu iudiciu,sic. Mihi recu Pcertatio no e , ideo qd populus
R.me: nolo dicere,necui sorte arrogans uidear: te aute saepe ignominia dignuputauit. Ite,tu ista nuc audes dicere,qui nuper aliene domui no ausim dicere, ne,cu te digna dixero,me indignu quippia dixisse uidear. hic atrocior tacita suspicio, si diserta explanatio iactaeit. Co clusio est,quae breui argumentatione ex iis,q ante dicta sunt,aut facta,coficit id, quod necessario colequatur, hoc modo. Quod si Danais datu erat oraculu, no posse capi Troia sine Philoctetae sagittis,heaute nihil aliud fecerur,nisi Alexadru perculerunt: hune ex tinguere, id nimir si capi fuit Troia. Restat etia dece exornationes uerborum, quas iccirco no vage dispersimus,sed a su Pioribus separauimus, quod omnes
in uno genere post tae sui. Na ea Is: Omniu hoc propriu est,ut ab u litata uerbo rupotestate recedat,at* in alia rationem cu quada uenustate oratio coserat. de quibus exornationibus nominatio eii prima,quae nos admonet, ut cui rei nomen aut no sit,aut satis idoneu no sit,ea nosmet idoneo uerbo nominemus aut imitationis,aut significationis causa. Imitatio is,hoc modo: ut maiores rudere,& vagire,& mugire,& murmurare,dc sibilare appellauerui. Significands rei causa sic. Postqua iltei rem p.secit impetu, fragor ciuitatis i primis e austditus: hoc genere raro ei utcdu,ne noui uerbiai siduitas odiu pariat : sed si comode us eo utat,& raro no modo no offendet nouitate, sed etiam exornabit oratione. P R Onominatio est,q sicuri cognomie quoda extraneo demolirat id qd suo note appellari no potest: ut, sias,cu loquat de Graccitis,at no Asrio cani nepotes, inquiet,isti ut modi sueriit. Ite siquis de aduersario dicat. Videte nuciiquit, iudices,qucadmodu me Plagiosippus iste tractarit. hoc pacto non inornate poterimus 8c in laudado,& i lededo, au t i corpore,aut in animo,aut
in extraneis rebus dicere,sicuti cognomen,quod pro certo note collocamus.
D E N O minatio est,q as Spinquis,&finitimis rebus trahit oratione,qua possit itelligi res, i no suo uocabulo sit appellata. Id aut ab inuctore coficit, ut siquis de Tarpeio loques,eu Capitolinii nominer,aut ab in ueto,ut siquis pro Libero uinu, pro Cerere frugem appellet: aut ab iitrumento dominum, ut siquis Macedonas appellarit hoc modo. No tam cito saris. Greciapotitae suci aut ide Gallos significas dicat,nec ra facile ex I talia materis tran salpina depulsa est: aut id,quod fit ab eo,cl facit,ut siquis cu bello uelit ostendere aliud queo pia secis Ie,dicat. Mars istud necessario te facere coegit: aut si,quod iacit,ab eo, quod fit, utcu desidiosam arte dicemus,quia desidio ios facit,& frigus pigru.ua pigros iacit. Abeo,quod cotinet id,quod cotinet,hoc modo denominabitur. Armis Italia n6 potest uinci, nec Grecia disciplinis. na hic pro Graecis,&Italis si cotinent, notata fiant. Ab eo, quod cotinet,id,quod cotinet,ut si9s auru,uel argeiu,aut ebur nominet,cudiuitias uelit nominare. Haris omni u de
nominationii magis i pcipicdo diuisio, u i quae redo diffcilis inuetio est, ideo quod plena cosuetudo eli no modo poetarii,& oratorii,sed etiam quotidiani sermonis huiusmodi denominationii. CIRC VITIO est oratio rem simplice assupta circu scribens elocutione,hoc pacto. Scipionis .puidentia Cartha pinis opes fregit.na hic nisi ornadi ratio quaedam ei set habita,Scipio potuit,&Cartha o simpliciter appellari. T RAN S gressio est,quae uerbolu perturbat