Commentarii de Bononiensi Scientiarum et Artium Instituto Atque Academia

31쪽

S cIENTIARUM

De Professoribus, alii' ae, quorum opera

in stituto adhibetur CAP. HI

HActenus Instituti aedes , apparationemque descripsi. Nunc

Professores, qui, quot fuerant, quaeque illorula paries nec non alios, quorum opera in Instituto adhiberi coepta it,

paucis Spon . Profelsores se omnino constituti fuerunt; nam praere astronomum , architectum alliarem , physicum , naturalem ilioricum , chymicum bibliothecarius etiam numeratur, qui cum cetera habet communia cum Prosei Ioribus, tum Vero etiam ΠΟ-men. Praeter hos praeses, Ma secretis, nec non sub Pituti tres,

unus ad astronomiam , alter ad physicam , ad hymicam tertius; hisque adiuncti sunt mechanicis, pagiricus Singulorum Professorum munus et omnia diligenter Urare quae ad suas pertinent 1sciplinas . A alendis novembribus ad circiter halendas augusti, nisi quae interdum fiunt ineunte praesertim anno, dum bacchanalia aguntur, intermissiones, Octav quoque die addictam horam in instituti aedes con Veniunt, a suo quisque in conclavi recentissima is nobilissima summorum virorum inventa publice demonstrant. Sua etiam interdum eo conferunt, dummodo non in cogitatione tantum posita sint, sed aliquid habeant, quod ad πραξιν deduci, atque ob oculos poni possit. In eoque maxime differt nova haec docendi ratio, quae nunc primum in Institutum invecta est, ab illa veteri, quam multis ante seculis praeceptores publici in archi gymnasio inierunt. Hi enim praeterquam quod ea tradunt, ad quae manus non adhibentur, ut illa sunt quae a dialecticis metaphysicis proponi solent illa etiam explicant, quae rerum in Instituto tractandarum principia conti ident,

puta geometriam physicam , infinitorum analysim , Malia id genus sed nihil construunt, tantum disputant. In Instituto autena struitur semper aliquid . Eamque ob caussam lege cautum est, ut quibus diebus doctores in archigymnasio sua praelegunt, iisdem diebus illi, qui in Instituto professores sunt, vacent; quo posite quisque s velit, Willorum praeceptiones omnes audire, iorum

eXperimenta, demonstrationesque cognoscere

Quamquam bibliothecarius experimenta , .demonstrationes

32쪽

nullas habet tantum bibliothecae potestatem facit, cum dies constituta adest libros petentibus promit, de quibus numquam

Professoribus non commodat, cum volunt. Chymico, astronomo , mphysico sui sunt substituti, quos sibi adiungunt studiorum comites magis socios, quam substitutos. Quod si graviorem ob caussam roses res absint, substituti praesto esse debent. Praeses universam Instituti rem curat. Res cuiusque Professoris singua las quotannis inquirit, recognoscit; si quid periit, defert ad Senatores praefectos . In singulos quoque annos dies constituit quibus Profesta quisque ιδασκαMιαν Xerceat suam is omnino omnibus praeest. A secretis litteras, si quid opus est, accipit, mittit quidquid intervenit notatu dignum, refert in acta , ii storiam quasi quamdam componit Professores sua omnia cum illo communicant nulla Instituti pars est, quo adeundi ius non habeat Mechanicus demum instrumenta parat, machinationes quae physico praesertim sunt opus, Morgana omnia curat, quae toris

nandis rebus, instrumentisque parandis sunt apta Spagiricus chymici adiutor est. Sed iam illos, qui haec adhuc munera obierunt, Xpti: Cemus. Primus omnium praeses fuit Laelius Trion setius. Is philosisphiam publice docuit annos amplius quadraginta , fuitque ex illorum numero , qui novam hanc, a Ximeque nostra aetate florentem , philosophiam primum in scholas invehi non aegre tulerunt. In botantisca, iniversa naturali historia magnum nomen compara Uit. Itaque cum praeses factus esset, idque Marsilio , cuius praeceptor fuerat, postulante, etiam historici naturalis locum ab Senatu obtinuit quod ne cuiquam contingeret, ut duobus in Instituto muneribus fungeretur, lege cautum erat itaque de Trioniatio X-ceptum est. ViXit ad senectutem , Obiit VI Non. Iulias anno millesimo septingentesimo secundoin vicesimo A secretis fuit Matthaeus Baganus. In hunc unum videntur studium, .natura ornamenta omnia congessisse . Erat enim philosophus doctus, medicus probatus, anatomicus non vulgaris; sic vero disertus, ut verborum, sententiarumque copia nemo ei par videretur quod maioris aestimo , tanta erat morum suavitate , ut

nemo inventus sit, qui illi infensus esse voluerit; fuit scilicet ille nemini. Astronomiae provinciam suscepit Eustachius anhedius , de quo viro supra diximus sed haec me adhuc scribente nuntius afferebatur, ipsum in celeberrimam londiar ensem societatem cooptatum esse , cum esset haud multo ante, ut cunctis abundaret honoribus s

33쪽

SCIENTIARUM. . Iribus, etiam in parisiensem scientiarum academiam adscriptus. Huic substitutus erat Iulius Caesar Parisius , qui paullo post Bononia profectus id muneris reliquit Iosepho Nadio . Is multos annos musicam exercuerat Stan cario postea QManfredio hortantibus animum ad philosophiam, geometriam appulerat, quas facultates cum tardius complexus esset, fecit diligentia sua , ut videretur eas a prima usque aetate arripuisse. In hydrometricis controversiis, qua rheni amnis caussa populus bononiensis plurimas gravissimasque habuit cum finitimis diu multumque versatus est sic ut fama de eo exeunte multae eum civitates in consilium de rebus talibus adhibere voluerint. Erat natura simplex nihilque habebat reconditum , quare Mad feminas erudiendas erat omnium maxime accommodatus, in quibus sane praecelluerunt multae nobiles, primariae, quas ille tum geometria, tum philosophia imbuit. Postremo Romam accersitus, ut quaestioni tum forte ibi exortae suum iudicium interponeret, quamvis in morbum, quem di arrhoeam vocant, aliquot iam dies implicitus esset, amicis frustra deprecantibus in viam se dedit. Ubi Ariminum pervenit, ingravescente morbo, febri accedente decumbere coactus est. Remedia omnia adhibita Sed cum neque salutem, neque levationem afferrent ullam brevi in extremum vitae discrimen est adductus. Se se christiano ritu expiavit, ac demum apud amplissimum Cardinalem de Via, cui praecipue erat cartis, WAntonium e protium amicum eius suavissimum, tertio, Oit illam decubuerat, die mortuus est anno millesimo septingentesimo vicesimo secundo . adii locum in Inili tuto obtinuit Antonius Castel-vetrius in geometria ad modun versatus. Sed redeo ad Professores. Primus hymicae professor fuit Marcus Antonius Laurentus homo Win hac, quam profitebatur , arte eruditus in medicina facienda e X cellens,, clarus suavitate autem morum , docilitate tanta , quantam difficile est in doctissimis hominibus, idest eius similibus, invenire. Huic substitutus erat Petrus in Ollius, qui hymicae navabat operam o medicus doctus numerabatur cui tamquam adiutor accessit Lucretius Bongius medicamentorum praeclarus opife X, in omni chymica apprinae Versatus. Physici locum obiimuit a Cobus Bartholomaeus eccarius medicus clarus, a geometria satis instructus, in omni philosophiatam exercitatus,in doctus , quam qui maximes; etenim metaphysica res, eas praesertim , quas recentioris philosophia principes Cartessis, Mallebranchius, LeibnitZius, aliique tradiderunt, sic

tenebat, ut Xplicare doctes, si vellet, profiteri facile posset;

34쪽

physicarum vero intelligentia ita praestabat, ut neque industria ad experiendum deesset, neque ingenium ad coniectandum . Quod

raro sane videmus accideres, ut unus in duabus tam diversis facul-.tatibus simul excellat. Erat etiam universae anatomes peritissimus Cumque Orationis ornatum , concinnitatemque . in qua uutum studii ab adolescente posuerat, aetate provectior adeo parvi faceret, ut eloquentibus interdum succenseret, candorem tamen, simplicitatemque , quae sunt duae eloquentiae partes dissicillimaeo ad philosophiam tractandam in primis necessariae , dicendo, scribendoque retinuit. Is habebat substitutum Domini cum Gus manum Galeatium , qui unus ex omnibus ad physicarum rerum eXperimenta capienda aptus, natusque videbatur. Erat insuper in hoc hominein medicinae, quam exercebat, manatomicae facultatis naturalis historiae tanta cognitio, quanta in pauci Lsimis esse solet mis, ut mechanicus, subserviebat Franciscus Vi tua-xius in Ycogitandis machinis ingeniosus , indultrius, diligens in condendis. Militarem architecturam ab initiora nitituti e Yplanandam suscepit Hercules Coratius monachus Olivetanus, qui algebram in gymnasio publico profitebatur, eratque ad omnem , quod ex aliquibus orationibus coniicere licet, vel latini, vel hetrusci sermonis elegantiam X ultus

A bibliotheca primus omnium fuit Geminianus Rondellus Ismathematicas disciplinas non sine magna auditorum frequentia multos iam annos publice profitebatur Petrum Mengolum studiose audiverat, fuerat Dominici Gulielmini condiscipulus, neque minus suavitate morum florebat, quam doctrina Atque hi quidem professores iam tum erant, cum Institutum celebrari publice coeptum est . Fuit autem primi illius, celabratissimique consessus haec rati, Laurentius asonus Cardinalis, idemque Bononiae Legatus , nec non Philippus Samperius Iultitiae exillifer cum Senatoribus instituto praefectis, aliisque civitatis ordinibus in maiorem Instituti aulam convenerunt HI Id. Mart. Α. MDCCXIV. Cum ibi omnes consedissent, praeses e subsellio surgens brevi, quod bonum, fauit unaque esset, praefatus it Post Hercules oratius longa oratione ad veterum stylum , atque elegantiam conformata, Senatui, Marsilio ' civitati universae Institutum conditum est gramulatus. Haec oratio paullo post

typis est edita . Ubi vero oratiu finem fecit, academicorum quorumdam publica Aerci ptio secu i est, cuius potaissim Em a Cademiae caussa haec scribere ingreilus sum: sed est de ea separatim

35쪽

SCIENTIARUM IT dicendum, ne cum Instituto, quod a multis fit , confundatur Primum hunc prosetarum , quique his se adiunxerant, academi corum congressum cum ipsa per se gloriosi incepti magnitudo,

tum etiam exterorum multorum, ac praesertim Emanuelis Theo

dos Bovillonii summa auctoritate, doctrina Cardinalis, pra sentia nobilitavit. Anno millesimo septingentesmo vicesimo Coratius Taurinum ad mathematicas disciplinas explicandas ab Rege illo honestissimis conditionibus conductus est. Id Geminiano Rondello caussae fuit, ut a bibliotheca, quam sedulo administraverat, ad millita. rem architecturam se contulerit, quamvis hanc quoque paullo post dimiserit. Huic in bibliotheca successit Franciscus Maria Zanottus, in militari architectura Castor Montalbanus hic quiadem armorum sciens , in bellica arte versatus ille vero mitio ribus studiis iam inde a puero deditus quippein poeticen ad lescentulus adamavit, philosophiam iuvenis complexus est nec ullam fere ullius rei scientiam postea non attigit. Manfre-dium, ratan carium Rondellum studiose audiverat, iisque praecipue carus fuerat, credo, propter indolem non illiberalem. Hi duos catalogos fecit librorum omnium, qui id quidem temporis in bibliotheca exstabant, ut, si volumina propter angustiam loci minus commode ordinari possent, quod ad speciem videbatur postulari, inveniri certe, ut quisque vellet, promi posisent, quod erat satis ad usum . Opus sane longum , Magni la- horis , in quo eum plurimum adiuvit opera primum Syri Gregorii praestantis philosophi, deinde Alexandri Branchetti iuvenis cum

aliarum multarum rerum , tum vero librorum, atque editionum

peritissimi, postremo etiam Flaminii Scarselli adolescentis optimi, qui aetatem ingenio praeibat Anno millesimo septingentesimo vicesimo tertio, mortuo Laelio Trioniatio, praesidis munus ad Bazanum delatum est . anotius factus a secretic cui in bibliotheca successit acobus Parma in guis plurimis eruditus, versatissimus in geometria orion setius paucis ante annis quam moreretur , historici naturalis munus dimiserat, quo in munere ei successit Fernandus Antonius Gliedinus. Hic enimvero erat in scribendo elegantissimus ab adolescentia naturali historiae se dederat postea intermissum studium revocavit; sed conditionibus honestissimis alio accersitus, cum suam fidem , diligentiamque , nec non studium, ingenitimque omnibus probavisset, naturalem historiam iterum reliquit, cinis

aitutum. Et successit Iosephus Montius, cui parem in illa erudia

36쪽

tione civitas habet ortasse neminem atque haud scimus an multos habeat aetas nostra superiores. Hic adhuc erat professor, dum haec scribebam de quo parater, ut de aliis professoribus plura haberem diceres, sed modus adnibendus eli, ut omnia paucissimis chartis concludamus

De Academia Pictorum, Sculptorum ,

G Arahitectorum. CAP. V.

AN te Institutum conditum duas academias , scientiarum unars ,

alteram picturae, aliarumque, quae huic finitimae s. i. pulcherrimarum artium , ut ita tuam ae .civilis architectu habe- bat Marsilius domi suae constitutas, quarum utram quia cci I Iim stituto coniungi voluit; neque Senatus repugna Vit . ' de Cademia scientiarum in altera huius libri parte praeci pae scrib .ndu 1 est. Nunc ea, quae ad pictorum cadentiam pertinent , Ux .ue notatu digna sunt, quam brevissime poterio cruringam. Hanc academiam , ut usque ab ultimo principio Xordiari, On- flavit Marsiilius ad hunc modum . Pictores, ita tuarios, Marchi tectos, quotquot erant in urbe excellentes , vel habebantur, repente ad se convocavit, eosque vehementi oratione Oitatus est, ut in suam quisque artem toto pectore incumbere vellet, Ma Cceptam a maioribus gloriam retineres se illis pro opibus suis non defuturum , facturum etiam suarum aedium potet latem , ut liberas de propriis artibus Congressiones haberent, ac delineandi studia publice inirent. Illi optatissimam occasionem alti, ut qui dudum de academia quadam condenda ad pari sensis illius celeberrimae

exemplum , quam Ludovicus magnus gallorum ex condiderat, partim ipsi inter se cogitabant, , partim cum Senati, auctore praesertim Ioanne Petro an otio agebant, primum Marsilio incredibiles gratias agere, tum communes celebrare caetus, cicademiam habere publicam occoeperunt, quod sane illis ante id tempus contigerat numquam , quo magis mirari debemus tam d m-ciles artes, sine ullo publico adiumento, ista Vatis tollat Ummodo studiis, in ut be non omnium maxima adeo floruisse . Quo die primum in Marsilii domum academia congregiri it se se, qui dies tuit

IIII Non. Ian. A. MDCCX, Marsilius pie grandi voce , non

37쪽

SCIENTIARUM . I9sine magna manimi, Morationis contentione ad academicos prae

fatus est, veterum X empla proponens, praesentes excitans, reprehendens, no Onens, O audans, nihil denique eorum praeter

mittens, quae ad animos solidae,in verae laudis studio inflamman . do es en aptissima. Adfuerunt Laurentius a sonus Cardinalis, qui id temporis legationem habebat bononiensem, Muido An tonius Barbatius Iustitiae exilii fer, cum magna nobilium virorum, feminarum corona , quae postea Diae quid scilicet non faustum eveniret choreas ibi ad multam noctem duXerunt. Post inter condendum Institutum facile impetravit Mars Ilius ab Senatu de copulanda cum eo honestissimarum , liberalissima rumque arti una academia ; quippe cum philosophi figuras nonnumquam pio Onere pias habeant, contra pictores sine philosophiae adminiculo nec scire invenire, ne res in Uentas satis Commode in tabulis disponere interdum possint, nihil utrisque aptius accidere polle visum et , Quam si societatem inirent, se seque mutuis augiliis ad vivarent ita academia pictorum cum Instituto implicita est . Locus e constitutus ad conventus faciendos in prima parte aedium ad dexteram , qui locus magna Laurenti Casoni Cardinalis is pensa nobilissimis subselliis ornatus est Academici sunt admodum ouadraginta . Nullis certis diebus conveni Unt, sed pro re nata tempore . Clementini appellantur , quod eorum arte Clemenso, Ponti se maximus praecipue deuehatus est plurima eius caussa Instatuto tribuit . Quare imago illi e marmore in pictorum academia post , media inter imagines Paoluccri, asoni Cardinalium , quibus secundum Clementem bononiensis civitas, Instituti praesertim nomines, nihil non debet. Eadem de caussa, in ipsa aedium fronte eorum insignia collocata . Sed ne humanis tantum praesidiis consis academia videretur , Divam Catharinam de Nigris, sive, ut nunc aiunt, de agris patronam habere voluit, eamque praecipue elegit pluribus de Gissis. Nam 'ononiens fuit, virtutis a m florebat docta habebaturo quod magis ad rem facit, quodque depicta eius tabula, librorum paginae coloratis imaginibus, aliisque elegantis mi delineationibus distinctae testantur,

in pingendi arte , ut suis quidem temporibus erat non mediocriter erudita. Erant etiam Divae Catharinae moniales, quod bibliothecam multis suis libris auxerant, de universo Instituto praeclare meritae

Sed redeo ad pictores . Forum academiae primus omnium princeps fuit Carolus Cignanus eques, pictor universa Italia, atque adeo

38쪽

deo Europa probatus . Is nobilitatem, quam a maioribus accepe rat, artis suae scientia, cognitione longe amplificavit. Itaque etiam equestrem ordinem adeptus est. Cumque omnes sua sponte academici principatum ad eum deferrent, accidit, ut eodem tempore Clemens XI veritus, credo, ne eius, quod absens erat, in academia ratio non haberetur ipsum principem crearit; quae illi sane Clementis, cicademiae consensio fuit ante alias res omnes, quae sibi in vita acciderunt, gloriosissima. Itaque cum lege cautum esset, ut principes essent annui, de ipso exceptum est, ut perpetuum obtineis xet principatum. Diem obiit in Foro Livii anno millesimo septingentesmo undevicesimo annos natus circiter nonaginta unum. Eiusdem academiae a secretis creatus fuit Ioannes Petrus Zano

tus Francisci Mariae, qui postea Instituti a secretis factus est , frater natu maior. Is erat pictor probabilis, neque minus poetices studiosus, Qveteris elegantia utraque in arte diligens consectator Tragoediam composuit, quam inscripsit Didonem, .multos praeterea versus haud sane, quantum iudicare possumus, in sua. ves. Cum esset adhuc iuvenis, neque dum tantos in litterarum studio progressus haberet, nonnulla alia scripserat: primum vitam Laurentii asinelli, pictoris eximii, praeceptoris sui, tum epistolas aliquot doctrinae plenas adversus Vincentium Victorium qui Caesarem alvasam de pictorum vitis, iraesertim de dicto in Raphaelem urbinatem lacessiverat atque haec etiam edidit Scripserat quoque leges academiae cuiusdam , quam ante Institutum conditum , nihil dum Marsilio, aut Senatu ea de re cogitan-re, instituere laborabat, quae leges postea Senatus consulto confirmatae sunt illaeque ipsae sunt, quibus academia etiamnum utitur. His de caussis unus omnium aptissimus visus est ad munus

a secretis obeundum quo in munere cum multos annos versatus

esset, id tandem concedentibus omnibus Ioseph Ma ZZono reliquit pictori bono, atque erudito Antequam publica academiae studia expono, non est omittendum de insigni quodam, quod illa utique adhibere voluit, ne ab

aliarum academiarum consuetudine videretur abhorrere . In Copenicillum scalprum cum circino, quae picturae, statuariae, architecturae praecipua instrumenta sunt, simul colligata exprimi iussit, apponique verba CLEMENTIA IUNXIT . Quod insigne cum aliis, tum Marsilio in primis valde probatum fuit, propterea quia illam artium societatem , cuius conciliatrix est cademia , probe significat, habet illustrem quamdam Clementis XIIecordationem

39쪽

SCIENTIARUM. 2IStudia academiae ita instituta sunt. A kalendis novembribus usque ad pascha iuvenes delineandi cupidi singulis diebus in Instituti aedes congregantur sub vesperam, suaque studia ineunt

pro variis, in quibus exercentur, artibus, alii alibi. Qui architecturae operam dant , suntque fere pauciores, eo loci se conferunt, ubi academicorum conventus fieri supra diximus. Ibi illis optima aedificiorum exempla ad delineandum ponuntur, praesente, atque inspectante praeceptore aliquo , architecto primario, atque academico, qui doceat,in si quando opus est, commonefaciat, emendet. Praeceptores quippe quattuor ad architecturam tradendam singulis annis academia constituit, qui etiam cademiae rectores appellantur. Neque hi tamen omnes simul discipulorum delineationibus quotidie praesunt , sed alii deinceps post alios, ut cum unus eo munere octo dies fundius sit, succedat

altera

Idemque faciunt academici alii quattuor, qui nudi hominis delineationibus ex academiae auctoritate praesunt, quique pariter rectores dicuntur. His autem delineationibus locus constitutus est postrema in parte aedium ad sinistram. Ibi itaque sub noctem vir nudus egregia, & praestanti forma ponitur eo quidem statu, quem e rectoribus quispiam praescripserit Permanet ille in eo positu duas fere continuas horas, nisi si quando lassitudine victus commovetur paullisper, relaxatur Corona interim circum sedet, eumque alii ex aliis partibus contuentes, secundum varios, diversosque adspectus, vel lineis in charta exprimunt, vel e creta imitantur,is fingunt. Ohi arto quoque die nudi hominis status mutatur . Conclave illud , ubi haec studia exercentur , variis ligneorum subselliorum ordinibus distinctum est , a quo minus frigoris locus acciperet tuamquam id cum lucernae faciunt, quae plurimae ligneis hastis adnexae sunt, tum una maxima, Wmobilis e lacunari demissa, & foculi, qui utrimque ad nudi hominis latera apte ponuntur pavimentum etiam as eribus ligneis ubique

Coopertum

Ante fores veterum statuarum fragmenta collocata sunt , in- scyiptionesque Romanorum permultae parietibus affixae facitque locus, ut Institutum ingredientibus, progredientibusque recta usque ad extremas aedium partes, statim pateant. Inter haec vero xiihil magis excellit, quam marmoreus thoracatus truncuS, quem Budrioli, bononiens familia, nobilis, domi suae dudum servaverant, post in Institutum contulerunt est enim vini arte perfectus, ut graecorum excellentia in eo facile se prodat. Alias

40쪽

quoque statuas non graecas illas quidem , sed ad graecarum exemplum scite o imatas lysses o Zadinus Cardinalis Roma misit, quas in illud, quod di Xi, conclave ingressis, tum in alterum procedentibus spectare licet. Haec de academia pictorum dicenda erant quam proximis superioribus seculis Bononia habuisset, cum illa viverent picturae lumina Ludovicus, Augustinus , Hannibal Carraccii, quique ex illo quasi divino fonte manarunt, Guid Rhenus, Dominicus Zam perius, Franciscus Albanus, aliique , nulla profecto post homines natos tanta, tamque illustris academia eYnitisset.

De iis , quae instituto iam condito

adiunc Ea sunt. CAP. V.

QVamvis hactenus Instituti formam, ut primas fere temporibus fuit, describere in animo habuerimus, interdum ta- men, ut reS, atque occaso ipse scribendi cursus fere bant, etiam ad sequentes annos delapsi sumus nihilominus quia multa , qu e in his acciderunt, quaque memoria digna sunt, praetermisimus, nonnulla etiam , haec me adhuc scribentes, intervenerunt, idcirco omnia complectar uno capite Anno millesimo septingentesimo duodecimo turris, cui specula imponenda erat, aedificari coepta est . Ea aedificatio annis sequentibus paene intermisi propter impensas maXimas, quae iam tum illis temporibus Instituto imminebant. Anno denique millesimo septingentesimo quinto vicesimo contecta est , illique specula imposita, ea sane magnificentia , quae & exspectat Oni, sumtu responderet. Sed iam, speculta. turris rationem bre

viter X ponam US.

Specula ergo conclave quoddam est in edit Tma turris parte positum , satis amplum , forma quadratum , ad omnes caeli plagas apertum, sic tamen , ut probe conte Xtis lignis, Qvitris ad pluvias ventosque prohibendos claudi possit. Superior testudinis pars, qua specula peritur, pertus est, D perculo nitru et , quo sublato nullo negotio , quae circa geniti accidunt, si quando opus est voluntas fert, observantur . idque Oramen aequa planities circumdat undique aperta , quo Vr Ochleam