Quantum philosophiae studio ad augendam dicendi facultatem Cicero tribuerit

31쪽

- 19 adspersa atque distincta multarum rerum jucunda quadam

varietate, boni oratoris esse multa auribus accepisse, multa Vidisse multa animo et cogitatione, multa etiam legendo percucurrisse, neque ea ut sua possedisse, sed ut

aliena libasse s n. IIIIam ero ex eo ipso, quod Crassus in eis, quae de cognoscenda philosophia disserit, de summo oratore se loqui non semel significat, perspici potuit, hanc philosophiae commendationem ad eamdem rationem pertinere, ad quam Cicero aliquoi post annis eum librum composuit, quem Oratorem inscripsit E in hoc quidem libro,

ut Cicero profitetur, e summum et perfectum Oratorem,

si qualis fortasse nemo fuerit 2 ii, quaerere ei intueri, eumque quasi ex ea ultima Specie , quam lato δεαυvocavisset, describere quod idem minus reconditis sane verbis Crassum suum sibi proponentem fecerat), ita sta tuli, si sine philosophia non posse effici quem quaerat eloquentem 3 sci quod autem adjicit u non ut in ea tamen omnia sint, sed ut sic adjuvet ut palaestra histrionum , Crassum induxerat similiter explicantem, qualenus Orator sese philosophiae tradere deberet. Sqd quidem si philosophiam , quam oratori ita adjungit, latiore sensu comprehendero in Oratore videtur. Illae enim duae rationes, quas

libris de Oratore inscriptis de philosophiae utilitate

excerpi posse vidimus, ad eam maxime philosophiae pariem cognoscendam Spectabant, quae Graecelθ κη dicebatur, ab ipso Cicorone si moralis , appellata est quod quidem Crassus plane indicabat, dum eam, ut solam si perdiscendam se ab alii rebus Separat, quas ab oratore, tantummodo si de his ipsis rebus sit ei dicen-

32쪽

dum l), ab eis qui teneant disci ei cognosci posse existimat si quoniam, inquiebat, philosophia in tres paries

si tributa, in naturae obscuritatem, in disserendiu subtilitatem, in Vitam atque mores, duo illa selinqua si mus atque largiamus inertiae nostrae tertium Vero, si quod semper oratoris suit, nisi tenebimus, nihil oratori, si in quo magnus esse possit, relinquemus 2 s. noratore vero de tribus his partibus ita disserit, quasi eas ad ornandam dicendi lacultatem variis quidem de rationi bus sed tamen confuse referret ea certe, quae ad dialecticae vel ad physicorum cognitionem pertinent, acile agnoScentur per ipsam seriem argumentorum qui bius universae philosophiae utilitatem sic demonstravit

u Nam nec latius atque copiosius de magni Variisque rebus sine pnilosophia potest quisquam dicere: - si quidem etiam in Phaedro Platonis hoc Periclen praestitisse ceteris dicat oratoribus Socrates, quod is Anaxagorae physici fuerit auditor a quo cenSet eum, cum alia praeclara quaedam et magnifica didicisset, uberem et secundum fuisse gnarumque, quod est eloquentiae maximum quibuS Orationis modi quaeque animorum parte pellerentur. . . nec Vero sine philosophorum disciplina genus et Speciem MVSque rei cernere neque eam definiendo explicare nec tribuere in parte posSU-mus nec judicare quae vera quae falsa sint neque cernere consequentia, repugnantia Videre, ambigua distinguere. Quid dicam de natura rerum, cujus cognitio magnam orationi suppeditat copiam ' de vita, de officiis, de virtute, de moribus sine multa earum

ipsarum rerum disciplina aut dici aut intelligi poss08 3 n

Neque hoc loco solum, sed iterum etiam in inferiore ejusdem libri loco, rubi, post definitam summi oratoris

linis De Or l, 65-66. 2 Deir. I, 68. Haec sequuntur Quare hic locus de vita et moribus totus est oratori perdiscendus; cetera si non didicerit, tamen poterit, si quando pu erit, ornare dicendo, Si modo ad eum erunt delata et ei tradita. - Νam quod ab Antonio Crassi sententiam ad resutandum reserente I, 212 et 218 ea distinctio neglecta esse videtur, id artificio cuidam imputari potest, quo sibi Antonius ustiorem contra dicendi causam

saceret.

3 Or. 4 16. Ad extremam sententiam restituendam ayserius in editione Tauschnit i 1860 supplet u non sine multa. . . nis. r. 118 nihil enim de religione ... etc. nihil de virtutibus aut vitiis, nihil de officiis. ., nihil, inquam, sine ea scientia, quam dixi, graviter ample copiose dici et explicari potest.

33쪽

- 21 excellentiam l), ad earum rerum, quarum quasi concurSuhaec offici possit, descriptionem transituro dialecticam et physicam huic tertiae parii, quam per Crassi personam ut solam perdiscendam Seponebat sine ulla ejusdem generis distinctione adjunxit primum enim longiore disputatione explicat 2 cur oratorem si a dialoclicis instructum esSe n Velit, neque, quod exilius et aridius dialecticorum genus nonnisi aliquo si rationis nitore

adhibito 3 assumendum judicat, inde concludit hanc

disciplinam oratori inutilem esse, sicut Antonius in secundo de Oratore libro ο), nusquam contradicente Crasso, re istam artem iotam dimittebat, tanquam in excogitandis argumentis mutam nimium, in judicandis nimium loquacem ium, - OSiquam breViter memor vii 5 , quare si omnes philosophiae notos ac tractatos locos habere η orator deberet, suam physicae utilitalom ierum his verbis assigna 6): ... quem oratorem), quo grandior sit et quodam modo excelsior, ut de eri- cle dixi supra, ne physicorum quidem esse ignarum

Volo omnia prosecto, cum se a caeleStibu rebus refe-u et ad humanas, excelsius magnificentiusque et dico etsi sentiet.

His igitur do dialectica et physica argumentis auctam ipsam sententiam in Oratore recognoscere licet, quam in suis de Oratore libris Cicero et per Crassi potissimum personam explicabat et ipse in prooemiis ut suam proserebat. Quod autem hujus capitis initio jam significavimus, quali in philosophiae studio quasi progressione ad hanc novarum rationum adjunctionem Cicero adduci potuerit, id ex o etiam intelligi potest quod in Oratore plures earum latonis auctoritate apertius commendavit I). Sed

4 159-160. Quanquam Antonium eumdem in libro Ι 128 u acumen dialecticorum s in oratore requirentem Cicero aciebat sed dialecticam quamdam oratori quasi ingeneratam insitamque ita intelligere videbatur. 5et 6 Or. 118 et 19. I Or. 144 119 quos locos supra retulimus .

34쪽

- 22 datione poni in Oratore videntur, ad illos maxime de Oratore libros nos referre debebimus, ut ab hac latonica quasi origine secernamus, quid inaulliana sententia maxime Ciceronis proprium Sse videatur.

35쪽

ouomodo ad suam sententiam rationes a Platone repetitas M. ullius accommodaverit. Eo quidem justior causa est, cur ab illis notissimis Platonis dialogis, qui Phaedrus et Gorgia inscribuntur, Τullianam in ea re, de qua quaerimuS, Sententiam repetamus, quod Cicero ipse ad utrumque horum dialogorum s respexisse non modo in Suo Oratore. Sed per suos etiam de Orator libros non semel indicavit 1). Non quo putandum sit, eum vel ad hanc instituendam quaestionem Platonis lantummodo exemplo inductum esse Vel in ea tractanda ad latonis auctoritatem ultro Se contuli SSe, cum contra ex ipsis de Oratore libris Satis appareat, ejus ita disceptandae rationem per recentiorum philosophorum scholas , Ciceroni quasi traditam esse. Nam Crassum sane et Antonium de his rebus ita disputavisse, ut Cicero eos inter se colloquentes fecit, ne ex eo quidem concludere licet, quod hujus sermonis memoriam ab ipso Colla, qui ei colloquio interfuisset, accepisse se Cicero igni- sicui 2 squaniam enim ingendi libertatem v mos talium dialogorum s reciperei, ab ipso Cicerone ad Varronem Academicorum posteriorum libros mittente 3 cognosci

liis. De Or. I, 28, 47 1lI, 122, 129 de quibus infra dicetur. 2 Νon modo in libro I, 26-27 - sed rursus in libro III, 16-17 - quo ipso loco Cicero indicat si sibi Cottam tantummodo locos ac sententias hujus disputationis tradidiSSe v. 3 Ep. ad Famil. IX, D u ... puto fore ut, cum legeris, mirere nos id locutos esse inter nos, quod nunquam locuti sumus Psed nosti morem dia-

36쪽

- 24 musJ; sed utriusque disputationibus opiniones auctoritalesque graecorum ejusdem aetatis philoSophorum, quorum

ipsa nomina proseruntur, non temere in Seria esse credibile si cum praesertim et accuratissime descripta sint

tempora, quibus uterque se hos philosophos Athenis audivisse memoret et de Antonio ipse Cicero testetur 2 si se ex humanissimo patruo Suo - qui una cum Antonio in Ciliciam tunc prosectus SSet Saepe accepisse quemadmodum illo vel Athonis vel Rhodi s doctis simorum hominum sermonibus dedisset . Atque de his eisdem rebus, de quibus Crassi Anioniique aetate Charmadam Carneadis auditorem ejusque aequales ita disceptantes ostendit, Cicero ipse, vix aliquot annorum interposito spatio 3), graecos homines etiam disputantes audire potuerat, praesertim Philonem illum braca demiae principem 4 η, quem in docendo cum philosophorum tum rhetorum praecepta tradere solitum esse noster auctor alias commemoravit 5 .

Nam quod si ista inter Graecos disceptari s sicui Crassum suum dicentem Cicero fecit 6 non desita erant, id non solum ad ipsum si Graeculorum hominum disputandi studium, sed etiam ad contentionem quamdam referre licet, in quam philosophi vel gravissimi cum honoris lum quaesius causa cum eis incidissent, qui rhetores appellati 8 u dicendi artem , tradere se profitebantur et quidem Charmadas quanquam nominatur inter nobiles variarum sectarum philoSopho quorum a communi contemptu oratorem vindicare disputando Crassus voluisse se narrat 9), tamen in illos si rhetoricos doctores 10 magis quam in ipsos iratores Suam

1 Deir. I, 5 et 84 Crassus quaestor ex acedonia veniens an 641; Antonius pro consule in Ciliciam proficiscens, anno 651. 2 Deir. II, 3, in prooemio.

37쪽

disserendi u celeritatem n intendere videtur in ea disputatione quae ab Anioni refertur i), in qua vel Demosthenis xemplo 2 hoc maxime demonstrare contendii,

ea, quibus praecipue oratoris vi contineatur, vel a philosophorum doctrina vel fortasse ab ipsa natura 3 tradi, eam vero si dicendi artem , quam rhetores docere Se profiteantur, aut in si nugis , positam aut etiam si omnino nullam cesse ij. Hunc videlicet oratorem, quem a philosophi si una paene voce repelli a gubernaculis civitatum, excludi ab omni doctrina rerumque majorum scientia ac

lanium in judicia et coniiunculas an quam in aliquod pistrinum detrudi et compingi , Crassus cum indignatione videbat 5 Charmadas intelligebat eum esse, qui

dicendi artificium s a rhetorum praecepti accepisse sibi vider0 tur neque a philosophorum Scholi si maximarum rerum scientiam quaosiisse , 6 nec vero nisi aliscientia instructum ipse Crassus oratorem a philosophorum contemptu plane subtrahebat.

Rusmodi igitur vel auditis vel forte lectis disputatio

nibus ad instituendam eam quaestionem, de qua Crassumo Antonium disceptantes induxit Ciceronem adduci potuisse verisimile est Sed quoniam, deficientibus scriptis, diiudicari omnino non potest, quid ex his recentioribus auctoritalibus Cicero ad suum rutionem assumpserii satius est Statim rem ad ipsum Ρlatonem revocare,

1 Deir. I. 824qq. 2 ibid. 89 u . . . sive ille hoc ingenio potuisset, sive id quod constaret, Platonis studiosus audiendi fuisset. . . , De Demosthene si Platonis auditore Cicero suo nomine loquitur etiam in Bruto 121, et in Orat. 1M quod ad Demosthenem attinet, extra nostram disputationem relinquimus licet enim per disputationem ornatissimi viri, Croiset, Des luees morales dans teloqueno politique de Demosthene, 873 - praesertim in ejus libroci, cap. ΙΙΙ,4 2 intelligere, quid ille Platonis doctrinae, etiamsi ejus auditor non fuerit, debuisse videatur. 3 Deir. I, 89-90.

6 Atque ita Charmadas, - quanquam ei mos est patrius si adVersari semper omnibus in disputando Deir. I, 84 tamen magis, quam prima specie videtur, sibi constat per ea quae de eo a Crasso 46-4I et deinde ab ntonio 82 84 sqq. vicissim reseruntur. Cf. Supra, P. 12. n. 10.)

38쪽

- 26 quippe ad quem, tanquam ad uisarum disputatio-ntu inveniorem e principem 1 η - et illos ipsos recentiores philosophos, quorum opiniones Cicero Crassi aut Antonii sermonibus inseruerit respexisse appareat 2 , et Cicero certe se contulisse vel maxime Videatur. IIHorum sane dialogorum, qui Phaedrus ei Gorgias inscribuntur, ei propriam vim et intimam rationem explicare neque paucorum Verborum re esset neque ad institutam scriptionem necessarium est, prae Sisrtim cum

Cicero ipse id non multum curavisse videatur satis igitur hoc loco fuerit, rem eruditis notissimam breviter memorare, - ea, quae in utroque dialogo a Socrate de rho-torica disseruntur, non ad eamdem omnino rationem directa videri, quanquam ne ita quidem Obscurum St, quomodo ea ipsa quae diverS Videantur ad unam senientiam redigi possint. Nam quod ad hanc solvendam ambiguitatem Quintilianus, graviorum, ut videtur, doctorum auctoritates secutus, explicavit is , si alios esse latonis sermones ad coarguendos, qui contra diSputant, compo-

dum, qui or λατικο appellantur ii, id ipsum Cicero vel ultro intellexisse vel a Graecis magistris accepisse videtur

quippe qui de Gorgia quidem ita loquentem Crassum suum fecerit 4 quasi Socratem in hoc dialogo non tam

proprio Sen Su proferentsem quam Oratores irridentem nu cavillantemque o sibi repraesentaret. Et quidem ille Socrates, quem pSa institutae cum sophistis disputationis progressione in Gorgia eo adducium videmuS, ut veram rhetoricam demonstret nihil aliud esse posse nisi eam, quae homine Vi Veritali virtutisque meliores fa-

39쪽

ciat 1), - idem in Phaedro de ea rhetorica disserit, quae

ad vitam hominum et ad usum propius accedat, ea scilicet, quae latissimo sensu pectet ad hominum mentes per Sermones omnis generis alliciendas 2); neque tali definitione excludit eum oratorem qui audientes a Vero subducere magis quam ad verum adducere studeat; sed ne

ei quidem oratori, qui officium suum a justitia ita separet atque u veris credibilia praeferat s 3 , veritatem incognitam esse debere demonstrat hac ratione, quod id, quodcumque orator persuadere voluerit, Vulgo probabile non aliter quam per veritatis similitudinem fist, similitudines autem veri ab eo, qui Veritatem noverit, Vel aptissime reperiri possini ιὶ - Quod si ad talem argumentationem eam rationem admoverimus, quam cum

Gorgia disputans Socrates sic proferi, si eum, qui justitiam didicerit, justum fore 5 , neque igitur unquam aliquid

contra justitiam facturum esse , ad ipsam conclusionem deducemur, ad quam Socrates in Gorgia disputationem suam dirigii si veram rhetoricam a justitia separari non posse sed quidem in sermone, quem cum haedro habet, Socrates hanc ultimam rationem non adhibet inuo in dialogo illud dumtaxat admonere vult, quarum rerum scienti ars dicendi offici possit 6 in utramcumque in partem hac arte ita comparata orator Surus Sit 7 . Et vero,

que hoc loco nobis est explicandum, quantum Valeat quamque late pateat haec ratio in Platonica doctrina. 6 Quarum rerum acutissimam enumerationem repetere licet in Phaedro 243 - atque etiam 2II B-C. I, Extrema tantum et jam persecta demonstratione sua hoc addit, quo ipse quidem honestiorem hujus artis usum commendat: ... iv πραυμιά- τε tau ου γευεκα του λεYει καὶ πραχτει πρhi: αvθρα,πους δε διαποvεiσθαιτο σωρρουα αλλα τ0 θεoic κεχαρισμιεv μιε λεIει δυvασθαι, κεχαρισ--Μως δε πραττει et πα εἰς δυvalatu ' Phaear. 243 E.)

40쪽

quid inio duorum dialogorum rationes intersit, ex eo judicari potest, quod in Phaedro ericles ut summus Orator omnino laudatur 1 , idem in Gorgia atque una cum eo hemistocles aliique magni viri non honoris

cauSa commemoratur, sed vehementer reprehenditur 2), quod neque eloquentia Sua Athenienses meliores reddiderit neque ad talem effectum ea uti curaverit.

His ita positis, facile est dijudicare, uiri dialogorum . quos diximus Cicero ut artis suae doctor et laudator se potius dare debuerit. Et quidem ipsas rationes, quibus ille

Socrates a Platone inductus se Phaedro persuadere velle profitetur, si eum, niSi commode philosophetur, nunquam aliqua de re commode esse dicturum 3 i, inu oratorios Ciceronis libros iranslatas invenimus, praeteream, qua maxime hunc dialogum ad sententiam in Gorgia explicatam accedere vidimus. Nam ne hoc quidem maximo ab illa Socratis in Phaedro disputatione Cicero discedebat quod ipsa consideratione rerum, in quibus per civitates hominum oratorem versari Solere videbat, eo adducebatur, ut existimaret, si Oratori Omnem actionem opinionibus, non scientia, contineri ii 4 quod autem ejus rationis vim praeteriisse videtur, qua Socrates in Pha dro acutissime docebat ipsam rerum veritalem vel ei cognoscendam esse, qui audientes falsa veri specie decipere vellet, id forsitan huic philosophandi rationi maxime assignare liceat, quam secutus M. Tullius, quasi

desperata cognitione certi non ultra veri simile mentem humanam progredi posse professus sit 5 ad quamdam certe locorum e philosophia ductorum possessionem hanc Veram scientiam, quam Socrates oratori vel in opi nionum regione omnino Versanti tanquam utilissimam ad-