Vtilia admodum ad Praedicamenta Aristotelis scholia, à Ioanne Arboreo Laudunensi, ex eruditis authoribus selecta, & nuper commodè locupletata

161쪽

Non igitur idem erunt priuatum esse & priuatio: itidem habitum habere,& habitus. CAmplius, si cottingeret idem esse caecum o caecitatem,utraque de eodem praedicarenturi quod est fusum.Na caecus discitur homo,caecitas vero nullo modo de homine praedicatur: ita habere visum non est visiomam homo habet visium,& no dicitur visio .Et ait Boiiatius,aliud est habitus,aliud qui habet,& aliud habere habitu. Na habitus,vivisus,qualitas quaedaest,& naturalis potetia ut videtur: qui habet, hos mo est:& habere habitii,& homo & qualitas est. Hinc cosidera habitu & qui habet,re ipsa duo es,se:sed qui habet,& habere habitu sola ratioe duo, ut adnotauit Faberma pro eode sumtitur. Et pristiatio & caecitas, caretia visus est,& qui habet,homo est:& priuatu esse, & homo,& hmoi caretia. Et quan uis non sint idem,priuatum esse & esse priuationem: & habere habitum, & ipsium habi, tum rilla tamen cum priuatione & habitu aliquomodo coueniunt.Nam ut habitus & priuatio inater se priuatiuE opponuntur,ita priuatum esse &habere habitum . sicut enim caecitas visui opposnitur: ita caecum esse ei quod est visum habere, oppositu est. Quoniam sermonem infleximus ad priuatiue opposita , congruum erit ostendere quonam pacto priuatiue opposita,non ut relatiaue opposita pugnant. Relative opposita ea ipsa quae pumi oppositiorum dic tur, aut aliquo modo ad illa: seed priuatiue opposita opposito non dicumstur. Non enim usus caecitatis est usus, nec caecitas

nisionis caecitas: quanais uisionis priuatio si igitur priuatiue opposita, non sit relative opposita op- . l. h.

162쪽

ponuntur . Amplius relative opposita, ad conuerten, tium dicuntur: ut priuatiue opposita ad conuerten, tiam non diciunturi ut caecitas minime ad conuertentiam cum usione dicitur, igitur manifestu est alia esse &diuersam priuationis 'a relative opposi, iis oppositionem. CHabent & priuatiud opposi, ta diuersiam a contrarijs cum Immediatis , tum mediatis oppositionem. Ab immediatis quidem boediscrimine discreta sunt: nam huius modi ut in quibus fieri nata sunt, aut de quibus praedicantur, pemper alterum insiit necese est: ut sanitatis er aegritudinis necesse est alterum bus ceptibili, puta animali inesse.

Id autem de priuatiue oppositis neutiqua opors tere cognoscetur: neque enim susceptibili alterueorum inesse oportet. Nam quod nondum natu, ra praucriptum est, & deterisinatum ad viden, dum meque carcitatem, neque visionem illi inesse dicimus : ut de catulo ante nonum diem perspi, citum euadit, quavis utriusque susceptibilis sit: non igitur priuatio & habitus opponiatur, ut costraria immediata . Aliam autem esse priuatiue oppositiorum a contrarijs mediatis opposiitione facile est demonstrare. Nam contrariorum medias

torum non est necese alterum inesse fusceptibili:etiam

a natura bene nato cr determinuto ad alterum eorti recipiendum . Non enim omne albi aut nigri, calidi

aut frigidi se ceptibile, album aut nigrum, calidum aut frigidum ese necesse est: cum inter album o nrιgrum, pariter inter calidum o frigidum,posibile sit

medium occurrere. At priuatiue oppositoru omni eorum s usiceptibili, tempore a natura determinato alte i

163쪽

DE OPPOsITIONE. 83 eum aut uidens, tempore a natura ei delinito de, terminato ad uidendum . CRursus . Contrariorum susceptibile nunc in unum,nunc in alterum permutari potest:ut quod sanum est, in aegritudinem decidere potestudi quod aegritudine male affecitum est, sanescere potest: quem prauum intuemur, feri potest ut resipiscendo , studiosius euadat: π ediuerso. Eam

autem reciprocam mutationem in priuatione &habitu invenire non contingit:quanuis enim ex visione in caecitatem permutatio fiat, nulla tamefiet natura regressio ex caecitate in visionem.

Contradictorie opposita , sunt quae subiacent affirmationi & negationi:hoc est, sunt finitum &infinitum. Nam quae subiacent affirmationi, tersmini sunt finiti. Quae vero subiacent negationi, termini sunt infiniti:vi album,no album: homo, non homo,termini sunt contradictorie oppositi. Hic non agitur de cotradictorijs complexis rhoc est de his quae sunt propositiones diuersae quanalitatis & qualitatis repugnates,& veritate & sal, state. nam de illis disserit Philosophus primo peιri Hermenias. Non desunt tamen homuntiones& imperiti,qui pertinaci errore & inueterata ius scitia squalentes , asserunt temere Philosophum in hoc oppositionis postpraedicamento loqui prosmiscue de propositionibus contradictorijs &' in, complexis contradictorie oppositis. Sed ex oblis qua textus intelligentia,monstra pepererunt. Contradictoriorum oppositio per omnia spa/tiatur praedicamera: vi in substantia,homo, & no homo,contradictorie opponuntur. In quantitas te pedaneum,non pedaneum:& in caeteris ficilel .iij.

164쪽

DE OPPOSITIONE.

inuenientur.Nam cuiusque praedicamenti dicibi. Ii,adijciendo negationem infinitatem, fit opposi, tio contradictoria. Si scruteris in quo praedica, meto sint termini infiniti, dicam quod cum Ari. stotele sentio , terminos infinitos per se in nullo reponi piaedicamento: quia de ipsis nullum par,

liculare fecit praedicamentum . Sunt tamen per accidens in praedicamento sui termini finiti: ut non homo est per accidens in substatia:quia suus terminus finitus est per se in substantia. Ratio haec assignari solet, negatio ad affirmatione res ducitur:ita termini priuatiuirant per accidens in praedicamento sui termini positivi: ut caecum &surdum,in secuda specie qualitatis . Nam eorum positivi termini,puta videns & audiens, sunt per se in secunda specie qualitatis: relative vero prosprie opposita in genere ad aliquid e & contraria potissimum in praedicamelo qualitatis inueniun Nur. Augustinus quinto de Trinitate,capite septimo, inquit, qui dicit non homo,non negat aliud praedicamentum a substantia, quare infiniti terimini, erunt per accidens in illa categoria,in qua sunt ner se eorum finiti termini.

Aristoteles contradictorie opposita designat

affirmatione & negatione. Et ea quae opponunσtur,ut affirmatio & negatio,res ipsas,qus sub asfirmatione & negatione sunt: ut res suis signis subiectae,intelligit. Id aperire conabimur, Socrastes sedet, Socrates non sedet, sunt affirmatio denegatio oppositae: hoc est affirmativa propositio& negativa contradictorie oppositae. Sedere auatem & non sedere,quae sub affirmatione & negas

165쪽

DE OΡPos ITIONE. 84tione iacensi opponuntur ut assirmatio & negastio. Disserui autem affrinatio & negatio, & quae sub assirmatione & negatione iacet.Na affrinastio,oratio assirmativa est,negatio, oratio negatis ua.At quae sub assirmatione & negatione iacent,no sunt oratio assirmativa aut negativa. Eade ut

dicit Boetius in ijs ratio est,quae sunt sub affrinatione & negatione:que in ijs quae sub priuatione atq; habitu ponebantur. Nam sicut no est idem habitus atl priuatio, quod habere habitu atque priuari:ita non ide est afirmatione & negatione esse,& id quod est sub assirmatione & negatione.

Afirmatio est,verbi gratia,sedet Socrates: negastio vero,no sedet Socrates.Sub affirmatione austem hoc ipsumsedere Socrat id est,hoc quod af,

firmatio dicit,facere. Sub negatione vero nosses dere Socratem,id est non facere id quod negatio submouet,conuem Mit tamen affirmatio π negatio,

quae bub affirmatione o negatione iacent. Nam quae pub affirmatione oe negatione locuntur,ut assimmatio π negatio opponi dici turicide enim utrisque oppo sitionis modus. Nam ut oratio Socrates sedet, opponitur huic negationi,Socrates non sedet: ita sedere & non sedere res sub assirmatione &negatione iacetes,opponi dicuntur. EUnum lasmen quod a Fabro' accepimus , adnotatione di.

gnum est. Vt enim orationes sine rerum consis deratione contradictoria non aduersantur oppOastione: ita quoque neque res sine orationum rastione dicuntur,ut contradictorie oppositae.

Haec afirmationis & negationis oppositio, a caeteris oppositionum speciebus discrimen habet. l.iiij.

166쪽

Nam in his que tanquam affrinatio & negatio opposita sunt,neceffarium est hoc quidem eorum

verum esse,alterii vero falsum: vi necesse est So, cratem sedere vel non sedere . Sed neque in con, trarijs, relativis, priuatiue oppositis, necesse est eorum unum esse verum & alterum falsum: cum eorum quae nulla complexione dicuntur, nihil neque verum neque falsum est: at quae supradi, cta sunt omnia,sine complexione dicuntur.

Sed dicet quispiam, Si contraria,& alia opposista cum coplexione sumantur, oportebit unii esse verum & alterum falsum, ut dicendo.Socratem fanum esse,& Socratem aegrum ess mox videbis tur unum verum & alterii falsum. Licet sumantur,cum coplexione cotraria, aut alia opposita, non est necesse alterum esse verum & alterii esse falsum : ut enuntiando Socratem sanum esse,&Socratem aegrum esse si Socrates sit alterum esse verum & alterum falsum non dissitemur. Si vero non sit,utrumque falsum est: quare non est necesse in ijs secundum complexionem contras rus unum esse verum, & alterum falsum:in priauatione vero & habitu simile perpedetur. Si enimno sit Socrates,minime verum est enuntiare Soscrate esse caecum,aut Socratem esse videtem:sed

falsum utrique congruit.Neque si visionis susce, ptibile si linecesse est unum esse verum & alterum

falsum . Nam quan uis susceptibile fuerit, si ta,

men nondum tempus sit ei a natura 'determinastum, ut habitum recipiat, neutrum illorum esse verum oportebit, sed ambo falsa erunt. Nun, quam enim verum est amrmare quidpiam esse

167쪽

caecum aue videns , si nondum sit natum visio, nem recipere. At in oppositis affirmatione negatione , necessarium est unum esse uerum, o alterum falpum. Nam siue Socrates siit, siue non : uerum est socratem languere uel non languere. uare manifestum erit solis affirmatione o negatione oppositis peculiare er proprium esse: siemper eorum alterum verum esse, er alterum falsium. Quae igitur contradictorse opposita sunt, alio modo a reli, quis opponi dicuntur. Demum subnectit Philosophus sex contrario,

rum communitates. Prima. Bono contrarium est

malum: ut sanitati laguor aduersatur.Liberalitas autem bonum,aduersatur prodigalitati malo,ut medio extremor nec bonum bono pugnat. Nam perfecta est boni ad bonum harmonia, sicut ve ri ad verum consentio.

Secunda, Malum aliquando bono , er aliquando

malo contrarium est: ut aegritudo malum, contra riatur sanitati bono. Et intemperantia malum, aduersatur temperantiae bono . Etiam intempe, rantia malum contraria est insensibilitati malo,

ut excessus defectui. Similiter prodigalitas ad uersatur illiberalitati.

Contendes, Tantum unum viri cotrarium est, igitur malum non potest bono & malo contra,riari. Dilutio, Non negandum est tantum unuvni esse contrarium una & eadem ratione, sed non est incommodum unum pluribus cotraria ridiuersa ratione. prodigalitas enim aduersatur liberalitati, ut extremum medio: & contrariatur illiberalitati, ut extremum eXtremo.

168쪽

Tertia, Si unum contrariorum sit, alterum ut sit non est necesse: ut si sanitas accidat animali,suum

Contrarium,puta aegritudo, non erit. si enim om, ne animal sit sanum,non erit aegritudo.Et si omnis homo esset iustus, nulla esset iniustitia.

Quarta,Impolybile est cotraria simul eidem inesse:

ut fieri nequit idem simul esse fanum & aegrum. Et si Socrates sit albus,nigrum de Socrate nega' bitur. Haec communitas , dignitas est in logica, adeo clara ut probatione non indigeat. Quinta, Palam est contrariasirca idem aut genere

aut specie nata feri. Specie quidem ut iustitia &iniustitia circa animam hominis . Omnis enim anima quae iustitiam & iniustitiam recipit, ratio, natis est, & solius hominis: sed omnes homines idem sunt secundum speciem, omnes igitur anismae rationales eaedem secundum speciem sunt. Genere, ut sanitas & languor circa corpus anis malis . est enim animal omnium animalium unugenus. Et albedo & nigredo circa corpus. Est e, nim corpus substantiale unum genus. Sexta, Necessarium est omnia contraria, uel in eodem genere esse , uel in contrarijs generibus, uel ipsa genera esse. Albedo enim ex nigredo siub eodem genere propinquo bunt, puta colore. Iustitia er iniustitia

in contrariis generibus . illius vanque uirtus genus est: huius autem uitium. Virtus & vitium genera sunt contraria, & sunt sub eodem genere remosto. puta habitu: & sub contrarijs generibus pro pinquis ponuntur. nam virtus est iub bono,& vi tium sub malo. Bonum autem & malum, non

sunt in genere virtutis & vith: sed sunt illorum

169쪽

DE PRIORE. 86 genera.. Bonum enim genus est virtute commus nius. Pariter malum communius est vitio.

CDe priore scholia. Iscusso de oppositione primo post.

praedicamento, secundum aggresdiemur:in quo de varia prioris nastura, fit determinatio . Quadrifariam accidit quippiam alio prius dici. Primo quidem tempore : id quidem maxime proprijsime: ut quod alio antiquius est, & dura,

tione praecedit, eo prius censetur e ut aeternum prius est caduco. & trigesimum agens annum,

eo prior est, qui duodecimum duntaxat annum agit:& dum proprie loquimur secundum temposvis praecessionem, aliud antiquius dicimus & ali, ud senius.Antiquius quidem in ijs quae inanima,ta sunt:ut quibusdam placet. Senius vero in anismatis: ut si quis dicat bellum Thebanorum at Graecorum antiquius fuisse Troiae excidio, idcirco quod tempore praecedat: filij nanque ducum qui Thebano excidere praelio, Troiano conssi, elui interfuerunt: ut Diomedes & Sthenelus. Et id quidem ita esse approbat Boetius , nec res fragatur Porphyrio, qui censuit in rebus inani, malis antiquius dici: cum dicimus antiquiorem

esse dominationem regum in ciuitate Romana, quam consulum magistratum:in rebus vero animatis, senius vocamus. Seniorem nanque di, cimus Pythagoram Socrate: Socratem Aristo tele. t

170쪽

DE PRIORE.

Secundo, quod non conuertitur fecundum substipendi consequetiam: hoc est, sine altero esse potest,

alterum autem sine eo iubsistere non potest: vi unum duobus prius est: nam duobus existentia bus,unum esse necesse est: at uno subsistente,duo existere no est necessarium. Et summatim, quod

consequitur aliud , sed non antecedit ad illud:id dicitur a quo non conuertitur essendi seu subsi, stendi consequentia r ut animal genus , sua speicie puta homine prius est secundo. Nam si homost, no potest no esse animat:& animali subsisten,

te, hominem existere non oportet. Et eadem rastio in quibustibet alijs superioribus seu commurnioribus inueniri potest. Tertio , Prius ordine. 3e illud est quod alterum quodam ordine praecedit. Quod in disciplinis &orationibus perspici potest:vt elementa in Geos metria figurarum descriptione & delineatione priora sunt. Et principia contemplandis priora

sunt conclusionibus. Nam ex ijs, viam nobis conficimus ad contemplanda conclusionem de qua potest haberi scientia. Et in orationib' apud rhe, tores exordium prius est narratione. Sed quos niam in reru varietate diuersum contemplamur ordinem: ne quid attentum lectorem lateat, vas

rios ordinis modos explicare studebo. Quidam est ordo doctrinae, quo quidpiam alio cognosciatur:vt ordine doctrinae,principia conclusionibus priora sunt. Et in logicis nomen & verbii, prio ra sunt hoc ordine enuntiationibus,sicut in gra maticis literae,syllabς,dictiones,priores sunt orationes Naex simplicium & partium cognitione,