Meteorologia curiosa ad illustrissimum ac reverendissimum dominum D. Boguslaum comitem de Leszno Leszczynski, ... Authore R.P. Adalberto Tylkowski, Societatis Iesu ..

151쪽

α Meteorologia cum manibus humanis attingitur: ille immodicus a surgit, arenasque veluti maria agens, sici saevit ut aequor fluctibus. allegat praedictus Commentator ad fidem faciendam simile quid ex Plin: libr a. cap. 47, Sed ut fidem narrationi damus , ita haec non natura, sed perstersi Genij opera ad fovendam accolarum su. perstionem euenisse opinamur. Quo & illud refert. nius quod narrat Eustachius lib. 2. n. II. Acteconiij,

& Daphne poli sontem suisse: in quem si Virgo intrasset, aqua perlucida manebat: si vero quae virum passa, Continuo turbida reddebatur. quanquam huic aliqua ratio naturalis potes: subesse, cum in altera harum remperamentum suerit turbarum . Sed illud omnino extra naturae leges quod Achilles Statius l. 8.scripsie. In sontem , qui erat ad Ephesum, suspecta pudicitiae compellebatur intrare δc iurare ; quae si suerat insens, aqua immota persistebat : si pejerauit, aqua quae ante viX genua contingebat, attollebatur usque ad collum. Similis Se ille sons, de quo apud A xistot: de Admir. audit. cui tabula cum iuramentciniiciebatur, si iuramentana erat, innatabat: si periusium, mergebatur. talis dc sons Ammonis de quo Plnius lib. a. cap. Ios. qui illitus Oculis, pejesantis, excaecabat. 16. Attigimus in simili, causam iuius lontis Ioui Hammonio sacri, de quo. S: August. 11. Ciuit p. s. qui medio die frigidissimus, nocte calidissim' fluxit. 1 . Dissicilior eius ratio, de quo Pliniuilib. 2I. cap. 2, apud Trogloditas, qui ter in die fit agnarus totiesq; nocte. ita tamen speculamur. Quoties Sol sextam partem coeli peragit , motus ciet inaquibusdam corporibus,patet hos in gallis gallinaceis qui

152쪽

Curios . Is qui sub haec tempora canunt: patet de in quibusdam alijs. huius ergo simile quiddam potest in hoc sente contingere, ut amara in fundo alia, sabsidentia cieantur. 28. Hugo Sempilius hoc scribit. Est prope oppidum Bexatem in Sicilia, fons, qui suturam pluvia

turbinemque magno aeris senitu praenuntiat, adeo ut eius murmur ad duo de viginti millia passuum subinde exaudiatur. idem experti sumus in Balthico mari, de hoc tempestarem proclamat: fieri autem id censemus ex ascensu de fundo exhalationum a. coelo commotarum: exhalationes vero commoueri docent so-dinae, in quibus t teste Gerardo Medico Tubingensi

adeo sub id tempus comoventur, ut omnes lucernas extinguaim Alius lacus est in summo montis, dicti Stella, cacumine, in quo fragmeta naviu subinde reperiuntur, cum tamen a mari plusqua iχ. leucis absit. Causa huius communicatio per Vorticem cum mari: vortex navim frangit & ad fundum lacus desere, lacus ad superficiem materiam lauem attollit: verum constitutio lacus intra montem, habet craterem ii quam aestuans mare subleuat aquas cum lignis. Pons

est, ait idem in villanoua in Lusitania, qui oritur Ca-Iendis Maii, Se ad Calendas Novembres abundat aquis, postea per totam hyemem latet. dedimus de huius causam superius in simili, ex quibus etiam expi, cari miraculum in Prussia Episcopali in Cameratu ALle insteinensi, ad villam Butrini ubi lacus septenio absoluto euanescit cum piscibus, datque pratum quod minimum centum quadrigas sieno oneret, post septennisi redit cum piscibus 29. Archithalassus Regis Daniae Zeneius seripsit, in Groeundia ad radicem mon-

153쪽

i3 8 Meteo ologiatis Vulcani j esse Monasterium: ex montis aute pede erumpere sontem ignitum , qui derivatur in omnes cellas ut eas calefaciat, panem & cibos coquat, secimus huius mentionem cum de ignibus subterraneis egimus, & ratio illius ex dictis patet. 3o. Non minus mirabilis est sons in Zepusio ad aedem S. Martini, cuius aquae, qua fluit, lapidescunt: verum lapides ex eo nati, qui sub terra sunt, pluviis expositi, in caemetum vertuntur: ijs qui sub dio sunt manentibus in duritie:&sic incolae domos ex aquis extruunt. & huius ratio jam superius data, quoad hoc quod aquae in saxum vertantur: quod vero in calcem solvantur pluvijs ratio est, quia sub terra igni bituminoso exuruntur, ac in calcem vivam exuruntur, quae postquam libavit aquas, solvitur. 3I. In Halesna regione, sons erat, de quo Solinus cap. n. tranquillus, sed si quis inflavisset tibias exultabat. hoc opus ad daemones reserimus volentes gentilitatem incultu sontium firmare. ad eosdem reserimus miraculum sontis, de quo Philostratus in vita Apollonii lib. r. c. 4. iuXta Thyanam, qui licet in se frigidissimus esset, admotos tamen lebetes servere., ac bullire iaciebat. Iacob a Vitriaco Hist: Orient: lib. I cap. 8s. Fons in partibus Tamariae qn ter colores in anno variat, videlicet apparet viridis, sanguineus, turbida de clara aqua. Fons Siloe non

quotidie. sed alternis fluit diebus. . Est qui de fluvius in Perside, qui semper de nocte congelat adeo, ut homines de animalia glacies serat, de die vero semper resolvitur. In Aithyopia sons est quidam ita de die frigidus, ut bibi non possit, ira de nocte calens, ut a tingi nequeat. Causam e dictis facile assignare. 3 . - Floret

154쪽

Curiosa. ' Floret Sinus Pruthenicus & aliae quaedam avn eertis temporibus, δc tum inutiles multis usibus: credimus eas fermentari excitato ab astris lando,quod pro varia dispositione non eodem tempore in varijs euenit: de in quibusdam nonnisi dum in aliud flumen irrumapere parant; ibi enim colligitur efflorescentia ac per hoc quae dispersa non erat conspicua, apparet. Colligitur vero quia de aqua in aliud flumen incidens ais liquo modo reflexa sistitur. qualiter euenit in Chrono ubi confluit cum Vilia sub Cauna ciuitate Lithuaniae

una ex praecipuis, quo tempore vitatur ad cocturas mulsi cerevisiaeque tanquam noxia, aqua emorescens. 33. In quibusdam sontibus omnia merguntur, non quia sunt teuues, nam Avernus est crassus, tamen neque s

lium sustinet, sed quia nimis spiritosi, sicut spiritus vini subtilissimus, qui etiam plumulam absorbet: spiritus enim illigant se plumulae, in ea densantur, de eam madore gravant. 34. Aliqui etsi frigidi, bulliunt, spiritu nimirum attollente. Author est Vitruvius,

Susis in Perside sontem esse, ex quo qui biberit, dentes amittat. similem in Germania Plin. norat, causam reserimus in mixturam Mercurij: nam de qui dentes arte t*llunt absque magna evulsione, utuntur Mercurio sublimato, aquis sortibus, arsenico, auripigmentos sale ammoniaco, item oppio dcc. 36. Balnea Con ratelli sub Puteolis, infixa corpori serrea ramenta exintrahunt, tales quodam sacco magnetis videntur admiXtae. 37. In Norvegia quae est regio frigid istimanon pauci sontes sunt, qui nunquam congelant, ob bituminis credo copiam . 38. Narrat Thomas More-

sinus in Moravis scotiae aquam esse, quae in saxum

155쪽

i in liquorem ditatu

bile. ignis quernus caeteris est Vehementior uti experimur, sumum acrem emittit, illa autem videtur non tam saxificatio quam metallari similis congelatio quae esse, proinde non est mirum solui. s. s. De natatione aut mersione in sontibus. 87. Innatantium in aquis, leges descripsit Archi medes, nostri non est instituti perseqni. attingemus tantum de homine aquis innatante Sagae ope daemonis non merguntur,verum non semper: hoc vero ex- Perimento uti vetitum, ne daemonis fraus etiam imiontes inuoluat. Cadauera post aliquod tempus enatant, uti & oua putrida,& quidem ut scripsit Agrippa svirorum, supina, faeminarum prona. aiunt tamen quidam, mergi si pulmo extrahatur: hic enim augetur ante putrςfaction*m calore rarefaciente, & multo leuior euadit aquis, corpusque distendit, ut sub ea mole sit aquis leuius. Corpus non tumesactum est grauius aquis: tumefactum leuius : etsi in aere leuius se non tumens tumefacto 2 quia aquam multam continet, quo intra aquam ponduS non auget. SituS Ca- deuerum est ex eo,quia partes grauiores semper se o vertunt versus aquae landum, submersi intumescunt. quia in illis calor naturalis primum extinguitur; dei0- de eiusdem caloris reliquiae per antiperistasim intenduntur atque attenuant humore , ut corpora tumescant & fluitent: at rnes dum in aquis igni coquuntur non putrescunt, quia natuaali calori igneus sufficitur, qui prohibet putrefactionem. Ea vero quae soli

concreistat, igne querno iterum

eDi iii od by Cooste

156쪽

' , cdsioli. i ime tamen notabile, quod expertus quida assirmauit.

cum quaerendum est cadauer sub aquis, particular . panis iniiciendam: illam enim haesuram supra cadauer etiam in profluente. si vera experientia, ratio illius difficilis. sorte aliquis magnetismus intervenit. Facilius natant qui vocem habent vastam: quia ijsdem pectus latius quod minus aquam secat, pulmo maior qui plus aeris continet: ob quam causam etiam suadetur in periculo submeisionis spiritum continere, Beob eandem ut facilius efferantur equis ex glacie in

prolandum lapsis, guttur sene adstringitur. g. 6. s Uecta Aquarum . 88. Efecta inter rum habere ponunt aesculae ι quae foliis ex arbore delapsis in aquam ortum debent: lunt similes Anatis in Hyberhia,dictitur Baum gansse. de his videtur loqui P. Nadasi in viri. Charit. sol 4 ozetsi paulo aliter, , vocat eas Bernacas ; minores sunt anatibus, ex abiegnis lignis rostro pendent: dum se sim eruditae in plumas, in aquam decidant, vel volatu se in aerem librent. Nieremb. ita illarum gen

rationem, an aliarum prosequitur e fragmnentis navium primo sunt fungi, post alae pedesq; accrescunt.

tum auolant. Scalig Exerc. y9. Ivernae fluvio, si rami arboris unius imminentis inciderint, piscium Hrmam induunt, δc vivunt pisces: si autem in terra rorides illius arboris ceciderint, volucres auolant. ita

ille. quam bene hic illud adaptari potest.

Magnae Deus potentiae Natos ab una origine Partim relinquis gurgiti, partim leuas in aera.

Vt stirpe ab una prodita, Diuersa repleant locat Simile

157쪽

liarum allata concha suit non admodum magna cum avicula pene intus persecta; alarum sastigiis, rostro, pedibus. haerentibus extremis oris ostraci. Ita dat aqua terris aues, sed terra reddit pisces In agro Narbonensi supra Rubresum lacum, est ager ex quo pisces modica sessione extrahuntur, maxime mugiles. his

pro natali non sola aqua, sed de humidior tellus sus- Dcit. Se iam est verum posse aliquem ligone piscari Discit de arbor urbanitatem de in quibus crescit, rigae

terras. Scribit Villaip tom. a pari. a. c. s. In Insulis Fortunatis esse quandam arborem, quae tantum singulis noctibus ex ludat humoris, ut reficiat loco aquae incolas. Reddit vices aqua arbori, dum alnum com ruat. haec imputribilitas oritur ex eo, quia alnus hahet commune cum humore adventitio: aqua autem

sib aqua non putrescit. Maris AEgei littora Pausania geste. sonum cytharae reddunt. Causam sicile intelliget, qui hydraulicas Musicas machinas aliquado Con. spexit aut audiuit; ita ibi dispositae cauernae, ut i hydraulo fistulae, una exprimit diapason, alia diapen

te, alia diatessaron. alia tonum . Imo aer Musicam tibi harmoniam efficiet dum vento occurrenti foramina chartaceae senestrae in hac proportione iactae ob ieceris , sibi ve I ad a, ut a. ad 3, ut 3 ad 4, ve . ad Isve I ad 3, ut et ad 4. δc sic deinceps, non tamen eX Cidantur totaliter circuitus, ut adhuc sitis foraminibus

haerere possint. Denique ignis opera hoc ipsum con sequeris si aeolopilas sub hac proportione conseceris Eandem harmoniam sine fistulis ipsa aqua essiciet Nom grainter obtuse cum delabitur aqua elementarisonat γ

158쪽

sinat; &quo impurior eo grauius. acutδ, quae est aereae & tenuis indolis uti aquae distillatae. acutissime a cpenetranter quae ignei temperamenti ut quintae essentiae. Grauisume sonat oleum, ei juccedit aqua sim plex, tum crematum, demum spiritus seu quintae essentiae. Frigidior aqua magis strepit quam calida, quia haec tenuior. g. 7. Magnitudo Fluminum. 89. Flumen quod sit maximum in mundo nondum est conclusum. Indo primas Philosophus tribuit qui stadia so. seu milliaria sex Italica. nostrum sesqui alterum latus, cum hoc potest certare noster Boristhenes. sed istis iuxta Arrianum latior Ganges : compertum

vero quod ad huc, amplior Maragnon qui o leucas in latum occupat. illi suppar fluvius Argenteus Rio de la plata, qui ramos salicis quos persundie, durat in silices igni ex cutiendo utiles. Fluvius de Orellana per so. leucas dissunditur ubi se dat pelago, dicitur ab Indis Apurimac, id est praecipuus. in illum colla-Psae rupes anno isss. torrentem stiterunt per triduumι donec aggere superato senderetur amplior quam prius leucis I . circumit periodum leucarum 2ooo. eflusus mare facit dulce ambitu Ioo. leucarum, impetus mi entis a quarta leuca exauditur. Quantam decliuitatem pro defluxu requirit fluuius non conuenit inter Hydragogos. Cardanus lib. I. variet. cap. 6. scribi

veteres longitudini centum pedum sesquipedem eleuationis dedisse. Sed quo maior aquae copia eodem alueo velocius defluit, quia se partes premunt. probant id flumina hybernis aucta nivibns. Communb ter ta.

159쪽

ter tamen recipitur. pignim valde esse fluuium, qui post iooo. passus tantum uno palmo Romano sit depressior valde praecipitem, qui io. Notato fluuii descensu potest deprehendi quanto unus in terra locus altero sit depressior, aut subuectior. Hinc investiga mus quanto altior Cracouia Gedano, dabimus autem Vistulae mediocrem velocitatem, ac proinde in Io . passias, palmos quinos. Vistula ab urbe Cracouiensivsq; Gedanum conficit milliaria germ 1oo. seu Italica Aoo. itaq; Cracouia altior Gedano Aoo. palmos Romanos. Et ulterius. Danubius ex Helvetia inta Pontum Euxinum per ΣοOo. Ital. milliarum sertur, qui siquidem valde est praeceps damus illi I. palmos ritaq; eius patria Helvetia altior erit Ponto Euxino palmos I OOO. eX quo colligitur etiam, quod Heluetia de Sueuia snt altissimae regiones, quia ex illarum montibus, in omnes partes mundi flumina descem dunt. Oenus de Danubius iu Orientem : Rhenus, Mosa, Mosella in Septemtrionem : Tosa, &alij, in Meridiem. Rhodanus Geneuam sertur per Occi

dentem a

g. 8. In qui stio sontium.

so. Signa latentium a rarum. r. Si locus herbi viridibus, nec non proceris arboribus, copiosa haben tibus solia , sit vestitus: haec enim a copia alimentiaquei proueniunt. 2. Si salices, viteX, alnus, nascantur, item ranunculus, nymphaea, & ranarum coaxantium stabulentur greges, nascatur item pulicaria, Cy perus, mentastrum aquaticum quia haec sine copioso humere non vivunt. Idem prodit nebula, quam

160쪽

Curiosa. 14squam versus solem Orientem procumbens, ascendente obseruabis vel ex loco altiore quae iuxta quos dam quanta fuerit, tam profundae sub terra aquae. . Signum latentis aquae dat etiam plurimus circa locum volitans culex. 3. Plantae item istae, Iuncus, arundo, tussit ago seu aquilegia,Batrachium, vel Chrysanthemon, cOnyza, Potamogeton, gramen multum& pingue, cyperuS, rubi. pyppuris eXylapathum,symphilum, solanum, humoris sunt indices s. Montes vestiti arboribus circa radicem sundunt aquas.

. Hoc ipsam Per artem inquiritur. locus estoditur ad s. circiter pecies in prosundum, & circa occasum solis pelui metallina prius olea peruncta, ac inversa, ut fundo caelum spectet, tegitur : locus deinde arundinibus atq; humo obruitur e mane retegitur: si pelui guttae adii serint copiosae, laret ibi aqua copiosa, quam tantus vapor prodit. Apponunt alij loco pelvis ob riam fictilem nondum coetam, eiq; imponunt lunam,

ac praedictae scrobi superponunt, dc e lana vaporem expressione Colligunt,e cuius copia quantitatem aqua rum coniectantur. Item constabit ex lucerna bene

instructa eidem scrobi imposita, nam si fuerit spont

intra noctem extincta copiam aquarum notat. Idem

manifestabit pertica per dimidium composita ex salice ἡel lignis amantibus humoris ; & a medio ex ali js lignis , H appendatur ex aequilibrio, nam in humido

igna aquatica descendunt. g. 8. Signa cerrarum aquarum. yr. Inlyecie designant aquas. Vbi terra cretacea: u varia miscella ibi nec copiosa nec bona aqua nam