Marci Antonii Plenciz, medici Vindobonensis Tractatus de scarlatina. Olim cum aliis ejusdem operibus, modo vero separatim, et ab auctore ipso novis observationibus auctus in lucem prodit

71쪽

mus, de variolis & purpura g. 21. aliquando sporadice, & dum nulla adest ep,

demia, emorescat. Secundo, quia eXperientia nos docet,

quod profunda, sortis imaginatio, horror, aut terror tales eXcitare possint morbos eXanthematicos. Uid. Tractat. de contagio, & alium de Variolis. Tandem tertio, quia in praedicto casu D D. Comitum de Curiand aliquot milliaribus ab invicem distantium, & scarlatina fere eodem tempore laborantium , leges Ordinariae contagii locum habere non pollunt; quis enim admittere poterit scar- latinae contagium ad aliquot milliarium distantiam propagatum , aliisque fratribus& sororibus communicatum fuisse Quapropter admittere debemus, quod talia scarlatinae seminia in illorum corporibus praeextiterint; haec vero illis quondam communicata fuerint vel titulo haereditario a parentibus Vel ab aere, esculentis potulantisque. Talia vero in nostris cor-

72쪽

68 TRACT A TU Sporibus aliquando contingere, legere possumus Tractatum de contagio.

XXXIV. Sed major videtur dissicultas in eo, quod talia seminia brevi temporis intervallo in locis ab invicem dissitis, & ubi nulla scarlatinae epidemia obserVabatur, Omnes fratres & sorores prehenderit & affixerit. Haec mira phaenomena procul dubio deducere debemus, Vel exinde, quod praedicta scarlatinae seminia in corpore hospitantia sibi praefixum maturationis & eum lutionis terminum eodem sere tempore attigerint ; Vel quod ab illorum forti imaginatione praedicta seminia sere eodem tempore , ut efforescerent & eVolUerentur, in actum deducta fuerint; nam frater, qui primus scarlatina maligna laborabat intra triduum , quatriduumVe eXinde denatus erat; quo tristi nuncio ab aliis fratribus &sororibus accepto, debuerit necessario in iisdem non tantum tristis & moesta idea,

sed simul horror & pavor de hoc funesto

73쪽

morbo eXOriri; ut exinde idem etiam morbus ortus suerit. Vide Clar. Fieni elegantiss. tractatum de Viribus imaginationis. Plura similia videri possunt in traetatu de contagio. Huc enim referri potest obvia & nostris assertis analoga Observatio, quae EX vegetabilium efforescentia & fructificatione deduci potest; sc constat, vegetabilium semina terrae mandata aliqua citius , alia tardius efforescere; aliqua primo an'no, alia secundo aut tertio , alia Vero longe tardius fructificare. Hoc ipsum videmus etiam in animaliqbus; quaedam enim, ut insecta, & alia animalcula minima, armato tantum oculo visibilia Vix nascuntur, jam multiplicant,& multiplicantur. Vide Loevenhaeli de

arcanis naturae; alia Vero intra unum, alte rum Ue annum, aliqua, ut homo intra quindecim, & plures annos multiplicant: filiaque in aliis seminibus certos & dive sos pro sui evolutione, & multiplicatione

74쪽

7OTRACΤATUS debemus admittere terminos, cur idipsum etiam in seminiis morborum contagiosorum non admittamus non Vid OO. Verum si haec pro tenuitate mea allata alicui ut facile praeVideo, non arrideant, ut meliora proferre studeat, rogo, quibus ut assentiar, non laborabo.

XXXV. Superest adhuc alius, quamVis sors.

tan Valde rarus moduS. quo scarlatina, aliaque exanthemata externae corporis superficiei communicari solent; contingit nimirum quandoque, ut animalcula & minia V. g. scarlatinae in aere volitantia ipsi cuti adhaereant, ibique sedem figant, aliquando etiam ultro penetrent, atque re sorbeantur, sicque in cute praedicta EXanthemata exhibeant. Hac de re duas singulares, & Valde curiosas adducam obserVationes, quarum primam invenio apud Clar. Lancisium in Eruditiss. ejus tractatu de noxiis paludum effluViis lib. I. Part. I. cap. XVIII. Dum de minimjs animalculis in

75쪽

in locis humidis , & paludosis genitis,

atque per aera Volitantibus, ratiocinatur,

sic effatur. 3

- Nam cum ejusmodi animalcula ab se ambiente aere in Omnia soramina, quae ,, habent ostiola paulo latiora, quam sint ,, illorum moles , soleant irrumpere; se ubi tamen angustiora inVenerint, fieri se potest , ut cunei more diiundendo , se Vulnerandoque ampliora reddant, ido-M nea nimirum eXcipiendis illorum ovu-- lis. Probabilem Uero ejusmodi conje- ,, cturam faciunt ea, quae nos ipsi con-- tingere Videmus, apud illos palustrium, , locorum incolas, qui statim atque no- ,, cens illud hospitium eXperiuntur , fa-- ciei colorem in deterius mutarct, Ua-- riisque pustulis, atque exanthemati, ,, bus foedari solent.

XXXVI.

Altera Vero majoris indaginis, & magis curiosa legitur hac de re historia apud Paulum Sorbait celeberrimum quondam E 4 Pra-

76쪽

TRACTATUS

72 Praeticum Vindobonensem in illius med. Prael. Tradi. III. cap. XVI. de febre Pe techiali hoc modo. ,, EXanthemata petechiis similia totam ., propemodum aulam caesaream , &- utrumque Gynaeceum nuper 16 74. in

se sylvula ad pulchrum fontem dicta , se cum sub dio inter bscissas arbores,

se comoedia exhiberetur, sub crepuscu se lum nocturnum , corripuerunt ita, , ut ad gynaeceum derepente Vocatus,, tantam eXanthematum copiam nobilis.,, lanarum domicellarum corpuscula de4M scedantium, Obstupuerim; nulluS adcth: rat calor, non conquerebatur de quam ,, dam cordis oppressione. Suspicabar se primo sussitum aliquem arsenicalem se Venenatum, ad Venti faVOrem a sica

se riis factum fuisse; sed postquam inte, se lexi, locum illum plenum fuisse serpe se tibus, stellionibus & lacertis, plurimasse arboreS putridas Vermibus plenas, &se insectis putridis & venenatis insectas

77쪽

DE SCAR LATINA.

,, adesse , nec locum adeo perflatum se fuisse, conjeci, adfuissct miasma quod is dam, quo aer infectus fuit, & conse- is quenter homines, qui tamen ab imbe. se cillitate Veneni omnes persanati fue- runt; nec fuerunt petechiae, ut sibi

is quaedam sinistre persuadebant. Ex hac singulari, & notabili historia plura medicis praeticis necessaria edocemur, & quidem primum, quod hie ab

eruditissimo Sorbait annotatus eXanthematicus affectus ad fearlatinam benignissimam reduci debeat. Secundum, quod morbi eXanthematici a miasmate animato, seu, ab animalculis, illorumque seminiis per aera volitantibus, &eXternae superficiei corporis adhaerentibus, aut per alias Vias eisdem communicatis de- pendere possint. Tandem Tertium, quod similis morbus exanthematicus , & benignus a petechiis, albisque malignis distingui debeat.

78쪽

TRACTATUS

Si quis Vero plura de exanthematibus praedicta ratione communicabilibus, Videre velit, legat & relegat elegantissima, omnique eruditione plena Illustrist. &Eruditiss. D. L. B. VanSWieten commentaria in Tom. II. g. 723 ψ 5.

scarlatina.

XXXVII.

Statum morbi in scarlatina esse inflammatorium demonstrant rubor, ardor, dolor, & tumor, quare e Uidens est, sanguinem in minimis Vasis restagnare, unde praedicta dependent. Ista stasis videtur fieri praecipue in illis Vass , quae membranam cellulosam perreptant, aut in eam terminantur; Unde dein non tantum ille tumor , qui praesente scarlatina adest, sed vel maxime alter tumor leucophlegmaticus , qui tar' di-

79쪽

DE SCAR LATINA.

dius scarlatinam subsequitur derivari debet.

Si cons deremus experimenta , quae Clarist. Ruisichius de membrana cellulosa instituit, videbimus, quod illa non tantum omnia Vasa sanguifera , illorumque minimas ramificationes; sed omnes etiam nerVos 4 illorumque minimas divisiones obVolvat & comitetur; item quod haec membrana in diversam molem tendi, &elevari possit; quod diversi tumores , praecipue Uero Emphysemata nos docent; si itaque haec, aliaque simillia perpendamus; sacile concipiemuS, quomodo praediistus tumor in scarlatina fieri possit. Maior quidem videtur dissicultas , de illo tumore leucophlegmatico , qui scar- latinam sequitur ; sed facilius concipietur, si intimius illa, quae sub ipsa scarlatina, aut statim post illam , ObUeniunt, per pendantur ; dixi enim quod tempore eXanthematum scarlatinae humores in vassipsis, quae cutem membranamque cellulosam

80쪽

sem perreptant, restagnent, adeoque haec nimium tendantur, laeterenturque; unde dein tollitur illa cohaesio epidermidis cum cute, quam deinde sequitur illa desqua matio & decorticatio. Quo fasto alia vasa peripheriae m poris privantur illo sibi necessario tegumento, & sustentaculo; unde mirum non est, quod ipsa membrana cellulosa, irructntibus majores quantitate in illam humoribus, tendatur, & in tumorem leuco phlegmaticum eleVetur.

XXXVIII

Ex quibus etiam patet ratio illorum , quae S. VIII. dixi; quare nimirum illi

majorem desquamationem , & decortica.tionem eXperiantur, qui pluribus scarlatinae maculis Obsidebantur. Item quare illos major, & periculosior leucophlegmatieus tumor VeXare soleat, qui majorem decorticationem experti erant ΤHuc debet etiam referri singularis quae, dam Observatio de cute sive boum sive