Duo Gallicarum rerum scriptores nobilissimi, Frossardus In breuem historiarum memorabilium epitomen contractus Philippus Cominaeus De reb. gestis a Ludouico 11., & Carolo 8., Francorum regibus. Ambo à Ioan. Sleidano è Gallico in Latinum sermonem conu

461쪽

Iet, tantam esse Comitis illius authoritateni in Anglia: deinde, quod non ignoraret,eum esse studiosum Ludovici resis. verum ea tunc fuit Comitis per Angliam potentia, ut inultis Angliae proceribus trucidatis , Eduar dum in suam potestatem redigeret, ac veluti captiuum aliquandiu seruaret, liberaliter quidem & honeste, sed tamen ademptis ab eo familiaribus. Carolus igitur , cui haec omnia vehementer displicerent: initis landestinis consiliis, cogitabat Eduardum

eripere, cumque ipso in collocutionem venire. Tandem eo deducta res fuit. ut elapsis ille. cotractis modicis copiis, Bernici Comitis cohortes profligaret: sed oppressus taα-dem vi maiori, cum duabus nauibus, & circiter octingentis militibus profugit, pecunia & rebus omnibus necessariis destitutus. Miserum sane spectaculum,uidere tam potentem Principem possessionibus exutum.

sua sibi salutem petere.& tam indigna patia suis beneficiariis. Vixerat per annos duodecim in summis deliciis&altissima quiete, plane securus, & hoc solum spectans, ut quam suauissime in rebus omni b. haberet. Fugiens, cursum tenebat in Hollandiam, α illam etsi consectarentur eum bostes, tamen, iquo uiam Maiori interuallo praccdebat,

462쪽

elapsus, in oram Elisiae peruenit, ad Oppidum Alcmariam, quod ad Hollandiam pertinet. Eo in loco tu erat illius regionis praesectus, vir honestus, qui liberaliter ipsi naexcepit. & datis vestibus, non ipsi modo. scd

se eius comitatui, ad Hagam Hollandiar 4-zum perduxit, re omni statim ad Caroluo peracripta, qui eo nuncio valde fuit comm tus. Intermissis aliquot diebus .venit ad Caro luna Eduardus,apud Atrebares eumq; pro

auxiliis vehementer sollicitabat, uti primo quoque tempore domum redite posset, aias rinas esse complures in Anglia,qui suis rebus faueant ideoque orabat, ne ab ipso, qui

socius esset. & confoederaciis, & sororius, desti tueretur. Carolus autem, ne multi rum odia uno & eodem tempore in se concitaret: palam quidem simulabat. se nullam ipsi opem ferre, idq; publico edicto cauit: clauculum autem interpositis aliis, iuuit eum quinquaginta millibus aureorum, & clas te r 7 I. quatuordecim navium. Ad huc modum instructus ille . quo tempore Carolus prope Ambianos cum exercitu subsistit aduersus regem, in Angliam decurrit quo limul atq; venit,auxilia reperit,ad duo hominu millia,

de in iis circiter quadringetos nobiles. Q lare cognita. Pervicensi , Magda set ii -

463쪽

cum exercitu progreditur,vi Londina prideoccuparet: sed praeuertit Eduardus. dc cui ingenti civium applausu perbenigne faeexceptus, contra plurimorum opinione

eo quod profligatus esse crederetur. molsi fui stet ab ea urbe interclusus, actum eta praesertim cum hostis in propinquo magni

Laberet exercitum. Tres autem suerunt om nino caussae, cur facilem haberet ad Lot. dinenses aditum. Primum, recens natus ei filius: deinde, ars conflatum. creditores e

nim & reditum ipsius in primis desiderabat,& facultates cupiebant esse quam maximas. Postremo, consuetudo illa & notitia. quam habuit rebus floretibus, cum eius urbis iae. minis. quae maritos ad commiserationem I lenitalem facile impellebant. Londini bilduo comoratus, & cum exercitu profectus

in hostem postridie illi occurrit, die pascha . IInstructis utrinque copiis ad praelium, Cla- Irentiae dux, deserto Comite, cum duodecim lmillibus hominum transit ad fratre Edu dum, quae quidem res & Berui cu vehementer contui bauit, & Eduardum, qui exiguas alioqui copias habebat, multum erexit. Fit pugna longe ac rimat & pedites eranto. innes utrinque.Primum Eduardi agmen nέ inediocrem cladem accepit. Beruicus, cum .

464쪽

dum petit, qui non imperatoris tantum 'ed si tenui quoque militis officio fungebatur. Habebat hunc morem Beruicus, ut pedes nopugnaret, sed distributo exercitu,& rebus omnibus instructis, consueuit in equum a- seendere, de si feliciter a suis rem geri consiticeret, ingerebat se medium: sin minus, ni gae sese mandabat. In hoc aute praelio compulsus a fratre,pedes dimicabat, dc adeo fuit acris pugna, ut una cum fratre, S maxima nobilium turba caderet. Angliae consiue tudo fert , ut in praeliis belli duces atque nobiles interficiantur, seruata multitudine: sed Eiuardus, quum a Carolo discederet, adiutus rebus necessariis, constituit non velle, ne multitudini quidem parcere , eo quod contra se arma sempsissent. Fuit igitur edita maxima caedes. Ipse tantum mille dc quin

sentos E si is desiderauit. mo die praelium

istud factum fuit, Carolus erat prope Am 'bianum, ibi per literas certior fit ab uxore, Eduardum esse in ipsum animo minus beneuolo, quod auxilia fibi malignius praebita, & parum abfuisse diceret, quin omninoe fuisset ab ipso desertus. Vtcunque sit, indu bitatum illud est, ab eo colloquio, quod apud Atrebates habuerunt, extinctam fuisse

465쪽

prope omnem, prius fuit intei ipsos be me uolentiam. Vetruintamen Carolus quod existimabat hanc illius victoria ad fias quoque commoditates pertinere: passim diuulgauit eam, dimissis huc illuc nunciis. Princeps Walliae, qui secundum regem primas in Anslia tenet, adiutus a sitis conscederatis, exercitum habebat ad quadraginta minia. Quod si neruicensis paululum modo di seri e potui siet, coniunctus cum iis copiis. feliciter. ut est credibile, pugnasset. Sed quoniam erat in eo exercitu Dux Sombressius, cuius patrem & fratrem ille necauerat: idcirco potissimum solus pugnare voluit, non exspectatis auxiliis. Interfecto Beruicensi. Sccaeso illius exercitu. Eduardus in mallensem recta contendit, qui licet multitudine superaret: aduersum tamen praelium fecit. interemptus ipse cum multis proceribus. Sombressius e pugna superstes , & captus. postridie suit interfectus. Beruicensis intra dies undecim occupauerat omne Angliam: EJuardus aute inter dies viginti totam recuperauit, & parta victoria, supplicio multos diuersis locis affecit, praesertim coniurationis principes. Ab eoque tempore pacatε i uidem vixit. & sine contentione fruebatur imperio: sed non caluit tamen magnis animi i

466쪽

mi molestiis. Q od reliquum est de rebus

Angliae, sitio loco sum dicturus: nunc ad institutum reuertar. Aquitanus cotinen ervr-

cbat nuptias. proptetea, quod cur incept. esistetet.aut desperaret, uitam illam Carolus praebebat, qui tame nihil minus consti tuerar quam illi in eo gratificari. imo indigne serebat, este aliquos, qui putarent se

posse cogi: Conne stabitus vltro se ingerebat,& utauit omne huius rei si perficeretur, laudem & gratiam ad se redire. Idem etiam assectabat Britannus. Rex vero totis viribus conabatur, tametsi nihil opus erat, impedire matrimonium, duabus de caussis. ut ali- . quando diximus. Sed & Carolus non cupiebat habere tam potente generum.& hoc tum agebat ut spe matrimonii coplures sibi deuinciret. Neq; vero mirum videri debet, regem se totum opposuisse. Nam eo consecto negocio, valde fuisset fratris aucta potentia : qui Britanno deinde coniunctus, in maximas difficultates tege ac ipsius liberos adducturus erat. Commeabant ergo super

ea re plurimi inter ipsos nucii, priuatim alii di secreto alii vero palam. Qisae quidem res non caret suis incommodis & periculo. Sub legationii enim specie multa tape perniciose tractatur. Quan quam sane fieri no potcst,

467쪽

PHIL.C o MINAE I 'quin & multos subinde mittant Principes.& vicissim accipiant, sed prudentia singulati& dexteritate quadam opus est in tractandis exteroru legatis. Et principio, meo quidem iudicio, amicorum legati, de quibus nullam habemus male suspicadi causam liberaliter sunt & honeste tractandi, facta subinde illis potestate conueniendi Principis, ad quem missi sunt, modo sit prudens &Ionesta specie. Nam alioqui praestat, eum vel rarius conspici, vel non diu insistere collocutioni. Ad quam quum descendit,prouideri debet, ut sit eleganter vestitus, & de iis,

quae pronunciari& responderi oportet, edoctus, & mox reuocetur a congressu. Nec enim diuturna est principum beneuolentia.

Quum autem vel publici vel priuati veni sit ab aliquo Principe parum amico, tametsi periculum est in ea re non leue : excipiendi tamen sunt non incommode, & destinandi aliquot idonei homines, a quibus tractentur. Hoc enim ad honestatem pertinet, ae simul eo cosert, ut qui agant, & quibuscum loquantur, & quos habeant sibi familiares,

cognoscatur, nec id modo, verum etiam, ut

homines leues atque seditiosi non habeant ad ipsos aditum. in omnibus enim Princi- pum familiis semper aliqui existut,qui mu

rationem

468쪽

COMMENT. LIB. IV. stationem aliquam, & res nouas cupiunt. Et

quoniam periculi plenumaest, habere domi

suae hostem: suaserim, primo quoque tem pore eiusmodi legatos dimitti, verum ita tamen ne quam habeant occasionem de inhospitalitate conqueredi. sed ne bello quidem exorto , sunt intermittendae pacis *tiones,aut repudiandi legati: verum audiendi sunt omnes, ac inuicem ad hostem mittendi, iisque mandandum, ut diligentissime observent, quid quoque tempore geratur, qui cum quibus colloquantur. Crebro enim mittendum est, etiamsi hostis iubeat abstineri deinceps, & commeatu prohibeat. Nec enim ullus , ouantumuis prouidus & fidus explorator , facultatem habere potest tam multa cognoscendi, quam eiusmodi legati. qui quum sint unus 3c alter, aut etiam plures, fieri non potest, quin aliquid odorentur. Nam, qui sunt prudentiores Principes, id operam dant, ut etiam apud aduersarios habeant quos da a se no alienos. Verum, si quista frequentes mittat intern siclos, futuiu est,

dicat aliquis, ut hostis fiat insolentior. Atqui in eo sane nihil est mali. & interea de ipsius rationibus ac consiliis cognoscetur semper aliquid. Et licet eandem rationem hostis instituat. vi modo dixi. α suos inuicem mit-

469쪽

rat: non tamen idcirco desistendum est, &vel ob hanc solam causam immorandu est legationibus, ut varia multaq; cognoscatitur. Huc etiam accedit, quod no omnes a que sunt ingeniosi, neq; patem semper babent rerum usum: &quo quis'; prudentior est in eiusmodi tractationibus, eo maiori

eum fructu & honore in iis versatur. Qigod ut clarius intelligi possit, ex epli causa quiddam sum dicturus. Pactio nulla facta Die unquam inter Gallos & Anglos, in qua noa genii vi & acrimonia Galli praestiterint adeoque prouerbio dicitur apud Anglos , quod ipsi aliquando mihi in rerum tractatione recitarunt.) Quotiei cum Galiis praelio concertarint, victores se plerumq; fuisse quoties vero cum illis pacti sint, detrimentum semper aliquod accepisse. Et recte quidem ria iudicant. Habet enim Gallia praestantissimos viros, ex iisq; non paucos. quibus rectissime committi possit maximarum rerum gubernatio 2 quoru ex numero sunt

ilii sere, qui diu multumq; , & familiari texcum Ludovico rege vixerunt. Fui aliquanto prolixior in hoc argumeto, ut ostenderem, qHemadmodum obseruari debeat externorum Principum legati: sed non temere sumilautioratus. Multa enim sub co prae textu, de

470쪽

C o MMENT. LIB. IV. pab alii, vidi ueri, dc feci ipse aliquando callide de insidiose : quamobrem silentio haec

Praeterire non potui. Aquitanus adeo diligenter agebat suum negocium apud Caro. Iuna, ut& verbo & literis aliqua interueniret pollici tatio. Sed vidi, quado & Nicolaum Calabriae Ducem , & Philibertum Sabaudiae, & Maximilianum Fciderici Caesaris filium, Romanorum regem, consimili quoq; spe ille foueret. idq; intra tres annos omnino. QAod si vixisset diutius, nullum erat sibi

dei ecturus generum : sed Maximiliano valde profuit ea, quam filia ipsius mandato fecerat, sponsio, ut suo loco postea sum dicturus. Et haec quidem omnia rectio, non vllius Iaedendi caussa, verum quod & ipse ea viderim, & habeam comperta. & ad formadum iudicium in rebus ciuilibus pertinere mihi videantur. sic enim statuo, homines inertes & stupidos & plebeios, non esse daturos

vllum tempus his Commentariis e verum

Principes non ignaui . & homines iudicio praediti, non absq; fuctu, meo quidem udicio in eorum lectione vet sabuntur. interea dum de nuptiis agitur. ineuntur noua consilia contra regem. Habebam Aquitanus de . Britannus apud Carolum lega os, & qui a Britanno erant milii, dicebaut regem loli,