Caroli ScribanI e Societate Iesu Antuerpia

31쪽

18 CAR OM SCRIBANI plurimum,de superficie, a supremis labris venit; aut sit ab animo, fragilior est,cum aduentitiis innitatur; ut quae a ludentis fortunae pendeat maniabus: a quibus quid exspectas stabile Θ festinant in

damnum,ad incrementa lente eXurgunt: neqUe Vmquam ea celeritate reS reparant, qua rapuerunt, qua finiuerunt. quare omne illud gaudium Citatum est,transit; imo evolat paribuS cum fomtuna pennis. At pauperis ab alto ristis est, de suo gaudet. Et fere videbis diuitem cogitationibus grauem, multa meditantem, Voluentem animo multa, Cum interim risum mentiatur. retege: omne mendacium tenue est, pellucet, si inspexeris: videbis cor exedi, ac superuacaneis fatigari. Sed felix est. Omnis, mihi crede,personata haec felicitas est: colemnes, si spoliauerisVis nosse hunCOrnatum Z quod equo stratum, aulaea domui, hoCopes diuiti. Intus considera: noli illum aestimare pallio, aut fascia Regia; sepone laaec ad modicum.

Intus sipecta: vide quid lateat, quid ibi sit; hoc illius est: ab illo metire; ab animo nimirum Virtutibus instructo. Quid ergoΘ cum opibus felicitas stare non potestΘPotest. nam & in diuitiis sese explicat Virtus, neq; illarum possessione quemquainterdicit: sed hoc essicit,ut intrepide quis possideat. AsfluuntΘ tenebit colorem: dissitiuntΘstabitidem color. imo aduentitia singula,ccu fugientia, Ceu adnatantia, in suum colorem Vertet; non ab

32쪽

A N T V E R P I A. I9iis suum mutuabitur. Ingruant mala,bona faciet; effera, mansueta dimittet ; paupertas ipsa, diuite hanc animo complectetur. Assuetudo ad haec ducet, & fortuitorum frequens meditatio. Ita solidissima corporis pars est, quam frequens Vsius exagitat. Sic nautis videmus corpora ferendo

mari dura; agricolis manus eXtritas: ad eXcutienis

dum tela militares lacerti valent; agilia cursoribus membra sunt: illudque,ut semel dicam , in singulis Elidissimum est, quod eXercuit: tantum valet exercitatio. Hinc & Leonibus magister manum insertat; osculatur Tygrim suus custos;

Elephantem inses r mhiops cogit ambulare per funem. Maiora dabit quisquis virtutem suam

fecerit. mala nimiru iuxta ac bona sua faciet: nec

minus in diuitiis quam in paupertate beatus erit. Et sane infirmi est animi, non posse diuitias pati.

M. Cato cum laudaret Curium & Coruncanum, Staculum illud, in quo Censorium crimen erat paucae argenteae lamellae, possidebat ipse quadragies sestertium: & si maiores obuenissent opes, non spreuisset. Neque enim se sapiens indignum riuitis muneribus putat; nec respuit possessiones: ac licet illas non admittat in animum, in

domum tamen securus recipit; continetque tamquam maiorem Virtuti suae materiam. Magnus

ille est, fateor, qui fictilibus utitur Vt argento, Ut auro: nec minor tamen ille, qui sic argento, sic C a utitur

33쪽

2O CARO LI sCRIBANI utitur auro,ut fictilibus. hoc etiam sorte hic maior: instrumenta enim huic explicandae nequitiae

sortuna concessit. non utiturΘ magnus est. Nam

cui illa negata sinat,quid iudicesZLatet in hoc sors vitia,plurimum ausura, si vires dederis. Inlucre serpentem; licet frigore rigeat, non ideo desunt illi venena, sed torpent: accedat calor, & videbis non fuisse emortua, sed dormiuisse, sortiuS nocitura si excitaueris.Intuere dehinc TygreS & Leones; licet submittant aliquando, numquam feritatem CXUent. da saeuitiae materiam, exasperabitur toruita S mitigata. raro enim vitia bona fide mansuescunt raro in aeuum delitescunt. CXperire.

materiam praebe: & a paupe re CXperimentum Cape. CrudelitaS,ambitio, luxuria, in paupertate latent. arrideat benignior fortuna, ingerat pleno sinu opes; cognosces qualis fuerit. quamdiu instrumenta haec desunt, quid uidicas Θ In diuite omnia habeS, quae nequitia, ut se diffundat, desiderat . at continet hanc, & freno in ossicio tenet, nec patitur erumpere: sin pergat efferare, calcat

pedibus, vinculat, & quasi eliis comprimit gutture. magnuS est, & inter primos numeranduS.

Quid haec ad vos Θ Plurimum. congessit in vos Ortuna ingentes opes: supra priuatum pecuniae modum prouexit; ut non iam habere,sed calcare diuitias liceat. & in tantis opibus stat mens recta:

hoc viri est,ec magni; dc qualem vix singula olini secula

34쪽

iscula dederunt, unum alterumve. Scio a pau- peltate CXisse magnos. Scipioni dos, Regulo mercenarius, Menenio funus defuit. ergo illius filiae CX aerario dotem acceperian habsentis Reguli colonus populus Romanus fuit; tertius aere collato funeratus est . Sed & e diuitiis scio prodiisse magnoS . Catonem & Senecam quis ignorati in summa fortuna, su bduxerunt se fortunae, intro sus beati & diuites: hoc Vno a magna mortalium

parte disiuncti, quod plerique habeantur Veri US a diuitiis, ut aeger a febribus, quam illas habeant; Licinium cogita & Maecenatem : at illi diuitias cum haberent, non habebantur ab illis. Magnus itaque ille est, qui diuitias , quas habere potuit, contempsit: maiorqtui possessis sese exuit , aut exutus stetit interritus: nec minor, qui illis circumfusus, magis audiuit suas esse quam credidit. Prior ille securus est, qui in paupertate diues est: at nesCio an non illo maior, qui in diuitiis pauperest. Et sane ingentis animi est , non corrumpi diuitiarum Contubernio: nec mintIS, inter Caelata

laquearia nullum pauere senum,quam sub viridi cespite. Illud vero quale est, in sum mis opibus non trepidare ad magnitudinis suae praecepS, cO gitet licet quosvis casus, & in sublimi maxime lubricos Z quale illud, parasse animum in omnem

Ortunam;&in eXtrema tenuisse colo rem , quem

ostentauit in summa ξ Iam quod praecipitium

35쪽

CAROLI SCRIBANI vereatur, qui licet in monte, in plano tamen stetit: & cui omnis vertex planities fuit Θ Vos exemplo estis, qui per plana excelsa pareS animos circumfertis, & in alto timidoque diuitiarum praecipitio , tamquam in humili confidentique solo, gradum figitis. 2 1enius m orbe toto marist M. REliqua ciuitatis, quae opes tangunt, quae diuitiarum ingentem accessionem, quid enumerem Θ non omnia complexuS fuero, si dixero, quidquid natura produxit nobile, quidquid ad huius similitudinem artifice datum ingenio icmanu - adeoque, quidquid in deliciis rarii, claudi liii S moenibuS-Vt omnes arbitreriS Prouincias Regnaque in una urbem meliore potioreque parte

sui commigrasseΘquidquid enim uterque Indus, quidquid Arabs, quidquid Tagus, Nilia S,TyberiS, Rhenus,Iber, Sequana diuite produxit fluxu: quidquid demum Oceano toto natura lusit, hic sedem iures firmaste . Vis marmoris eborisque strues tamquam rupes Θ Vis piperis, caryophyllorum, ZingiberiS aggeriem tamquam monteSΘ vis Cinnami,Croci, nardi nemoraΘ vis ferri, chalybis, plumbi,stanni, aeris ductilis aut caldarii, Cyprij, Corinthij, Campanici, argentique aurique quaedam fluenta, ut arbitreris metalla haec urbi vernacula Θ vis omnium ubique gentium opes,gemmasque,

36쪽

ANT VER PIA. 23masque, quaS aut Vanus Aethiops, aut inanes Parthi bullarum vice per omnia Corporis an Xie forata,inserunt; hic de draconum frontibus, ibi de piscium cerebris onera venantes; alibi de fluminum ac maris reteretia despumatione conchas piscantes, & in iis duriorem verrucam 8 vis

quidquid orbe toto de raritate & peregrinitate gratiam possidetZ hic reperies. Vis deinde quidquid luxus cum natura depugnans inuenit, ausus' que de colore est prouocare florem nobili tinctura, & textrina parii cogita quidqud ubique

florum,colorum varietate nobile; sinon superari, aequari naturam videbis : ita ingeniosa ambitio est: inuenit in Galatiae grano, in purpurae faucibus, in tenui venula, in rupibus a mari percussis, in alite, in omni re prope, quod educeret in ost lationis pompaticae Curiositatem. Iam nec Uno Contenti colore,alium alio operimus; sic gemina a portentosis non Uno loco ingeniis via demonstrata fastui est. nec semper satiantur Vellera, non bombycum viscera,non arborum filamenta; sed fraudantur succo, sitique sua; ne totum sit imbibant,re se rantliquorem: quin & supra quam CX- petunt bibere coguntur, ut ebria arbitreris, Cum plus hauserint quam poscant. Diluitur etiam color vario in decorem accersito temperamento, ut aliud iam referat,quam natura dedit; ita iuuat luxum geminare miscendo , 5c ipsa adulteria adul-

37쪽

2 C AROLI SCRIBANI adulterare naturae,ne vicisse haec videatur. Quyntas deinde uni lanae aut bysso picturas Videmus intertextas;hic scutulis,ibi floribus,alibi siluis,pratis,fluminibus,fontibus, montibuS, Uallibus,rupibus,& animalibus omnis generiS,ad inuidiam rerum ipsarum ludentibuSΘ ut nec montium de fide res vertices , non camporum supinam planitiem, non amnium fluoreS , pratorum ViroreS , non laetam nemorum opacitatem ue non

hic scruposum, illic secundum solum , non sterileS auenas , non fenerarios culmoS;non rupium asperitatem, non maris saeuitiam, non malaciam; non Volatus auium,VolutuS serpentum, ferarum cursus ista in una sepe textura,tam aduersantia, &a variis delecta locis in unum redacta corpus, cum natura de venustate depugnant. Quid quod& viventium vellera, purpura coccoque infecta viderimus , velut illa sic nasci cogeret luxuriaὸ quanto dehinc argento & auro intextaὸ quasi parum siti inebriasse purpura coccove, nisi auro grauida nouum ab utroque irtiantur nomen : Ut duplex hincena atur luxus; virorumque iuXta ac feminarum eluceat firma, eo augustior, quo augustiori integitur. Magnum fuerat olim in unam deuehere Prouinciam quidquid Europa natum tota nunc nisi quid uid ubique est terrarum in Unam ConUChatur urbem, paru m est. Quod si quis in hoc genere

38쪽

curiosior, certiore singula disquisitione, Regnorum importatas opes, aut redditas ab hac urbe nosse volet, Guicciardinum legat: audet is, Cum Antuerpia staret, negotiationem quae annuatim

inteream Angliamq; vltro citroq; peragebatur, ad duodecim auri milliones deducere. &quis quam arbitrabitur pauciora ex Hispania & Lusitania, Oriente & Occidente toto, annis singulis prouenisse; quisquam ex Gallia & Italia tota inseriora; aut demum ex Germania, Polonia,SUeuia, Norvvegia, Dania, Livonia, Moscouia ac uniuerso Septemtrione minora Θ Haec qui secum tacituScogitauerit , perfacile videbit, non infra quinquaginta auri milliones, annis singulis, in rerum emptionibus ac venditionibus in una hac urbe absumi solitos , dum se Regnorum, qua patet

OrbiS,mercimoniis onerat; suaque vicissim per Omnia terrarum diffundit Regna. Neque interim quidquam hic tango de iis qttie intra urbis moenia, quaeque per nobilissimas Belgicas prouincias dispertitur: quorum numerum quis ineatZ immensa res plane est in tanto populo, lata Compro' uincialium frequentia, qui fere ab hac una plera, que mutuantur: arbitreris matrem diuite semper

Vbere grauidam, cuique numquam desit quod largiatur: arbitreris mare,cuius indefecta materia est; quanto plus hauseris, tanto plus credaS aCCrestere, tantoq; plus influere,quato plus defluit. D Peω-

39쪽

I Am si ad pecuniariam negotiationem refleXe-

sum. CXemplo Vno alterove aperiam. Vidimus his annis , vix solidis diebus viginti , ingenti ausu, e priuati nobilis negotiatoris manu supra septingeta aureorum millia in militaria erogari stipendia: vidimus deinde ab eadem manu, mense uno auri millionem unum, ab eadem denique mensibuS non tribus integris, portentoso conatu, auri milliones duos, & super haec aureorum septingenta millia. Addo aliud , nescio an minuS portentinsum conferre lubet cum veteribus. Inter humana prodigia, aes alienum Milonis, qui Clodium occidit, Plinius posuit: at quid sestertium septingenties, ad auri milliones sex, quos priuati duo, priuato debuerunt nomine Z quibus tamen Rex ipse plura longe debuit. O animos non Sparta, nec Roma, sed Belgio, & Antuerpta Vna dignos . Quid faciant Reges , in tam audaci fortunatoque priuatorum conatu Z Quid Caesar Dictator, cui ingens visim est, post subactum or

lia, auri debuisse milliones sex: cum priuati duo non horruerint ad Caesar anum aes; a quo etiam Oiau texuere se posse sperant tam felici raroque

40쪽

ANT VER PIA. 27

euentu, quam sorti aggressi erant austi Z Quid Crassus, cui satis fuit ad diuitis nomen legionem annuo tueri redditu posse,cum ipse in agris sestemtium M M. possideretZ Quid Caecilius Claudius, qui testamento edixit, quamuis multa ciuili bello perdidi silet, relinquere se tamen seruorum millia quattuor, centum XVI.; iuga boum tria millia sexcenta reliqui pecoris cc. quinquaginta septem millia; in numerato H-S. DC. Θ Quid Varroni narratus Ptolomaeus, quem scribit octona equitum millia pecunia sua toleravisse; mille conuiuas totidem aureis potoriis, mutantem Vasa Cum ferculis,saginasseZ Quid Pythius Bithynius, qui pla,

tanum auream, Vitemque nobilem, totq; modis laudatam, Dario donauit; qui Xerxis copias, septieS nimirum Centena LXXXVIII. hominum

millia, excepit epulo; stipendium quinque mei situm frumentumque pollicitus Z Et hax prodigia

humanarum narrantur opum. & tamen quanta

haec portio ad immanes priuatorum in Republica hac ConatuS, paucorum mensuam ausu ΘIam si veteres intueamur, & ad retrosioreS, Oculos conuertamuS; sciunt omnes, quicumque antiquitatem sciunt, non fuisse apud illos numerum ultra Centum milliae multiplicari deinde hqc ad decies centena millia pro portento fuit. at aeta te nostra,& in urbe potissimum hac vestra, auri milliones tam crebra etiam plebeia teruntur lin-