장음표시 사용
341쪽
Μ. T V L L I Iessecta sitiat.Voluntaria, quae consilio. Quae autem fortuna uel ignorata, uellioluntaria . Nam iacere telum uoluntatis eis. serire quem nolueris, fortunae. Ex quo aries ille subiicitur in uestris actionibus . si telum manu fugit, magis qua m iecit. Cadunt in ignorationem,atque in imprudentiam perturbationes animi quanqua sint uoluntariae,obiurgatione enim,& admonitione deinciuntur,tamen habent tantos motus,ut ea, que uoluntaria sunt aut necessaria interdum aut certe ignorata uideatur1Toto ivitur loco catasarum explicato, ex eaorum disserentia in magnis quidem caulls uel oratorum, uel philosophorumma Sina araumentorum suppetit copia. In uestris autem si non uberioriat for
lasse iustiliori priuata enim iudicia maximarum quidem rerum in iuriscon νsultorum mihi uidentur esse prudentia: Nam Sc adsent multum,& adhiben. tur in consilio, & patronis diligentibus ad eorum prudentiam cosugientibus hastas ministrant. I n omnibus igitur iis iudici js, in quibus, ex fide bona, est additum ubi uero etiam ut inter honos bene agi oportet, in primis Q in arbistrio rei uxoriae,in quo est,quid aequius, melius, parati esse debent. I ssi doIum malum,illi fidem bonam, illi aequum bonum illi quid socium socio,quid eum,
. qui negotia aliena curasset, ei, cuius ea negotia fuissent, quid eum, qui man νdasset, eum ue, cui mandatum esset alterum alteri praestare oporteret, quid uirum uxori, quid uxorem uiro tradiderunt. Licebit igitur diligenter cognistis arς umentorum Iocis, non modo oratoribus, & nhilosophis, sed iuris etiνam peritis copiose de consultationibus sitis disputare. Coniunctus huic causa rum loco locus ille AF, cui esticitur ex causis: Ut enim causa effectum indicat sic quod essed tam est quae fuerit causa , demonstrat: hic locus suppeditare soν let oratoribus.& Doetis saepe etiam obilosophisaed ns cui ornate, copiose loqui possunt mirabile copiam dicendi cum denuntiant. quid ex quam re sit
futurum Caularum enim cognitio cognitionem euentorum faciti uelicuus est comvarationis locus cuius genus,& exemplum supra positum est, ut celestrorum, nunc explicanda tra statio est Comparantur igitur ea, quae aut maiora aut minora,aut paria dicuntur. in suibus spectantur haec,riumerus,species, Dis quaeda etiam ad res aliquas asseditio,Numero sic comparabuntur,ut plura
Eona paucioribus bonis anteponantur , pauciora mala, malis pluribus, diu turniora bona,breuioribus,longe,& late Peruagata angustis, ex quibus Pluinra bona propagentur,qusi plures imitentur,& faciah Specie autem compa rantur,ut anteponantur,quae propter se expetenda sunt iis,qus propter aliud,& ut innata,ati insita,assumptis Sc aduentitiis, integra,contaminatis,iucun da, minus iucundis,honesta,ipsis etiam utilibus, procliuia,laboriosis,necessestria,non necessar is,sua,alienis,rara,vulgaribus, desiderabilia, rjs, quibus facio
Iecarere possis,persecta,inchoatis,tota partibus, ratione utentia, rationis exopertibus uoluntaria,necessari js,animata,inanimatis, naturalia, non naturalisbus artificiosa, non artificiosis, Vis autem in comparatione sic cernitur,eso ficiens causa grauior, quam non essiciens, quae se ipsis contenta sent meliora. quam quae egent ali js,quae in nostra,quam que in aliorum potestate sunt, staobilia, incertis, quae eripi non possunt, i js, quae possunt, Assectio autem ad res aliquas est huiusmodi. principum comoda maiora,quim reliquorum, itemssi quae iucundiora, quae pluribus probata, quae ab optimo quoque laudata. Atque ut haec in comparatione meliora, sic deteriora quae iis sunt contraria. Parium
342쪽
,Parium autem comparatio nec elationem habet, nec submissonem, est enim aequalis. Multa autem sunt,quae equat ita te ipse comparantur, qus ita serὰ concluduntur. Si consilio iuuare ciues,& auxilio, equa in laude ponendum est, pari gloria debent esse ii,qui consulunt,et 3,qui defendunt,at quod primum est, sequitur igitur. Persecta est omnis argumetorum inueniedorum Preceptio ut cum prosectus sis a definitione,ὰ partitione,il notatione,2 coniugatis, a geonere, i sorma, a similitudine, a disserentia, a contrari js, ab adiunctis, a consoquela tibus ab antecedentibus,st repugnantibus,t causis, ab effectis, i compastratione maiorum,minorum,parium,nulla praeterea sedes argumenti qufrenoda sit. Sed quoniam ita i principio divisimus, ut alios Iocos diceremus in eo 'ipso,de quo ambigitur, herere,de quibus satis est dictium, alios assumi extrinsecus de ris pauca dicamus, & si ea nihil omnino ad uel tras disputationes per tinent, sed tamen totam rem perficiamus, quandoquidem coepimus : Neque enim tu is es, quem nihil nisi ius ciuile delectet, & quoniam ad te haec ita scri
huntur, ut etiam in aliorum manus sint uentura, detur opera, ut quam pluriamum rjs,quos recta studia delectant, prodesse possi inus, HAEC erilo argumentatio,quae dicitur artis expers,in testimonio post ta ETestimonium auocem nunc dicimus omne, Quod ab aliuua externa re sumitur ad faciendum sodem, Persina autem non qualiscun* est testimonii Pondus habet . ad fidem
enim laciendam auctoritas Quaeritur; Sed auctoritatem aut natura , aut temppus asteri,Nature auctoritas in uirtute inest maximei In temnore autem multa ni Que asterant auctoritatem in zenium,VeS,aetas, riuria. arS. Usius, ne cessitas,concursio etiam nonnunquam rerum fortuitarum: Nam S ingenio
sos,& opulentos, & statis spatio probatos, di znos Quibus credatur. putant,no recte forta isse,sed uulgi opinio mutari uix potest ad eam m omnia dirietur. re qui iudicat, S Qui exiit imant: Qui enim rebus his Quas dixi, excellunt pia
Dirtute uidentur excellere . Sed rcliquis quoq; rebus, quas modo enumeraui, ciet in ins nulla species uirtutis est, tamen interdum cOsrmatur fides,si aut arsqusdam adhibetur, magna enim est uis ad persuadcdum scientiae aut usus, plexunq; cnim creditur 's,qui experti sunt. Facit etiam necessitas fidem. que cum a cor eoribus tum ab animis nascitur: na& uerberibus tormetis igni satigati. Que dic ut ea uidetur ueritas ipsa dicere: et oue a perturbationibus animi sunt dolore,cupiditate, iracundia, metu,quia necestitatis uim habent asserui auctoritatem, Sc fidem Cuius etiam generis illa sunt, ex Quibus uerum nonnunquainuenitur, pueritia. mnus imprudentia, uinolentia,iniania: nam Sc pueri seope indicauertit aliquid ,ad quod pertineret ignari,& per somnum, uinum, in νsaniam,multa ispe patefacta sunt. Multi etiam in res odiosas imprudentes insciderunt,ut Stalerio nuper accidit. O ui ea locutus est bonis uiris iubauscultantibus pariete internosito. quibus Datefactis in iudiciumssi prolatis. rei capitaolis iure damnatus est. Huic simile quiddam de Lacedςmonio Pauiania accepi Haus. Concursio autem fortuitorum talis est, ut si interuetum est casu, cum aut ageretur aliquid quod proserendii non esset,aut diceretur. In hoc genere etiailla est in Palamedem coniectia suspicionum proditionis multitudo,quod ge
nus refutare interdum ueritas uix potest. Huius etiam generis est Lma uulgi quoddam multitudinis testimoniumio ue autem uirtute fidem iaciunt,ea bio partita sunt,Ex quibus alterum natura ualet, alterum industria: deoruin enim
343쪽
uirtus. natura excelsit, hominum autem industria. Diuma haec se, emi testis monia, Primum orationis oracula enim ex eo ipso appellata sunt, quod inest in siis deorum oratio. Deinde rerum, in quibus insunt quasi quedam opera diuina primum ipse mundus,eiust omnis ordo,& ornatus,deinceps aerei uolatus auium, atque cantUs,deinde eiusdem aeris sonitus,& ardores,multarum. rerum in terra portenta atque etiam per exta inuenta presensio. a dormientio
hus quoque multa significata uisis quibus ex locis sumi interdum solent ad fisedem sectedam testimonia deorum. In homine uirtutis opinio ualet plurimu: opinio autem est non modo eos uirtutem habere, qui habeant, sed eos etiam,
qui habere uideantur. I taque quos ingenio quos doctrina,quos studio prsditos uident,quorum uitam constantem,& probatam,ut Catonis, Lelii, Scio Pionis, aliorum i plurium, rentur eos esse, quales se ipsi uelint dNec solum eos censent tales esse,qui in honoribus populi,atque in repu. uersantur. sed Scoratores,& philosophos 5c poetas.& historicos,ex quorum S dictis,& scriptis saepe auctoritas petitur ad saciendam fidem , ΕΥ Ρ o sitis omnibus arogumentandi ocis,illud primum intelligendum est, nec ullam esse disputatio
nem,inquam non aliquis locus incurrat, nec sere omnes locos incidere in om
Hem questionem,SI quibusdam qusstionibus alios, quibusdam esse alios apotiores locos. Quaestionum duo sunt genera alterum infinitum, alterum deo finitum. Definitum est quod ὐποθειmgreci,nos causam. Infinitum, quod θει illi appellant,nos propositum possumus nominare. Causa certis personis, Ioocis, emporibus,actionibus, negoti js cernitur, aut in omnibus,aut in pleri sique eorum. Propositum autem in aliquo eorum,aut in pluribus, nec tamen in ma
ximis. Itaque propositum pars cauta est. Sed omnis qusstio, earum aliqua de
re est,quibus causae continentur,aut una,aut pluribus, aut nonnunquam Om
ni busto uaestionum autem, o uacunnue de re sint, duo sunt genera, unum coognitionis . alterum actionis. Cognitionis sunt hae, quarum sinis est scientia, ut si queratur a natura ne ius profectum sit,an ab aliqua quasi condicione hostminum,& pactione. Actionis autem huiusmodi exempla sunt. Sit ne sapietis ad remp. accedere. Cognitionis nupstiones tripartite sunt :cu an sit, aut quid sit,aut quale sit qurritur: horum primum coniectura: iecudum definitione: tertium iuris, & iniuriae distinctione explicatur. Coniecturae ratio in quatuor partes distributa est: quarum una est,cum qusritur sit ne aliquid: Altera, uno de ortum sit: Tertia,quae id causa essecerit: Quarta, in qua de mutatione rei,
qusritur. Sit nec ne sit: ecquidnam honestum sit, ecquid aequum: re uera,anhsc tantum in opinione sint: Unde autem sit ortii,ut cum quaeritur natura,an doctrina possit effici uirtus. Causa autem est ciens sic, ut cum queritur, quibus rebus eloquetia essiciatur. De commutatione sic, possit ne eloquentia mutastione aliqua conuerti in infantiam. Cum autem quid sit queritur,notio explicanda est, & proprietas,& diuisio, 8c partitio. haec enim sunt definitioniato tributa,additur etiam descriptio, quam greci χαροτηρου uocant. Notio sic queritur, sit ne id squum, quod es, qui plus potest utile est. Proprietas sic,in hoominem ne se Ium cadat,an etiam in beluas egritudo. Divisio, & eodem pacto partitio sic. Tria ne genera bonorum sint. Vescriptio, qualis sit auarus, quastis assentator, cetera eiusdem generis, in quibus natura,&uita describis tur. Cum autem Queritur quale quid sit,aut simpliciter ciussi tu aut compast
344쪽
rate, Simpliciter, expetenda ne sit gloria. Comparate, praeponenda ne sit diuitris gloria. Simplicium tria genera sunt, de expetendo, fugiendoq; , de aequo, dc iniquo, de honesto, S turpi. Comparationum autem duo, unum de eodem, S alio,alterum de maiore,& minore. De expetendo, & fugiendo huiusmodi. Si expetendae diuitiae,si fugienda paupertas. De aequo, & iniquo. aequum ne sit ulcisci i quocunque iniuriam aceperis. De honesto,& turpi.hosnestum, e sit pro patria mori. Ex altero autem genere quod erat bipartitum unum est de eodem,S alio,ut si queratur,quid intersit inter amicum, S assentatorem,reyem,S tyrannum. Alterum de maiore, & minore, ut si quaeratur, eloquentia ne pluris sit, an iuris ciuilis scientia, De cognitionis uuaestionibus hactenus, Actionis reliquae sunt, quarum duo stini genera, unum ad ossicio um,alterum ad motum animi gignedum,uel sedandum. plane ue tollendum. Ad ossicium sic.ut cum quaeritur suscipiendi ne sint liberii Ad mouendos antomos,tum fiunt cos ortationes ad defendendam rempti. ad gloriam, Scad laudem, quo ex genere sunt querelae, incitationes, miserationesi flebiles, missusq; oratio,cum iracundiam restinguens,lum metum eriniens, tum exultariorem laetitiam comprimens, tum aegritudinem abstergens: haec cum in Propost stis Quaeitionibus venera sint eadem in causas transferuntur. Loci autem, Qui
ad quasque quaestiones accomodati sunt deinceps est uidendum: Omnes illiquiae ad plerasque, sed atri ad alias ut dixi aptiores, Ad coniceturam igitur
maxime apta, quae ex causis, quae ex eflectis, uuae ex coniundiis sumi possitnt.
Ad des nitionem autem pertinet ratio A scientia definiendi. atque huic geneori ianitimum est illud, quod appellari de eodem, & altero diximus, quod geonus forma quaedam definitionis est: Si enim Quaeratur, idem ne sit nertinacia.
et perseuerantia,defini tionibus iudicandum est, Loci autem couenierit in eius Reneris quaestiqnem consequentes, antecedentes, repugnantes, adiunctis elisam duobus iis,qui sumuntur ex causis, S eflectis. Nam si hane rem illa sequio tur, banc autem non sequitur, aut si huic rei illa antecedit huic non antecedit. aut si huic rei repugnat, illi non repugnat, aut si huius rei haec, illius alia causa est, aut si ex alio hoc, ex alio illud estedium est, ex quovis horum, id, de quo quaeritur idem ne an aliud sit,inueniri potest. Ad tertium genus Quaestionis.
in quo quale sit quaeritur,in comparationem ea cadui nus paulo ante in como parationis loco enumerata sunt. I n illud autem genus in quo de quo expetenodo fugiendoq; Quaeritur adhibentur ea, quae sunt auranimi, aut cornoris,aut externa uel commoda uel incommoda: I tem* cum dehonesto. turpissi quota istur ad animi bona uel mala omnis oratio dirigenda est. Cum aute de aequo,& iniquo disseritur, aequitatis Ioci colliguntur: si cernuntur bipartito, & nao tura,& instituto: Natura partis habet duas,tuitionem sui,& ulciscedi ius. Inostitutio autem aequitatis tripartita est. Vna pars legitima est, altera conuetis, tertia moris uetustate confirmata, Atque etiam equitas tripartita dicitur esse. Vna ad superos deos,altera ad manes tertia ad homines pertinere, P rima pietas, secunda salici iras,tertia iustitia, aut aequitas nominatur. De proponto saν iis multa ,deinceps de caula pauciora dicenda sunt. Pleraque enim sunt ei cum proposito communia, Tria sunt tetitur genera caularum, iudicii, deliberatioonis,laudationis .Quarum fines ipsi declarant. quibus utendum locis sit: Nam iudicia finis est ius ex quo etia nomen Iuris autem narres tum ex Positae, cum
345쪽
34Σ Μ. T. CICERONI s TOPICA aequitatisi Delibera di finis utilitas,cuius eae partes, quae modo expositae rerii expetendarum, Laudationis finis honeltas, de qua item ellante dictum. Sed definitae quaestiones a suis quaeq; locis quasi propriis instituuntur, in acculaotionem de sensionem Φ partiis,in quibus existunt l, genera,ut accusator Dersonam arguat facti , defensor aliquid op nonat de tribus. aut non esse si stum. aut si si uehum alliud eius iacti nomen esse.aut iure esse saehum . Ita* aut in fi/cialis,aut coniecturalis prima appelletur definitiva altera,tertia quavis molesitum nomen hoc sit iuridicialis uocetur. Harum causarum propria argumenstra ex ηs sumpta locis, quos exposuimus, in praeceptis oratoriis explicata sunt.
Besutatio autem accusationis,in qua est depulsio criminis que graece F di citur,latine appelletur itatus, in quo primu insistit quasi ad repugnadum congressia de sensio. Atque etiam in deliberationibus,et laudationibus 'demeri thunt i atus. Nam Sc neSantur sepe ea sutura, quae ab aliquo in sententia die a sunt fore si aut omnino fieri no possint,aut si ne summa dissicultate no possint.
In qua argumentatione status coniec turalis existit. At cum aliquid de utilitate,honestate,aequitate disseritur,dei ηs rebus,quae his sunt contrariae, in curo runt status aut iuris,aut nominis: quod idem c5tingit in laudationibus: nam aut negari potest id faelum este,quod laudetur, aut no eo nomine assiciedum, quo laudator assecerit,aut omnino non esse laudabile,quod non recte, no iure laetum sit. Quibus omnibus generibus ullis est nimis impudenter Caesar contra Catonem me u. Sed quae ex statu contentio eiscitur,eam gracciκρινομου uocant. mihi placet id quonia quidem ad te scribo, qua de re agitur,uocari. Quisbus autem hoc qua de re agitur,continetur,haec continetia uocentur quasi fir
mamenta defensionis.Quibus sublatis defensio nulla sit, Sed quoniam lege firmius in controuersiis disceptandis esse nihil debet, danda est opera, ut legem adjutricem et testem adhibeamus. I ri qua re at 3 quasi status existunt noui, sed appellent legitims disceptationes: Tum.n.defenditur no id lege dicere, quod aduersarius uelit,sed aliud : id aut contingit,cum scriptum ambiguit sit,ut duae disserentes sententiae accio possint Tum opponitur scripto. uoluntas scriptoris,ut queratur, uerba ne plus.an sententia ualere debeati Tum leai lex contraria affertur. I ta sunt tria genera quae controuersiam in omni scripto sacere possunt ambiguum discrepantia scripti,& uoluntatis,scripta contraria. Iam hoc Derspicuum es no magis in legibus uuam in testamentis, in stipulationibus. in relicuis rebus: que ex scripto aguntur posse controuersias easdem existere. Horu tractationes in alias libris explicantur. Nec solii perpetuae actiones, sed etiam partes orationis nidem locis adiuuatur,partim proprias, partim comuonibus ut in principiis abus ut benevoli,ut dociles,ut attenti sint, qui audiant,
essici edum est orooriis locis. Item p narrationes ut ad suos fines foectet destut planae sint,ut breues,ut euidentes ut credibiles. ut moratae, ut cu dianitate: quae quanqua in tota oratione esse debent,magis tamen sunt propria narranodi. Quae aut consequitur narratione fides. ea persuadedo Quonia efficitur,qiuad perlii adendit oci maxime ualeant dic tu est in ηs, in quibus de omni rati ne dicendiiPeroratio aut SI alia qusdam habet,& maxime amplificationem, cuius essectius is debet este ut aut perturbentur animi, aut tranquillentur: Sc si ita iam a flectitante sunt ut augeat eoru motus, aut sedet oratio. Huic generi, in
quo & misericordia.& iracundia.& odiu,& inuidia. Sc cetere animi aflecticiones
346쪽
ORATORIAE PARTITIO NEs 3 snes perturbantur praecepta suppeditantur aliis in libris,quos poteris mecum Iezere,cum uoles. Ad id aut, Quod te uelle senseram, cumulate satisfactum esse debet uoluntati tus: Nam,ne praeterirem aliquid quod ad argumentu in omo Gni ratione reperiendum pertinerer,plura quam i te desiderata erant, sium complexus, fecit quod tam liberales uenditores solent,ut cu sdes,sendumve uendiderint,vitis caesis receptis,co cedan t tamen aliquid emptori, quod ornandi causa apte,& loco positum esse uideatur. Sic tibi nos,ad id, quod quasi mancis pio dare debuimus mamenta quaedam uoluimus non debita accedere.
M. T. CICERONIS DE PARTITIONE ORATORIA DIALOGUS. Cicero Filius. TV DEO mi pater Iatine ex te audire ea, que mihi tu de ratione dicendi grsce tradidisti, si modo tibi est oti,um,& si uis. C. Pater. An est mi Cicero, quod ego molim, a te quam doctissimum ei cotium aute orimum F& summu est, quoniam aliquando Roma exeundi pos itestas data esΤ,deinde, ista tua istudia uel maximis occus pationibus meis anteferre libenter.C. Filius. Vis ne igi itur,ut tu me graece soles ordine iterrogare, sic ego te uioctissim ei dem de rebus Iatine interrogem C. p. Sanet si placet: sic enim et ego te meminisse intelIigam,quae accepisti,& tu ordine audies,que requiris. C. F., Quot in partes distribuenda est omnis doctrina dicendi: C. P. I ri tris. C. F. edo quas C . P. Primum in ipsam uim oratoris. deinde in orationem, tum in quςstionem. C. p. In Quoestiosa uis: C. P. I ri rebus. S uerbis. Sed & res dc uerba inuenienda sunt. S collocanda: Proprie autem in rebus inuenire. in Derbis eloqui dicitur: Collocare aut & si est commune. tamen ad inueniendureserturi Vox.motus,uultus,atin omnis actio eloquedi comes est. eamq; omoniu custos est memoria. C . F. Ouic orationis, Quot sunt partes: C . P. Qua. tuor,earudus ualent ad rem docenda narratio S confirmatio. Ad impellenodos animos due princinium, S peroratio. C. F. OIuid nupstio Quasnam habet partes C.D. lium ita quam consultationea DPello S definitam Quacauilam nomino. C. F. O VON Iam igitur Primu est tueri ire oratoris Quid sua mc C. D. Vt inueniatnueadmoduin fide faciat eis, quibus uolet o suadere.&Queadmodum motu'eoru animis asserat. C. F. Ouibus rebus fides fit: C. P. Argumentis, quae ducuntur ex locis,aut in re insa insitis, aut assumntis. C . F. quos uocas Iocos C. P. Eos, in quibus latent argumenta. C. F. Quid est aragumentum C. P. Probabile inuentum ad faciendam fidem. C. F. Quom oodo igitur duo genera ista diuidis: C. P. Quae sine arte putatur,ea remota avae pello,ut tessimonia. C . F. Quid insita: C. P. Quae inhaerent in ipsa re. C . F. At testimoniorum uias sent genera: C . P Diuinum,et humanum, Divinum. , ut oracula,ut auspicia, ut uaticinationes,& responsa sacerdotu,aruspicum,con lectorum, Humanu,quod spectatur ex auctoritate,& ex uoluntate. 8c ex ora.
347쪽
o 344 2 lo RATUR I A' ET ' C Y tione aut libera aut exoressa.i ciuo insunt scripta pacta, promissa,iurata, quaessita. C. F . quae siunt quae dicis insita: C. P. quae infixa sunt rebus insis, tum ex .
toto, tum ex partibus, tum ex notatione,tum ex ηs rebus, quae quodammodo iassessitae sunt,ad id,de quo quaeritur,& ad id totum,de quo disseritur,tum defi
nitio adhibetur,tum partium enumeratio, tum notatio uerbi:ex ris aut rebus,
que quodamodo assiectae sunt,ad id,de quo quaeritur, alia coiugata appellan itur,alia ex genere,alia ex sorma,alia ex similitudine, alia ex disterentia, alia ex scotrario,alia ex columstis,alia ex antecedetibus,alia ex cosequentibus, alia ex Irepugnatibus,alia ex causis,alia ex essectibus,alia ex coparatione maioru, aut Parium,aut minoru, ut definitio,ut contrarium ut ea,qus simi ipsiKoriarisim eius aut similia,aut dissimilia,aut consentanea,aut dissentanea,aut ea, qus sunt quasi coniuncta aut ea quae sunt quasi pugnantia inter se,aut earum rerum,de quibus agitur causae,aut causaru euentus idest quae sunt esseeta de causis, ut di stributiones,ut genera partiu, generum ue Partes,ut primordia reru,& quasi praecurrentia in quibus inest aliquid argumenti,ut rerum contentiones,quid maius,quid par,quid minus sit,in quibus aut nature rerum,aut facultates comparatur. C. F. Omnibus ne igitur ex his locis argumeta sumemus C. P. I momo uero scrutabimur, S quaeremus ex omnibus , sed adhibebimus iudicium.
, ut leuia semper renciamus, nonnunQuam etiam communia praetermittamus.
8c non necessaria. C. F . Quoniam de fide respondisti, uolo audire de motu.C. P. Loco tu quidem quaeris,sed planius quod uis explicabitur,cum ad ora tionis ipsius,questionum i ratione uenero. C . F. Quid sequitur igiture C. P. cum inueneris collocare, cuius in infinita quaestione ordo est idem sere, quem exposui locorum. I n definita autem adhibenda sunt illa etiam, quae ad motus animorupertinent. C. F. inromodo igitur ista explicas: C. P. Habeo com munia praecepta fidem faciendi,& comouendi. uoniam fides est firma opi.
nio,motus autem animi incitatio,aut ad uoluptatem,aut ad molestiam,aut ad metum,aut ad cupiditatem,tot enim sunt motus genera, partes plures generusingulorum,omnem collocationem ad fine accomodo quaestionis, nam est in
proposito finis,fides,in causa,& fides,& motus. uare cu de causa dixero nq ua est proPosi tum, de utro* dixero. C . F . Quid habes igitur de causi dice
rec C. D. Auditor ueam genere distinauis amaut auscultator est modo nui audit auidiscentator, id est rei sententiae* moderator ita ut delectetur aut statuat aliquid, Statuit autem aut de preteritis .ut iudex aut de suturis ut senatus. sic tria sunt penera iudicri, deliberationis, exornationis,quae, quia in Iaudatiosnes maxime confertur, proprium habet iam exro nqmen. C . F . O uas res stabi proponet in istis tribus generibus orator: C . P . Delectationem inexornatione,in iudicio aut saeuitiam aut clementiam iudicis in suasione aut aut spem.
aut reformationem diliberatis. C. F. cur igitur exponis hoc loco genera controuersiarum C . P ,Vt rationem collocandi ad finem cuiusu ue accommode. C. F. Quonam tandem modo: C. P. O uia quibus in orationibus delectaotio finis est uarii sunt ordines collocandi: Nam aut temnorum seruantur Π μdus aut generum distributiones aut a minoribus ad maiora ascendimus aut maioribus ad minora delabimur aut haec inaequabili uarietate distinguimus. cum parua magnis, simplicia coniunctis. obscura dilucidis, laeta tristibus. in eredibilia probabilibus interimus Quae in exornatione cadunt Omnia. C . F..
348쪽
Qiuid in deliberatione,quid spectas et C. P, Principia,uel non Ion a. uel tapenulla,sunt enim ad audiendum, qui deliberant silia causa parati nec multum iasnela pe narrandum est, est enim narratio Draeteritarum rerum aratri matiun duasio autem fiaturam. ouare ad fidem, & admotum adhibenda est omnis oratio. C. F. inrid in iudicius, Quae est collocati C. R. Noeade accusetoris,& res,quod acculator rerum ordinem Proteoujtur. & singula ar umenta. quasi hasta in manu collocata uehementer proponit, concludit acriter on .mat ob is decretis tessimon hs, accuratius: in singulis commoratur pero orationis praeceptis,quae adincitandos animos ualent,& in relicua oratiost: ne paululum digrediens de cursu dicendi, utitur. 8c uehementius in oerorario do essenim propositum, ut iratum essiciat iudicem C. F . Usid faciedum est, contra, reor C . P. Omnia longe secus, sumenda orincipia ad beneuolentiam
conciliandam. Narrationes aut amputandae, Quae ludunt. aut relinciuendae a
totae sent moleltae. Firmamenta adside posita, aut per se diluenda aut obseuoranda,au gressionibus obruenda, perorones aut ad miser cordia conserendae C . F. Semperis igitur ordjnj collocad que uolumus tenere nossumus: C. P. Non sane,nam auditorum aures moderatur oratori prudenti,& pro ui do, 3c quod respuunt, immutandum est. C. F. Expone deinceps. quae ipsius orationis, uerborum i praecepta sunt. C. P. Vnum igitur genus est eloquedi sua sponte fusum, alterum uersum, atque mutatum, Prima uis est in simplicio bus uerbis,in coniunctis secunda, Simplicia inuenienda sunt coniuncta colle, acanda sunt, Mimplicia uerba partim nativa sint, partim reperta, Nativa ea, quae significata sunt sensu. Reperta, quae ex his facta sunt. 8c nouata aut similis
tudine aut imitatione aut in Rexione aut adiunctione uerborum. atque etiam est haec distinctio in uerbis. altera natura, tractatione altera , Natura . ut sint alia consonantiora, zrauiora,leuiora,& Quodammodo nitidiora alia contra. Tractatione autem, cum aut propria sium utur rerum uocabula, aut addita ad nomen ,aut noua,aut prisca,aut ab oratore modificata, Sc inflexa quodammodo,qualia sunt ea,que transferuntur,aut immutantur,aut ea, quibus tanquam abutimur,aut ea,quae obscuramus,quae incredebiliter tollimus,quae mirabilius, quam sermonis consuetudo patitur, ornamus. C. F. Habeo de simplicio hus uerbis. nunc de coniunctione Quaero. C. ' Numeri quidam fiunt in con iunctione seruandi .consecutiol uerborum. Numeros aures insae metiuntur. ne aut non compleas uerbis Quod Pro Posueris. aut redundes i Consecutio austrem ne generibus,numeris,temporibus,personis, casibus perturbetur oratio.
Nam ut in simplicibus uerbis,quod non est latinum,sic in contu stis,quod noe it consequens uituperandum estiC ommunia autem simplicium coniunctostriam cpsuntlaec quinque quasi lumina dilucidum, breue, probabile, illustre. Gaue, Dilucidum fit usitatis uerbis, proprus, dispositis aut circunscriptione
conclusa. aut intermissione. aut concisione uerborum. Obscurum autem aut longitudine,aut contractione orationis, aut ambiguitate, aut inflexione, ata Ique immutatione uerborum, Breuitas autem conficitur simplicibus uerbis. seo
mel unaquaque re dicenda, nulli rei. nisi ut dilucide dicas. seruiendo, Proba. bile autem genus est orationis. si non nimis est comptum, atque expolitum' est auctoritasic pondus in uerbis, si sententiae uel graues uel aptae opinionishus hominum,Sc moribus Illustris autem oratio est,si 8c uerba grauitate deo
349쪽
5c idem significantia, atque ab inia actione . atuue imitatione rerum non abin horrentia Est enim haec pars orationis Quae rem constituat De ne ante oculos. is enim maxime senius attingitur,sed ceteri tamen, S maxime mens ipsam
ueri notest: sed quae dicta sunt de oratione dilucida, cadunt in kancillustrem. omniQst enim pius alicuanto illustre quam illud dilucidum altero fit ut in
tellizamus, altero uero, ut uidere uideamur/ Suariautem genus erit dicendi. primum elegantia, Si iucunditate uerborum Ionantium α lenium, deinde coniunctione,quae neque asiperos habeat concursus, neque disiunctos, atque hiantes,& sit circunscripta non longo anfractu, sed ad spiritum uocis apto, ha' beatq; similitudinem squalitatem m uerborum,tum ex contrari js sumpta uer bis crebra crebris, paria paribus respondeant,relatam ad idem uerbum, S ge minata,atque duplicata,vel etiam saepius iterata ponantur, constructio uero iborum tum colunctionibus copuletur,tum dissolutionibus relaxetur. Fit eti/ , am suauis oratio, cum aliauid aut inuisum, aut inauditum, aut nouum dicas. ii electat enim ouanuid est admirabile, maximem mouet ea, quae motu ali 'quem animi miscet, oratio, quae* significat oratoris ipsius amabiles mores, qui exprimuntur aut significando iudicio ipsius exanimo humano, ac libera ti,aut inflexione sermonis,cum aut augedi alterius,aut minuendi sui causa, alia dici ab ineat re alia existimari uidentur idi comitate fieri mazis, quam uanitate. Sed multa sunt suavitatis praecepta,quae orationem aut magis obscuram, aut minus,probabilem faciunt. Itaque etiam hoc loco nobis est ipsis, quid causa postulet, iudicandum. C. F. Reliquum est igitur, ut dicas de conuersia ora
tione, atque mutata. C . P. Est itaque id genus totum situm in commutatione uersorum, Q uae simolicibus in uerbis ita tractatur, ut aut ex uerbo dilatetur, aut in uerbum contrahatur oratio.Ex uerbo, cum aut proprium, aut idem si gnificans,aut factum uerbum in plura uerba deducitur. Ex oratione, cum aut definitio ad unum uerbum reuocatur, aut assumpta uerba remouentur, aut in
circuitus diriguntur,aut in coniunctione fit unum uerbum ex duobush In cor seiunctis autem uerbis triplex adhiberi potest commutatio,non uerborum, sed ordinis tantummodo ut cum semel dictum sit directe sicut natura ipsa tulerit, inuertatur ordo & idem quasi1ursum uersius retroq; dicatur, deinde idem jn tercise,atque permiste, Eloquendi autem exercitatio maxime in soc toto con uertendi penere uersatur. C. F. Actio igitur sequitur, ut opinor. C. D. E st ita,
. Qua ciuidem oratori Sc cum rerum, & cum uerborum momentis commuta nodi maxime est i Facit enim & dilucidam orationem & illustrem & probabi
. lem inuauem,non uerbis .sed uarietate vocum,motu cor oris,uultu,quae plurimum ualebunt, si cum Oisationis genere consentient, eius cp vim, ac uarietas
te ubsequentur. C. F. Nunquid nam de oratore in restatr C. p. Nihi1sa ne praeter memoriam quae est gegninaliteraturae quodammodo,& in dissimit Ii genere persimilis: Nam ut illa constat ex notis literarum, & ex eo, in quo imprimuntur ilLe notae, sic consectio memoriae tanquam cera locis utitur, &: in his imagines, ut literas collocat. C. F. ONIAΜ igitur uis oratoris omnis exposita est, quid habes de orationis orecentis dicere: C . P. Ouatuor esse eius partes, quarum prima , 5c postrema ad motum animi ualet, is enim
initiis est,& perorationibus concitandus. Secunda narratio, & tertia con fit. matio
350쪽
PARTITIONES μ' matio sidem sicit orationi. Sed amplificatio quanquam habet proprium Io
cum, saepe etiam primum, Postremum quidem serer semper, tamen reliquo incursu orationis adhibenda est, maximel cum aliquid aut confirmatum est, aut reprehensum. I taque ad fidem quoque uel plurimum ualetJ Est enim am plificatio uehemens quaedam argumentatio ut illa docendi caula sit, haec conum ouedi. C. F. Perpe igitur ordine Quatuor mihi istas Partis explicare. C. P., Faciam SI a principiis Primum ordiar: Quae quidem ducuntur, aut ex perseonis aut ex rebus ipsis. Sumuntur autem trium rerum 2 ratia, ut amice. ut intella
ligenter ut attente audiamur, Quorum Primus locus est in nersonis, nostris, disteptatorum,aduersariorum,e quibus initia Seneuolentiae cociliandae como Parantur,aut meritis nostris,aut dignitate, aut aliquo genere uirtutis, & maoxime liberalitatis, osscri, iustitiae, fidei, contrari js rebus in aduersarios conseo Tendis,Zc cum rjs,qui disteptant aliqua coniunctionis aut causa aut spe signifiscanda, dc si in nos aliquod odium, ostensio ue collata sit, tollenda ea, minuenstda ue,aut diluendo,aut extenuando, aut comperilando, aut deprecando, Ino telligenter autem ut audiamur,& at tente, a rebus ipsis ordiendum est. Sed faocillime auditor discit, & quid agatur intelligit, si complectare a principio geν nus,naturam causiae,si definias, si diuidas, si neque prudentiam eius impedisas confusione partium, nec memoriam multitudine, quael mox de narratioone dilucida dicentur, eadem etiam huc poterunt recte reserri. Ut attente auν tem audiamur, trium rerum aliqua consequemur: Nam aut magna quaedam Proponemus,aut necessaria,aut coluncta cum ipsis,apud quos res agetur. Sit
autem hoc etiam in praeceptis, ut si quando tempus ipsium, aut res, aut locus. aut interuentus alicuius, aut interpellatio, aut as aduersario dictum aliquod, S maxime in perorando dederit occasionem nobis aliquam, ut dicamus alio quid ad tempus apte,ne derelinquamus, Sc que suo loco de amplificatione discemus,multa ex his poterunt ad principioru praecepta trans serri. C . F ..Quid in narratione Quae tandem conseruanda sunt et C. P. QNoniam narratio est Terum explicatio, & quaedam quasi ledes, ac sundamentum constituendae Meet ea sunt in ea seruanda maxime que etiam in reliquis sere dicendi partibus, quae partim sunt necessaria, partim sunt assumpta ad ornandum: Nam ut dilucide, probabiliter* narremus, necessarium est, sed assumimus etiam suauita
tem: ergo ad dilucide narrandum eadem illa superiora explicandi,&illustra di praecepta repetemus, in quibus est breuitas, eaq; saepissime in narratione laudatur de qua stipra dictum est Probabilis autem erit,si personis,si tempooribus,si locis ea, quae narrabuntur,contentient, si cuiusque facti,&tuenti ea uosa ponetur, si testata dici uidebuntur, si cum hominum opinione,auctoritate, si cum lege,cum more, cum religione coniuneta, si probitas narrantis significa. hitur,ti antiquitas, si memoria,si orationis ueritas,& uitae fides, Suavis autem narratio est,quae habet admirationes,expectationes, exitus inopinatos, si in terpositos motus animorum,colloquia personarum,dolores,iracundias, meo tus,laetitias,cupiditates.sed iam ad reliqua pergamus. C. F. Nempe ea sequu tur, quae ad faciendam fidem pertinent. C . P. I ta est, quae quidem in confir mationem, & in reprehensione na diuiduntur. Nam in confirmando, nostra Probare uolumus,in reprehendendo redarguere contraria. Quoniam igitur Omne,quod in controuersiam uenit, id aut sit, nec ne sit, aut quid sit, aut quese