장음표시 사용
21쪽
S. I. I. OFeium Germanice vocam eme Pelabi, eaque notio voca
huli est ex philosophia Stoica ; prinar omnium enim Stoici de off-ciis scripserunt, uti in Prolixomenis dictum. Est vero ineium actio, ex obligatione siue perfecta, siue impersecta , legibus conformanda. Ergo reuera actio bona vel iusta et ossicium sunt synonyma. Praecipue vero obseruandum , ossicia semper respicere ad legem, eaque cessante et ossicium cessare, e. g. quamdiu lex vigebat de circumcisione, de sacrificiis, tamdiu Israelitae faciebant ossicium, dum circumcidebantur, sacrificiaque osserebant; cesssante hac lege, nemo hodie saceret ossicium, qui bovem os
Stoici ossicia diuidebant in perfecta, quae a sapiente prosciscuntur; et media vel communia, quae a quocumque. Rident vulgo hane distinctionem Stoicam, inprimis BVDDEVs, Disert. III. de errorib. Doleor. 6. I. Verum praeter rem , quum non poenitendaveritas hic lateat. Ossicia adtemperanda sunt legi: legi aliquid ad- temperatur Vel materialiter. tantum , quando iit , quod ex lene sterius perfectum. Elegans exemplum habemus in muliere , quae duos obolos iniecit aerario ecclesiastico, Marc. XII, qa. II. Quum itaque ossicium sese exserat per actiones , quaeritur quid actio hi mana sit ZObseruamus in homine varios motas , qui vel ex principio in-rerno oriuntur , vel externo : si ex interno , vocantur actiones; si ex externo, passones. Actiones ergo sunt motus ex principio interno subiecti agentis orti : passones sunt morus ex principio externo e suod non est in agente, orti. E. g. spongia mouetur, dum comprimitur liquum vero non comprimatur ex principio aliquo interno , sed externo, nempe manu mea, patitur aliquid; contra dum spongian comprimo. ago aliquid. Iam actiones hominum sunt duorum generum : quaedam enim directiomi voluntatis subiectae sunt, e. g. paci sci, iurare, Occidere, beneficium dare; quaedam huic directioni non subiacent, e .g..m S.
22쪽
tus sanguinis, motus perissalticus, ventriculi et intestinorum , di kestio et concoctio cibi. Priores vocantur humanae vel morales 3 posteriores naturales. Hae communes sunt hominibus cum brutis; illae hominibus propriae. Quaeritur iam, quaeuam actiones sint obiectum iuris naturae 'Resp. humanae; ius natura enim praescribit leges , ad leges voluntas debet dirigere actiones. Quum vero voluntas dirigere actiones naturales non possit , per desinit. sequitur, ut nec ob tectum sit iuris naturae. Quamuis vero has actiones ipsas non dirigat ius naturae: p test tamen praescribere regulas decori omnino non negligendas. Sie e. g. sternutare est actus naturalis ; at potest tamen et debet circa eum obseruari decorum.
f. 3. III. Iam ergo quaeritur , quaenam sint actiomim humanarum Principia lId non rectius cognoscemus, quam si inquiramus, quid homo prae brutis habeat proprium ἱ diximus enim, humanas actiones homines proprias habere. I. Primo omnium in nobis animaduertimus corpus , id est, substantiam in longum , latum , et profundum extensam, certae figurae, quantitatis, et qualitatis: at hoc idem animaduertimus in a boribus. Vid. MAI. Pi G H. et NEHEM. GRE Q, Anatem. plantari m. a. Prae arboribus id quidem habemus praecip tum , quod loco mouere possimus , et quaedam extra nos visu , auditu , aliisque sui
sibus percipiamus ; sed id in brutis quoque deprehendimus. Prae brutis ne id quidem habemqs praecipuum , quod aliquid
cogitamus, cognoscin us , Volumus, auersamur; nam et brutis eamdem virtutem esse obseruamus. Vid. RORAR. quod animalia bruta ratione mantur melius homine. Falsa quidem eius est. hypothesis ;sed collegit tamen quam plurima exempla , quae non sine stupore
q. Itaque hoc praecellimus brutis α) , quod haec tantum res singulares et materiales cognoscant; nos inde abstrahere possumus, etiam ad ideas uniuersales et immateriales β ; quod bruta ideas aliquot comparent, sed non nouas incognitasque inde veritates eliciant : at homines cognita una veritate abstracta , mille alias incognitas ratiocinando inde elicere possunt.
23쪽
Itaque praeter corpus nobis est mens rationalis ; hanc spiritualia esse naturae certo nouimus, quia cogitationum suarum sibi conscia est, quod numquam a materia praestari potest; quidquid enim materia agit, id agit ex figura, situ, dispositione partium. At si materiam siue in hane , siue in illam figuram formes , siue hoc, sue alio modo sta dispositaque sit, numquam cogitabit, numquam cogitationum suarum sibi conscia erit. Mensiitaque erit spiritus de rebus etiam immaterialibus cogitans, suarumque cogitationum sibi
Facultates ergo huius mentis sunt principia actionum huma
Si ergo actio quaedam oritur ex spiritu illo cogitante, et sua rum cogitationum sibi conscio, erit humana; si non , naturalis. f. q. Principia actionum humanarum sunt
Intellectus, de quo . . q- 8. Holuntas, de qua s. 9 36. Quod ad primum , agitur i. de intellectus natura g. q. a. de praecipua eius operatione , consciei uia g. s. 6. 3. de quibusciam intellectus vitiis , errore et ignorantia g. T. R. Iam quaeritur, quaenam sint illae facultates mentis, ex quibus actiones humanae proficisci ntur ' Resp. intellectus , et voluntas. Existimat equidem Turius, Obem. XIII. g. 3. n. 3. supersedere nos potuisse hac diuisione; eamdem enim mentem et intelligere,
et velle: sed philosophi est ea distinguere, quae distinctos habenteflectus. Quemadmodum ergo recte distinguimus lumen et calorem in sole, quum tamen idem sol et calidus sit, et luceat : ita nec male distinguimus intellectum et voluntatem, quamuis eadem menset intelligat, et velit. Iam ergo primum de intellectiι , qui est facultas mentis , qua percipimus , iudicamus , ratiocinamur. In prima operatione mens se habet passiue , in reliquis active. In prima mens occupata est circa veram ideam; in secunda circa duas; in tertia circa tres ideas. Iam auctor habet regulam: Cuilibet hinini, matura aetate re tante integra, tantun' si Teresse naturalis velut iaminis, ut adhibita
24쪽
eultura , ae debita meditatione , possit recte comprehendere , Ibitem generalia illa praecepta et principia, quae ad vitam hancce hone se et tranquille exigendam faciunt, simulque iussicare, isa utique indoli hu
Et rccte quidem nam I. alias non esset ius naturae cordi humano inscriptum ; a. alias cessaret imputatio, poena. Varias tamen anctor addit limitationes I. maturae aetatis; ergo non quaerendum in infantibus; a. mente integra ; ergo excipiuntur furiosi, morbo insanientes ;3. Adhibita cultura; hinc excipiuntur homines barbari, inter bestias educati, sufdi, muti, aliisque sensibus orbi ; casus tristis in Marchia, de quo KREssius singularem tractatum scripsit ;q. id intelligendum esse non de actu , sed de potentia ; potest homo, si vult, id cognoscere ; et hinc, si non vult, nihilo minus
S. I. Intellectus tres esse operationes diximus , perceptionem, iudicium , atque ratiocinationem. Ratiocinatio quoties circa res morales versatur, vocatur conscientia ; ergo iam hic de ea agitur. Conscientiam aliquam existere , negant athei ac dei stae, in primis ToLANous in Adesidaem. Aue Tito Liuio a superstitione vindicato. Nam quamuis experientia doceat, eum , qui contra rationem pec- cauit, angores animi persentiscere : negat tameta eas oriri ex sensu legis diuinae, sed putat, illas non nisi ex metu poenae temporalis proficisci. At falsum hoc esse, patet exemplo Neronis apud SuETos. iurius vis. cap. q. qui sceleris conscientiam, quamuis et militum, et se-γι.itus. Populique eratulatione confirmareιm , nec flatim , nec umquam ferre potuit, saepe confessus . exagitari se materna Decie, verberibus furiarum, ac taedis arrintibus. Sed stolidum est negare existentiam conscientiae contra ipsam conscientiam e sane, si in nobis deprehendimus aliquid, cui quadrat definitio conscientiae, satis conuicti erimus, dari in nobis et definitum , nempe conscientiam. Est vero constientia ratiocinatio de actionibus nostris, instituta. eum in sinem , ut liqueat. iustaene, an iniustae sint. Di ratiocinatio : hinc videmus I. quando conscientia dicatur dormire, quando expergiscere r.
25쪽
nam quamdiu non ratiocinamur, dormire quodammodo videtur eo scientia; expergiscere autem, simul ac data occalione ratiocinari in iacipimuS.
a. Totidem esse propositiones in ratiocinatione conscientiae, quot in *llogismo; maior vocari potest I Ex, minor FACTUM, conclusio SENTENTIA, e. g. Dauides, qui homicidium et adulterium commi tit, eit morte dignus; egoe id feci; ergo morte sum dignus. De a liouibus no reis. Alienae scandalum quidem praebent , aut
tristitiam vel commiserationem in nobis excitant, non vero pertinent ad conscientiam nostram; e. g. . si legimus , tyrannum multa hominum innocentum millia obtruncasse.
Obiici posset, saepe etiam nos ob aliena facta conscientiae antores persentiscere, quoties nos iusimus, vel alio mori in eulpa fuimus ' Resp. tunc sumus caussa moralis , adeoque actiones hae non sunt alienae, sed actiones nostrae. Ita Aliabus et 1esabel factum eorum , qui Nabodum
innocentem damnarant, occiderantque , suum reputare debebant. Huc et illa pertinent Ioann. X via H. H. qui me tibi tradidit, tu maiore culpa si . . .
Iustae, an inissae sint. Hine patet,.quo modo conscientia differat r. a pudore; hic enim oritur, quoties de decoro actionis ratiocinamur; a. a poenitentia, quae sequitur, quoties persuasi sumus . nos contra utilitatem nostram fecisse. Quotuplex vero conscientia i Auctor tradit unicam, quae tamen re ipsa quidem haud accurata est: nam opponit sibi inuicem retiam ac probabilem conscientiam, quum tamen probabilis Et recta esse possit ; supplenda ergo hic erunt multa. Conscientia est vel antecedens , quando ratiocinamur de facto futuro ἔ e. g. Naeman; Vel consiequens, quoties ratiocinamur de facto praeterito. Illa nobilior, quia virtute praeditis propria; haec etiam In sceleratis deprehenditur. Illa, nempe antecedens, est certa, si liquido ratiocinando competimus, iustane, an iniusta sit actio: vel dubia, quoties in utramque partem ratiocinamur , e. s. an sanguine vesti liceat; vel probab iis, quando non suppetit principium certum, sed ex hypothesi tantum ratiocinor; e. g. quia hoc ex ministro ec clesiae audiui. Porro conscientia est vel RECTA , quando nec in materia, nec in forma, ullum est vitium, adeoque utraque praemissarum Vera est, ex eassue fiuit conclusio; vel ERRONSA, quoties alterutra praemisiarum falsa, vel tarma vitiosa est. Sie e. g. in Caini syllosismo Qui fratrem occidit, eius paccatum est maius , quam ut serri pos-
26쪽
fit, cet. maior est falsa, si versonem hanc admittamus. Potest vero et minor falsa esse, si e. g. in turba homo occisus sit, et unusquisque putet, se auctorem esse homicidii. Denique conscientia vel BONA est , ubi conclusio absolutoria;
vel MALA , ubi condemnatoria. Quaeritur iam , ntim conscientia sit norma actionum Z quod negatur , quia et potest esse erronea; at dicitur norma actionum ob pr positionem maiorem, quatenus est lex.
f. 6. Quid si conscientia dubia Z Tunc actio est intermittenda a contra
conscientiam dubiam enim nihil agendum. Nigat hanc regulam Tt ius, Observ. 18. ea ratione, quod aeque bonam , ac malam actionem omittere tunc possit dubitans. Sed i. si etiam bonam actionem edit quis contra dubitationem , tamen non habet intentionem bene agendi. BARBEYRAC. ad Tufendors. I, 3, 8. a. Qui contra conscientiam dubiam agit , non potest aliter ratiocinari , quam hoc modo : nescio quidem , iusta ne sit actio, an iniusta. sed , sue iusta sit, siue iniusta , eam tamen perpetrabo. Quid vero est contemtus Dei, diuinaeque lcgis, si hoc non est.
Id tamen certum, hominem obligatum esse, ut de euellenda animo hac dabitatione quam maxime laboret, ne actionem forte ho
nam diutius intermittat. Potest ergo aliquis et intermittendo peciacare, quia media non adhibet, quibus dubio liberari posset, modo vellet. f. T. Hactenus de intellectus operationibus ; proxima simi eius vitia error , de quo A. T. et ignorantia, de qua f. 8. Differunt error et ignorantia, quod haec sit priuatiuum quid, puta priuatio cognitionis; illa positiuum , falsitas idearum.
Itaque errorem definimus, quod sit disconuenientia idearum nos. trarum cum obiecto. Is vero multipliciter committitur e modo in ipsa pereeptione, quoties nobis salsam ideam formamus, turrim putantes rotundam , quum sit quadrata ; modo in iudicio, assirmantes aliquid , quod negandum, et vice versi ; vel uniuersale formantes iudicium, quum sit particulare, et vice versa; modo in ratiocinatione , siue in materia, siue in serma perperam ratiocinemur. Sed ita logice consideramus errorem.
27쪽
In moralibus diuidimus errorem in vincibilem, et i incibilem σquae diuisio et in ignorantia locum habet. Vincibilis est, qui debita adhibita diligentia poterat euitari ; inuincibilis, ad quem euitandum nulla sufficiebat diligentia atque attentio. E. g. si quis aurum putat , quod inauratum tantum , errat, sed error est uincibilis; n quis vero hominem inter bestias educatum obtruncasset, errasset invincibiliter. Deinde error est vel facti, si quis in facto ; vel iuris, si in iure quis errat. E. g. si quis putat, se Uxorem posse ducere amitam, errat, et quidem in iure; si quis existimaret, virginem ex captiuitate liberatam esse extraneam, eamque Uxorem ducat, quae postea appareat amita, errauit, et quidem in facto. Iam obseruandae regulae r I. Error iuris semper est vincibilis; α quia ius naturae cordi inscriptum; ius positiuum promulgatum; β) quia ciuis est obligatus ad inquirendum in iura ciuitatis, adque considendos peritiores. II. Error facti potes vel vincibilis e se, vel inuincibilis: factum enim non discimus ex tecta ratione, sed ex circumstantiis, quarum multae tam occultae esse possim , ut et sapientissimum fallant Vsum haec doctrica habet, quoties de impu atione actionum humanarum quaeritur, eamque ostendemus infra S. ao. a I.
Ignorantia est simplex scientiae priuatio: vel desectus cognitionis. bic e. g. Olim ignorabat apostolus, cupiditatem esse peccatum; ignorabant patres, existere quartam partem orbis, Americam ; quia Omni idea earum rerum destituebantur. Ea, quoad actiones, est vel scax, vel rencomitans; Meax, si quid ex ignorantia egi, quod acturus non sui ssem, si vere habuissem perspectum; exemplum Abimelechi, Genes. XX. q. s. Concomitans, u quid ex ignorantia facio, quod facturus suissem, etiamsi melius rem sciuissem. Sic puer apud PLvTARCHvΜ lapide
petens coruum, oculum nouercae excutit, eoque comperto, ait:
ne se quidem male; fors melius con dium cepit, quam nos. Signum ergo est poenitentia vel gaudium super eius mocli actione. Deinde quod ad caussam et originem, ignorantia est vel volum raria , vel inuoluntaria. Voluntaria, ubi culpa mea st, vi rem ignorem, e. g. si quis non adhibet debitam diligentiam et attentionem, eaque non est exqeusabilis.
28쪽
Inuoluntaria, ubi reuera ignorantiam in praesenti euitare non potui; eaque duplex est. r. Vel in se et in sua cauis D fmul, si in eo statu sum . ut rem scire non possin , nec in culpa tamen sim, quod in eum statum inciderim ; talis est ignorantia inuoluntaria surios , morbo insanientis, ii fantis. Da. Vel in se, et non tu sua causa, ubi quis in eo statu est, Vuignorantiam euitare nequeat, sed sua tamen culpa in eius modi natum incidit In tali ignorantia inuoluntaria versatur ebrius'; et haec non est excusabilis, poterat enim quis cauere eius modi igno
Zaleucus legislator crimen ab ebrio eommissum duplici poena di- gnum iudicauit ; primo quod crimen commisisset ; deinde quod Inebriatus esset. Simile fere edictum pater regis nostri prodidit.
At in foro humano tamen, quia respublica consistere non potest ex mere piis, plerumque summa ebrietas pertinet ad caussas poemnam ordinariam mitigantes.
Vsus etiamt huius doctrinae syse exserit in quaestione, an actis homini imputanda sit, nec ne pS. 9.Progredimur ad alterum principium actionum humanarum. v Iuntatem, de qua quaeritur
a. an libertatem habeat 'g. Io. I. cur tam variae jint eius inclinationes ' s. II-is. q. quaenam acyiones ori voluntariae et inuolaniariae Z S. I 6. Voluntatem existere plane negauit BE NED. SPiso ZA, mpis. II. ad Gidenhur r. pag. 399. hominem enim habet pro parte magnae illius mach hiae, quae mundus Vocatur. Inde concludit eici machina nihil se mouet voluntarie, sed ex necessitate ; ergo et homo. . Enim vero repugnat conscientia : nos non movemur, ita ut nobis actionum et motuuis nostrorum non conscii simus, quemadmodum machina; sed scimus, qt Od nos mouere velimus, nouimus Ctiam rationem , cur moueri velimus, quia scilicet reni vel pro b na , vel mala pgnoscimus ; quae Cinnia in machinam minime
cadunt. Ceterum quemadmodum intellectum versari circa verum dixi-mineecit PraeL PUGIOrss. B mus:
29쪽
mus: ita voluntar Versatur circa bonum, adeoque definitur: quod si facultas mentis, qua bonum adpetimus , malum auersamur. Operationes intellectus erant perceptio, iudicium , ratiocinatio: operationes voluntatis , adpetere et auersari. Hie tamen operationes sese exserunt diuersis actibus, quorum alii vocantur cImperati, quia voluntas imperium exercet in alias facultates eira voluntas excitare potest intellectum , ut rem accuratius contem Pletur , Voluntas mouere potest membra corporis: saltem experientia docet, praeuia voluntate membra moueri, nec opus est, Vt
iam de caussa sinus solliciti. Hi omnes actus sunt imperati. Eliciti contra sunt, qui immanent voluntati, in qua oriuntur ret hi ideo ordine disponuntur Holitio est primus motus voluntatis. Intentio est decretum voluntatis de actione suscipienda. O enfus est consilium de mediis eligendis. Electio est electio mediorum.. Vpus est ipse usus mediorum. Fruitio eit, quando quis per media finem suum obtinet. Exemplum suris furtum committentis hos sex actus optime ita
Iam quaeritur, an volansas libertate alietita gaudeat ' LOCKrva equidem de intellectu humano, libr. Il. cap. ai. absurdam putat hanc quae ilionem , perinde ac si quis' quaereretv an virtus sit quadratarlibertatem enim esse sinagularem et separatam mentis facultatem: sed .
magna inter has quaestiones est differentia, quum priorem quaestionem ne concipere quidem possimus , posterioris bonus senssus sit. Ita potius de statu quaestionis nos decet esse sollicitos. Primo ergo non quaerimus de spontaneitate, sed de libertate. Spontaneatas opponitur necessitati internae, qualis est in machina; libertas opponitur coactioni; spontaneitatem voluntatis supra contra SPINOZAM vindicauimus.
Deinde liberta, in duplici sensu accipitur . aut enim opponitur coactioni physicae, et tunc consistit in indifferentia ad opposita, Vt mo possit agere, vel non agere, hoc vel illo modo agere; vel
30쪽
morali, et tunc quaeritur, an non intra hominem sint quaedam impedimenta , quae essiciunt, ut non semper agat, quae velit. Primo sensu accepta libertas omnino competit hominis voluntati; experientia enim docet, eum physice posse pro lubitu stare, sedere, surgere, tardius vel citius moueri , furari et non furari, si morbo non impediatur.
At posteriori sensu si . accipiatur libertas, distinguendum inter
Virtute praeditos , 'et vitiis adhuc obrutos. Priores liberrimam voluntatem habent, I berat illos virtus, Ut cum voluntate legi diuinae pareant, et, quoties obnititur natura, Pugnant contra prauas cupiditat , nec prius quiescunt, donec eas vicerint.
Contra vitiosi homines impedimenta in se habent vitia sua, quibus ad nefanda scelera impelluntur, ut ea ne possint quid on dzta occasione intermittere; e. g. homo auarus et alieni cupidus ni ri potest non furari, ubi occasionem sibi fauere videt , quin si vel ma- ime furtum malum esse scit, tamen ipsi ob cupiditatis illeccbras eueniat; quod ait poeta :Video meliora proboqim , Deteriora sequor. At sunt tamen et hic media, quibus, s uti velit sceleratus , haec impedimenta superare possi ; puta repraesentati a maioris boni vel mali silit et impedit cupiditatem boni vel mali minoris , e. g. si fur sibi repraesentet patibulum, virgas, laqueum. Et se sceleratissimi etiam homines in libotiatem se vindicare possunt, partim si animum emendare velint, partim si sibi repra sentent maius vel minus malum. Et hanc libertatem statuere necesse est ; quia I. alias frustra essent leges ;2. iniquae poenae ligibus sancitae.
Sequitur tertia quaestio . cur tam Grecae sint hominum inclinationes ; quum tamen Omnos natura appetant bonum, malumque
auerseintur Z vi inde colligi posse videatur, omnes homines sibi similes fore, quum tamen repi net experi nita. Caussas ergo recenset auctor, I. varios re sectus loni, g. I . a. B a varia