장음표시 사용
401쪽
do & classili ratione habuisse legutur, iccirco eucuriatim suffragiu ferebatur, co se & ab': ullauerarum populi partium distinctione,suifragium serri diccbatur.
riatorum comitiorum. Cap. v.&UI.
CVriata comitia non sere poterat auspicato fieri, idq; in foro, adeoq: in comitio.tra que eomitia habebatur in foro, in ea sori parte
ubi erat comitiu ,ea haberi docuimus.unde apparet Comitiu locu fuisse destinatu Curiatis comitiis.quod& Varronis uerba ligni ficat,ubi ait,Comitium inde primum nome habuisse, quod eo mitiis curiatis populus illuc coueniret. De tempore uero istorum comitiorum, nihil habeo quod di cam:nis dicbus comitialibus ea habita fuisse.
DE DIVERSIS RER UM PUBLICARUM FORMIS,
D E Q v E ROMANAE PRAESTANTIA.
C os Graecie quide Rebusipublicis , quae sepius auctae, saepius
mutationes in comtrariu expertae sunt,
tio,& futurorum Prae dictio: quod non magni utiq; negocii est, & cognita reserre,& futura
ex praeteritorum euctis coniiciete enunciare. Romanae autu Reipublicae, propter eius itatietatem
di praesentem statum exponere, & cum non fatis collet,qualis cum in singulis quibusq, tum iu uniuersum superiori b. temporibus propria eius forma suerit,eueta de exitus praedicere,difficile nepeae laboriosum est.Quare no fortuita quada intelligetia 3c cotemplatione opus fuerit, si quis dilucide ae distincte ipsius discrimina & disseretias dispicere uelit.Tria uero cosueuerunt,qui certa ratione huiusmodi quaestiones tractacias susceperunt,inrumpublicarum genera statuere: quorum unum Regnu , alteru optimatiu Principatu,tersu populi Imperi u appellant. Iureati te quis mea quide sentctia , eos percoietur: utrum haec ut sola nobis,an ut optima Rerupublicarum genera proponant. Ac mihi quide utrucunq; res oderint,patu attendisse quid diceret, uiderentur. Nanq; omnium ea Respub. optima duceda cst, quae ex omnibus hisce formis composita sit: atq; hoc quideno ratio latum, sed in hunc plane modum, institutae apud Lacedaemonios a Licurgo Rei p. exemplum, certo fuerit documento. sed neq; sola haec genera esse arbitradum est: vidimus enim singu-Ioru plerunq; hominum, tirannoruq; dominatus: qui plurimit a regno differentes, quiddam tamen
regno ipsi per simile habere uiderentur. Si quide& qui soli potiuntur imperiis, quatenus possunt,
Regni nomen usurpat atq; ementi itur. Quinimo& plures cita sunt ex earu Rerumpublicarii numero,quae paucorum arbitratu regunt: quae cum ad earii forma proxime accedere itideatur,quae optimorii quorum': costio gubernatur: ab ea tame, ut dica, qua logissime absunt. Eadem est ratio in populi admirtis iratione. Quod sane uerissimum cile ex hoc, uel maximὸ patet. No omnis etenim unius dominatio,Regnu nucupadu est sed quodlibetes ac uoluntarii populi permittimi ac dis runt:atq; ubi res magis conlilio,& sapientia, quaui aut metu administratur. Nec sane quae uis paucorii gubernatio, bonorum principatus existimari debet: sed ea in qua lectissimus qui'; , ac ius licia prudeliaq; probatissimus aequabiliter summae rerum praesit. Eo deq; modo no ea populi administratio habenda est,cilina promiscue uniuersa multitudo, quicquid ei uisum oblatumq; fuerit, statuit & decernit: ted ubi patrium cosuetumq; sit rite pieq; Deos uenerari, parentes colere, honore senes afficere, legibus parere, ubi mores hi atq; instituta vigeant: clim id tum demum ius ratumq; fuerit,quod plures iusserint .ea merito populi ad- inimi tatio appellari poterit. Dicendu est igitur, sex rerumpublicarum gencra esse: tria quidem ab omnib.uulgata,& superius a nobis dicta: tria uero his proxima & cognata, unius uidelicet, pauc rum , confusae atq; impellitae multitudinis imperium. Verii in enim uero prima omni u fortuita ueluti naturae opera,nullo hominu colitio,unius ta-
402쪽
iam de moderatione adhibita, regnum gignitur. Uce iam at proxima sibi uitia eum declinare atq;
in tyrannide conuerti coeperit, rursus eo sitblato optimatum principatus exoritur. Hoc iam in paucorum dominatum suapte natura transimitat O ,
cumq; multitudo praesdu iniurias perseeuta se rit, populi gubernatio conflatur. Postremo huius licentia di petulantia. temporis ui quadam & progressia,res ad uniuersae atq; imperitae multitudinis administrationem deducitur. Atq; ea quidem quae nuc disserui, quiuis uerissima esse intelliget, qui horum uniuscuiusque generis, na urales hortus& conuersiones diligenter animaduerterit. Qui enim reipublieae cuiuslibet primordia nou rit, solus utiq; eiusde progressus de summam, inclinationesque ac finem perspicere poterit: qu ve tempore,quave ratione si quaelibet praestina
formam receptura. In primis aute existimaui Romanae reipublicae, cum ea maxime naturales origines & progressus habuerit hane descriptionis rationem accommodatam fore. Atqui subtilius sortasse ac enucleatius de naturali rerum publicarum conuersione, a Platone, it q: aliis quibusdam Philosophis, tota ratio ppeia 3e examinata suerit. Eorum tamen disputationes,ql multa rerum uarietate, ac prope nimis longa oratione explicantur, paucis perspicuae atque apertae sunt. Quare ex omnibus quae de hoc genere tradita suerunt, ea duntaxat quae ad ciuilem disciplinam,commune que hominum sensum periinere uidebuntur, ut breuiter ac summatim percurram, operam dabo.
Quod si quid in hac priore, ae de uniuersi re summatini suscepta tractatione praetermissum uidebitur,totum id sequens deinceps,& per partes decurrens oratio reponet. Quas igitur rerum publicarum caussa s,quibusve initiis eas ortum duxisse dicam Nemre cum aut ob eleuuiones, aut pesti lentiam,aut fame,aut alias elusinodi clades, maxima hominum multitudo eonsumpta & delata suerit quae calamitatum genera etiam ante accidisse, Sin posterum saepius euentura, ipsa nobis ratio
persuadet amissis ae sublatis artibus di studiis, cum ex quibusdam quasi seminum reliquiis , aliquo post temporis interuallo . rursus numanum
Pnus auctum de propagatum fuerit: tum credibiost. qucadmodum cetera etia talo ignobiliora animatium genera solet,quib. natura insitum est, ut sui quaeq; genetis coetus & societates expetat, in unum congregata ob naturae imbecillitatem, hominum multitudine, certa quadam naturae te
se seri,ut qui maximὸ eorporis robore atq; animi fortitudine praestet,ceteris praesit atq; impe ret. Atq; hoc quidem uel maximὰ naturale arbitrari debemus,quod etiam in ratione carentium animalium generib. cotingere videmus: in quorugregi b. manifesto sortissimum quenq; principatus bi uendicare animaduertimus. exemplo sunt tau
ri,apri, galli gallinacei, atque his similes bestiae .
Αe eiusmodi sane principia esse eosentaneum est
libentiusque homines animantium omnium ritu, sui generis societatem & congregationem ad uitam degendam expetere, Omnes fortissimum de potentissimum quenque sectari. utpote qui robore ac uiribus imperium contineri ducant. nomen autem rectὰ quis, unius dominatum dixerit. Postea uero quam coetus 3e congregationes, conuictus & consuetudo subsequi coeperit: inde iam renni principium existit,aetum primum iusti atque
honesti,& his contrariorum notici consideratio inter homines exoritur. Atque huius quidem principatus, haec origo, haec ratio est. Cum enim iit omnibus comunis coniunctionis appetitus,ex eoque filii procreentum quoties aliquis nouae δε holis iam adultus, iis a quibus altus & educatus fuerit gratiam non referat neque opituletur , sed contra maledictis lacescat, aut iniuriam inserat: conuenit profecto eos qui adlint grauiter id femre atque indignari, cum nouerint quanta paretes cura, diligetia&cliaritate,quam multis etiam &vantis laboribus & incommodis liberos educarant. Etenim cum hoc uel maxime a ceteris animatib. homines disserant,quod soli ratione ac mente praediti sunt: esset profecto absurd u in eos pecudum ritu,id quo ab illis maxime differunt, contemere, ae pro nihilo habere. Quinimo par est unum quenque aliorum actiones dilgenter not
re, insolentia offendi,de aliorum periculo, quid sibi etiam euenire possct prospicere ac ratiocin Ti. Eodeq; modo si quis ei a quo aduersis in reb. adultus & protectus fuerit, nedum gratiam non
reserat,sed eum etiam laedere aggrediatur e consentaneum est omnes qui hoc uideant stomachari,atque in illum offenclorean mo esse: ex alioruautem periculo sibi exemplum capere, unde ad hominum animos officiorum species quaedam di notio peruenit: quae sane iusticiae origo & sinis cst. Pari etiam ratione, si quis ab aliis omnibus pericula & calamitaetes Ppulset, ferocissimarumque belluarum impetus excipiat & sustineat thuetierisimile est cosentienti multitudinis beneuolentia ae studio principatu dignum iudicari. Iis uero cotraria qui saetant,abalienati animi atq: inuidiae significationem dari .Ruib. item ex rebus probabile essicit quanda apud multitudinem honesti aeturpisn eius quod est inter lixe discriminis esisiderationem oriri: quorum alterum ob utilitatem expetendum atq; imitandum ducitur, alterum cotra fugiendum. Qiloties uero is qui sit mrnae terii
praeest, plurimum'; pot,multis id testimonio suo coprobatib.in iisdem quae superius dictae sunt,ar
tib . ac studiis perseueret, existimeturque eorum
qui ei parent, unicuiq; stium P dignitate tribuere
nullam iam homines uim metuentes, plurimum uerd in unius consilio S rerum gerendarum pru dentia, politum iudicantes,eius se potestati subiiciunt, eiusque dominatum diutissime tuentur,
403쪽
ae iam seniori praesidio sunt,unoque omnes consensu contra insidiatores pro cius imperio dimicant . Ita L sim principatus a robore ac uirib.ad rationem transferatu eniim ex uno rerum dominatore fit,existit lite rex. Haec prima est iusti atq; honesti apud homines , atque his contrariorum notio: haec ueri & legitimi regni origo.Neque illos latum populi, sed eoru quoq; posteros , quos
maiorum suorum studia & artes retenturos credunt in regno conseruare solet.Quod s nonnun- qua eos propter impotentiam serre non possint, non iam robore & corporis uirib. sed consilio &prudentia,quibus regnum deserant , praestantes eligunt, rei pla in superiorum temporum mutationi b.quantum eorum alterum alteri praestet,experti.Olim igit qni semel honore illo digni habiti, eiusmodiq; potestatem adepti sitissent, in regnis
consenescebant, cum ut opportuna loca munirent , & imperij fines propagarent,tum ob securitatein , tum ut populis affluenter uictui necessa ria suppeterent. Haec studia sectantes, nulli auterimini,aut inuidiae locum dabant, quod non mana in cis aut uictus,aut uestitus mutatio cerne-alutauerum semper in oculis ciuium uitam agentes, eadem qua populus uictus ratione utebatur.
Sed postquam ii qui eodem ex genere ac sanguine in regna successerant, cum iam comparata haberent praesidia,& rebus ad uictum pertinentib. magis quam pro necessitate ab udarent, ob nimia bonorum copiam atq; amuentiam, cupiditatibus obsequentes, arbitrati sunt, oportere principes
ornatiore ac splendidiore uestium & epularii apparatu,ab iis qui sub eorum imperio essent,differre: ad haec licere,nemine ob metum contradicente,inconcessos concubitus appetere. Quae cum partim in eos inuidiam concitarent, partim iram atrocissimam atque odium accenderent, coorta
est ex regno tyrannis.Tollendae uero iniustae dominationis initia,haec propemodum quae a me iaexponentur, fuere. Fiebant aduersus principes,noab infimis,sed generosissimis& sortissimis qui b. que insidiarum coniurationes . quod qui tales sunt,minime possunt Principum iniurias& contumelias serre. Adiuuante autem easdem ob caussas, Ducum suorum colitia multitudine,regnum, atque illius imperii,quod penes unum tantummodo suisset forma facile ut deleretur,eueniebat. Atque inde iam optimatum principatus, ortum atque initium duxit. Iis enim qui unius imperium euertissent,multitudo praemii loco,de manu quodammodo rerum administrationem tradere, etiaque se ac sua gubernanda committere. Hi primo administratione gaudentes,communi utilitatem hil antiquius habere:singula quaeque tam publica quam priuatasedulbS accurate administrare ae tueri. Sed cum iam liberi eandem a patribus potestatem accepissent , malorum illi quidem expertes, aequabilis uero iuris, communisque libertatis rudes & ignari,edueati autem ab initio in potes ate atq; honorib.paternis,ae eorum alii ad impotentiam & cupiditatem,alii ad uinolentiam, &luxuriosos conuiuiorum apparatus, multi ad uim iniuriamque mulieribus ae pueris, per stupra dc raptus inferendam se conuertissent:facile optimatum 'principatum ad paucorum dominationem trasserebat.Quare celeriter eiusmodi quales paulo ante comemoraui, conspirationes in populo fiebant,unde illorum imperio,per idem quod tyrannos oppresserat infortunium,finis imponebatur . Cum enim quispiam animaduertisset,ciuium in potentiores concitata inuidiam atq; odium, actum demum cotra eos dicere, aut aliquid moliri auderet,uulgi cocursu propte atq; alacriter adiuvabatur.Restabat igitur ut his de medio sublatis, neq; rege creare,ob iniusticiae qua superiores usi fuerant metum,neq; plii ib. mpublica comiti re auderent,ta recenti scilicet rei male gestae memoria. Ad eam igitur unam, & adhuc integram, quam in seipsis positam haberent, spem deuoluti, reipublicae cuius prius administratio penes paucos potentiores erat,popularem so a essiciebat, ad suam uero ipsorum fidem & procurationem, publica recipiebant.Ac sane donec ii superessent, qui sub dominatu & impotentia uixissent, praesenti temporum statu laeti, ac bene & praeclare secuasi exi illinantes,libertatem re concionum licen tiam plurimi faciebant. At cum iam ex illis geniti iuuenes, ad reipublice gubernacula accessissent, di subinde nepotibus rerum administratio tradita esset ili minoris iam ob diuturnum usum,aequa bile ius, ac libere concionandi facultatem aestia manete ,eorum singuli, plus ceteris in republica posse contendebant:in hane autem cupiditatem, locupletiores maxime incidebant. Reliquum igitur erat,ut cum iam ii principatum appeterent, atq; id per seipsos, propriisq; uirtutib. cosequi nequirent,pecuniam in uulgus,quavis ratione deliniendum & corrumpendum, prosunderent: qua largitione cum semel iam plures inescassent , ob multitudinis in accipiendis abliguriendisque muneribus dementiam, rursus popularis reipublicae administratio tollebatur,moxque in ui ac manuulicentia,Omne erat ciuitatis ius. Assuefacta enim multitudo,aliena bona comesse, uitaeq; suae spem omnem in fortunis alienis ponere, ac ducem elato animo atq; audacem, cui paupertatem ad publicos honores interclusus fuisset aditus, nam, reipub. formam illam , quae tota in manuum fiducia posita esset , essiciebat , ac tum in unum coacta , caedem facere, ciues eiicere,pr
scriptorum agros, diuidere , donee sevum rursus & ei eratum unicum dominum reperiret. Haec est rerumpublicarum ueluti in orbem quendam conuertio,haec naturalis earum,qua immutatur & conuertuntur,eodemque certo rursus ordine reseruntur,dilpensatio. Quae si quis diliget
404쪽
ternorarit, is fortasse in temporum momentis aliquantulum aberrabit, cum rerum publicarum euenta & exitus praedicet. Quo uero earum singulae,quoad incremetum 8e declinationem loco sint: quove pacto earum transmutatio sutura sit,
qui absq: ira x inuidia pronunciarit: perraro utique falli ac decipi poterit. Atqui ad hanc maxime normam & disciplinam, Romanae reipublicae
constitutionem, incrementumque ac summam,
atque hi se contrario futuras conuersiones, dignostere possimus. Quod si & aliarum cuiuis,ut modo dixi, & huic ipsi continget, ei lim ab initio naturalem ortum atque incrementum habuerit,eadem naturae ui atque ordine, contrarias mutationes pati. Quod ex ijs quae posterius dicentur, colligere licebit. Nunc autem breuiter de Lycurgi in ferendis legibus instituto , pauca comine
morabimus. erit enim sermo hie nequaqua a proposito alienus. Is iam intelligeret, singula quaeque superius commemorata rerum publicarum Fenera,certa quadam naturae ui.eontii mi atque interire,quaeque earum simplices, & unius tantuformae essent,quod celeriter in propria, & natura sibi adiunct.iuitiauerterenti ir , maxime debilas & cadu eas este. na quemadmodum serro aerugo, lignis teredines ac tineae innatae pestes adhaere
scunt, a qui b. ea quamuis ceteras extraneas no
xas euaserint, his tamen intestinis malis exedu tur & corrumpuntur: eodem modo singulas respublicas quaedam natura insita & ingenita uitia consequuntur & comitantur: regnum unius d minatio,optimorum quorunq: principatum paucorum impotentia, populi administrationem Θritas,audacia & manuum iniectior in quas utique uitiosas deprauatasque species,respublicas, uti superius expositum est , conuerti atque immutari temporis progresso necesse est. Quae intuens &prouidens Lycurgus, non simplicem, neq; unius tantum formae rempublicam constituit, sed omnes optimarum rerum publicaru uirtutes ac pr prietates in unum coniunxit & congregauit, nequa earum ultra quam satis esset aucta &prou cta. in sibi adhaerentem & cognatam perniciem incideret. sed unius uiusque robore ac potentia inter se inuicem obnitente , nulla ciuitatis pars usquam declinaret, neve multum propenderet, sed reipublicae forma aequis ponderibus examinata,parique ueluti lance librata, per quandam inter se partium aequalitatem, tanquam adaequatis nauis onerib. quam diutissime duraret ac uigeret. Nam regno ne se insolenter efferret, populi me tus obstabat, eui sua etiam in reipublicae administratione pars attributa erat: ac rursus populus minime Reges contemnere audebat, ob seniorum et um, qui ex uirtute ac meritis in Senatu mi
cti,semper sese ad meliores iustioresque partes applicare parati erant radeo ut tenuior debiliorque pars, legib.atq: institutis pareret, senum accessione quasi libramento quodam sufetata, maior
grauiorque redderetur. Is igitur cum eiusmodi rem publica instititissetAffecit ut prae ceteris omnibus quas unqua nouerimus, Lacedaemonii diu. tis,imὰ libertate suam conseruarent. Atq; ita quidem ille cum certa quadam ratione, ei uitatum naturales ortus & progressus prospexisset, eam qua diximus rempublicam ab omni labe ac uitios itinctam instituit. Romani item in re publica domi constituenda, eundem sane si cosecuti sunt: non tamen id consilio, rationeve aliqua ,sed per tot certamina ipsa casuum uarietate, in maximi plerunq; rerum diseriminibus ut optimum quodque semper eligeret,admoniti ac edocti ad eundeque Lycurgus instituit, finem pervencrut, praeclarissime uero prae ceteris omni b. nostri temporis, republica constituerunt oportet aute rectu iudiec, non ex iis quae praetermissa, sed ex iis quae expolita sunt,seriptores diiudicare:ae si qd in his mendacium deprehcderit,illa quoque ob ignoratiam
praetermissa putarer i in omnia uera fuerint,concedere scriptores,ea certo consilio,non ob ignoratione reticere utituisse. es igitur,quas tam nes prius comemoraui,partes in republica uigcbant. Tain uero aequis portionibus, apteque dispositae, ae inter se distributae,ab ipsis regebatur, ut neque incolarum quisquam costanter affirmare pollet, uniuersa rei p. forma, ex Optimatumne, an populi totius administrationean uero unius tantum imperio est. Ac minime quide id absurdum uideri debet. Quoties enim Cosuiu imperiit intueamur
absolute regia,& ex unius dominatu: quoties ue-rd Senatus auctoritate, ex optimatu administratione:at quoties populi potestate respiciamus, popularis utiq: reipublicae forma uideatur. In qui b. aute reipublicae partib.unii quodq; genus di quondam emineret,& nunc etia pauculis qui biis da ex ceptis, ius suum obtineat, haec sunt Consules antequam ex urbe legiones educat, urbanara omnia recti ius atq: imperium habent. his etenim ceteri omnes magistratus, praeter Tribu .ple. paret ac sabiecti sunt: hi legationes in curiam introducunt, hi quae celeriter decidenda sunt statuum ac decernunt:cuin negocia urgent, quae deliberanda sunt ad Senatu reserunt . penes ipsos ut quae patres decreuerimi, dulis perficiatur, cura omnis di administratio est. Quintino de que de inpublica p populu tra sigcda & conficieda sunt,e orta officilli est
perpendere ac diligenter examinare , concio nes quoties opus est aduocare , Senatuston
fulta populo referre , quicquid maior pars iurusirit exequi. Quin etiam in his quae ad belli apparatum ,& castrensem disciplinam pertinent, hi summum imperium habent. His ius est iociis quicquid uisum fuerit imperare, tribunos militia creare,delectum habere. Ad haec de iis qui sub eoru imperio sum, in castris arbitratu suo stippliciu
405쪽
store, ae sedulo imperata Deiente, publici aeris quantum res ipsa tulerit,impendere: adeo ut quilquis ad hanc partem respexerit, probabiliter dicere possi t, reipublicae formam regiam & ex unius tantum imperio esse. Quod si quid ex his aut
ex ijs quae paulo post dicentur,uel nunc uel in posterum immutatum fuerit , nihil utique illud ad
hanc quae nunc a nobis explicatur, reipublicae ex diuersis sormis constitutionem pertinebit. A enim Senatus primo quidem aerarii totius dominus est atque ad ministrator:nam & redditus omnes in eius potestate sunt, Se eiusdem arbitratu impenste fiunt. Quaestores enim sine Senatus auctoritate,praeter ea quae Consules iusserint, ne minimum quidem cum opus fuerit,in rem ullam sumptum facere possunt:grauissimae autem illi ac maximae impensae,quam Censores in quinquennales lustri apparatus faciunt. Senatus praeest,ab eoque auctoritas illa de facultas his conceditur ac permittitur . Iam uero malescia & crimina per Italiam commissa, de quibus iudicium publiee fieri
debet, utputa proditionis,coniurationis,uenefi-eii , caedis atque insidiarum,ad Senatum reseruntur, eiusque de his cognitio est. Quod si qua in talia controuersia dirimenda, si publice uel priuatus quispiam,vel ciuitas obiurganda, si cui auxilium aut praesidium serendum est, de his omni bus curam Senatus adhibet. Eodemque modo si extra Italiam ad aliquos legatio mittenda sit, uebad aliquid decidendum,uel ad foedus faciendum, uel ad cohortandum,aut etiam medius fidius, imerandum,aut postremd ad res repetendas, aut ad ellum indicendum: haec Senatus ipse curat &prouidet. Praeterea quid de legationibus exterarum gentium quae in urbem uenerint agendum, quid eis respondendum , in Senatus uoluntate
atque arbitrio positum est. Atque horum quidem quae superius dicta sunt, nihil est cum populo e
mune,adeo ut quoties quis ad urbem uenerit ab
sentibus Consulibus, prorsus ei respublica optimatum colitio regi & gubernari uideatur. Quod sine multi Grςcorum & Regum etiam persuasum habent,quod negocia quae in urbe habent,sere omnia per Senatum transguntur. Quibus ex rebus quis non utiq; iure addubitet atque inter roget, qualis & quae nam in rei publicae admini se ratione, populo pars relicta fuerit pcuni eorum omnium quae superius commemorata sunt, sum mam Senatus potestatem habeat, & quod multo maximum cst,omnis aerarii dis satio penes cum siti: Consules autem cum exercitum eduxerint,
summum foris militiaeque imperium habeant. Atqui sua etiam populo ,& ea quidem amplissima pars relicta est: solus enim in Republica depcaene de praemij potestatem habet:quibus utique rebus Imperia de Respublicae, atque omnis humana uita continentur .apud quos enim huiusmodi ratio non cernitur , aut tarn nota male administratur,nullum apud hos negociorum genus recte de prudenter geri potest. Qui enim id paest, aequa honoris portione improbis ac bonis iudicat igitur populus de plerunque in aliis etiaquaestionibus quoties grauior aliqua maleficii inuicta irroganda sit, de praesertim in eos qui maiores magistratus gesserint et solus autem capit damnandi potestatem habet . Qua in re illud sane apud eos laude commemorationeque dignissimum est, quod eorum instituto, iis qui capitis damnati fuerint,ut ex urbe palam egrediantur permittitur : ac si tribuum una ex eis quae iudicium
exercent, reliqua suerit quae nondum suifragium tulerit, exilium reo sibi arbitratu suo deligendi facultas daturiexules autem Neapoli, Praeneste, Tybure, atque in alia quavis scederatarum urbium tuto este pollunt. Praeterea populus ipse magistratus dignissimis quibusque deseri,ac mandata.quod sane pulcherrimum est in republica probitatis & uirtutis praemium:leges etiam comprobandi ac sanciendi ius habet de quod caput est, is
de pace,de bello, te laedere, de controuersiis docidendis aut componendis deliberat, is unuquodque horum confirmat,tatumve aut irritum facit.
Quibus ex rebus iure optimo possit aliquis dicere,populum sibi maximam in Republica partem uendicare,ac reipublicae sormam ex populi administratione conflatam es te. Quo igitur pacto Respublica in partes distributa fuerat, iam dictum est:nunc autem qua partes illae ratione, quoties uelint sibi mutuo repugnare ibique inuicem opitulari possint,dieendum est. Enimuero Consul postquam eam quam superius dixi facultatem deptus, copias eduxerit,quod ad ea quae superius dicta sunt attinet, mino quidem ille cum imporio esse uidetur:ucrum ob eum de quo iam e mus consensum,populi ae Senatus auxilio indiget, ic sine his, per se minime ad res gerendas ac
perficiendas idoneus est. Constat enim oporte
re assidue legionibus eorum aliquid mitti,quae illis publice suppeditari solent. Sine tamen Senatusconsulto,neque frumentum,neque uestimemta, nec obsonia legionibus administrari possunt,
adeo ut eorum qui exercitus ducunt cxpediti nes &eonsilia omnia, quoties ei, obstare, cum eisque maligne agere Senatus in animum indux
rit, irrita reddantur, & minimὸ ad exitum perducantur . Quin ut quae illi animo & cogitatione complexi fuerint, ac sibi proposuerint,pe scere possint , in senatus uoluntate positum est . nam is postquam annuum tempus praeterierit,aut successores mittendi aut imperium prorogandi potestatem habet: ac etiam penes eundem eli,ducum res gestas & dignitate uel extollere atque ornare, uel eleuare ac deprimere. Nam
quos illi triumphos appellant,quib. rerum ab imperatoribus gestarum , sub civium aspectum euidentior quaeda imago profertur, neque uti decet appareres
406쪽
apparere,neque omnino ducere cuiqua licet,nisiastensus fuerit seiratus, in eiusque sumptum quicquid opus fuerit,erogauerit. Si quis tamen ex P- uincia decedere uelit quamuis domo longissimθ. abiit, populi certe assensit opus est. Nam uti paulo ante exposui, quicquid transigendum, decidendum ve, aut componendum est, id per populum ratum, irritumve fieri debet: quodque est omnium sere maximu,omnes qui cum imperio fuerint , cum id deponunt, populo corum quae gesseri lint, ratione reddere oportet. quaobre minime illis expedit, senatus ae populi erga se uoluntate, ac studia contemnere. Rursus iam Senatus,quamuis tantum in Republica possit, populum intueri ac cius rationem habere cogitur. In maximis autem atque atrocissimis quaestionibus, eorum maleficiorum quae contra Rem p. commissa, capite plectuntur, nihil Senatus exequi potest e nisi
prius eius autoritatem populus approbarit. Eadeest ratio in iis quae ad Senatum ipsum pertinent. Si quis enim de ueteri eius auctoritate, commodis , atque honoribus minuendis, legem promulsarit,eius uel perserendae uel antiquadae potestas penes populum est. Ad summam si quis ex tribu .pleb.intercesserit , nedum Senatus nihil eorum quae decreuit, perficere, sed ne sedere quidem,aut omnino incuriam uenire potest.Tribunorum au
tem ossicium est,id semper exequi qd populo uisu in fuerit,eius* uoluntatem quam maxime re spicere. His omni b.de caussis, multitudinem Senatus metuit, ad populiq; uolutatem, studium,cogitationesqή suas dirigit atq; intendit. At cotra Senatui populus ipse obnoxius & subiectus est: eumq;
uniuersum,& singulatim etiam imum quenq; pa trum colere atq; obseruare,sua ymagni intercesse putat.Na cum in Italia multa sint uectigalium genera,quae censores in sumptus apparatusq; publicos locare solent,ea uero non satis utiq; facile quis enumerare possit,ueluti flumina, portus, horti,metalla tq; ut paucis comprehenda, quaecun
que Romanorum imperio sunt illaec omnia populus exercere atq; exigere,dc sermὸ, ut ita dicam, uniuersus in his conducendis & eurandis occupatus atq; implicitus esse cosueuit. Quidam. n. sunt, qui conducunt: alii cum his societatem coeant,
adii sponsiones faciunt, alii pro his bona fortunasque suas reipublicae mancipiant. His autem om
ni b. Senatus praeest. Idem diem proferendi ,s quae ublicani calamitatem aeceperint i eos releuandi, si quae diis cultas aut publicum infortunium, quominus soluendo sint, obstiterit locationem pro sus inducendi ius ae potestatem habet. Ac sane
inulta sunt, in qui b. maximo Senatus publica I
uel commodo uel incommodo asscere possit. ad eum enim Luiusnodi omnia pertinent ac res runtur,& quod maximum est,ex hoc ordine qui plurimas ex maioritagrauioribusq: caussis,ta publicis,quam priuatis cognoscant,eliguntur. Qint
,ppter omnes eius fide illigati N impliciti,dubiosque rerum euentus metuentes sedulo cauent , ne se ipsius uoluntati, ac decretis opponant. Odem
que modo Consulum actioni b. timide ac minime libenter aduersantur: cum soris militiaeq; uniuersus exercitus,& singuli qui'; sub eorum imperio ac potestate sint. Haec porro cum sit uniuscuiusq; partium uis Ic facultas, ad se inuicem&iunandum & impediendum. ad omnes rerum occasones, tant inter se apte conuenienterq: connexae
ac dispostae simi,ut hac nulla melior praestantiorque Reipub. forma reperiri possit. Quoties enim communis quispiam extrinsecus ingruens terror eos conspirare, tibiq; inuicem opitulari coegerit: tantum Respub. roboris ac uirium semere consileuit, ut nihil omnino eorum quae facienda sinat pretermittatur,ac nullius cuiusquam in muneribus obeundis, fides ac diligentia dclideretur: cumsiimmo studio atq; animi contentione omnes ii ter se certent, ne quid serius quam statutum suerit agatur, singulique tum una cum ceteris, tum
per te id quod propositum est persciendum,
summo consensu& conspiratione incumbant. Quibus ex rebus ei lenit, ut eiusmodi Reipublicae
forma inuicta, inexpugnabilisque sit, atque in ea quicquid seri oportere iudicatum fuerit, periiciatur,ac nihil tam arduum ae dissicile sit, quod postquam id sibi proposuerit non assequatur.
Contra uerbquoties externis terroribus liberati , uitam beatiorem, atque opibus secundo re Tum euentu partis,amuentem degant, felicitateque sua perfruantur,ac sese totos mutuis adulationibus, luxuique ac desidiae tradiderint: tum uti
de re est, Reinpublicam sibi propria ope, ac per sese auxilium ac remedium afferentem. Nam cum aliqua eius pars extra fines terminosque egressa, tumultus ac seditiones concitare coeperit,ac plus iusto posse contendat: clare constat, cum pars
nidia,uti superius expositum est, per se pellecta ct absoluta sit, ac carum uniuscuiusque impetusci consilia, pa ri aliarum in diuersa nisu infringi ae reprimi possim,earum nullain plus iusto et ferri, aut potentiam sibi nimiam asumere. Atque ita
partes omnes in officio permanent , eum huius quidem insidentia & conatus reprimantur: illa uero semper alterius uires ac repugnantiam caueat
407쪽
De illustrium rerum publicarum inter ipsas differentia,
deque Romanae praestantia. POMPILI vs AMAS AE V s VERTIT.
Ni Mugaci scriptores fere omnes hasce Rerumpub. formas,quae gloria ceteris antecelluerint, nobis prodiderunt. De Lacedae
Cretensium, latinen siumque ac Cartaginensium , quidam etiam de Atheniensium, &Thebanorum Repub.mentionem secerunt. Ego
uero nune de superio ib. illis nihil dieo.De Albeniensium autem ac Thebanorum paucis omnino
disserendum arbitror, quod non sane diu fio rue. runt,neque paulatim immutatae sitiat:sed tum cumaxime florerent , ac secundissimos etiam in posterum progressus habiture u iderentur, quod eis ut aiunt ex rebus paulo ante prospere gestis, pro temporum occatione, magna spes astulserat
repente contrarias sortunae mutationes expertae
sunt. Thebani etenim ob Lacedemoniorum in scitiam, sociorumque in eos odium , sibi unius uel etiam alterius hominis uirtute, qui hoc ipsum optime nossent atque intelligerent, laudem inter Graecos Se gloriam compararunt. Quod enim tunc Thebanis non Reipub.forma , sed eorum,
quibus tum regebantur uirtus, rerum secundarueaussa fuerit , aduersa deinde fortuna omnibus planum secit. Evidenter enim cum Epaminondaeae Pelopidae uita, illorum opes aut27 , ad summumque prouectae, ac deinde illis alnissis,at tae fuerunt. Quibus ex rebus existimandum est, non ex Reipublieae forma, sed ex uiris Thebanorum urbem tunc nobilitatam atque illustratam fuisse. Idem etiam de Atheniensium Republica dicendum est. Nam cum ea, & ante quidem saepius, manifestissime autem Themistoclis uirtute aucta fuisset,paulo pbst ob naturae suae inaequalitatem, contrariam fortunae conditionem experta est. Semper enim consecuit Atheniensis p pulus, nauigiis domino carentibu persimilis inerin quibus cum uel hostium metus, uel subito coorta tem p ltas, uectoribus inter se conspirandi,&gubernatori animum adhibendi necessitatem attulerit, ab his egregie ac tempestiue omnia quae opus est fiunt. At postquam iam deposito metu, eos qui ad gubernacula sunt contemnere, atque
inter se quod non omnibus idem uideatur, dissidere coeperint: tum cum ex iis alii adhuc nauigandum censeant,alii gubernatorem urgeant ,ut nauem in portum deducat:alii rudentes explicent, sdem alii arripiant,& contrahere iubeant: tu
pe quidem ob eorum inter se dis 1idium & costernationem,iis qui extrinsecus intuentur, spectaculum editur: ipsi aute ucctores ex huiusmodi perturbatione,in maximum discrimenae periculum deducuntur: quare plerunque cum ex maximis
pelagi aestibus, euidentissimisque tempestatibus euaserint, prope terram,atque in portu ipso n ufragium faciunt. Quod utique saepius Allieniensium Reipub.contigitiquae cum aliquando ma i mas temporum procellas:ob eorum a quib. tunc regebatur uirtutem deuitarit interdum in summa tranquillitate, rebusque maxime sedatis& com postis, temere quodammodo N praeter rationem omnem periclitatur. De hae itaque ae Theban
rum Republica nihil est quod plura dicamus: in
earum enim utraque contusa& impetita multitudo,illic concitatione quadam atque acerbitate insgnis,hic in ut & insolentia alta & educata, prout proprius cuiusque impetus sert.cuncta regit atqοῦ administrat. Iam uel O cum ad Cretensum Rempublicam transeamus,operae precium est,duo hec considerare:priind quidem quibus adducti rationibus ueterum lcriptorum probatissimi, Ephorus,Xenophon,Callisthenes, Plato,eam Laced moniorum similem este tradiderint:deinde laudabilem demonstrent. quorum neutrum sane milii uerum uidetur.quod ex his animaduertere licet:
ac primo de utriusque inter se dissimilitudine disseramus. Aiunt enim hoc proprium esse Lacedaemoniorum Reipublicae, ut in his quae ad praedia pertinent,nemo censu alios superet. sed unusquisique ei uium tantundem publici agri possideat,n
ve qilisqua pecunia preciosave suppellectili abundet.Quae cum nullo apud eo sin sonore sint, necesse tandem est ex Republica, omnem plus minusve habendi contentionem tolli. Tertio apud Lacedaemonios reges imperium hereditarium habent: qui uero senes appcllantur, quoad uiuiit. Quorum ductu& consilio uniuersa Respublica regitur & gubernatur. Apud Cretenses autem omnia his contraria sunt. Nam illis ut quisq; maxime potest,agros in insitatum ut aiunt possidere
408쪽
de re, leges permittunt r suppellcctilium uero
copia tanti apud eos fit, ut quo lautiore quis ea,& preeios ore utatur, eo praeclarius cum illo agi putetur. In uniuersum autem turpis quaestus,
de plus ceteris habendi cupiditas , a deis inter
eos dominatur, ut apud Cretenses nullum omnino turpe ae sordidum lucri genus existimetur. Magistratus uero apud eo annui sunt, popularisque Re pub. sorma, adeo ut plerunq; mirari soleam, quanam ratione adducti. de rebus ta diuersis atq: inter se eo trariis non secus aes conli miles,eiusdeq; generis essent, disseruerint et de cum eiusmodi disterentias non uiderint, ad reliquam orationem ueluti Corollarium quoddam addunt, solum inter homines natos Lycurgum certissima rerum publicarum firmamenta uidisse. Nam cum duci sint quibus Respub. e seruantur, fortitudo in hostes,de eluium inter se concordiareum opum cupiditate sublata, simul intestinas discordias & seditiones remouisse: qui b.ita constitutis, Lacedaemonios horum malorum expertes optime prae ceteris omnibus Graecis, & summa concordia Rem p. regere. His ita expositis, cum uideant ex comparatione Cretenses,ob ingenitam auaritiam & impotentiam, ut plurirnum inter se dissidere, atq; inter eaedes ac ciuilia bella uersari nihil tamen sua interesse arbitrantur,cum
de hisce Respub. ueluti si eos mili propemodum
essent natura,verba Aeere audeant. Ephorus quidem praeterquam quod propria utriusq; nominati serpat, uocabulis iisdem de utraq; dimerens e usq; uritur: ut nisi quis ad propria nomina alte derit, nullo modo discernere possit, de utra mearum dieat. Hae e sunt in quibus illae inter se mihi differre uidentur. Iam uero quibus de causis Cretensem , neq; laude neq; imitatione dignam censeamus deinceps persequamur. Etenim duo cuiust bet Reipublicae fundamenta esse arbitror , per quae earum potentia Ze status aut expetendus, aut contra pro nihilo habendus sit. Haec autem sunt consuetudines Ae leges, quae si laudabiles de expetendae suerint,& priuatim hominum uitam, ad pietatem & animi moderationem comparant: di publiea ciuitatis instituta, apposite ad aequitatis ae iustitiae rationem informant. E contra uerb, si uituperabiles ac fugiendae. Quemadmodum igitur quoties apud aliquos mores atq; instituta recta & honesta intuemuriasseuerater dicimus,&homines ubi ea vigeant,& eorum Rempublicam
probitate ae uirtute ins gnem esse: eodem etiam modo cum priuatorum hominum uitam turpe,
auaritiaeq: ac iniuriis dedita, publicas uero acti nes iniustas conspexerimus,lure optimo assirmanri possit, & leges ad priuatorum morum consuetudinumq; normam factas,& compolitas, & Republicam uniuersam necessario flagitiosam esse. At neq; magis fallacia & fraudulenta ingenia qua Cretensiunt,paucis admodum exceptis, neq; Pu-
blieas actiones iniustiores quisquam reperire possit. Quare cum neq; Cretensium Rempub. spa tanae sta item, neq; per se expetendam atq; imitandam iudicemus, eam ab hae superius nobis praeposta Rerum publicarum comparatione reiicimus. Sed neq; Platonis Rempublicam equum est quamuis eam philosophorum aliquot celebrent,
in comparationem deducere. Quemadmodum enim artisces aut Athletas, qui nullum unquam de se specimen dederint, neq; corpus exercucrint in publicorum ludorum certamina non admittiumus: ita neq; hane decet adducere in contentione de principatu , nisi prius uerum aliquod opus situm dentonstrarit. Vti uero ad hune iisq; diem sese res habet, quicquid de hae, si cum Spartana, Romanaq; ac Carthaginens comparetur dictum fuerit, per simile uideatur, ac si qui x cum simula-erum aliquod protulerit, id cum uiuis & spirantibus homini b. conserat: quamuis enim id ex artisseio laudabile sit, cotentionem tamen eorum quae inanima sunt cum animatis. impersectam N plane dissimilem ae dissentaneam spectantibus co tingere par est. Quare his omissis ad Laconicam reuertamur. Ae prosccto mihi Lycurgus uidetur. ad hune sane finem, ut ciues inter se eoncordes
degerent, ac Laconi eam terram securam praestarent, incolumemq; Sparten,ac liberam tueretur,
tam egregie prouidi me, sq; leges tulisse, ut eius mentem & consitum diuinius quam pro humano captu fuisse iudicem. cipum enim aequalitas,&in uictu frugalitas , de communio eam uim erat
habitura, ut de priuatorum uitam temperantem
ae modestam efficeret, & Rempublicam a dissidiis ae seditionibus uacuam 3e immune praestaret exercitatio uero ad labores & rem difficultates, homines sortes ae 3enerosos redderet. Atq; hae si
de uirtutes, teperatia uidelicet i& sortitudo, cum ambae in eunde animia,aut eande ciuitate cocurrerint non sane facile, aut ullum inde flagitium emanarit, aut ullum eis oppressionis ac seruitutis periculum metuendum fuerit. quapropter cum ille
eiusmodi rationi b. atq; artibus Rempublicam instituisset firmam, & maxime stabilem uniuersae Laconicae securitatem peperit, & in multa secula
Spartanis ipsis libertatem reliquit. Quod uero ad Imperii propagationem, principatumq; sibi
uendicandum, atq; uniuersam rerum soris gerendarum facultatem attinet: nihil sanὸ mihi neq: ii-gillatim, neque uniuerse aliud quidquam cogitatione complexus suisse uidetur, quam ut certam quandam ciuibus necessitatem imponeret: ut que admodum inuictu priuato eos temperantes, aestis contentos bonis instituerat: ita ciuitas publi ce in omni actione frugalitatem quandam seruaret, ac nullius extrinsecus opis egeret. Sed enim cum eos in priuata uictus ratione, ciuitatisq; suae institutis ambitionis omnis expertes ac modestilsimos reddidisset aduersus ceteros G raecos ambitiosissimos Dipit irco by
409쪽
tiosissimos , ae dominandi cupidissimos , maximeq; alieni appetentes reliquit. Quis enim ignorat eos cum primi sere Graecorum omnium ad uicinorum agros animum ad iccis lent, ob cupiditatem atq; aliaritiam bellum Messeniis ut eos in seruitutem redigerent, intulisseὸ Quis autem non luteris mandauit, eos maxime obstinato & pervicaci animo,iureiurando se obstfinxisse,non antὰ obsidionem solutinos, quam Messenen euertissent pHoc ia omnibus notnsimum est,eos quod Graeciae imperare cupiebant, corum quosbella uicerunt , imperata fecisse. Nam cum ipsi pro Grriciae libertate dimicarent ., Persas in' ci ciam'. imruciates devicerunt. lis autem retrocedentibus,sagientibusq; , ut pecunia ad Graeciam occupanda abundarent ex pacis eonditionibus, cui faciendae Antalcides praefuerat Graeciae eluitates prodide. runt. Quo sane tempore, quid eorti legibus atq; institutis potissimum deesset, intellectum est.Naquo ad finitimorum, ac ipsius etiam Peloponnesi imperium concupiuerunt, ad res serendas Laconicae fructibus & eopijs contenti esse poterant: cum illis de ad bellum gerendum necessaria in
promptu essent,& celeriter domum reuerti, ae se recipere possent. Postquam uero per mare classes emittere, ac torestres exercitus educere aggressi sunt, clarum ae perspicuum est, his neq; ferreum Numum, neq; annuorum fructuum permutationes,ex Lycurgi legib institutas, ad usus ae neces.sarias impensas sufficere potuisse. Ad tes enim gerendas te eommnnes numi, de apparatus ad longinquas regiones accommodati desiderabantur'. Raare ad Persarum regias fores accedere , insularum incolis tributa imperare., argentum ex omni Graecia corrogare coacti simi: cum plane iam intelligerent, per leges a Lycurgo Ialas,n dum Graeciae imperium acquiri, sed neq, ullam omnino expeditionem suscipi posse. Quam igitur ob eaussam huc digrestiis summempe ut re ipsa manifestum fiat, adsita tuenda & firmiter conseruanda,libertatemq; retinendam,institutae a Lycurgo Reipublicae formam,per seipsam idoneam fuisse,iisq: qui hunc sibi finem stituerint , concodendum, nullam esse neq; unquam fuisse, Laconica republica praestantiorem, aut magis expetcndi . Si quis uero maiora optet,precIariusq; atq; illustrius esse ducat,quamplurimis praeesse, dominari atq; imperare,ad unum omnes respicere, atq; illius ex nutu pendere: iam negari non poterit, Laconicae reipublicae formam maneam Sc impe sectam esse: Romanam autem excellere, ipsiusq; statum firmissimum ac robustissimum esse . quod& usu perspectum est. Nam Lacedaemonii cum Graeciae principatum appeterent, de propria libertate in periculum ac discrimen uenerunt. At Romani statim atq; Italiam in ditionem ac potestatem suam redegerunt , totius sere orbis terr rum impcrio potiti sunt: cum ad id conseque
dum, pes & eorum eopiam,quae ad belli administrationem requiruntur, magno illis adiumento essent Carthaginensis uerb respub. uod ad supremas illas differentias attinet,egregie sane mihi ab initio constituta fuisse vidctur.nam & in ea reges
erant,de Senatus optimatum autoritatem obtinebar, & populus iis quae ad eum pertinebant praeerat: ac si quandam in uniuersum conuenientiam spectare uolumus, Romanae ac Spartanae perlimilis erat. Temporibus uero secundi belli Punici,in Reipublicae administratione deterior fuit Cartitaginensium conditio,melior autem Romanorum. Et quoniam corporum, Rerumpublicarum omniumq; rerum naturales quidam sunt auctus, d inde status postremo inclinatio de interitus: unu- quodque autem tunc persectissiimum est, cum maxime uiget,&ad summum ueluti fastigium
peruenit: hoc ipso tum hae Respublicae inter se disterebant,quod quo plus uiri u ae roboris Carthagincialium prius habuerat, Romanaq; felicior
atque opulentior fuerat, eo magis iam Carthago inclinauerat,& quodammodo defloruerat: Roma uero tum maxime optima Reipublicae ratione uigebat. In deliberationibus enim plus, apud Carthaginenses poterat populus, apud Romanos summa tunc erat Senatus auctoritas. Vnde fiebat, ut eum apud illos plus populus, apud hos plus optimatum auctoritas de conlilium ualeret, publicis in rebus multo meliora de praesta tiora essent Romanorum consilia.qitae sane cauusa fuit, ut cum de summa rerum in periculum ac discrimen adducti fuerint, ad extremum tamen Ob recta consilia Poenos eo bello deuicerint. Ex iis uero quae ad partes & singula quaeque pertinent,ueluti ut definite dicam,ad rem militarem, rerum naualium exercitatione atq; apparatu Carthaginenses uti consentaneum est,praestant: quod disciplinam hanc patriam & uetustam habent,maximeq; omnium maritimas res exercent T rhstri autem militia Romani Carthaginensibus a teccllunt , exercitatioresq; sunt. in hac enim stu
dii diligentiaeq; plurimum adhibent, Cartaginenses uero peditatum plane contemnunt: equitatu etiam non magni admodum faciunt. In caussa
est,quod hi externis & mercenariis copiis,Romani patrio legio narioq; mi lite utuntur. Qua etiain parte plus huic Reipublicae,quam illi tribue dum est. Illa enim in mercenariorum fide ac so titudine semper libertatis tuendae spem politam habet: Romana uero in suorum uirtute, sociorumq; auxiliis. Quamobrem Romani si quid in principiis ostenderint,uniuertis copiis iterum decertant. contra Carthaginenses, cum pro patria& liberis dimicant, nunquam iram deponere possenti sed magna cum animi alacritate atq; impetu,donee hostes superarint, pugnantes persiliunt Quale cum in rebus naualib. longe illis Romani usu& experientia interiores sint, iuerso tamen apparatu
410쪽
De illustReati inpub differentia. 3
apparatu , uti paulo ante dixi, ob hominum uir tutem uincunt. Quamuis enim ad maritimas e peditiones non parum naualis disciplina conserat: pluri inum tamen ad uictoriam consequendam ,eorum qui in nauibus sunt, uirtus momenti affert. Differunt etia Irali omnes ab Afris ae Poenis ingenio, corporis robore,atque animi fortitudine. Praeterea quibusdam institutis Romani utuntur ad iuuenes, ad haec studia hortandox &incitandos. Unius autem commemoratio satis magno indicio atque argumento esse poterit eius
euraeae diligentiae, quam Respublica in ciuibus ita instituendis adhibet, ut ob laudem & gloriam sibi apud suos eomparandam, quae uis pericula &Iabores libentissime subeant. Quoties enim illustrium uirorum aliquis euita decesserit, is cum exequiae celebrantur,cum reliqua pompa & ornatu in sorum ad rostra effertur, aliquando plane e- remis, aliquando etiam, sed id perraro. iacens &reclinatus.circunstante aute omni populo, si quis
illi adulta aetate filius superstes sit , isque in urbe
ad sit: sin minus, ei genere proximus in rostra ascedit:ibique moriui laudes, resque ab eo dum uiu rei gestas,recenset. ibus ex rebus fieri consumuit, ut cum multi res eas gestas recordentur,sbiaque ante oculos ponant, non solum qui earum socii ac participes nere, sed illi etiam qui eis gerendis minime inter erunt, adeo assiciantur ac pem moueantur,ut luctus non tantum eorum ad quos
praecipue pertinet, sed publicus, ac totius populi eommunis esse uideatur. Post haec sepulto cadauere,iustisque peractis,moraui imaginem in insgniori ac celebriori domus parte collocant, eaque ligneo quasi delubro circundant. Imago autem est simulacrum, oris similitudinem affabre, miroque artificio effictam , coloribus pigme
sisque adumbratam reserens. Has autem imagines sestis diebiaperientes, egregie exornan Cum
vero ex domesticis quispiam dignitate aliqua preditus,defunctus suerit,eas in laneris pompa esse runt:addito, ut magnitudine quam simillimae appareant, reliquo corporis trunco. Hi uestib.exornantur si Consulares, aut cum imperio fuerint,
praetextis:si Censerit, purpureis: si tesumphales,
auro intextis: atque hi quidem curru uesuntur. Fasces autem,secures,aliaque magistratuum insignia praeferuntur,prout quisque honores gradatim in Rep.gesseriticum uero iam in rostra uentum fuerit,ordine omnes eburneis sellis insident. Quo sane laudis uirtutisque amieo & cupido adolescenti, nullum pulchrius spectaculum facile contingere possit. Quis enim non laudis amore
accendatur, cum simul uideat virtute insigniumuirorum imagine omnes prope uiuentes ac spirantespuel quod spectaculi genus pulchrius atq; honestius uideri possit 3 Inuiper is qui eum qui mox sepeliendus est, laudat , postquam omnia quae nominatim de illo diceta erat,oratione persecutus fuerit ab eorii qui tum ibi adsunt maioribus,atq; altissimὸ a primo ipso generis auctore
exorditur eorumq; uniuscuiusq; sortunam & res gestas recenset. quo fit, ut bonorum gloria perpetuo renouata, eorum qui praeclare aliquid gerendo,bene de patria meruerint, sima & mem ria immortalitati consecretur, ac nomen longe
lateq: in multitudinem ac posteritatein diffusum propagetur:& quod plurimi refert, iuuenes ad labores & quaevis pericula pro patria subeiinda incitantur,ut laudem eam & gloriam adipiscantur, quae bonos consequi temper & comitari solet. atq; hoc quidem uerissimum esse, hinc maximὸ cognosci potest. multi enim singulari certamine de summa rerum libenterae uoluntariae depugnarunt, non pauci manifestae te ac certae morti de- nouerunt,aliqui in bello pro aliorum salute, alii in pace pro incolumitate ac securitate publica, quidam etiam cum in imperio essent praeter leges omnes atq; instituta, proprios liberos necarunt : patriae utilitatem, naturali erga proximos& libi coniunctissimos , beneuolentiae, charitatiq; anteponentes. Actane de multis eiusmodi multa Romanorum historiis celebrata sunt. Satis uero fuerit in praesentia exempli eatissa,& quo maior dictis sides adsit, ex liis unum nominatim
commemorare. Fertur enim Horatius eui Coelitis cognomen suit, eum aduersus duos ex hostili exercitu,in primo aditu pontis,quo sub ipse urbe Tyberis iunctus est, dimicaret, postquam hostiumultitudinem suis auxilium serentem irruere uia dit: ueritus ne per uim in Urbem irrumperet, adsitos qui a tergo erant eonuersis exclamasse, ut statim retrocedentes pontem rescinderent: qui cum paruissent, dum hi pontem interrumperent, quam plurimis uulneribus acceptis,locum suum tutatus est hostiumq; impetum sustinuit,ctim il-ldon tam robur ipsius ac uires,quam animi ta titudinem atq; auticiam obstupescerent. Ponte autem rescista mpetus hostium repressus est:Cocles uero ut erat armatus, cum se de ponte deiectilet uoluntariam mortem oppetiit: anteposita patriae incolumitate ac fama, quam in posterum de se relicturus erat, presenti, ac reliquae etiam
uitae. Eiusmodi sane institutis, apud eos iuuenes laudis amore studio q: accendunturAE ad res preclare gerendas incitamur. Quod uero ad pecuniam &quaestum attinet, legibus atq; institutis Romani Carthaginensibus longe praestant. apud illos enim nullum lucri genus turpe ducitur: pud hos uero nihil turpius est quam munera contra Rempublicam accipere,pecuniamq; malis artibus comparare.Rub enim hi honestius ducut,
fortunas bonis artibus augere: eo magis infame
ac sordidum existimant, praeter ius fisq; locupletari .Huius rei certissimum est argumentu,quod
apud Carthaginenses apertis largitionibus ad Nagistratus perueniunt: quod apud Romanos capitali