장음표시 사용
531쪽
2o 'ANG. POLITIANI ut δέ singularia committantur: sed uniuersalia,nunc uniuersali nota nunc particia
Iari,nunc prorsus nulla proferantur ubi nota non est,nihil repugnat: ubi uniuer sales, contraria nascunt, quae simul uera nun in sunt, cum uera illa esse possint, quae his opponsitur At cum ab angulis mutuo respiciunt, contradictio fit, cuius pars altera uera semper, aut falses quod in singularibus quoq; deprehenditur,etia qua Uis nota carentibus. Idem tame quod affirmatum fuerat,abdicari ab eodem con uenit, cui fuerat dedicatum . non enim amrmationis cuius qua plures singulis ne gationes, ueraq; semper alterutra, nisi cum futurum tempus singularia priesertim respiciunt,ne fateri illud absurda cogamur, fortuito nihil fieri. Nam neutra simu
nunquam omnino non uerum distinctum, quippe uerissimum semper. Ex nomi ne aUtem,&Uerbo, uel ex indefinitis,nunc utrol, nunc altero amrmationes priamae constant,& negationes: quae sic tamen porriguntur, ut uerbum Est, tertium quiddam sit, ac praedicato adnumeretur, aut uerba certe aliud adsit, quod in hoc ipsum denim rc soluatur. Hic uero enuntiationum geminatur numerus, tum ubi quae diximus, indefinita ponuntur, multa oritur diuersitas, prout negatio locum mutat.Nam Uerba ipsa, di nomina, quamuis loco priore cedant, minime intelle ctum uariant, alioqui negationes plures assirmationis erunt unius. Vertim nec Una dialectici interrogatio, quae uel unum quaerit de pluribus, uel de uno plura: quare nec una responsione excipitur. Nam cum sint duo interdum separatim ire ra , falsa eadem si iungas, deprehendentUr: quaecunque autem ex accidenti, uel
de uno eodem , uel ipsa inter se dicuntur, nequaquam fieri unum pollunt, nec item, si quod ipsum dicitur, inerat illi iam, de quo dicitur. Quibus autem praedi cationibus repugnantiae nihil adhaerescit, & ubi Vocabulis orationes dicuntur, quae uidelicet a se ipsis, non ex accidenti praedicantur, & pure uerum profertur, di qua dantenus . Nec tamen illud omnino est, quod est in opinione. Caeterii mper modos etiam contradictio uariatur, qui uicem prς dicati obtinent,sicuti sit,
Iecti quod reliquum . Necessarii dehinc illa,& pos Libilis, & contingentis atq; impossibilis multa di uaria, sed ab omnibus decantata contradictio. In qua tame impossibilis aequivocationem caueas, necessariu propterea quod actu sit. in capite constituas. Nam disceptationem praetereo sex illis argumentationibus confect qua repugnare magis negatio amrmationi colligitur, quam due inter se assii maiationes: quoniam eam plerit Aristotelis esse negant. Quare per priores iam xesolutorios decurramus. Pr ecepta igitur de demonstratione daturus Aristoteles, ipsam priorib. libris ratiocinationem, quoniam comunior, edocet propositionem finiens, quae aliquid aut confirmet,aut neget de aliquo. Sed uel uniuersalem esse ait, uel particularem,ues indefinitam, tum aliud demonstrativam propositionem,
at in aliud dialecticam, quoniam sumat illa propositionem contradictionis alte ram, hec ipsius contradictionis interrogationem,si queras illius optionem quod uerisimile uideatur si resipondeas. Terminu quo propositio resoluatur. Sed eum uel subiici uel praedicari uel amrmari, uel negari: in qua oratione quaepia statuantur unde aliud necessario emciatur, propterea quod illa sint. eam proprie ratiocinatione dici quae si necessaria protinus appareat esse perfectam: sin ad id uno aut pluribus indigeat, qUς necessaria quidem terminis fiant, licet ex propositionibus no sumant ,imperfectam: q, si nihil accipere de subiecto possis, de quo non al terudicat esse illud in altero toto, dici Q alterii de omni,sed ec de nullo ea de ratio est. Retro agi spositiones incolumi sensu, siue absolutae, siue necesiariae sint, quoties
uel uniuersales negent, uel particulares assirmet: ad aTrmantis uero uniuersales recurrere eiusde tantu ordinis particulares:nam quae Particulares neget, minime
532쪽
DIALEcTI A. esse retrogradas,nisi curri propriae contingunt,ubi particulatim magis, cy in uni uersum remeant Perfecta ratiocinatio in prima dutaxat er figuris tribus deprehenditur, quoties in toto medio sit ultimus terminus in primo uel toto, uel nullo sit medius, sed in medio ultimus,amrmans ubiq;,nec in uniuersirin modo,sed&per parteis: ita modi quatuor emergunt omnibus problematis idonei: mediu uero ilIud appello, quod ipsum in altero cum sit,in ipso alterum medio quo* loco reci pitur: extrema, cum quod ipsum est in altero, tum illud in quo est alterum. In fistura secunda mediu illud est, quod de utrol dicitur: cxtrema, de quibus mediu, sed maius quod propius ipsium: minus, quod longius: nec in medio mediti, sed in ca pite: nec perfecta ibi ratiocinatio. siue autem bis univcrsiale, siue semel sit, hoc est,
in maiore tantu propositione, negare altera Couenit: Unde modi existut quatuor, reiectis caeteris: quora duo priores ad primae secundu, tertius ad tertia retro acta Propositione altera,sed non utralibet reuocantur: quartus impossibili perficitur nec uni quod colligitur, asseuerat. At quoties eidem uel uiritq; omne uel maius nullii minus omne, uel maius aliquod minus omne: uel item contra, uel maius nSomne minus omne, uel maius nullsi minus aliquod figura haec postrema, modici sex impersecti particulatim colligentes. Primus, tertiUS, quartus ad primae tertiis, secundus ac sextus ad eiusdem quartu propositione altera cessim redeunte per
ducendi.Nam quintus impossibili se perficit, hic medium postremo quasi gradu
subsidit, ac de illo tam maius Φ longius abest, quam etiam minus cxtremu pKedi catur, quod adhaerescit. Reliqua omnia coniugata rei j cito,nisi si maior ait, minor negat,sed utram in uniuersum, Nam si ambae in figura prima retro eunt, in secuda minor, in tertia maior, rite quidem, sed non quod uoles,ratiocinabere.Absolutis necessaria congruunt,licet hic expositio e perficiatur qus illic impossibili. Quod si necessaria misceas absolutis, necessarium colliges, quoties maior necessaria fuerit. at in secuda, quotieS uniuersalis necessario deneget, in tertia uero, quoties ina Trmatibus utrist uniuersalibus, utrauis necellaria proponatur, aut si altera nego ipsis quae neget: aut si particularis altera sit ipsa quae particularis non sit. sed aecontingens hoc loco excutitur, quod necessiarium non sit: at si esse tamen concedatur, nihil impossibile consequatur, quare omneis propositioncs rccurrere, que figuram habeant in contrapositis assirmantem. Sed contingens modo in his uer Lari, quae saepius uiueniant,necessitate repulsa,modo in iis, quiesus cpdeqsseha
beant. Conuerti oppositas utrobim propositio es, sed illic quod suapte natura iit,
ad illud quod necessario n5 sit.Hic aute, quod sus id et vocamus, a quo demonatratio excluditur. Vtriso igitur contingentibus semper in figura prima contin genter colliges,ubi iugationes quas dixeris obtinueris. sed Sc cum neget utra Φ, cum neget 8c minor tantum quod licet ad aTrmandum compellas, contingenter ei icies quod uoles. Ita si contingentibus absoluta permisceas, maiorq; Con tingens, minor absoluta sit, ec cotingenter colligas,& persec Q. Nam minor con tingens non imperfecte modo, sed improprie contingens e ciet. Hic illud traiactatur, si necesse est hoc esse, cum illud est, dc cum possibile hoc estraecessario Nillud fore possibile, quod ab hoc emanat, posito falso, quod impossibile non sit, etiam quod inde fit,non esse impossibile, sed falsium. Quod si maius interuallum
contingat, dc uniuersale si minus absolutum ponaS, dc particulare: colliges qui dem, modo particulare assirmet: sin autem particulari contingat, imperfecte concludes: ac si neget, conuersione: sin uero assirmet, impossibili perficitur. Ne cessarium uero contingenti perinde se miscet, ut absolutum. tantum illud uariae:
quod ubi propositio negatur absoluta, contingens euenit conclusio: neces Iaria Ang.Politi X 3 uero
533쪽
Uero que negat,& contingens colligit,& quod non absolute sit.Porro in seclida
nihil euenit ex contingetibus, quo loco illud acerrime tuetur Aristoteles uniuersalem contingentem, quae nege nu quam recurrere. At si neget contingens, a
firmet absoluta, nimirum colligi ait, quemadmodii 5 si neget utraq; sed trans nutanda coringens. ex eadem y necessario, fitq; coclusio semper late accepti contingentis, quotlcs uniuersalis necessario perneget. in tertia cbtingentes duae col ligunt, si terminos riter a diligent Nam uel sibi ipsae constant, uel conuertcndo re stituuntur. Verum si altera absoluta sit, altera contingat, nimirum continget Scquod emcitur. Quod si necessaria δί contingens committantur, ubi tormini asse runt, contingit, quod emcitur. At si tantum necessaria propositio amrmet, con tinget ut non sit . sin uero neget, non modo ut non sit continget, sed re prorsus non erit. Et quoniam ex impossibili argumentatio pars conditionalis est, iure illud ostenditur,ad iras omnino formas cis eam redigi, quonia robur ipsius ratioci nando tutamur. Denil illud quom facilius expugnari, quae rarius colligunstar, aegrius defendi sed , expugnare se inuicem quae particularia , qtne j uniuersalia sunt, defendi ab uniuersialibus tantum odo particularia, prorsus cp esse facilius oppugnare, quam tueri. Agamus et de propositionum copia. De nullo singularia dicuntur,nisi ex accidenti. Desiimmis generibus opinione reiecta nihil dicit. Comitet oportet, quid sit de quo agitur, quae finitio, quod eius proprium, quid sequatur, quid ue praeceda quid inde abhorreat, quae ut quid sin quae .ppria, quae accidentia, qu ae Opimone, quae uero: sumendum quod rem non quod hanc rem se quatur, sed adi j cienda particularis nota, ne fallat indefinitum. l otum sumendulia
quod prori non quod sequitur: sumptis quibus comprehenditur subiectum, suis
Per uacuo sumpseris, que in uniuersum sequantur: simo autem que speciem proprie consequantur, quaein sint utplurimum: nec autem, quae succedunt omnibus
Sume quae comuniora, sed Sc medium inspice, siue demonstras, siue colligis impossibii uenari potes ex diagrammate sex illos quasi limites, qui b. aut amrmes, aut neges. o nihil sibi θ diuisio colligit, ea est imbecilla ratiocinatio, sed noscenda omnium disciplinaria principia, ut ubiqua in ratiocineris: Vt aut resoluas pro Posi tiones captandίeatidendum Q utra in toto, utra in parte : sarciendu quod de sit reii ciendum quod inane sit. Nec et se statim ratiocinatione credendum, quod necessariti si CPropositiones ad terminos redigendae. Nam figuras inde singulas odorabore.Discernenda terminora similitudo, notae addendae, ne dis crimen exi guum fallat.Cauendum a terminis perperam expositis,sipectandus di habitus ecquod ex habitu.Non semper terminis imponenda nomina Termini sic statuedi, ut primi nominum litus, propositiones casibus uariande. Quod duplicatur,iuxta maiorem ponendii. Variadi termini, cum quid in plendi colligis, di aliquatenus. Nomen pro nomine, sermonem pro sermone, alter u capiendu pro altero, dum modo idem ualeant. Caeter tim pro sermone in terminis nomina capienda. Discrimen articuli, notae uniuersaliS pervidendii, nec eXtimescendu continuo, si quid
ex terminis emciatur: sic nos illis utimur,ut Geometra literis, ut sensibus discipulus .Resoluendu quid in ad ratiocinatione suam, non ad aliam pariter concludentem. Finitionis partes in icrminis, non integra finitio sum eda. Ad hypotheticas, quod resoluamus non est, ex aliis figuris redigere ad alias licuerit. No est hoc, ct est tib hoc, diuersum significant, quare illud uidendi; ne in contradictionibus of fendas. In secundo Priorii libro quedam quasi adulterina tractant, quae ueritatem plerunt ementiuntur, quocirca dicenda breuibus. Plura semel colligi, ut partictilina uniuersalibus.EX ueris falsa: nam contra uideri esse potius praesertim si n5 prorsus
534쪽
D I ALE . T I c A. 23 prorsus salsia maior. Id in figuris omnibus.Recurrere demonstratione recurrenti
bus terminis,ucrsa in propositione conclusione, sed recurrente coclusione, ma nere alteram propositione, cum tollatur altera. Posita c5clusionis contradictio
ne, at altera adsiumpta propositione, tolli at teram impossibili, quod ei dem peragi terminis quibus 8c iusta demostratio. Ex contradicentibus quoq; ratiocina tionem cludi. lam illa, quid principit petitio, quid non ex hoc sequens, quod falsae rationis discerniculu, quo pacto nec ratiocinando capiamur, nec refellamur, nec falso coturicios credamus,recursusq; illi etiam alterni extremora, ac medit, tainductio, exemptu, auocatio, obiectio, tignum,uerisimile, comentum, signorii lin physiognomico problemate exercitatio ,reliquum sibi huius uoluminis adscitascunt.Itassi ad posteriora transeamus Iusta hic dem Ostratio tractatur, cuius nobis insita animo quasi semina, ut iam quod discimus, risi in plenum, sed quadan tenus sciamus .Praenoscimus aut este aliquid, aut hoc significare, sed &Utriiqir, quaedalprius 8c posterius, quaedam simul intelligimus. Rite quid ex causa scimus, Sc de
monstratione. Ducit ea ex ueris primis, medio caretibus prioribus, causi S neces
sarijs. Prioribus naturae potius Φ nobis Principiis credendum potius Φ conclusionibus.Prςdicatu dici per se de sublesto debet, priuSq; de omni, per se nunc ac cipe uel essentia, uel proprio sed & uniuersaliter. Vniuersale hic intellige, quouec de omni,& per se,& qua ipsum est, nec in alio prius.Nec ideas demdstraueris.
Caueaut,ne demonstrasse uniuersiale fals3 te credas, aut non demonstrasse. Falli mur, cude indiuiduo agimus solitario. Cum uacat nomine illud quod specie dissidentia deuincit. lim discrimen inter uniuersaleno cernimus, & quod de omni. ccueritas modo, sed & necessitas exigitur: eaq; non conclusionii modo, sed di principiorumo modo esse indicans, sed ec cursinno modo ex necessariis, sed dc esuis,hoc est, ex iis, quae uel unius, uel cognati generis, tu ex uniuersialibus nec emcorruptibiliti. Nec aut scientia ulla sua tuetur principia, sed ad unam rediguntur omnes, qaae sapientia uocatur. Quatin primas δέ easdem maxime causas considerat ubiectu statuimus esse.Propria quaerimus, quid significet. Axiomatis ut ildebemus. Quoris interdu ui utimur potius. Sed Θc quaedam sunt axiomata, quae scientiis congruunt omnibus. Duae scientiam facultates constituunt, sapientia redialectica. Nunc eade scientia Zc esse aliquid scimus,fc cur sit, nunc diuersis Causae mutuo, dc ssgna interdia recurrunt. Altera alteri scientia subest. Prima demon strati Oi figura d ebetur, au t rem sic ignoramus, ut este nesciamus, aut ut aliter esse putemus, quae dispositionis inscitia uocatur. Fit aut uel ubi praesto est mediu, uel ubi desit, utrobiq; asit aut notio e simplici aut adulterina ratiocinatio e. De bella dae contrariis potiuS, Q contradictoriis minus uerae propositiones. Si sensus de fuerint, etiam demonstratio deerit: nam illorii ope inducimus, atq; abstrahimus. Nosce quod ex accideti dicitur, uarie dici. Caeterum accidens quoq; de accideti.
Sed & de accidenti eodem rursum substantia, quasi praeter naturam praedicatur, nec subiecta in infinitum , nec praedicata procedunt. Particulari praestat uniuer sale, affirmatio negationi, iusta demostratio illi, quae fit ex impos Iibili. Potior illa Sc prior facultas, quae causam docet alteriuS, quae circa intelligibile, circa uniuer sale uertitur,qus superior, quae simpliciora habet principia. am quarum diuersa principia sunt, sae diuersiae scientiae: res eadem uarijs demonstratur me dijs, nullai ortuiti scientia, nihil sensibile demonstratur, demonstrationis origo in sensibus
diuersiarum scientiarum, nec eadem propria principia, nec comunia. Ptiam utra
opinio, 8c subiecto disteri a scientia, Sc aestimationis modo Nec eiusdem omnino rei opinio ec scientia. Solers ille, qui medium quasi de improuiso corripit.
535쪽
χ 4 ANG. P . TIANI Ergo in libro secundo demonstrationis medium excutitur, quoniam cp sormalis causa medium potissimu demonstrationis est, ea porro des nitio de definitione agit. Sed di de caeteris causis, siue quae factionem, siue quae materia, s me quae fine
spectent. Quaeruntur illa, num finitionis denion stratio, num finitionis finitio, qui b. finitio copeta at* unde abhorreat. Aguntur Sc quaestides, an est, quod est: eae uero simplices, ac prior magis eadem: an illi illud competat, ec cur competat, eae compositae, magis tamen posterior. Conueniunt illae terminis, hae propositio nibus Cuius demonstratio est, non eius omnino desinitio. Nec ide omnino desi Ditione scitur,& demonstratione. Constituit definitio quid est ipsam demonstra tio accipit: demonstratio praedicata, rerum naturas definitio exhibet. Neq; divi sione finitio, nem suppositio e demonstratui , utrobii principium petitur: cadem nec inductione probatur, nec sensibus. Definitio quidem ratio dicitur eius quod est, quod tamen aut nominis est, aut naturae. Ratio autem una loco tantum disse rens a demonstratione. Diuersae causae medii locum subeunt, diuersiae inquam tempore, Quarum uel ordo, uel recursus inspiciendus, quoq; pacto finitio nix finitio sit, aut non sit. Communiora definitionis accipienda, non tamen ec definitorum genere, quae definitum iuncta simul exequent. lndiuiduarum partium de finitiones, generum quo in definitionibus indagandis adhibetur, ubi eorum spe Oatur ordo, quae sumuntur: illud cauetur,ne quid utile praetercatur.Ipsum quo in quod definitur, arte quaerit,neres aut nomen inuice perturbet, ubi duplex inspicitur sibiectorii series. Nihil idem causa eiusdem ex pluribus, nec idem conclu sionis, ec rei. Postremo semen carentis medio propositionis in animo habemus, quando uniuersale illud, quod unum praeter multa sit, sensibus, imaginatioe, mee
moria, intellectu, formis 8c notis quibusdam paritur. Principium scientiae intellectus,hoc est, cognitio principiorum scibilis rei. Nunc Sc topica percurramus. Disserere hic in quo uis negotio docemur.Tractatur Φ dialectica poti Isimum ratiocinatio ex probabilibus, disteres a litigiosa. Quonia in ea non tam probabilia sunt,q; Uidcntur. Conieri exercitation congrestibus philosis phis. Propositio igitur omnis, uel problema, quod a propositio e modo tantu disteri circa genus, deis finitionem, pira priu,atq; accidens, 5c quidem in praedi mentiS omnibus uersiantur. Cernitur & idem, & alterum quod utrum o genere, specie, numero: qUatuor dialectici instrum eta, acceptio propositions distinctio intellectius, inuentio di serentiarum, cosideratio similitudinis. PropositioneS accipimus, cX omnium, ex uulgi, e sapientium opinionibus, uel moralibus, uel naturalibus,uel rationalibus. Distinguuntur intellectus inspectis oppositis, specie ne an uocabulo disserant, item casibus, generibus, finitionibus, comparationibus, discriminibus.Disteren
tiae generibus exquiruturis militudo iis indagatur, quae diuersoru sunt aut eorundem generii. Horci quaelibet usus habet in disputando proprios. In lib. 1 loci iratactantur ab oluti accidentis siue refellcndu, siue sit asserenda: loci aut sunt hi fere . Non est accidens interdu, quod ut accidens enuntiat. Subiectuseorsium capitur ab accidenti, seorsimq; definit.Transfertur problema ad uniuersiale propositio nem quaeritur quid ipsi ob ciat.Decernitur, quibus appellatioibus multitudine sequi, quibus inde recedere oportet. Distinguenda squivocatio, sed & ambigui tas, obscuris infunded ux, generis insipici eda con aria: sed de propos ti generis species, utendia definitide, cdsequentia, tepore: reuocandu problema illuc, ubi argumentatio es circvfluant, uestigada quae sequunt. Inspiciendu quo amrmatio ac negatio disterat.Erueda etymologia, pelanda qus cui necessario, lus secus copetant. Coplectenda omnino multivoca, corrarioru conexio, ec Opposita quelibet, re conserta
536쪽
& conserta,& cosertis obuia,& generationes corriIptiones Q, 8c propositionum consequentiae: praeterea quod magis, quod minuS, quod aeque sit, ec appositio:
ec quod aliquatenus, &quando, ec ubi.Tertius comparationum locos habet ac cidentibus a d scrip tos, consis d eratis, utrudituirria uis, stabilius, optabilius potiori bus, uel seipso, uel cx accidenti. Praeterea utrum simpliciter optabilius, di sit apte
natura, utrum prsitantioris naturae,Uel bonum, uel proprium, utru honoratius, ac
prius, utrum finis, utrum fini propinquius, utrum ad finem praestantiorem, utrum possibile Vinium proportionem cogitas, Sc a quibus praestantur fines, utrum pulchrius, honestius, laudabilius Praestabilioris origo, ubi plura sint bona, ubi volu pias, ubi opportunitas, ubi frequentior tempestiuitas, utrius corruptio peior, e neratio melior,utrum bono uicinius, aut similius, sed ec meliori, utrum illustrius,
utrum magis proprium,utru in generC melior C, utrum magis ex abundanti, utrurarius, utrum sine altero eligibiliuS, Utrum negetur minus,utro amisso qui doleat minus reprehendatur, utrum suaui stet, utrum aut bonum, aut meliorem reddat,
cui adsit, utro bonum praestantius esticiatur. Huc loci etiam plerim absoluti accis dentis faciunt.Tu illi, quod ex duobus optabilius tertio, ipsum quo altero optahilius, ut cuius excessuS,eXcessu alterius, ut quod seipso potius Optabile,ut quod cui ad 14 citur, optabilius facit, ut quod maiori additum, totum mox ipsum reddit optabilius, cy quod minori, ut quod sui merito non gloriae causa optabilius ut quutrol, ut cui noti OeS c Opetant omneS Optabiles: quod let propter optabilia me
liora sit.Cui nihil admixtu quod fugias.Sume in uniuersales magis locos, quos ecad particulares trafferre possis, siue determinatos, siue determinatiois expertes, quae uariis defendunt ac refellunem odis, di ad usw indiuidua perducunt. In quarto genus agit, ubi cognata insipiciS Omnia, an sit, de quo n5 dicat. De quo ut accidens, an possit ec no inesse, an sit in eade diuisioe, genus 'c species, an capiat eius parte genus, quod sit in genere. an 'posita specieS alicui uere copetat, cui genus ipsum no copetat: an quod positu sit in genere, nullius speciei sit particeps: an sit genere amplius, an ex aequo species dicatur, ec genus: an specie quippiam diis rat, cuius aut non sit illud, aut non uideatur genus, an aliud eiusdem sit genetis, quod nec contineat genuS, nec contineatur: an superiora omnia genera de sipe cie dicantur, qua quid est an genus uel ipsum, uvi superius speciei sit particeps an si species, ut quid etiam genuβ, imo uero genera, Ut quid praedicentur: an ratio es generum speciei congruant, auc Omnino hiS, quae partem speciei capiunt. An in genere pollita differetia sit,an ec speetes, an in specie disterentia, an in differentia genus: an dictum genus,ut differentia: an ut data species est, nulla de his differentia dicat , quae sunt generis: an prius natUra specieS,an abesse possit aut genus,aut disteretia: an quod in genere situm particeps alicuius aut sit,aut esse possit, quod generi sit contrari an species alicuius particeps, quod competere his possit, quς sub genere sunt, an sint aequivoca species, ec genus: an esse aliqua nequeat pro positi genetis species, an dictum tralatione genus, an aliquid speciei contrarium, an in contrario contrarium, an quod generi contrariis, nullo sit in genero, sed ipsum sit genus: an genus ec species alicui contraria sint, chim sit alterius tantu me dium mel si utriusin, tame alterius dissimile: an media quo p in eo de genere, an alicui contrariu genus, species nulli, an mediu aliqd in proposito genere, an aliquid generi contrariti, an in casib. ec serie, ec aequaliter se habetibus, ec generatioibus, generatibus, corrumpentibus ex squo sequat, an priuatio speciei opponat,an ec generis sui sit negatio, an ad aliquid, an no ad ide dicatur, Ut sipecies, dc ut genus:
uel ut genus, oc quae sub genere: an itidem genus ec species dicatur in casibus:
537쪽
12s A N G. POLITIANI an quae sὶ militer ad aliquid dicuntur, non similiter recurrant: anhon ad aequalia gerius dicatur oc species: an contrapositi contrapositu genus an quae ad aliquid,
pa1 tim necessario, partim secus: an in actu habitus, aut contra, an habitus in cosequenti sed potestate: an temere quod sequitur, acceptum ut genus, an utrunqφ in eodem aliquo: an quadantentis sipecies generis particeps, an totu in parte sumptu, an in potestate aut possibili, an quod in duobus generibus,aut pluribus,in altero positu an genus ut disserentia expositum, uel contra: an affectio, uel in anfecto, a et pro assecto capiatur: an in subieeta specie redditu genus, an er cotrarijs, quod melius,aut quod aequer bonum, deteriore in genere ponatur. Specta di magis ec minus siue sit, siue appareat Et an de quo genus dicit, non sit inter species. Distingue a genere differentiam. Nam& amplius est, & qua quid dicitur. Con
creta, aristracta, comitantia per vide. Quinto uolumine proprium libratur. inspice,an improprie proprium, an minus no tum, an aequivocu ibi nomen, an 8c subiectum, an ec idem,an quid ibi omnibus competat, an plura eiusde propria, nec distin a, an id cuius proprium, an quod tantum semper comitatur: an quod nunc proprium, an quod non solis noscitur sensibus,an definitio magis, an nusquaproprij genus. Vide illud quom cuius proprium traditur, an nomen ibi genus cp dissideant, an subiectu proprium ei traditu, quod in subiect O an quod in proprii participatu an prius ibi aliquid, ic posterius,an eorundem qua sunt, eadem no idem sit proprium, aut non idem semper eorundem specie, an pro illo nuc illud semper asseratur, an idem eiusdem proprium. Considera re que similium sint partium dc opposita quaelibet, quae de quibus praedicentur, quae sub thciantur, quae distin guantur. Sed & casus etiam in contrapositis .E t quae similiter se habeant, ec quae itide. Sed 8c ideam magisq; ec minus,ec quod ut proprium, ec quod superlatior. In sexto definitionis aguntur loci cuius negotii quino partes. Sed inec duo prius exquirimus: An obscura elocutio: an plus dictum quam oporteat. In priore: Antranslatio adhibita, an uerba insolita, an inde cotrari j parti nota ratio an n6 continuo cognita definitio.Inposteriore: An plane: omnibus, ct an omnibus eiusdem generis competat, an stiperfluit quippiam, an quod eiusdem speciei non comperat omnibus, an dictum idem sepius, an uniuersali additum particulare. Vtru au tem implea a sit definitio, inde colligis, sit uideas, an no ex prioribus ac notioribus. an certi definitio incerta, an res in genere non ponatur, an non quae oportet, definitum respiciat, an transiliatur genus,an omittantur differentiae generis, an differentia desit, qus contra diuidatur, aut ex uero non sit genere, an genus negatione diuidatur, an genus, an etiam species Ut differentia reddantur, an differentia hoc
aliquid significet, an ex accidenti des nitio competat, an disterentia, uel species, uel quae sub specie dicantur de genere, an rursus de differentia, uel genus, uel spe cies,uel quae sub sipecie, an n5 differentia sipecie prior, Zc an alterius quo in gene ris, an quod in aliquo est,an etiam assectio pro disterentia, an illius quod est ad ataliquid ipsa non sit ad aliquid differentia, an alio ipsum, quam quo debeat reserat, an n5 primi definitio cum de pluribus agatur, an affectio, uel dispositio, uel definitum quid aliud quod dicitur, nd suscipiat,an tempore aliquo dissentiat, an alio
pacto magis conueniat, an res ipsa magis quam definitio, an n5 ambo pariter crescant, an magi S quod re, quam quod ratione, an Utrio alterum Pariter competat, alterum no competat,an utrobio definitio duobus competat, an si loco no in inusumantur orationes alicubi dissentiant, an non finem resipiciat, genera tio sit, an a ictus, an indistincta praedicamenta, an habitus pro habente, uel contra, an eorum quae sunt ad aliquid,eo de reseruntur, di genus,ec species,an in reliquis oppossitis ordo
538쪽
ordo teneatur, an similes cogruant casus, ait ideae congruant, an una ratio aequi 1iocoru posita, an ec impliciti, an Sc copositi an transumptio adhibita, an uariatus intellectus uariatis nominibus,an transumptio 1ab dimeretie, sed generis, an est cuius ratio traditur,no sit id quod sub ratione, an indistinctu, quo illud referedum, quod est ad aliquid an definita 116 res, sed bene habenS,aUt perflaccia res,an quod sui causa eligendu sit, alterius eligendu causa dicatur: an iab ipsum, sed quod ex ipso definiatur. Quae scite singula discernes,ut totum & partes, ut magis Zc minus,
Ut melius di prius, ut inuocatione, ut praeteritu compositionis modu, ut quod di cimus hoc post illud, ut quot modis altera cum altero dicatur, ut an totu uocetur aliquoru compositio, Scan altero contraria quippiam definiatur Declaranda iri
terdu&definitio interdu&melior excogitanda. Habes in septimo de eo de &altero, casiis hic δέ sieries,ec cotradictio, ec emcientia, & destritentia perpendsituri An cui al teru idem & alterum. Sed δέ accidentia eorum, δέ quibus accidant. An
idem praedicationis genus, an genus alteriusvirtus,no idem: an non eaedem alte riui utrius differetiae, an altem magis admittatur,altem resipuatur. Sed ec accessio,& decessio, re an ex suppositione aliquid copetat,an subiectu alicubi aprsdicato discordet, an ' de dicendis alius modus, an esse altera sine altero nequeat Obj ciat amrmans,raro a disputantibus definitione ratiocinado colligi. Nam tradere cxactam, disciplinae esse alterius sunt enim assii mantiu Sc negantiu non iide loci. dissiciliusq; defenditur, in oppugnat definitio. Octauo qui ultimus est, artes ipsaeclisceptantisi traduntur,uel interrogantia, uel resipondentiu: locos inueni, temet rogita, cum altero Congredere: locora inuentio philosophi, duo reliqua dialectici. Propositiones extra necessarias qUatuor: aut enim sunt industionis gratia, Ut uniuersale concedatur: aut ad pompam sermonis, aut ad coclusionis latebras,aut
ad explicandu quod obscurum. Neceilaria no statim proponeda, sed recededum procul, nisi cum sit ni manifestissima. Induceda ex particularib.uniuersalia, ex notis ignota. Latebis secundae ratiocinationis ope Sc si posterius conclusiones in terrogabis,& cogeres nec perpetuo, sed interpellatim rogabis atq; aliorsum tendes, q3 quo sis euasurus, aut similitudinibus ages: ac tute tibi aliquid obiectabis. Nec magnifacere uideberis, cui plurima fidas, propones aliquid ut exempla nec
aut quod obtinere uis,sed unde id sequatur: ec si posterius interrogabis, cid obtinere uis,prius sed mutanda tamen ratio,si contumax homo sit, aut acer cum quo
disputas: dilatandus interdu sermo: di quae nihil ad rem facian insertanda. Maiagnificam praestabit disputantis oratione uel inductio, uel diuisio: persipicuam ue ro exempla & imagines. Ratiocinandd contra dialecticos, sed inducere uniuer saliano semper licet: aliter obiiciendu, sit unu proponas: aliter, si duo. Ex impossibili n5 magnopere argumentandu. Cauendu ec illud, ne parum dialecticas pro positiones afferamus. Nec idem rogandum saepius, teneda prorsus, quae dissicile oppugnetur, quar facit et defendatur, ut prima, ut primis proxima, Ut quae sunt aut incertar definitionis, aut impropriar.Resipondentis ossiciu est,necubi labascat: edalia ratio, si cogruat opinioni propositio, alia si abhorreat, alia si mediu teneat, alia simpliciter, alia si uel sibi uel ei que tuetur, cogruat.Videndum p illud, an ad rem faciat, quod quaeritur. Si quid obscurer quaeratur, postulandu audacter, ut explane rur.S1 equivocu, cum eX comodo, aUt dandum, aut distinguendum. Ac siquid euconcessis deducatur quod nolis, dicendum illud alio spectantem concessisse. Si manifestu sit quod quaeritui res Odeto est,no est. Aliter tam e particularibus, ali ter uniuersalibus occurrendu.Nunt absurda positio tuenda. Interpellanda con
clusio, quod procedet,si illud sit stuleris, unde deducitur, si interrogati obieceris,
539쪽
2S PRAELECTIO si ad interroganda dixeris si diem quod est nouissimum)dicendo exemeris:nee autem uera modo sed & falsa: nec ex ueris modo, sed Ac ex falsis colligenda: diale 'tice potius agendum, quam litigatorie.Nam ec sermo increpatur,ec discepta lur. Sermo igitur quinque modis,ubi nihil colligitur,ubi nihil ad rem, ubi frustra
quippia adiicitur, unde rursus aufertur,ubi ex inopinabilibus, aut minus creden dis deducitur.In uniuersum caueda ratiocinationi S uitia. Principij contrariorulpetitio, meditandum saepe, quid interroganti, quid respondenti prosit, opus tameingenio maximo,nosccndae rationes primarum maxime quaestionii, definitiones& plurimae nobilissima',8 primae tenendae memoria,pernoscenda illa potitii natim de quibus frequentius disputatur. Consuescendum ut ex una ratione pia res emciamus. Propositiones a ratiocinantibus accipiedat potius, ab inducenti hus exempla proponendi obiiciendit capienda exercitatio: cum hominibus indoeiis non magnopere disputandii, habenda quasi arma semper in promptu ad Uersus problemata quaelibet rationum illarum, quae non facile deimprouiso excogitantur. Peregimus topica, leuissime nunc elechos attingamus . Hi no tam prae-itant ut simus, qj ut docti videamur. Aspiciendi tamen nonnihil ,ne facile a sbphi stis confutemur. Quorum hi sunt in disputando fines, ut refellant, ut mentiri co
gant,ut absurda loqui, dc barbara, δί nugatoria, loci eoru in uerbis, aut extra uer ha.In uerbis aequi uocatio, ambiguitas, compositio, diuisio, accentus, dictionis figura: nam subiectas generibus species omitto. eXtra uerba autem, qUod ex accia
denti, quod pure dc aliquatenus, tu confutationis inscitia,& quod ex consequeti, nec non principh acceptio, repositio non causae tan* causae, & multarum inter togationu in unam collisio, quos explicare longissimumβ fortasse quoniam pIerunoe ad topica referuntur, superuacuum. HactenusAristotelis ars omnis, uel ratiocinandi uel peculiariter demonstrandi, uel dis erendi, uel postremo cauillandi. Quam qui penitus inspexerit, edidicerit, exercuerit, δί secu quod opirs est, a gumentando colliget ac demonstrabit, Sc cum alio disputans facile quod uolet, aut impugnabit, aut tuebitur .Dixi.
LEcTIO DE DIALECTICA.I A LE c TIC A nobis in manibus,ra5 illa quidem, quae ars una omnium artium maxima dicitur eademq; purissima philoso phiae pars est, quaeqi se supra disciplinas omnes eXplicas, Om nibus uires accomodat, omnibus fastigiu imponit. Illa enim si Plotino credimus Platonicorusummo praestat,ut ratione
quadam de quouis dicere possimus, quod sit, quo differat ab alto,in quo conueniat, aut ubi quidqssit, an sit quod est, quot sint quae sunt, quot rursus quae non sunt alia scilicet ab iis quς sunt. Haec & de bono disiputat, & de eo quod bonum n5 est, omniaq; pertractat, quaeq; sub bono sunt, quael sub eo, quod contrarium bono. Quaerit item, quid
sempiternitin, quid rursius tale non sit,sic tamen, ut opinionem rehciat, scientiam tantium admittat, errorem tollat omnem, quem sensibilia concilient, supraq; id statuat nos, quod sit intelligibile, prorsusq; mendacium repudians, in illo qui di citur ueritalis campo animum pascat,Utatur Φ Platonis diuisione,nunc species distinguens, nuc indagans, quid unumquodq; iit,nuc Prima intuenS genera, qtae.
de his fiant, quasi quodam mentis digito implicans, donec omne intelligibilium
540쪽
IN DIALEcTIc A. Fas transmittat spatium, rursusq; eodem recurrat, unde ab initio prosecta fuerat, te-Iam quidem Penelopes exemplo modo texens, modo retexens: Ubi uero quie ta,nihil iam quaerit ultra,sed in se ipse cosidens, etiam, quaeq; logica disciplina uocatur,inter propositio es ratiocinationes Φ suas, inter Q regulas 8c theoremata agitantem. Nec enim ipsa illa talibus,tamq; minutis uacat, sicut neq; literis, scd ueritate perspeeta, at animi cognitis motibus, ec haec ipsa planer pervidet,sed ma teriae sordes reformidans,uolutare in eis logicam sinit. Que tamen quoniam similitudine quapiam dialecticam repraesentat, nata inde cotentio inter philosoph os est, philosophiae ne pars an instrumentum dialectica sit, an quod Boetius existi mauit utrunq;. Verum Platonica ista remota nimis,nimis Q etiam fortassis ardua quibusdam uideri poterit. Italoperar precium, credo, faciemus, si institutam ora
tionem quasi de fastigio deducamus in planum, hoc est, si ad ea quae sunt initituti
operis propria, descendamus. Prius tamen quam longius progrediar, resipondendum mihi tacitis quorundam cogitationibus uideo: qui quoniam ante hoc tempus partem hanc philosophiae nunquam attigerim, quaerent ex me fortassis, quo tandem magistro usius, dialecticae me do rem profiteri audeam. Quibus ego tamen minime ad Epicuri exemplum respondebonile enim, ut audio, seipsum tan
tum sibi in omni disciplina magistrum fuisse laetabat,atq; αύτομαθne, hoc est a seipso doctus di esse oc haberi uolebat. Ego si de me idem dixero, profecto mentiar.
Doctiores enim habui numero plurimos, doctrina eminentissimos, autoritate celeberrimos. Pictor autem nescio quis interrogatus, quis ei magister artis conti gisset, digito populum monstrauit, inde se uidelicet symmetrie, luminum, colora, linearum p rationem,inde sensitaS omnes,uenustatem, elegantiam, argutias, aliaq3
id genus hausisse significans Et ego igitur, si ex me quaeratis, qui mihi praecepto res in Peripateticoru fuerint scholis, strues uobis monstrare librarias potero, ubi Theophrastos, Alexandros,Themistios,Hammonios, Simplicios, Philoponos, alios' que praeterea ex Aristotelis familia numerabitis, quorum nunc in locum si diis placet Burieus, Erueus, Occan,Tisberus, Antisberus, Stroclusiq; succedunt. Et quidem ego adulescens doctoribus quibusdam, nec iis quidem obscuris phi losophiae dialecticaeo operam dabam, quorum alii graecarum nostrarumq; iuxta ignari litetrarum, ita omnem Aristo telis librorum puritatem dira quadam moro statis illuvie foedabant,ut risium mihi aliquando, interdum etiam stomachu mo
uerent. Pauci rursus,qui Graeca tenebant, quanquam noua quaeda nonnullis in audita,admirabiliaq3 proferre uidebantur,nihil tamen omnino afferebant, quod non ego aliquanto antea deprehendissem inius ipsis commentarhs, quoru mihi iam tum copia suit, huius beneficio Laurentii Medicis, cuius totum muneris hoc
est, quod scio, quod profiteor. Quocirca cum ne ipsi quide quicquam,nisi quod
dicitur ex commentario saperent,libenter ego quoq; ad illos adiunxi me duces, quoru trita uestigijs ad usq; lares philosophiae semita patebat. Sed cum ad ipsam quoq; dominam affectarem uiam, nequaqua postrema fuit cura, ctiam eius mihi ancillas 8c pedisse quas conciliandi, quae liberales a nostris artes appellantur. Ea rum igitur me scitis ad hanc usq; diem familiaritate intima esse usum, quonia non inutiles esse audieram, praesertim si praepararent ingenium, non detinerent.Nam si philosophiam non docent, ipsis mox tamen percipiendae locum parant, si non Perducunt, at certer expediunt: quapropter minimer equidem negauerim, harum quoq; beneficio factum, ut ipsis aliquando domine mensis accubuerim, de cuius Midelicet cratera uobis in praesentia propino. Nec tame haec prima nostra sunt rudimenta iuuenes: nam di in palaestram quandoque disputationis, non sine laude Ang.Polit. y descen