An homo bonus vel malus volens fiat, Simonis Portii disputatio, ..

11쪽

ractione sunt. Atque ob id Aristoteles libro tertio

Ethicorum, liberius velut paulo ante monuimus, pronunciauit, quod nec virtutes nec vitia a volenti Dus nobis exerceantur : propterea quod non sint in nostra manu species rerum, neque dominemur iis quae nobis quotidie occurrunt,& ad quae animus noster vi quadam naturali impellitur . nanque ab ipsis speciebus eius facultates , & potissimum intellectus siue volens, sue intelligens mouetur. Deinde cum species secultates perficiant, necesse est ut in sipecies tanquam in persectionem suam propendeant ac insinentur. Primus tamen facultatum motus est naturalis atque eam ob rem Theologi nostri primos motus in nostra sitos esse potestate negarunt. Quare cum tales simus, quia snis elusinodi nobis appareat, no erit in nobis positum, ut finis aut obiectum immutetur, aliterque appareat. quocirca neque in nobis erit seribonis. Verum si, quod apparet bonum,contingit esse vere bonnm, ipsi quoque euademus boni. sin appares quide est,no autem vere bonu, erimus mali. At vero qui natura nactus fuerit imbecilliore, minus v triaque dignoscet: atque iccirco, cum voluntas sequatur cognitione, deterius sere eliget, idq. pro se aiietur. natutae siqui de imbecillitas ignorantia parita. ignoratia vero euitatione potioris boni,& inclinatione ad maius malu , quod interdii sit, tenui boni specie delitescit. v I tum Stoictarum, tum Platonis iscreta, in altipubiudeficiant. 'Cap. III.

CAEterum si hominis naturam pressius inspexe

rimus, neque ad extrema eam distrahere voluerimus inulta proscctb tam in Stoicorum quam Platonis decretis ostende in iis quae parum cum ratione consentiant, aut veritati respondeat. nam cum homo naturam nactus sit ambiguam, idque si intelle

12쪽

ctum possibile atque anima ipsam minime corruptioni esse obnoxiam statuerimus: sin minus, quod fortasse Aristoteles sensit,aliter erit dicendum. anima quoque eius facultates habet partim comunes cum brutis ac. plantis , partim sibi propriam, qua caeteris animantibus pr stat,intellectum scilicet ipsum, quem vicum supremis intelligentiis obtinuit similem, ita &actum,ipsum videlicet intelligere, cum ii lde est pa litus licet modus intelligendi in utrisque longe disterat. Homo itaque ex anima ac corpore costatus, cham

non sit purus intellectiis,nec simplex senstiuum media rationem inter utrunque retinet. Quare & actus eius proprius erit,ium in activis,tum in speculati uis operatio quaedam media . Quin etiam partes eius altera ab altera vicisiim assicientur,ratioque sensus naturam,sensus vero rationis interdu induet .Quod Aristoteles significauit, cum inquit, sensu humanu est erationalem, nimiru quod rationi pareat, atque ab eata luam a norma quada dirigatur. Dicitur aut e ratio

sensus conditione subire, & ut ita dicam sensis cari, cum a sens b. afficitur illorumque illecebris irretita, sensus naturam sequitur : vel ,Vt quidam dic ut, u niam sensita rimatur, atque ipsa intellecta a sensibus ortu ducut. quin potius quicquid intelligit, id omne ab iis quae in sensibus apparet pro manat. Quod tamesimplicio, pluribusque aliis non placet, qui censi ni

intellectum seipsum& mentes illas supremas nulla sensuum ope quandoque intelligere. cum scilicet omnibus omia, si sensibilium cognitionibus rc scrius,

cum illis vinitur; vel ab omnibus his separatus atque abstractus seipsum intuetur. Verum hi dum Platonem ab Aristotele nihil dissentire docent, aut Plutosophum cum sacris nostris literis conuenire,

13쪽

sIMONIι PORTII LI . persuadere conantur, decreta interim confundunt uno Alexandro excepto, qui solus mea quidem sententia, Peripateticorum placita mordicus defendit; ut alias, cum librum Aristotelis, qui de Anima inscribitur explicarem, susus demonstraui. Quare ex Aristotelis opinione praestat dicere, humanum intellectum in sensibilibus intelligibilia apprehendere, ac sensuum benescio, ad supremarum intelligentiarii cognitionem, viam sibi solii in sternere. Vt igitur ad institutum redeamus, intellectus unitur sensibus, rationisque obiectum est sensibile, vel quid ditas rei sensibilis, uti enim liceat nostris, & vulgo iam tritis vocabulis & peream sensus hominis fit rationalis . quoniam ratio est veluti paedagogus, cui sensus

obtemperant. Operatio porto secundum virtutem cum sit cornmunis utrique,communis quoque appτllabitur. in hac, cum sit actus mixtus, ratio se habet

ut serma, & assectus vel actio ut materia. Hinc intelligitur, quare quod Plato in Protagora dixit, Prudentiam esse totam virtute, vel virtutis maXima partem, Peripatetici dicant, prudentiae ne formam,&sensus affectione ac actionem,materia. Quoniam igitur homo ex discrepatibus costat partibus, inter semulcem complicatis, ut facultates unius animae; motus ambarum naturam sequetur. nam ut Aristoteles

libro primo de Coso declarauit, motus simplicium est simplex, & mixtorum mixtus. ignis enim motus sursum, simplex est,quoniam nihil habet internum,

quod illi aduersetur, aut reluctetur. ita & terrae deorsum. At eorum quae mixta sunt, atque ex quatuor simplicibus constat a corporibus, mixtus est motus, quod intus sint plura, quorum alterum alteri renitatur, In da uersumque rapiat. Hinc fit, vis graui

14쪽

deorsum vergant, non permittant id fieri leuia. Attamen cum difficile sit, & fortasse imposiibile, reperire compositum quoddam , in quo simplicia ita ad aequilibrim ingrediantur , immisceanturque, ut nihil sit quod alterum excedat; necesse est, ut actionum ratione, alterum quoque alteri dominetur. Verum cum praedominantis actionis motui , succumbentis ut ita dicam motio aduersetur, & quantum potest resistat , violenterque moueatur, mixtus quidam ex utroque naturali scilicet & violento, nascitur , qui

simplex nullo modo dici potest. Vt igitur in animaliqua animal est, & potissimum in homine multi sunt motus , iique mixti, partes enim eius aliae ad hanc, aliae ad illam inclinant serunturque partem. ita &operatio facultatis activae, quam intellectum practicum nostri appellant Philosoplis, mixta quaedam est, in homine inquam ratione praedito, & non ex uno sensuum arbiti io, pecudum ritu, Vitam agente. nam clim actio eius sit totius , & composti ex anima &cGrpore, neque animae neque corporis propria poterit esse. Quo sit,ut mixtam esse fatendum sit,& viriusque aliquid habere, dico sensus & rationis , qu rum ille materiae, haec vero formae vicem supplet. Quare actio humana erit illa duntaxat, quae viri a L. que particeps est . Caeterum etsi hominem duabus partibus constare dicamus, non est tamen credenda, eas sibi inuicem esse permixtas, & refractas et quae enim miscentur, stanguntur, ut prolixius, cum librum secundum de Partibus animalium interpretaremur , superiori anno disputauimus. Sed integras esse unius animae facultates, ut propterea non vere quidem , sed proportione potius compositas este dicendum sit. Hinc si ut quoniam utraque suis viri-

15쪽

bus polleat, altera alteram interdum pessundet. Etsi sensias prosternantur, totus in intelligibilibus versatur,& ab omni sensu liber ut Platonici asserunt,abit in Deum. Quod si victoria sit penes sensus, ut ratio prorsus de medio tollatur,migrat in brutum aliquod animal,& vivit secundum affectus. Quod Poetae quoque sgnifica sunt, qui alios in leones, alios in ursos, alios in aliud quodpiam ex hominibus migrasse fabulati sunt. Peripatetici quoque aduersari inter se alsectiones & appetitum dixerunt :& quoniam

per rationem futurum praesentit homo , ac per sensum praesentem assectum sentit: cumque saepenumero futurum cum praeterito dissentiunt, inter se contraria esset latuerunt. Quare Aristoteles inquit decimo Ethicorum, actionem humanam mixtam es se. atque quoniam operatio intellectus ipsius speculatia ui fere smplex est, eam hominis naturam superare, ac Diis similem et sici censet: vi vice uersa cum sensuum affectibus atque illecebris irretitur , strinum seri,brutisque adsit lem. Dicemus itaque propria hominis,ut ex intellectu sensibusque concreti, actionem secundum virtutem mediam mixtamque esse.

Veruntamen actio intellectus speculativi, quam supra hominem collocaui inus, finis hominis et cum id unum studere debeat, ut intellectus vigeat. at humanae actionis principium, esti pie practicus,cuius extremum ac finis , est opus. Et quemadmodum intellectus , quem iam saepe pro plutosephantium more, speculatiuum vocamus, principium est intelligendi,&eius siris veritas intellecta ; similiter ut operatur, & practicus dicitur, finem habet ipsam bonitatem . Atque hic primum nobiscum vnitur,atque cum ipsa luce connascitur. quippe prius ad ea obeunda,lata

16쪽

da, quae ad ipsum esse conserunt, animus est applicandus et quam ad ea,quae melioris notae gratia, & ut vulgo loquimur , ad bene esse accedunt, cuiusta odi sunt intelligibilia. god animaduertcs Philosophus, ivirtutem in parte hominis rationis experti,ac sensui affectibus collocauit: non autem in affectuum carentia, ut Stoici,quod ex corum temperantia , Vir prudens & bonus sit appellandus..cum virtus sit motus, .

mixtus. Quod s eam in nudo ac simplici intellectu reposuisset, non humanam fecisset, sed hominiscaptum excedentem. Minus quoque recte in solo senius opere, hominis snem collocallet, esset cnim inferior, & eo indignus. Hinc patere potest, quare hominis natura diuina suerit appellata,atque μιμονινἰ cum inteli ectum, rem puesecto diuinam ac immistam nactus sit. Porro qui secundum intellectum vi uit, non est quidem absolute & purus homo, sed Deo amicus , eique coniunctissimus . qui vero secundum sensus, is brutis est sintilis & simpliciter

malus, quoniam sensus eius non obtemperant rationi, sed ei quantum possunt reluctantur. At vero is in quo sensus cum ratione coniungitur , bonus est & malus. bonus , quando secundum rationum

Oparatur: malus, cum sensibus ratione carentibus

est addictus . Sed quamuis ipfg intellectione homo Deo similis efficiatur, habeatque ipsum intclligere commune cum Diis ; modus tamen intelligendi, velut iam antea monuimus, longe est diuersus.Contra rursus plurimum eius operandi modus cx sensb., brutis discrepat. homo enim' suas operationes quae quales i. sint cognoscit. Atq. iccirco humanus senius,

utpote intelligendi facultati complicatus, sensus praeterea comunis,& imaginatio, quae in homine solum

17쪽

fingere potest, in aliis vero animantibus minIme; longe persectione eaeteris praestat. Quantum itaque in intelligendi modo Diis cedit, tantum in operando brutis antecellit, quoad sensus scilicet iudicium.

nam quoad passionem, iis est inferior. multa enim sunt, quae olfactum auditumque habent exquisiti rem . His ita constitutis , etsi prolixiores fortassis quam par esset, aut res ipsa postularet; quo res planius perspiceretur, fuimus, contra Stoicos ita instemus. In hominis operatione est virtus, at operatio persecta, est in assectu sensus. igitur & virtus est in affectu. Maior patet, quoniam virtus est habitus perfectus. quare operatio quoque virtutis est actio persecta, quae ab homine , ita ut diximus, constituto proficiscitur. Minor etiam ex dictis liquere potest. nam si non esset in affectibus, aut esset ipsius intellectus selum , atque haec est supra hominem,aut esset sensus tantum, quae infra hominem est. Si igitur actio virtutis est hominis, qua homo est, in sensu ac ratione est, nihilque aliud quam affectuum mediocritas. Ad haec non est cum sensuum carentia, velut ostendetur. quoniam in speculatione contingunt irae, cupiditates, & reliqua eiusmodi, quae nequeati enitus exterminari, quaeque Apostolum eo impuerunt, ut diceret, sentio aliam legem in membris mcis, repugnantem legi mentis meae. atque hoc sic confirmatur. In visceribus nostris & in nostra substatia, est corruptio. atque ut a substantia nemo vitios absoluitur, similiter nec ab opere quod substantiam consequitur,ctim opus sit& propter substantiam& a substantia . duare si haec assectuum carentia reperiretur, nec esset hominis substantia, nec actio.

Praeterea, si quod actionem puram omni affectu Va-

18쪽

cuam antecedit, non est in nostra facultate; nec operatio quidem est in nostra facultate. Sed quod necessario praeit operationem Omni affectu vacuam, est sensuum exercitii carentia, quae nequaquam in nobis sita est . quare nec affectuum quidem vacuitas, in nostra est potestate . nanque ubi sensus est, ut inquit Philosophus ,libro secundo de Anima, necesse est, ut sit tristitia&laetitia: atque ubi haec sunt, est desiderium. Quod si in nobis non esset tristitia, necesset sensus , atque ubi non est sensus, non dicitur homo. quia intellectivum non est sine sensitivo&vegetali, in ipss saltem mortalibus, velut Philos phus iam citato loco docet. Nec puto respondenduesse, intellectum non posse quidem citra sensitiuum subsistere, quoad vitae perdurationem spectat, quoniam per sensum alimur, iudicamus,& necessaria ad vitam sumimus:posse tamen nos affectuum motu illo turbulento carere, puta iracundia, ac cupiditatis aestu . Siquidem haec responsio si satis per sipicio seipsam agitat ac iugulat. nanque si necessarius est potus ac cibus, necessariae quoque sun r perturbationes. Ad haec, si in manu nostra non est,iuuentutem, aut senectutem ingruentem impedire: nec penes nos erit, cupiditates coercere,ita, ut omnino nullae sint, in iuuentute, cum a corpore ortum ducant, atque

in ea aetate sanguis ferueat, ac spiritus sint longe calidi si imi , ac ardentissimi, minusque ratio polleat. Sic neque prohiberi potest,quo minus in senecta corpus aegrotet, etsi in ea ratio vigeat. Nam si in nobis stum esset, affectus exuere, cum a corpore, causis l. naturalibus prodeant. in nobis utique esset efficere, ut iuuentus non esset iuuentus . & quamuis in nobis

Icfrenare, modumque iis imponere,atque ad medio

19쪽

critatem quandam redigere, quoad illi aetati conressum ei prorsus tamen deponere non opis est nostrς. iuuenis enim non esset iuuenis. Eodem pacto non est nostrae facultatis,facere ne in senecta corpus langu at, & licet arte aliquid prodesse possimus, niin qu 1 tamen ea ad iuuentutem relabetur . Praeterea si in iusta agente non adesset odium & amor iniustus estet. quare affectus non est e medio tollendus.antecedens patet . nam si iude lardio ut dici solet Vatiniano vitium non prosequeretur; aut virtutem ac aequalita tem non amaret tenere, Iusta agere haud pollet: sed modo huc, modo illuc inclinaret. Cum autem iudex debeat esse mensura iudicio contendentium, lebet quidem, neque huius, neque illius partis causis fauere : at in primis iniustitiam odisse, & aequitatem diligere. Ad haec, morte silii non affici, aut omninoe

non dolere, iura repugnat naturali: at ius naturale semper rectum bonumque est. igitur carere omni dolore malum est . cum aduersiatur appetitui naturali.

Atque iccirco Aristoteles quarto Ethicorum, dixit eum qui non dolet & tristatur, aut gaudet, de quibus oportet, & quomodo oportet, & quantum, &quibus, esIe prorsus insensatum . Possem hic multa praeterea afferre , ea rae rationibus ac exemplis confirmare, verum ea cumulatissime Plutarchus Charroneus eo libro quem de Virtute morum inscripsit collegit. quare libens ipsa praetereo. Addam tamen unci, quod si hane sententiain tutari vellemus, sequutiarum este,omnes virtutes, unam esse, aut ii ibitudine sollim inter se disterretquinetiam mediocritatem et IeVitium, ac plura alia, ab instituta nostra disputatio ne aliena. Praeterea , nam ne hoc quidem silentis

praetereundum. Simplicius in interpretatione EPi-

20쪽

AN Ilo No B N. v g L. N Q. AT. Meseli, asserit, non omnem appetitum ortum tralacrea carentia: quod Deus nullo careat, & tamen appetat . Sed huius sententiae omnis philosophorum schola aduersatur. Inquit enim Aristoteles , libro tertio de Anima appetitum esse motum ad rem . molus autem omnis fertur ab illo quod non est, ad illud quod est i vel ab illo quod est, ad illud quod non est. Erit

igitur appetitus, quoniam omnis cietur ad bonum, an ipso quod non est , ad illud quod est . quare a pri-tiatione ad habitum. Est ergo carentia, a qua appetitus promanat. Deus porro expers est appetitus huiusmodi, mouetque propter finem alterius, qui est ipsemet Deus. Ipse autem & voluntas eius est actus, quamuis sit libera. At in illis est appetitus,de quo est praesens sermo, quae moueatur ad finem sui adipi-icendum, non autem alterius gratia. Cum itaque hec huic disputationi satisfacere existimem,liquet nihil moueri ad id quod iam obtinet. frustrarius enim& manis esset eiusmodi motus. Contra Platonem. Cap. IIII.

l Ahi vero id quod . sepe a Platone repetitur ma

lum scilicet fieri boni ignoratione, vel quod non intelligat id elia malum , non ' obatur Aristoteli tertio Ethicorsia. Nam cum ignorantia sit animi morbus;ac ipsi multaru corporis aegritudinii nobis simus authores: ita & ignormiae nobis ipsis erimus causa. etsi in nobis est ignoratiae causa, voletes & ignoramus,&mali sumus. Attamen datur quaeda ignoratia, cuius causa non est in nobis, quam Theologi Latini