장음표시 사용
51쪽
alioqui naedicta bonas qualitates minime sertitur ob amicos igitur plurimos hyiurgos riparare soleo plurium generum , coloranti praecipitata, rubri, lutei, cineret, albi, ad illudendos infirmos quae omnia sine ullo doloris sensia agunt. Ex his pateat causa ob quam Acacia minime hucusq. usus sum ad medicum usum , cum praestantissima apud me habeam chimice parata medicamenta, dc non haec pauca tantummodo enumerata sed prope infinita, cum enim nec otium, nec vasa, carbones, ineralia, Vege ratia, nec serui adiutores, liberalitate Illustriss Domini mei, mihi desint, nec ulli sumptui parcatur, quo minus initiuctissimam Hermeticam officinam meam seruare queam, non erit mirum si multa multis in annis, quibus vivo sub arnesiana umbra mihi comparauerim, composuerim taceo iuuentutis tempus cum bo. me. Illust 3 Reuerendis s. Inico Attalo Card Aragona olim Domino meo transgressum, dc non inutiliter sub chimiae curiosissimo, Meruditissimo eodem Domino consumptum . Medicamentorum autem a me enumeratorum Encheriam Methodum. processum non est hic aptus docendi visus locus, alias Deo concedente. Ad dolorem dentium etiam acaciam valere antiqui scripserunt. Ego veram curandi rationem in incis epistolis explicaui.
53쪽
Historia,N Deseriptio Plantae Hyiuccae Canedanae.
WA decipiantur illi, qui de rebus sibi
incognitis verba faciunt, praecipue in remotanica, ex huius plante,qua prae manibus habemus,examine, facile constabit. Missa nobis est planta ex Canada regione Hyiuccae nomine, quam conferentes cum Hyiucaseuauccaab aliquibus deseripta, tam variat ab ei, quam iidescriptores inter se, ut Monardes , Omara Ouiedus, Cardanus, atque caliger itaque haerebamus cui magis crededum,unde nostram Hyluccam legitimam esse certo pronunciare iure dubitaremus cum eas regiones, ubi sponte, satiue nascitur, c eam colunt cartis tantum, ser binnium viderimus nisi Indi quidam , Math etiam, qui Hyiuccam in India viderunt, dc commederunt,noli ram aspicientes plantam testati essent,ipsam legitimam esse Hyiuccam ex qua panem Indi conficisit Quo manifeste patet paucam fidem tribuendam ijs, qui Indicas plantas auditu tantunudescribunt, vel etiam si ipsas illi viderint, Bolanices tamen ignari, inepte admodum describunt eas sed ad nos Certe pulcherrima est planta, semper viret, aloes modo prope radicem folia inittit, de eius modo explicantur successive e medio quodam Veluti cornu abscedentia, in, quo etiam Aloes modo impressa remanent vesticia tandem unicus, nec foliatus, sed ramosus, plurimis' onustus floribus e medio insurgit Caulis Albuco, seti Hastulae regiae non dissimilis. Atque foliorum , Ordo , situsque quamuis Aloes modo appareant, Vt sub eodem genera lii sim genere referri deberi,videatur ambo tame quia haec non crassi folia,sed macra, tenuia q. ac toga valde, nec non Aloes multo copiosiora taliq forma disposita, vi Hemisphericam figura visu raram, sepulchra efforment,pnaeterea cum sint etiam aculeata, no sine ratione Excellens Dominus Petrus Castellus Bolanicus insignis dicebat posse appPllari Spheracsaniam , si foliorum figura tantum in plantarum denominatio
Nostraria ta variat ab aliorum Yucca
spheracanta potest Vocari haec Planta.
54쪽
55쪽
n e stetici picienda. Plaec amem ipsa soli tenvia sunt, macra, ut dixi dura, rnai , d Iridis, lacia oliue substantia quodammodo similia, seu potius Palmae duos palmos longa sint,ac amplius, canalicubata tiari sunt adeo,ut in medio semicirculum ingant, in summo semper magis conuoluta rotundam tandem efforment figuram, in aculeum deni q. desinunt rotundum , rectum sc)lidum , colore t fuscum thaec pra terea prope suum ortus principium paulo cratii ora Munciam tantum Vni cana sunt lata, inde paulatim fere vi q. ad medietatem latiora fiunt, sq. ad trium unciarum latitudinem a mcdio Vero iterum decrescunt, ita, Vt in tenuistimum, acutum q. desinant ut dixi terminentur l. Aculeurr . Atqui foliorum margines quae eiusdem tuit cum Gladioli folijs colore lineola ornantur tenui, conataq. Caulis autem prope radicem situs, a quo folia ortum ducunt, crassitudine per diametrum 8 . vel 1 O. Vnciarum est. Flores Septembri mense apud nos produxere plantae duae anno iiii quarum una siccata, altera superstes est prole a radicibus unica producta Aloes autem modo producto caule planta tota emoria et nec flores, caulemue per quadriennii insequens produxit. Dcmum anno
62O. Nouemb.nnense, toto Deccmb florente spectauimus.nunc an no 1 6ΣΣ floruit Maio, di iterii circa medita Decembr. fores aperiri cae perunt, de produxere fores Ianuario, cla Februario Virgam e medio Ha-
stulta regiae modo, tricubitalem, rotundam, leuem, δ splendentem emisit, coloris totam sanguine obscuri, in imo pollicis crastitudine, postea
paulatim decrescentem ac in plures rainos detinentem , ramuli pulcre circii lcirca caulem vestiunt clincolorcs,&palmare fores singuli continentes, quorum numerus centenarium transgreditur: Floris rudimentum, quum raruum est, de antequam sos aperiatur, liborum nondum apertum uorem aemulatur , versim coloris est sanguine Obscuri, uti caulis ac pediculus, qui unciam longus est, floresque ipsi multum inter se distant cum autem flos grandescit, D apertioni se accingit rubedo illa externa paulatim diluitur Flos ipse se constat fo-lijs iliorum, Tuli pae, de Frittillariae modes; tribus quidem exterioribus par externa circa dorsum tantum scilicet quae in clausis, parvo i forexubebat intense in aperto parum rubet, marginesq. lati sunt cician idi, sicut de interna pars tota, nec minu candicant, niueaq. sunt in Qxiora alia tria foliaci in medio triangularis tubus, leuiasculum es ; Qxxhieminis receptaculum oblongus, dilute viridis,ac in summo dehios Vn in tres latiuscula particulas, aut circumponuntur' unq. crassa, stamina in si immo aliquantulum maiora. Floris positus Coronae Imrialis, Lili Persici, d Frittillariae modo deorsum nutat, unde Friti lariam mor m noster horti custos dicebat nec flos iste perfeci e unquam
56쪽
Descriptio Yuccae Mexi Gemara an sentitur Mo
aperitur, dehiscunt tamen succestiue flores , dc per plures vigent ales, deinde cadunt marcescentes, apud nos nullo quidem relicto semine , ut alba Lilia. Nullus penitus flori inest odor.
Censura aliarum de Hyiucca Relationum.
NVnc non abs re crit aliorum de Hyiucca referre dictata, ut Auctorum varietas Jc vanitas eluceat. Nicolaus Monardes, qui
Indiae Proregis Medicus dicitur fuisse in Historia Medicamentorum ex nouo orbe delatorum, quam ex Hispano in latinum transtulit sermo nem Carolus Clusius cap. 13. scribit negotio amicis dato se accepiti ex S. Dominici Urbe Y1uccae folia, Sc describens huiusmodi planta1rta. Eri inquit herba Iucca nuncupata quinque, aut si palmos alta soli, latis,
o manus humanae modo expansis, at r. in 'tem, aut octo lacinias diuisis
perpetuo mirentibus , steritur in terra probe culta. in sulcos ricta sarmen tis radicis . fructus radicem intelligendam hic interpretatur Clusius crastus es , glomeruli fili, aat magnorum vorum modo, cortice exteriore fustes, parte mero interiore admo .candida , e qua cortice adempto panem eo ciunt Hec descriptio diuersa Videtur a nostra planta, quia tamen ra
dices concordare videntur, posset quis dicere de folijs Monardem non recte descripsisse folia, ea esse diuisa scribens in aliquot lacinias, cum sint indivisa, quamuis possint dici manus modo expansa, ut etiam Palmae foeminae folia manus figurae assimilantur sed nolo vim facere huius ver bis, praesertur cum idem sentire videatur Franciscus omara Histor Gener cap. i. ubi prouinciae S. Marthae dotes describens. dic steritur inquit non femine digeruntur certa serie tumuli deinde ipsius silvis eatiles , qui solidi , crassi, nodosi cinereique coloris sunt , palmitum modo praeciduntur, in inguis in singulis tumulis, ita reconduntur, mi dimidia pars upra erram extit: ubi compreheoderunt , cubitali rasitudιne re sunt folia habent viridia, canabinis si iliaci umma vero testur in radices Galicianis apis similes conuertuntur. Operosa est eius satis cultura, attamen certa, quandoquidem fructus in radice confluit. Annuo spatio maturitatem consequitur: prae tantior tamen redditur sibiennio seu timulateat. Si hic dixisset, folijs esse Cannarum, idest Harundinum, non Canabis,fortasse cum nostra planta conueniret, an per Canabem in India intelligunt Aloem Americanam ex qua inibi litum extrahi audio, S: forte funes, d Canapos quod verisimile Videtur&nbstrae plantae
57쪽
non inc5ueniens, ut supra alia milauimus: at dissicillime apud nos propagatur, nec caules similiter propagabiles producit; sed forte radix, dcimus stipes illis is regionibus propagationi aptus Cardanus de subtilitate lib. Hyiuccam sic describit . Herba similis sparto, quod Ca- neptim iocamus. Radix tamen ipsa Carolis simillimi sed maior intus tamen candida, exterius Jera, O coloris vinosi ferme Gomara in sua , Historia Put dixi a quo ii psisse Cardanum censeo Hyiuccam describit folijs anapinis, Clusius in Annot in Monardem Canabis vertit, Cardanus verb ut patet sparti quem certe Scaliger de subtil .exerc. 13 3. inepte accuset non enim confundit Genistam, S Spartum, Cardanus,
ut falso illi ob1jcit Scaligeri; sed alia ratione forian peccat pro anape Gomarae Spartum proponens non enim certo scire possumus, quid Gomara intelligat per Canapum, quod verbum funem apud nos senat an herbam ex quas napi, funes in Hispania fiant, quae partum Dios . est, an vero Canabem proprie dictam, quod mihi arridet; ex qua in Italia Canapes,& funes csificiuntur,vel deniq aliud herbae genus ex quo in India Canapes. funes conficiantur,ut Aloes America,&c Scaliger ipse, ita Hyjuccam designat sebo HSambuci Radix humanae coxae complet crassitudinem qui quidem longius, quam ali a nostra planta disIidet in ab alijs omnibus dissentit Superioribus his assentitur Consaluus fernandus ui edus si1mmario Indiarum Occidenti c. 6. lib. 7. Hist gener. c. a. ubi deaucca agit. cui fidem praestandam censeo; nam lib. o. c. i. scribit se continuo habitare in Urbe S. Dominici in insula Spagnota. lib. . se dicit esse Capitaneum , castellaneum Arcis in Urbe S. Dominici in qua ucca colunt,& sic loquitur. Planta Yucca vocata conritat ex virgis quibusdam nodost paulo altioribus, mel minoribus homine, crassitie duorum digitorum paulo magis , me minus pro telluris maiori , mel mnora bertate duorum erit generum uoca altera imitatur Canabis otia, seu manus humanae apertae extensis digitis sturam , , eadem magnitudine, canabinis Dero flijscraFora, maiora .ssent duine cliuem frons . i. st iu as, diuis q. punctus, o mocrones habet caulis si Inipes nodosus, mi dixi, est, atq coloris cinericij, vel a bidi folia ipsa matri viridia, pulchra, 'sui rata in campi apparent a terum genus ramis, fructu non dissert a priori se otio solum nam quam v quodlibbifolium, tu, divisuras habeat, tamen aliam formam retinet. id st viriu- solium hic posivi. Hactenus Oviedus. Si igitur talia sunt Υuccae folia, ut etiam ex alijs dictum est Videlicet Monarde, Sc Gomara . quibus Cardanus subscripsit nostra certe planta non erit istorum Yucca Occidentalis videliuet, sed alterius generis, Canedana scilicet, ab hac enim regione , quae in Noua Francia est multum distans a exico,
Cardanus deique tu a. Defetulitur Card contra Scaligerum scaliger di-itat ab OmnibuS. Oviedus de Yucca Meri
58쪽
accepimus nos hanc plantam, itaq fitemur noliram plantam non este Mexicanamaucca a praedictis auctoribus descriptam, sed alterius generis,de valde diuersam;sed eiusdem usus,cum x hac etiam fiat panis in Canades, verum stolira planta non videtur ab aliquo descripta meri canaeauccae blia sic pinguntur . . et . a
HYIVCCA PRIMA OVIEDI. HYIVCCA SECUNDA OVIEDΙ. Hae rudes solior, Hyluccae utrius' figurae in Oviedi lib. extant,quas afferre non piguit, ut lecto benignus distinguere valeat Hyluccam nostram Cane lanam Catullo hactenus descriptam ha exicana Hyluc ca. Onandis , Comarae, Ouiedi, Cardani, Maliorum.
Vonia uici de Hylia ccc planta sermone caepimus liceat qu soli suis historiam prosequi, agere etiam de exicana. Nascitur liae in India in Continenti in Prouincia S.Marthae S.Dominici, incit ba Hayti,M reliquis Insulis, ex cuius radice panem conscunt, Quo Indi tot seculis vitam sustentarunt, hodie etiam Vescuntur Hispani. Sed mirum in tota Insula S. Dominici ubiq. succus Venenatus est, non, alibi, ut refert Monardes sed Gomara etiam in Cuba, cHayti crudam radicem esitatam perniciosam dicit, excipit tantum S. Marth. ae prouinciam obi Ea m quit cruda assa, elixaq si tur, in quocun- qtie tandem modo paratagrati erit saporis Ratio panis ex ea conficiendi
59쪽
Cotium aestritionea tum in manicam indun, Scenim iocant une a m cucullam.
quod nos Colum , Pharmacopol. 9 aquam imponunt, mi expre lane transimittant succum Alle liquo tithalis eu iustem, quae reliquaeH, exponunt olisaccbari candi ecie siccatam farinam, aqua ba tam in panis modum fom mant quem panem Casiatii nominant Monardes Canaui appellari scripsit Ouiedusta abi aliter, de luculentius huius panis faciendi rationen docuit Monardes . Repurgatum inquit suo cortice, iunisumentis qui 'busdam ijs, quibus muliercidae linum pectunt similibus dente acuto, Grmopraditis insuffula secaut comminuunt, quod comminutum est, in maniacam ex palmae folijs contextam injciunt , s pondera quadam et eluti grandes lapides gerimponunt, ut suopondere succum ex ructu exprimant, quo probe expresso , fructus crasen materies amigdalis tritis , in expressis similis rectat,
quae patiuis iniecta leuto igne coquitur, es densatur pubinde iliam oluendo uti oua frixa flent ea bene denseta placentis sit nummi His ante octo regalibus aestimati crassitudine, quam ii siccandam exponunt piacentae illis panis
icem praebent, mestum nutri si, pos Niq. mμlto te ore incorruptae seruari. anno seruantur ex Cardano, nos etiam diutius seruari posse censemus
teste vied, nam nauibus quae inde huc in Hi amam appetiant, imponuntur panis biscocti Dice. pro simento . merum auces exa ferat eius Caυ-m Useis, nisiaqua,aut iusiuis maceretur, aut alijs cibis commisceature ea etenim ratione dipotest; at quis pom commedere mellet, altera manu astulum aqua plenum perperuo tenere necesse Ii, alioqui deglutire minime posse. De hoc pane CaZabi exactissime etiani agit Ouiedus, quena legito nos huius panis aetaui rusti uni habemus acceptum ab Henrico Corvino Aromatario, motanico Romae , quod ex Iridia a Batavis delatum receperirat a clarissimo viro Theodoro Clutio cuius haec est imago.