Iusti Lipsi Saturnalium sermonum libri duo : qui de gladiatoribus

41쪽

Dabant pro saluta principis. Vetuit Clauuius fruum. Certis die-δαι dati.

MAX. PRINCIPIS. DIEM. GLADIATORUMET. OMNE M. APPARAT v M. PECUNIA. SVA EDIDIT COLONI. ΕΤ. INCOLAE OB. MUNIFICENTIAM. EIUS

L. D. D. D.

Frequens etiam titulus praebendi, Salus Imperatoris. Sic Suessisse C. Titio cuidam honores decreti in marmore leguntur,

DI S S E T. Quanquam id Claudius,quod in se erat, vetuisset, narrante Dione libro vit. Toit inquit, τους

κελήσε. id est: Praetoribus edixit gladiatorios ludos non praeb

re : R is alius eos ubicumque locorum duret, ne si ceptos eos δε- Gosque prostate suά aut scriberet aut diceret. Atque hi fortasse Honorarij ludi Suetonio dicti, in Aug. cap. xxxii. quia in ho- Dorem Principis suscepti .etsi aliam eius verbi sententiam haud sperno. Postremo non homines solum certi qui darent, sed etiam tempora quaedam quibus darentur: Saturnalia inprimis, ut praedixi. Deinde Quinquatruum festi dies. Ouidius:

Sanguine prima vacat, nec in concurrere ferro ,

ltera truque super rasa celebrantur arena,

snsibus exsertis bellica laeta dea eLy. Quod ait diem primam puram a sanguine: ita capio,Vt myna uerint quidem, sed rudibus,non ferro. Dio ad hanc rem scribu

τ et ηαι ' gladiatorum ludo, Huinquatribus ,filior m M' V - Qtiam per adulatiociem Senatus, dies unus alterve ladiatorjbus saepe additus, in honorem Caesaris: ut in eo ipso acriptore obuia exempla.C Ap UT

42쪽

LIBER I.

C A P v T XI. crebritas munerum multitudo pugnantium,supra nostram fidem, Plinius ac Suetonius probabiliter emendati.

INTεRQvi EsCENTE paullum Pighio, Victor, Non teneo me Vlira, inquit & quis hic furor Θ quae publica clades Orbis terrae Z Pighius illum intuens, Magis id dicas Uicto inquit: si

numerum tibi dierum recensuero, quibus dati: numerum hominum, qui dati. Caesar AEdilis CCCXX. paria dedit, auctore Plutarcho. Adrianus Caesar Gladiatorium munus per sex dies continuos exhibuit, narrante Spartiano. Gordianus, aedilitatis suae tempore duodecim populo Romano munera, i est,persingulos me ses singula exhibuit: ita gladiatorum nonnunquam quingena paria his ,ehexhiberet, numquam minus centenis quinquagenis , ut scribit Capitolinias. Et nugas adhuc loquor & vitreas fractas, praeut Titi editio fuit; qui Gladiatores, venatus,NaumachiaS per centum dies dedit,auctore Dione. c d plura λ ecce bonus & moderatus Princeps Traianus, spectacula eiusmodi per dies centum T raucvigintitres continuauit, & gladiatorum decem millia dedit. Tu Lipsi abnutas 3 dabo fidei meae caussa Dionis ipsa verba.

Et *ectacula centum inti dierum edidit. in quibus feras cicuresque animates interiam missi, interdum ad decem missia, interficia sunt. gladiatorum autem decem midia pugnarunt. Itaque magna copia Romae & in prouincijs gladiatorum: nec diutius conni ueo in menda quae Plinij codices obsedit libro X I cap.XXXVII.

viginti , inquit , adiatorum paria in Caly principis ludo fuerunt, in

se s duo omnino qui contra comminationem aliquam non Conniuerent.

Vestram fidem l in magnifici illius M in has voluptates effusi Principis ludo, dumtaxat viginti paria Z At ego scio plures saepe habuisse unum aliquem e Quiritium plebe. Gordianus ecce Romae habuit gladiatorum si calium paria milla , ait Capito linus. neC tamen aut imperium tunc, aut ipse , ad Caligulae &illius aeui opes. Otho Imperator duo millia gladiatorum contra Vitellium armauit, auctore Tacito. credo, ex ijs tantum,

E 3 qui

43쪽

ει fusti

Milenaria nota sepe corrupta. Etiam is

erant . . omnes e

Diuinatis probabilis

in numer interfectorum.

qui in Principis fisco. Fidenter igitur rescribo, . iiDgtidiat

rismpa L. & video erroris caussam. Notatus apud Plinium scialicet numerus fuit, non perscriptus. Nota autem millenaria

haec olim, in lapidibus obuia, - : quae ignorabilis obiecta exscriptori. Itaque censui similitudine aliqua captus,gemin tum X esse: fecitque viginti. Nunquam mihi fides apud vos, si hodie huius rei sum mendax. Idem plane mendu m in Sueto iiij Tiberio, cap. LXI. de Principis illius immani tauitia: Viginta, uno die abiecti tracti ue , inter ue eos pueri feminae. Corrigo utiliter, ratisse uno die. Qu1dni corrigam 3 Tacitus de eadem re : Iacuit immensastrages, omnis sexus, omnu aetas,i stra ignobilvs , dispersiaut aggregati. Quae hic sui cum Plauto loquar)paratragoediat Tacitus, non est ut locum habeant in viginti homullis. Denique historia ipsa refellit, quam ccnseo legatis in Dione. Quod autem ad rem, de qua Plinius: certe magis mira eius adseueratio, si inter tam multos reperti dumtaxat inconnivis oculis duo ; non mira, si inter viginti.

V testatio huius vere sieseris. quaeque leges ab antiquis latae, ad coem

cendam effusam praebitionem. Re duorum generum, quae certoS ho mines ab editione arcerent: quaeque numerum oe modum editionii ponerent. Fosremo tota res Iublata. Ammianus explicatus o Grudiuntius.

ORIGIN E M videtis, progressumque: & quam non te

mere a funere orta res, quae reuera funus & pestis orbi terrae. Credo, imis scio, nullum bellum tantam cladem vastitiemque generi humano intulisse, quam hos ad voluptatem ludos. Numerum cum animis vestris recensete dierum quos dixi hominumque: mentior, si non unus aliquis mensis Europae stetit vicenis capitum millibus aut tricenis. Heu mores lNeronem culpamus aut Caligulam, qui centum aliquot ho- animes vita interfecerunt, ira hue metu : ecce unus editor, hinmines supra mille ludens intersecit,& die non toto. Atque haec Circim vocabant, & cibum oculorum : fiebantque non per

44쪽

LIBERI. 3'Itaque eo ventum est, ut aliis legibus effusio ista suerit cenda : quas ordine dabo. Primo ad ambitum reprimendum, --

inuenio cautum, nequis daret candidatus. M. Tullius consul: & vis eius sententiaque eXpressa, interroga tione in Vatinium: cum mea lex dilucide vetet,biennio quo quis petat petitur u Ne sit,gladiatores dare, nisi ex testamento praestituta die: quae tanta in te sit amentia, Ni in ipsa petitione gladiatores audeas Δ- re ξ Et pro Sestio : Acta mea aitsibi displicere. quis nescit ζ qui legem eam contemnat, quae dilucide vetat, gladiatores biennio quo qu petierit aut petiturus sit dare ς Ex quibus postremis verbis facile visu&sublatu mendum in priore loco contra Varmium , biennio quo quis petat. Potius enim,quo quis petiyt.Cautum etiam de numero gladiatorum aliquid, sub idem tempus. Suetonius de Edilitate Caesaris,cap.x.c-multiplici familia CUndiqVe compara iacis,iis,. ta, inimicos exterruisset: cautum est de numero gladiatortam q-Π

maiorem cuiquam Romae habere liceret. et a id interdictum ad habi- iis . H. tationem potius in urbe pertinere videatur, quam ad pugnam lium numerum Sicut in Catilinaria coniuratione, item rem

natisse modo censeo ad editiones Praetorum , qui publico, in parte, sumpta praebebant : uti ex prioribus DioniS Verbis ap' -

paret. At Tiberius firmus contra ista, certum numerum incommune praescripsit,nataante Tranquillo, capi XXIIII. Ludo- ῶ-rrem ac mwerum, inquit, impetas corripuit, mercedibu scenicorum

recisis da verius quam , reficit' )parabinque gladiatorum ad certum numerum redactis. Ad hoc edictum, siue S C. ibit, respexit Tacia

45쪽

etiamstipra numerum desinitum,gladiatores praebere. Et Domitianus gratificatus contra eandem legem ingenio suo& saeculo vide α' tur,ducente nos Plinij loco,in Panegyrico: Pe ampliando num rogladiatorum aut instituendo coLegio sebrum consudebamur . quas prolatis imperii sinibus, nunc iugentes arcuου nunc menses nomini caecarum dicabamus. Nec de numero Elum Tiberius; aliquid

etiam statuit de munerariis. cauitque 't μερο - , eui minor quadringentorum millium res, ait Tacitus li- βρ brirri. bro 1111. FOrtaiie & idem vetuit,nequis edidisse vellet libertus Fuisse id scituriri,colligo ex Suetonij Claudio cap. XXV Ι Ι Ι. qui

Harpocrae libello, licitia per urbem vehendi llectulaque publice edendi iis tribuit. Nisi enim id ante vetitum, indulgeat nunc frustri. Qiun & Nerone Principe statutum, nequis Praeles

aut Procurator qui prouinciam obtineret, gladiatores daret. Tacitus auctor lib. x11 I. cuius verba meimini referre antλ R perio etiam Sumptum ad munera, co&citum plus semel. An--m. toninus Pius Sumptum muneribus gladiatoriis instituit, ait Capitolinus: id es profusionem vetui certa pecunia definita. Post illum Marcus Philosophus Gludiatoria θectacula omnifariam temperauit, siue, ut ide1n Capitolinus postea ait, Gladiatori mu neris sumptus modum eGL Alexander verb,monente Lampridio, Habuit in animo ut munera per totum annum disse eret Pt per XXX. dies munus populo daretur: salubri consilio,sed sine effectu. Per-Tupit enim omnia septa inueterata licentia: nec iam princeps aut lex, qui capere posset tam effusis cupiditatibus rnodum.

f.,eziu liaque tarde, imo sero, descensum eo, ut gladiatoria spectacularia res. 'prorsus D tollerentur. Eam sublationem Zonaras Neruae Imp UA. rator1aci signat,qUI, Vt alti,gladiatorum compositiones em certamina metuit. Parum caute, vereque. quoniam reuera sub Nerua &post Neruam mans e ij ludi: sed sumptus dumtaxat numerumque imminuit. & circu inspectius Dio, Πομα inquit, H -

bros Circenses, .m aliis quaedam*ectaculusustulit mminuensi rem's rin a, qua feri posset,sumptus. Verius pulcherrimae rei laudem

hi ιλ. hOC CXemplum i Is primus Romanorum Principum, gladiatoria spectacula e toto orbe Romano subnaouit, anno ab Vr-

46쪽

LIBERI. Iab urbe condita eo .L X v I Ι. paene sexcentis,post instituta ea, annis. Au Chor SoZomenus lib. I.Παραπινην - θ εα: ε ud Romanos tunc primum sublatum

τας πιπολως: vetuit idolu sacra Pari, vetust gladiatorum caedibuspoctui urbes. Meminit & Callistus libro vi I. Quin etiam nunc inserta Iastinianaeo' Codici Constantini ipsa lex: cruentaspectacula cin otio ciuili domestia quiete, non placent . quapropter omniso gladiatores esseprobibemus. Et hoc quidem recte noratum a peritis duobus nostri aeui Iurisconsultis : quibus suggero Ammiani Marcellini egregium locum lib. XIII1. de saeuitia Constanth : Erat, inquit, diritatis eius hoc quoque indicium nec obsit rum, uec latens, quod ludicris cruentis delectabatur, in in Circosis vel septem aliquotiens Netitis certaminibuι pugilum vicissim se concia dentium perfuserumque sanguine ecis , ut lucratus ingentia titabatur. Nam ludicra cruentabita, ut Constantini lex cruentaspestu- ί T 'cula. & qubd ait Pugiles, usurpat sane pro Gladiatoribus , ritu Graecanico, quibus πυκι ς 3c in et σύειν etiam de istis. Ipse cla- Acthmiare indicat, cum addit, sese concidentium si sanguine perfusiorum: mulioQue clarius, ctam ait, vetitis certaminibus. respiciens scilicet ad Constantini interdictum. Et repressit quidem igitur Christianus Princeps; eoque nec apud Sesti ianum, qui ludos exagitat ex profestis, memoria gladiatorum; nec apud Cassiodorum quidem accurata: tamen & sub Constantio, & postea Hom. sub Theodosio ac Valentiniano conati irrumpere : imo irru pete. Lex in Theodosiano Codice est, qua Munerari'prohibentur auctoratos militiae, vel Falati praeditos dignitate, in ludum pro ducere. Si in istis tantum vetitum: iure argumento permissum in aliis . Adde Mi quanquam. Cod.Theod. De paganis. Etiam Augustinum lib. VI Confessi cap. VIII. Puli Al 'piumsuum,gladia

tori Deoiaculi inbiatu incredibiliter abreptum scribit. Etiam sub Honorio, Prudentius locis aliquot describit,& damnat: votum imb precesque interponit ad Principem pro tollendo: genuu ut celeris iam nesciat aurea Roma Te precor Ausen' dux augustis e regni: ' Et tam trisIe 'sacrum iubeas, ut cetera, lodi.

47쪽

Pastiolati, uri.

EL paucis intersitis: dArri aetitam tua. Dux,m tempora Auodque patrissuperes,siccessor, laucis babeto.

Die rbem vetuit taurorum sanguine tingi: Tu mortes miserorum hominum prohibeto litare. Nusius in urbe cadat, cuius sit poena voluptas. Lamsolis contentaberis infamis arena Nucta cruentatis homicidia ludat in armis. Et sustulit sane Honorius,occasione Telemachi cuiusdam in nachi , qui gladiatores Romae pugnantes, pio quodam ardore diducere conatus, a populo lapidibus obrutus fuit. De quo facto Theodoretus lib. v. Histor. Eccles. cap.xxv I. &Cassiodorus in Tripertitae lib.x. cap. 11. Ita obuiam itum ludo non ludo: &sublata adeo res cum memoria gladiatorum, ut aegre nunc ad intelligentiam retrahere possimus morem fugitivum.

Mdditamenti loco ad primam sermonis partem adiectum, de habitu Edentium e de habitu Spectantium. Suetonius ita Daim.

DE origine, progresis, deque interdicto gladiatoriae rei,

quod satis es, dixi: non absurde adiunxero, quo habitu dederint,quoque modo. Duo genera collocaui inter Editores: Magistratus, & Privatos. Qui enim munus mortis caussa dabant, plerique videlicet fuere priuati: tamen dabant non quasi Privati. Per dies enim omnes muneris, praetextae illis ius, lietorum, accensi : Omninoque imaginem quandam gerebant magistratus De praetexta,Festus: Fraetexta pulia nuggials licebat ut quam ei qui funus sciebat. Cicero in Pisonem: Sex. Clodium qμin quam antea praetextatus fuerat udos Acere in praetextatum Nolitare passus es. Ex hoc ritu Suetonium 1aoue interpretor Clau- dij cap. 1i . Ob valettidinem gladiatorio munere,quo simul cum Dirc emoriα patris edebat, palliolatuae nouo more praesedit. Bene, nouo morC: debuisset enim praetextatus . Sed Palliolum, in morbo

VQstis. Qia in chilianus: Fadiolum , sicut ficias focalia, sola cx'

cusarepote valetudo. Seneca libro 1111. Naturat. Quaestionum

H Gbis qMosdam graciles, di palliolo focalique circumdatos, pώβ ηις

48쪽

aegros. De lictoribus & accenso,Cicero de Legibus: Reliqua

sunt in more,funus ut indicatur quid ludorum : dominusquefunerisis Eoori. utatur accenseo atque lictoribus Nec illud in occasione praetereo, propriam quandato vestern fuisse in munere funebri ipserum s.. spe natorusci. Spectabant enim in penula pUlla. Dio LV- .d sum; .

ν--ὶσως εγενον Γ : Interea funebre munus gladiatorium editum, cum singulis certantibus,tumpluribus contrapares,quod cum alij omnes flectarunt inputa vese, tum Mugini ,solo ipso excepto. Lampridius in Commodo: sontra consuetudiem enulatos iussit Dectatores, non togatos ad munus conuenire, quod funeribus solebat; ipsi in toga pulla praesidens. Quibus e verbis utrumque discimUS, in funebri munere penulatos . in alio, togatos spectatores fuisse.NeC procudo ultra sermonem limitis primi.

Pars secunda, De loco. qui cum dupli primo de Ludo dictum. Cui rei inuentus : quam multi Romae : qui praesenti ω admini i eviactu saginagladiatorum in his ludis. qui fuere etiam extra Romam. ω aliquid de ludorum forma. AD locum transeo qui duplex, Ludus, & Arena. Illum appello,ubi habiti altique gladiatores: hunc, ubi dati &prodiacti. De priore, prius. Ludus gladiatorius, inquit Isidorus, inde dictus quodin eo iuuenes usum armorum condiscant. Nam pri- rtim. mis credo gladiatores domi 3c in reliqua familia suille; imis nec eruditos valde ad pugnam fuisse. Polybius hoc mihi dicit, nec ratio abnuit, quae vult prima omnia rudia magis & impolita esse . sed Polybius ita in fragmento apud Suidam: Καὶ Ho -ν --

ωοψαι οδοὶ ἁ I: Olim initio apud Romanos nudis viribus gla-Hiatorum certamen constabat; nunc autem plures Nie , modi reperti. Significat nec genera tam multa fuisse, quam mox dicam: nec item ludos, in quibus aCcurate docerentUr . qUi tamen, Cre scente numero δc crebritate editionu in , publice sutit aperti, &

iti ijs Magistri. Etsi quidam splendidiores, etiam pos institu-

49쪽

Tuia ad

44 sATVRNA L. SERMONUM tos ludos, habuere domi eos aut apud amicos. Ita C.Caesar rarsi neq; in ludo neque per lanistas, sed in domibusper equites Rom. si etiam per Senatores armorum peritos erudiebat Sueton. V p XXVI. Quod tamen perrarum,& vulgo ars pugnandi docta ezercitaque in ipsis ludis. Prudentius:

Aiam quidvesani sibi mult ars impia ludiἶ

'Malopa ui mortes iuuenum,qui anguine 'pasta voluptad Seneca libro 11. de Ira: Non asia quam in ludo gladiatorio vita est, L ρηε , -m i sdem mmentium pugnantiumque. Lu rium appellasse Lam- V videtur in Eligabalo, Strauit ibi,inquit ricliraia mμ-- LUrio, in dum pranderet,noxios ita appellat gladiatores v Π tiones ibi exhibuit. vel vi matvelim,ibi exhibuit. Et in Saluiano Mass1liensi Episcopo idem verbum, lib. VI. Longum Grauracdicere de omnibu/ Amphitheatris, O deis, Lusorius. Graecὰ, et V γ γ. appellat Herodianus, quasi dicas diuersorium domi

ηατυωγιαν d es Eo dementiae venit, ut iam nec Aulam Palatium inhabitare vellit , sed migrare consituerat in ludum Gladiatorium. in eamdem monitri illius insaniam etiam Lampridius &Xiphilinus adnotarunt. Suidas φωνοὐ μειφειον dicit, Contentus 2. ι. sine alio additamento,posuisse nudam vocem. In urbemA autem plures eiusmodi ludi, nominibus suis noti &discreti: quorum in P. Victore mentio,& passim in marmoribus priscae

TUTINVM. &in Horatio in ea ad Pisones, Ludum AEndium. E .. -- , quibus tamen non abnuerim, quin aliqui etiam bestiariorum fUerint: uti certe ' Matutinus. Hisce ludis non Lanistae solum praeerant, ut dicam iam nunc , sed etiam digniori nomine PrO- ,Ἀ--. Curator . nec ij de plebe,sed ex civium primiis: fuitque velut in- dignitates S infulas id munus. Lapis priscus: CVRATOR. MUNERIS. PVBL. GLAD 1ATOR. Tacitus Annali XI. ieci qμqque Calpurnianus Sulpicii Rufus Procurator ludi , eadem poena ad ecti. Inscriptio alia vetus:

50쪽

LIBER I. T. FL A V I O. T. F. GERMANO CVRATORI. TRIVMPHI. FELICISSIMI

GERMANICI. SECUNDI. IMP. CAE s. FL. DOMITIANI. AUGUSTI. EXORNATOS AC ERDOTI. SPLENDIDI SsIMO PONTI F. MINOR. PRO C. 'XX. HER 'rigesinna

Nec loge diuersi ab istis Curatores munerum ac venationum: quorum metio Suetonio in Caligula,cap.xxv II. Et vis addam

quod vos medici rideatis, Victor Θ Medici etiam sui singulis his ludis inec id noui taculi inuento, sed dies ante Imperator Lapidem legi hunc:

In quo sculpti Consules incidunt annum Urbis D C L X II I. Adeo antiqua cura illa in valetudine gladiatorum . Legi & in

alio lapide. EvΤYCHVS AUG. L. MEDICUS. LVDI. MAΤVTIN I. Censeo exemplum translatum e Graecia, apud Grain quos medici athletis. Arrianus lib. 1 I I. Dissertationum, Ath- letam compellans: Δεῖ m

oportet te iam in ordinem redigi praescriptum vesci, abstinere belgarijs, Figidam non bibere, nec si qui fortuito inciait aut ertur. fedico enimuero obtemperare,sed ,praesecto aut doctori. θAut quaeres, cui bono medici mox morituris ξ Dicam. Primo medicos haud tam arte acceperim, ut hodie ; sed incluserim iam pro etiam chirurgos, usurpatione prisca. h autem opus certe gla-κ is diatoribus laesis ι luxatisve. Deinde & ratio victus gladiatorijF 3 ea,Ve