Quaestiones physicae

761쪽

Smoderatur: unde& stirpes animatas dici mus nicet nondum animalia. Itaque etsi uni a tantum in plantis fit, diuersas tamen functio. nes obit:ea enim generat, nutrit S auget. Ge nerat ad coseruatione speciei: nutrit ad sui sua stentationem,partim attrahendo per radicem& medullam, partim expelledo, partim attrahendo, partim concoquendo. Hic igitur quinque illa confiderabimus: I. Facultates & potestates quas anima naaturalis tanquam e sinu promit & ad munerum functiones profert, quae ipsae adiuncta animae sunt, sed intima S intestina. In nat rati igitur anima triplex est facultas, Procreatrix, Altrix, Auctrix. Procreatricis munus est partes fingulas, ipsum que laetum expro mere i sub qua sunt Immutatrix & Confore matrix, non quidem ut duae species, sed utique partes, quibus illa absolute, completur. Nam immuratrix partis uniuscuiusque substantiam, qualem cernimus, eX semine , uel ex sanguine producit. Conformatrix uiso figuram,compagem'm & situm propriis usi'hus idoneum confert . Altrix autem seu nutrix facultas, adiectum alimentum in corpo ris substantiam conuertit, ethpassimilat. Eius

munus est nonnihil substantiae pro disperdi

762쪽

ea resarcire, quod quidem ei quod effluxit, est

uel par, uel parcius, uel uberius: Eius tanquaauxiliares 8c administrae sunt. Attradi rix κτικὴ,quae quod familiare 'est Sc conueniens,

priuata benignitate allicit. Expultrix qua, quod inutile est 5 superuacaneum, depellit

κa. Auctrix demum corpus quoquo uersum Porrigit at profert. ΙL Functiones.Nam facultatibus cogna tione tanta suae functiones cohaerent,dc ann ctantur, ut aliarum ex alijs cognitio capi de heat. Nam animς facultatum gestiones, uti Scopera, cernimus in omnitdm stirpium, tum animantium genere, quae defecta no sunt, aut obissa. Naturalis igitur facultatis functiones sunt tres, Procreatio, Nutritio, Acretio. Pro creatio est motio quae ad nouam substantiam perducit: ualet Rad conseruationem speciei. Substantia autem absoluitur duobus, nimirum sui c5mutatione & conformatione. Co- mutatione sui,propriae substantiae commutationem dc couersionem necessarior subit, alioqui enim eadem substantia maneret: ut semen in radicem,aut os,ahit cartilaginem, aut neruitabit. Nutritio est adiecti alimenti in corporis substantiam conuertio 8cassimilatio: quae tri-PleX est. Nam una priorem corporis habitum conseruat, alter extenuat: tertia saginat & ampli

763쪽

64 Dη PSYc HOLOGIA, plificat. Eius autem ministrae sunt Attractio

Depulfio,Retentio,Coctio, qus est in propriiam 8c peculiarem eius quod alitur, qualitate conuersio. Acretio,corporis est quoquo uera sum porrectio at prolatio. III. Obiecta& opera. Nam procreati nis opus est stirps surgens semine, aut foetus seu infans qui utero geritur. Nutritionis ma. lteria tota est in alimento, in quam penitus in- lcumbit 3c in corporis substantiam conuertiti cuius multiplex antecedit. Concoctio:de qua plura inserius in Anthropologia. Accretio non ut Nutritio circa alimentum negotiatur, sed circa corporis partes solidas . Has enim quoad sinunt in omnes partes efferre dilatare propriu est illius munus: his diffusis,tum altrix facultas adnititur alimentum apponeare assigere dc assimilare, non modo quantum effluxit, sed & largius ac fusius, quo laxiores factas capacitates affatim impleat, c6seruet pristinam earum soliditatem ac robur. IIII. Organum. Habet enim unaquaec

facultas suum instrumentum cuius opera comunem toti corpori actionem edere potest: sic Naturalis animae instrumentum est totum

corpus:sed generatricis facultatis instrume rum est pars genitalis. Nutricis est epar in animalibus:in plantis radix 8c medulla. U. Sedes altricis-naturalis est in iecore in mis

764쪽

in animalibus:eius ductus dc proprii canales,

sunt uenae. DE sENTIENTE ANIMA.Sentiens anima est quae beluis praeest: unde non animatas modo, sed& animalia illas efficit,dicitur que facultas animalis: quae tota quidem simplici essentia cohaeret, fui tota persimilis e neq; ut corpus, partibus concreta disparibus. In ea confid ς. I. Facultates.Nam in septiente anima duplex uis est,Vna Cognoscendi, altera mouendi. Vis cognoscendi est exterior, aut interior. In exteriore est facultas uidendi, audiendi, odorandi,gustandi,tagendi In interiore est uis discernendi,fictriκ Sc conservatrix. Vis enim

discernendi sensuum subiectam materiam Scuarias illarum imagines complectitur: 8c similia discrepantiai p iudicat. Fictrix obiecta spectra apprehendit & concipit: ex quibus peromistis plerunque multa fingendo inducit pro fert,quae sub sensum non uenerant. Conservatrix impressiones& uestigia sensu ueκ-cipit,continet dc recondit. Vis mouendi duplex quom est: Interna &Externa, in illa uis est Appetendi 8c Vitalis: in hac uis ad locum Progrediendi,nan serpendi,uolandi. ΙΙ. Functiones. Nam sentientis anims dus sunt functiones, Cognitio seu Apprehensio,&Moa

765쪽

σε D E p s Y C Η Ο L O G I A, dc motus. Cognitio copletur sensibus exter inis internis. Ex externis alij medii cuiusdi 'corporis interpositu sentiunt: ut uisus, audi tus olfactus. Corpus autem id medium inter. i lcedens est aut aer,aut aqua utrum p enim ele mentum ad inuectionem eorum quae senti iuntur,idoneum est. Nam colores dc sonos per lactem percipiunt terrenae animanteS quscun flque aut gradiuntur,aut serpur. per aquam uta lrd aquatiles. Alii sensus contrectando suo munere funguntur, ut gustus S tactus, qui non nisi sibi coniuncta sentiunt. Interiores sensus sunt Oiscretio , Fictio, memoria. Discretio quae 8c sensus communis) simplicia dc indiui idua simulachra discernit. Fictio quae Scima lginatio, Graecis simulachra illa oba luertit, aliis quidem simplicia dc qualia sue rant insculpta,alias commista Sc confusa: neque hoc tantum , sed ex illis quoq; nouas is mas effingit,quae rerum natura dc uniuersi or ido non admiserit. memoria, suscepta e sensibus simulachra amplectitur& continet: ea duplex fit,efficiens dc patiens. Atm haec de apprehensione. Motus itidem est interior aut eXterio Interior rursus uel AnimaIis vel Vitalis. Animalis Graecis Optu seu appetitio γ est motus Sc interior agitatio. qua quod bonum S utile est, quaeritur. Apytitus enim triplex est,Naturalis,Sentiens, Rationalis. Naturalis

cunctis

766쪽

L I B E R XXVII. 76 eunctis rebus ingenitus est. Sentiens seu ani malis est, qui aut ab ijs quae extrinsecus irruunt,impellitur; aut ab iis rebus quae intus sui.

RationaIis nihil aliud est,quim uolsitatis appetitus. Sed animalis de quo proprie lircloquimur triplex est:Cupiditas sub qua sunt Iihido dccupedia, quae comprehendit famem S sitim) ira seu θνμωos: id est, uis animosa: Scdesyderium eoaetim quae sensus denunciau rit Vitalis motus est cum in cordis inspirati one&expiratione: tum in arteriarum pulta Eaeterior motus est progressus,natatio, replau

ΙΙ L Obiecta. Nam sentientis partis o

lecta sunt res eXternae, quae circumiectae sunt nobis: quarum aliae mouent uisum, ut lux &colores, qui corporibus per summa infident. Vis enim uidendi in oculo fita colores citra materiam, per medium reipsa conspicuum excipit r aliae auditum, ut sonus: aliae olfa ctum,ut odores: aliae gustum.ut saporest aliae tactum,ut qualitates primae & secundae: aliae

sensum communem , ut eaedem illae formae sensuum instrumentis acceptae, quae mox Perrieruorum capacitates ac ductus uehente i pia ritu in cerebrum cGmeant: item sensilia communia: alis imaginationem,ut simulachra φαν

inusta dc insculpta cerebro per memoriam:aliae cupiditatem, ut corporis bonar

767쪽

aliae iram, ut fortunae bona: aliae motum fi tionalem seu uoluntatem, ut animi bona, a liae denique motum progressivum, ut triste ui ut iucundum. 1 ta I. Organa. Sic uisus organum est liu mor crystallinus : auditus, s νιγI : olfactus, narium ductus Sc cerebri papillae:gustus, lina gua. Tactus nullum proprium organum lia. het, sed cum ad animantis uitam maxime uia deretur necessarius : toto corpore aequabilia ter fusus est: in his autem neruis potissimum collocatur, qui duriores dicuntur. Sed semsus communis organum est anterior uentri- cuius cerebri: imaginationis, medius: mo.

moriae, postremus. Cupiditatis organum est Iecur: Irae,cor,mestus, musculi.nerui exquissite duri, moti cum spiritu uectore, i cerebra fluente:tum uoluntate. V. Sedes sentientis facultatis est in cere bro: ei que proprii canales &duetus sunἱ nerui dc arteriae. luam ut uenae naturalii itinerui animali, arteriae uitali functioni subsidio ueniunt. Vitalis spiritus ex corde perci- rotides arterias in contextum admirabilem dc in cerebri uentriculos effertur, ibi , in choroide ui ambientis cerebri in animalem con- ' uertitur, qui priores uentriculos prorsus: λ

implat ex his in sensus S museu. Ios distribuitun

768쪽

IntelIigens anima est, qua homo praeditus

unus caeteris antecellit animantibus . In ea consid. g.

I. Facultates . Nam in intelligente anima est uis. I. Accipiendi seu patibilis,qua mens singulas & indiuiduas rerum imagines 8c notiones materia liberas eκcipit. II. Agendi qua mens imagines tractans , appraehendit: aeque primum singulas, mox uitiuersas ex ilialisformas elicit. 1IL Componendi, qua agens intelligentia multas notiones in unam componitillinc , alia affirmat,aiia inficiatur. III1. Iudicandi , quae enunciatione composita tum deinde iudicat& decernit, quidue rd falsum ue sit , quid bonum 3c honestum, quid ue perniciossim. V. Ratiocinatrix, que ex alijs alia nectens, qua m pi urima complexione concludit , si in inductione aut rau

tiocinatione scientiam aut opinionem comparat. VI. Contemplandi, quae sapientiae, rerum que aeternarum studio tenetur: ultra quam mens non progreditur, sed infiκa in eorum contemplationem , quae progressioa ne consecuta fuerit:illic tanquam in extremo

confistit, quidui illis uerum, falsum ue sit CC pem

769쪽

ro ME PSYCHOLocra perspiciens , his saturata bonarum cogitatio num epulis. VII. Practica seu agens, quae uice contemplationis, secutrarem actionis si hi adhibet, omne questudium ad humanos refert usus. Siquid autem recte factura est, adiungit sibi primo uim Consultandi seu de liberandi , quae de hs consilium captat ac deliberat, quae sunt commutabilia & opinione dubia. Deinde prudentiam . Stipata enim prudentiae facultate, praestantiora illa tractaed in hominum commoda, fructus* referti

Tertio uoluntatem . Nam cum menS prudentiae bona consultatione hoc illud ue agia dum esse deliberauerit squia honum aut utile: tum rationis participem appetitum mouer,alliciti . Denique adiungit sibi electio. nem,qu, id demum qu icquid bonum existimatum, quod . bono consilio dc deliberatio. ne confirmatum est , eligit. II. Functiones. Intelligentis functiones omnes intus abditae delitescunt,ut nunquam 'foras 8c in apertum sedent: sunt autem hariet. Apprehensio notionum tum singula rum, tum uniuersalium,in quibus ueritas nulla uersatur,nec falsitas. Ea duplex hahet me tis seuintelligentiae officium , agentis S pDtienti*. z. Compositio,qua plurima apte compo- uicin quibus ueritas aut falsitas iam est. s. Era

770쪽

i I B E R. xxvii. ix. Existimatio seu iudicium, quod de compositis planum iudicium profert. 4. Ratiocinatio: quae ex illis plurima admirabili , eo: p libero contextu complectitur S colligit aut inductione, qua ex singulis primum tanquam ex quibusdam exemplis unia uersalia insicit theoremata: aut argumentarione. qua plurima comparat de quibus ha betur ueΙ ssietia, cum ex necessarus princi satin theorematis argumentum concludituritiei opinio, cum exprobabilibu .s.Contemplatio seu studium sapientiae. c. Aaio .idiri cuius sulit consultatio,pru

τ moria & recordatio : sed hae noni per se insunt meriti aut intelligentis, sed principis sensus interuetu arm auxilio : in quo ut inquit Aristo t. in lib. de memoria, memoria per se primo inest: non sic autetis in thente ΙΙI. Subiecta. Nam intelligentis animae subieeta sunt ea reria simulachra, quae in prinacipe sensu cohseruantur, ut scibile es bonumhnaturnis. III1. Organum thtelligentis animae nullam est,nec incertus,nec exterius. At 3 haec Ghriplici natura anims : sequitur ut dicamus de speciebus rerunti anima

tarum.