장음표시 사용
31쪽
varia hominum temperametata, g. Ia. 3. consuetudinem, L II. q. ctus, s . I l. F. ebrietatem, s. IS.
Quod ad respectus varios Boesi attinet, sciendum est, in vero bono diuersos respectus non esse separatos. Bonum enim conside ratur tamquam iracundum. honestam , et utile; at hi respectus in vero 'bouo semper coniuncti sun idem enim bonum verum et honestum, et Utile est, e. g. virtus; quam doctrina a et ClCERO in libris deo elis tuetur. . At tu bono apparente haec seiuncta sunt, et talia bona adparentia vel se repraeseutant ut honesta, quum non sint utilia ct iucunda; vel ut iucunda, quum noth sint honesta et utilia ; vel ut utilia. quum nec honesta , nec iucunda sint Quuin ergo homines plerique, immo natura omnes, in appa-νentia magis bona, quam in vera ferantur S inde nascuntur diuerinia vitia, diuersae inclinati opes. Si enim voluntas fertur iii bona apparentia tamquym honesta, nancitur ambitio; si in iucunda, oritur voluptas iique in utilia,
AΜBiTio est inclinario in bona apparentia, quam se repraesentant tamquam honesta , adro ρο homini practogatiuam tancim dare videntur. Quum vεro alii alia in re quaerant praerogatiuam 3 varia quoque est ambitio. Alia enim est RiDlCvLA Vel STOI lDA, quae praerogatiuam quaerit In re ni-bili; e. g in eo, quod versicuti a sciendi sal; quod nomen in nouellis publicis legatis; hic magna mixtura stultitiae . Ut iam veteres dixerint: Stolidus und Dolemacuen aus ei nem mitet. THRASONICA Vel BRvTA, quae praerogatiuam quaerit in rebux turpibus, e. g. in Dequentibus digladiationibus, facultate bibendi, astutia furandi. -
SPECIOSA , quae praerogatiuam quaerit in aliqua perfectione; et haec est vel I. aulica. Huic qui dediti sunt, honeste vivunt, grauitatem adsectantur, simulare et dissimulare .commode sciunt, magnam religionis speciem ostendunt tam diu , quam ipsis expedit ; alias neque haec, neque conscientia ipsis curae cordique eue solent, i prunis decoro student; vel
32쪽
rumque accedat inhumanitas, iurgia quaerant, exsecrationes euΟ-mant, minoremque decori curam habeant; vel
controuertendi libido, inuidia, aliquando et pedantismus, et decori neguctos; vel st '
pharisaica, cuius characteres , adfectata humilitas , decori neglectus, pervicacia, contemtus aliorum; tale quid in Cynicis deprehendimus. VoLvpTAs est inclinatio in bona adparentia, quae sese repraesentant tamquam iucunda; iucundo iis autem uncamus, quida uid oblectat sensus siue internos, siue externos. Q iuin vero aliud alium oblectet, voluptas est 1. bacchica, cuius characteres consistunt in ingluvie, Varietate deliciarum, otio, conuersatione cum hominibus similibus , contemtu religionis , decori neglectu ;a. venerea, Cuius characteres, fabularum Romanensium lectio, lusus, ornatus, frequens ad hominum conuentum accessus , nimia comitas atque decori cura ;3. amica, cuius ch tracteres, conuentus , lusus, hilariores sermones, curiosorum studiorum sectatio, nouitatis studium; om-ciosi tamen sunt et benefici. AvARiTi A est inclinatio in bona adparentia , quae se reprae sentant tamquam utilia. Ea est vel
1. splendida, quae de adquirenda pretiosa suppellectili laborat ;a. rustica , quae de fundis et agris sollicita ;3. mercatoria . quae possessionem pecuniae paratae anhelat. . q. Sordities est extremus auaritiae gradus, ubi quis ipse genium defraudat. Ceterum omnes auari sunt. superstitiosi, inuidi, nemini boni: decori negligentissimi. . Quaeritur quem essectam habeant I. cholerici Z Resp. iudicio et ambitione noti pa. melancholicii memoria et auaritia; 3. fauetuineir ingenio et voluptate ;q. phlegmatici Z ad vitia et virtutes tardiores et somnolenti. Solent tamen haec temperamenta mixta esse. Solent aetate va
33쪽
An exeugene ' Negatur, α cultura virtutis omnia superare potest, et ad eam quisque obligatus est. β Vitari debent occasiones, quibus temperamenta incitantur. Pugnandum , corpusque ad obsequium reducendum. g. Ra. Caussa tot diuersarum inclinationum altera est temperamentum', ubi quaeritur de illa temperamentorum diuersias ' Resp. Sanguis noster per venam cauam transit in dextrum cor dis ventriculum, inde per arteriam pulmonarem in pulmones, ex his per Venam pulmonarem in siniurum ventriculum cordis, et ex hoc denique per aortam in reliquas corporis partes. β Particulae sanguinis non apud omnes eadem proportione
γ Vasa quaedam et pulsus variant. δὶ Ergo nec motus sanguinis idem. . Cholerici ergo sunt, quorum in sanguine plus particularum sui
Sanguinei, quorum in sanguine plus particularum salinarum. Melancholici, quorum in sanguine plus particularum terrestrium Phlegmatici denique . quorum in sanguine plurimum seri. 13. Tertia caussa diuersarum inclinationum est consuetudo, quae est habitus frequente repetitione unius eiusdemque generis adquisitus e. g. consuetudine fidibus canere discimus. . ν t ΑΕa vero non modo in corpore sese exorit , e. g. in saltando ,hvstando , aliisque exercitiis ; led et in animo , in specie, in intellectu , consuetudo bene ratiocinandi. In voluntate utramque paginam facite hoc docet educatio , conuersatio, immo hoc in ipsis brutis adparet. Praecipua quaestio est, an actio ex consuetudine orta possu impu- rari Z e. g. exsecrationes. - . 'Ratio dubitandi est, quia non est voluntaria. Ratio decidendi
34쪽
a Illud est procul dubio voluntarium, quod nobis actibus
toties repetitis adquirimus. β Actio ex consuetudine etiam praeter voluntatem suscepta vitiosa est, propter antecedentem culpam; GEOT. de iuri hell. et pac. II, Io, 29, a.
γ Nulla est consuetudo , quae non possit contraria desuet dine minui, si homo eamdem diligentiam adhibere vellet. Eleganter MisTo Pu in Resp. Vsus , quo fueris diu
Miιtare iugenium graue, es Multos inuenias tamen,
Quarta caussa sunt adfectus; his enim si quis indui geat, facile
AFECTus sunt motus voluntatis ex repraesentatione boni vel mali orti, et cum extraordinaria commotione sanguinis et fluoris neruosi coniuncti. Dicimus esse Motus, quia . quamdiu adfectus mentem non perturbat, is dictitur quiescere. Voluntatis , Omnis enim adfectus vel adpetitus est, vel auersatio , atque hae sunt operationes voluntatis. Ex repraesentatione ; siue sensu fiat, sue imaginatione , quamuis haee sit debilior, quam illae Vnde regula : aus den Augeis, ausdem Sinu. Boni vel mali. Hic varii respectus, et innumerae adfectuum species, e. g. si bonum se repraesentat tamquain praeiens, nascitur laetitia ; si tamquam futurum , spes ; si tamquam certum , Mucias si in amico, congratulatio; si in inimico , inuidia. Extraordinaria commotione sanguinis. Quod adparet ex rubore et pallore, quin et sentitur iste motus in irae et tristitia , et in hac quidem maxime per anxietatem cordis. Et moris nertiost. Inde varii gestus, firmitas eorum membrorum , quae exserendo adfectui inseruiunt. Notandum I. non omnia in adfectu esse inuoluntaria; eius um
35쪽
quis potui non Isrii gradus , commotio animi, adprobatio, et impetus; primum impedire non possumus , reliquos possumus. a. Suspendendam esse actionem. 3. PDgnandum; affectus enim sunt momentanei quid Plato tuabebat recitare alphabetum Graecum. f. IS. Vltima caussa est ebrietas : haec quid sit, quomod0 contrahatur .
quantum mentem perturbet, quotidiana experientia docet. Iam o seruandum :I. Eam varios habere effectus pro Idiuersitate temperament rum
a. Eam aliquando esse inuoluntariam; p. g. si adsuetus sit, si alterius dolo inebrietur ;3. Eam vel modicam esse, vel summam ; haneque in eo consistere, quod ea inebriatus homo suaruri actionum sibi plahe eo
scius non sit. Quoties ergo quacritur, an actio in ebrietate suscepta excus bilis sit, vel imputari pussit: tune semper distinguendam inter ebrie talem modicam et summam. Μodica numquam excusat, quia homo tunc scit, quid agat; e. g. si quis ideo contractum reuocare velit, quod contrahentes modice biberint. In summa ebrietate distinguendum porro, sitne voluntaria , an inuoluntariae quae posterior excusat. Denique in voluntaria disti guendum , sitne actus indifferens, i. e. legibus nec praeceptus, nec prohibitus, tunc actus est nullus; e. g. si ebrius domum vendid rit; si vero criminosus , tunc non excusat ebrietas. Cons. BVD
DEi Disperi. II. de septem sapient. Grare. dict. S. 6. et 9
Ultima quaestio de voluntaxe humana est de actionibus voIuntariis et inuoluntariis, ubi I. Doctrina auctoris explicanda. Distinguit ille actiones in α 9 Voluntarias, quae a voluntate pronciscuntur et diriguntur,e. g pacisci, iurare, circumstantiis omnibus perspectis;
β Inuitas, quas duplici sensu dici existimat vel late, vel
stricte ; fracte, quae reluetante voluntate suscipiuntur, e. g. iactus mercium ad euitandom naufragium ἱ late, quac per ignorantiam patrantur , e. g. Hercules in furore occidit liberos.
36쪽
Addit auctor, inuitum se accipere pro coacto. II. Sed haec omnia nihili sunt: nam α Inuitum dici non potest, ubi ignorantia est, quia ignorantia est in intellectu; inuitum vero respectum habet ad voluntatem ἔβ) Fassum, inuitum et coactuin esse synonyma ; in inuitis enim actionibus voluntas plane abest, in coactis adest. sed vi et metu extorta , e. g. si quis ex scala truditur et aliquem laedit . actio est inuita; si pater cogit filium , ut alterum laedat, actio est coacta. IlI. Hinc ita procedendum : actio omnis est vel spontanea, ubi
Voluntas concurrit, e. g. surari; vel inuita , ubi voluntas non concurrit . e. g. si ceruum petens pater silium occidit. Spontaneae actiones itidem sunt vel I. Liberae quando voluntas nulla vi extorta est, e. g. si quis sponte furatur; vela. Coactae, quando voluntas quidem concurrit, sed vi alterius extorta, e. g. si quis latroni promittit centum aureos.
Statuit auctor etiam actiones mixtas, quas et volumus, et, si nostri res arbitrii esset, magis nollemus; sed reuera hae eaedem sinit cum coactis, e. g. iactus mercium. Iam qcideritur, an actiones inιιoluntariae ratae situ i Resp. α 2 inuitae plane non imputantur, quia homo non Carum auctoriit; 8 9 coactae imputantur , si alteri ius cogendi est : non imputantur , si alteri tale ius non est Demon ratio haec ei l. Vbi ulteri non est ius , ibi nee ex mea parte obligatio, ius enim et obligatio sunt correlata; sed de hoc infra suo loco , e. g. promisit quis iudici ob mina, carceris et ex - uutionis, se soluturum ; obligatur sane, quamuis coactvis, quia iu-ici ius cogendi est: contra ii quis promiserit latroni centum: a reos , non obligatur. Elegans epigramma MARTIALIs : XI. Sy.
ne libertatem diuitiasque roget 'Promittam , nec enim rogat illo tempore tonsor , Latro rogate res es imperiosa timor. Sed fuerit curua quum tuta nouacula theca e Frangam tonseri crura , manusque smul.
37쪽
Superest postrema pars capitis. Vidimus, quid ossicium, quae
actio humana,.quaenam eius principia i Superest, ut videamus, quid imputatio actionum, et quaenam actiones imputentur vel non imputentur r, Imputare proprie est aliquid in alterius rationes , vel expenii tahulas referre. Quemadmodum ergo in ratiociniis quaeritur, quid quis debeat, vel quid ei debeatur: ita in moralibus quaeritur , quid quis ob actiones suas debeat, quidue ei debeat rac proinde vocatur imputatio. Ergo imputare nihil aliud est . quam declarare effectum, quem lex actioni adugnat . huic actioni competere : e. g. furem debere poenam furti sustinere, huic victor, deberi praemium. lam quum effectus ponat caussam , c0nsequens est, ut efeetiam actionis nemo ferre possit. nisi qui eiusdem caussa vel auctor sit trae inde stuunt axiomata:
I. Qui es auctor actionis, illi potes imputari;
a. Qui auctor non es, ei nec imputari potest. Obiici posset , aliquando etiam imputari solere casus fortuitos e. g. conductori. Resp. I. id fieri ex pacto , a. regularater casum nemini imputari , nisi culpa concurrat.
Ex generalibus illis axiomatibus fluunt regulae et canones speciales, quorum primus cActiones ab alio patratae , it et operationes quarumvis aliarum rerum, nec non quivis ei emus , non possunt alteri i ut ri, nisi quarenus sire potes eι tenetur fas moderari. Ratio P. quia . quod alius patrat, eius non sum auctor, nisi quatenus directionem habere potui et debui; a. Quia eventuum , qui a prouidentia diuina pendent, non magis auctores sunt. Sic Patri non imputantur actiones silii, nec filio patris, nisi quatenus hoc iussit, vel alio modo caussa moralis fuit. Idem dicendum de sem s. Obiiciuntur actiones de peculio noxales. Resp. hic non iniuste imputatur actio domino vel patri, sed ideo tenetur, quia, dum peculium dedit, consentit in contractum, et dum omnes res per Rruum adquirit, etiam damna ferre debet.
38쪽
Is do obligabant Alexicani reges suos, Ut iurarent, effecturos se, ut
sol cursum splendoremque tuum teneret, nubes pluerent , riui cu rerent , et terra produceret Omne genus frugum. Sic nemo adeo iniquus , ut sceleri assignet, quod venti et Iluctus deliquerunt, uti ait TACi T. Annal. XIIII. 3. Si tamen factum alicuius concurrat, ob hoc et eius modi euentus imputari possunt. Sic Eliae imputatur pluuia, nauarchae imputatur aliquando naufragium , hominibus imputantur bellum . pe-itis , tames publica , quia haec iudicia diuina peccatis suis prouo
g. I9. Sequitur alter canon specialis rQuaecumque tu quolibet homiue sunt. vel non sunt, quκe penesi 7 .non fuιt , ut aciessenι vel non adessent, non possunt ipsi imputari, nisi quatenus per ludustriam naturalem defestion non suppleuit , aut
Si enim perie, i plana non fuit . ut adessent, vel non adessent.' non est caussa vel audi ir illius rei ; ergo non imputatur . per xioma a. Sio vero industriam debitam omisit , caussa et auctor est.deiectus , adeoque recte illi imputatur. per axioma I. itaque nemini Imputantur vitia corporix et animi, e. g. caecitas, surdities, deformitas. Inde PHAEDR. Fabula III. II. 6. T.
Sed quid fortunae , stulte . delictum arguis rti demum est homini turpe, quod meruit pati. Ita et simplicitas, ignorantia. Imputantur tamen et huius modi defectus, si culpa hominis contracti sunt, e. g. si quis per delictum au-Xes , nasum amiserit, si deformitas a stigmate sit scelere merito, si
quis occasionem culturae habuit , eamque neglexit. f. m. Tertius canon e suae per ignorantiam inuincibilem patrantur, imputari non msunt. uae enim per ignorantiam inuincibilem patrantur , ea non progre diuntur ex principio actionum humanarum ; ergo non sunt actiones humanae, adeoquς nec homo earum auctor est.
39쪽
I. Hic non intelligendam ignorantiam iuris, sed facti; iam v
a. ignorantiam etiam facti, licet inuincibilem, etiam imputari,
α versetur in re illicita, e. g. si philtrum detur adolescenti. Areopagitae apud AnisTOT. Moral. metu. I. IT. feminam , quae philtrum dederat, absoluerunt, sed male; melior ratio in L. 98. s. D de poen. Qui abotiionis aut amatorium poculum dant, etsi uolo non faciant , tamen quia mali exempli res est, humiliores in metallum, honestores in insitium a1nil a parte bonorum, reteilantur: quodsi eo mulier aut homo perierit, summo supplicio ausciuntur; β) ii quis non versatur in ii co licito, tempore licito, modo consucio et licito. e. g. si quis iaculatur in urbe interdiu, seriens hominem punituri etsi ignorauit, hominem alicubi. latitare; lita in publica rui ac stra iusto tempore , excusatur.
S. II. Quartus canon est rorantia , ut et error . circa leges et o clam cuidue iniunctum , ab imputat ne non liberat.
Ratio eius rei est. eius m redi error et ignorantia sunt vincibiles , ergo poteratat caueri; qui ergo non cauit, est in culpa. ade 'que auctor huius status , ergo postulat imputari, e. g. si quis nidici onerat libellum chartae non signatae inscriptum. Sed tamen leges benignius fgunt', et, si non nimis s pina est negligentia , aliquid indulgent seminis, militibus, minoribus. rusticis; sed non aliter, quam si de damno vitando certent, et peri
tiores consulere non potuerint. s. 22. quintκs canon rc ui occasio agenῶ eitra suam cti am dees, ilii non imputatur , quod non egerit. Demonii rari hoc potest, s sciamus , quid sit Oeeasio; per quam intelligimus praesentiam circumstantiarum , siae quibus actio suscipi non potest. Tales circumstantiae sunt: I. Obiecium action S; e. g. praecepto de honorandis parentibus satisfacere non possunt, ubi d sunt parentes; Medicus non culpandus, si nominem curet, quum
nemo aegrotet; a. tempus Opportunum . e. g. salutare amicos non
possum, dum ossicio fungor; 3. impedimentum nullum obstans ἰ quod
40쪽
quod insuperabile sit, e. g. Iudaei non erant obstricti ad sabbathum celebrandum, quando Pompeius erat ante portas. Vid. CARTE f. depail art. I H. Iqy. Si ergo occasio est praesentia circumst*ntiarum , sne quibus sectio suscipi non poteit: scquitur, actionem sine occasione esse im-ro Isbile in , impossibilia vero nemo pollibilia tacere potest ; ergo quiaec non facit , non est auctor huius impossibilitatis, adeoque nec imputari potest
Sextus canon agit de impossibilibu rNon potes alicui imputari, quod non praesiterit ea, quae vires imitis excedunt, neque per eas prohiberι, aut effici possunt. Demonstratio. Omis Ito non imputatur , ubi nulla est agendi occasio. per can. s. I ubi quid impollibile , ibi nulla est agendi occasio; omissio ergo impossibilium Hemini potest imputari. Est vero imposibile aliquid vclABSOLVTE , qui id a ne mitis mortalium sieri potest, e. g. factum facere infectum . eaelum attingere digito; vel REsPsCTiv E. quo b ab alio pςr v: res eius seri non potest , quamuis ab aliis tacilius praestetur , e. g. problema algebraicum sol
Iam loquimur in canone de prioris generis factis; quod enim ad posteriora attinet, etiam uri possibilia ita possunt imputari, i. Si promiserit quis, se praei liturum . nec praestiterit, e. g. al-chyni ista, vel si quis metalli todinas reperturum promiscr:t; a. Si vires habuerit , easque detrauerit; s e. g. ab obaerato exigitur debitum , quamuis non sit soluendo; hinc et Deus ab hominibus . pericctum legis obsequium exigit, quamuis eam implere nequeant ;3. Si occasio fuerit vires adquirendi, eamque neglexerit homo; e. g. dedit quis operam mathesi, vel dare debuit, nec umquam ullum problema soluere didicit.
f. 24. . Septimus canon agit de obligatione vi et metu extorta rImutari non possunt. quae quis coacte patitur, aut aris. Sed hanc regulam taliam esse , iam supra vidimus 3 dedimus enim instantias: coactus a iudice soluere obligatur; coacti a principe sub-