Vtilia admodum ad Praedicamenta Aristotelis scholia, à Ioanne Arboreo Laudunensi, ex eruditis authoribus selecta, & nuper commodè locupletata

141쪽

DE QUALITATE. 7ncolores sunt extremi,& maximh inter se distant, quare contraria dicentur: medis autem colores cum non maxime distent,contraria non habent: quare rubro nihil erit contrarium . Quod si xu.bro cotrariaretur nigredo, & ipsi albedini nigresdo contrariaretur, unius rei duo cootraria inuenirentur, quod est falsum.Nec soli congruit qua, litati recipere contraria: nam actioni aliquid est contrariu,ut calefactioni aduersatur frigefactio. Ex his manifestum erit comunitatem seu conuenientiam qualitatis potius dici q proprietatem. Huic communitati stibiungit Philosophus una regulam ad cognoscendum contraria sub eodem gener poni. Regula. Si contrariorum alterum fuerit qualitas, reliquum erit qualitas : ut sit iustitis conaria sit iniustitia: qualitus autem est iustitia, manifestum emit iustitiam esse qualitatem,cum nihil aliorum praedicamentorum fit. Et haec regula non sos tum qualitatibus copetit, verum & his quae nuncupantur qualia. CObijcies, Contraria proprijs

nominibus, non contrarii priuatione nominans

tur: sed iustitia & iniustitia proprijs nominibus

non appellantur: & iniustitia priuationis vocas bulo profertur, igitur iustitia iniustitiae non constrariatur. CDilutio, Si Maior argumenti concesderetur, foret dicendum liberalitatem & illibe.ralitatem non contrariari: & ita virtuti morali nihil contrariaretur,quod fieri nequit.Multae emsunt habitudines priuationis vocabulo prolatae: t temperantiae intemperantia,& prudentiae ima prudentia,quae tamen a contrarijs no reijcistur, nec oportet omne priuatione negationi proferri

142쪽

DE QUALITATE.

Surditas enim cum sit auditus priuatio, sne nogatione profertur. eodem quoq; modo caecitas. Excerpta est haec solutio ex Boetio. Esuscipiunt autem qualia magis o minus . Secundam protulit qualitatis communitatem, qua magis & minus qualitati se quali accomodari voluit. Hanc austem communitatem de dicibilibus qualitatis in, terpretari licebit,& sensus erit: Dicibilia qualita, tis praedicantur cum istis adverbijs magis & mi. nus intensionem & remissionem designantibus:

ut album altero magis aut minus album dicitur, di iustum altero magis vel minus est iustum:haec enim intensionis crementum & decrementu sibi vendicant.Vere communitas dicitur, cum sit co mune qualitati aut quali,magis aut minus amplecti: non tamen proprium, cum nec soli,nec omani congruat qualitati posse intendi aut remitti. Actioni enim & passioni ut his verbis calefacerere calefieri a competit suscipere magis & minus. Et istis qualitatibus triangulus, quadratum,non

congruit intendi & remitti: non euim unus cirsculus est magis aut minus circulus . CEmergit dubitatis,an iustitia dicatur magis aut minus iustitia:pariter an sanitas dicatur magis aut minus

sanitas,& de alijs assectionibus quis poterit amabigere, si intendi aut remitti possint. In hac dubitatione diluenda, tres dicit fuisse sententias Boetius .Quaedam dicebat in omnibus secundum materiae habitudinem reperiri posse magis & mi,

nus .proprium nanque esse materiae corporuml, intensione crescere, & minui relaxatione. Hanc sententiam nonnulli Platonicorum aperuerunt.

143쪽

DE QUALITATE. 73Alia verb quae secundu certissimas verissimaso

artes atque virtutes,no diceret esse magis & mi,

nus:secundum autem medias dici posse, ut haec ipsa grammatica atque iustitia non dicitur ma, gis grammatica, nem magis iustitia .: esse autem quasdam alias mediocres artes,in qui idipsum posset euenire . Tertia est Aristo.in hac commus nitate,sententia, quae iustitiam, iniustitiam, fani, talem,& ita de similibus nulla intensione cresces re, nec diminutione decrescere,putat:sed earum denominatiua incremento subvehi & decrememto imminui. Non enim quisquam dicit magis esse sanitatem, alia sanitate:aut aliquam iustitiam al, tera esse magis, tamen ea quae secudum has quas litates dicuntur, suscipiunt magis & minus: ut quempiam dicimus altero iustiorem,alium saniorem,aut magis sanum. Suscipiunt igitur qualitas res magis aut minus secundum se,aut sua deno,

minativa. Esimilia vereo disimilia,siecundum solus dicuntur qualitates . Innuit tertia proprietas proprium esse qualitatis,secundum eam quidpiadici simile aut dissimile. Nihil enim ab alterius praedicamenti virtute, dicitur simile aut dissimi, Ie : quare erit maxime propriu & peculiare quas litati, ut secudum eam aliquid dicatur simile aut dissimile. Et quemadmodum a sola quatitate res denominatur aequalis aut inaequalis, ita a sola qualitate res dicitur similis aut dissimilis r ut So. crates albus,est similis alteri homini albo,& dissi, milis homini nigro,ita cygnus est similis niui se, cundum albedinem, & dissimilis coruo secundit albedinem.intueris manifeste eandem substantia k.j

144쪽

DE 4 V ALITATE.

secundum eadem qualitatem esse uni similem &alteri dissimilem . -dnotabis diligenter simili, tudinem aut dissimilitudinem per se in qualitatis bus considerari: & per accidens in substantijs, quemadmodum aequalitas & inaequalitas per sequantitati competunt,& alijs per accidens:vt alabedo per se albedini est similis r & nigredini dissi, milis. Res autem alba, per accidens : hoc est rastione qualitatit, alteri est similis aut dissimilis. Similitudo est rerum disserentium similis quas litas .Dissimilitudo vero,diuersa.ut albedo cygni, comparata albedini niuis est similitudo ma est rerum ditarentium cygni & niuis similis qualitas,& eadem albedo nigredini corvi comparata, est dissimilitudo: cum sit duarum rerum disserentia cygni & corvi diuersa qualitas . Et haec similitu, do duabus substantijs accommodatur facta sua, rum qualitatum comparatione. Dices, Simile est ad aliquid, quonam igitur pacto ad qualitate decumbit s CDilutio, Quanuis simile ad aliquid sit: tamen hoc ipsum quod dicimus simile, no di, cimus nisi quod quale est. CSuboritur ambiguiolas, Cur Philosophus qualitatum numero ascris psit plarram eorum quae sunt ad aliquid s CDiluistio, Id non absurde positum est:nec quid ut adumireris, adfert. Primo, Quia pene in omnibus talibus genera ad aliquid diculur: nihil autem eoru quae sunt singularia. Intellige homonymE, & no in easdem significatione species non esse ad aliquid:&genera esse ad aliquid, ac si diceres has species

homo,equus, non esse quantitates: attamen alia, quod earum genus quantitas est,ut corpus: non

145쪽

tamen in ea significatione,qua genus illarum specierum est. Est etiam disciplina genus ad aliquid. Nam disciplina alicuius est disciplina. sed eius species,ut gramatica, musica, non dicuntur ad ali quid. Nam grammatica non dicitur alicuius gramati mec musica alicuius musica, nisi forte se. cundum suum genus . vi gramatica alicuius est

scientia, & musica alicuius est disciplina : id ta, men non fit per se ratione speciei. qubd illae spe. cies re ad aliquid dicantur:quod si per se non res ferantur,ad aliquid non erunt, sed qualitates:na secundum eas quales dicimur. Scientes enim nuncupamur,qubd singulas ali, quas scientias adepti sumus. Secundo,Si contin, gat unum & idem & quale & ad aliquid esse, ni,hil erit incommodum aut in conueniens ipsum homonymE, & diuersa ratione in utrisque genestibus collocare.

De actione & passione, Scholia. --- π Via Philosopbus Physicorum tertio actione & passione plenius disse, I rit:pauca admodum ad hunc locum

de actionis &passionis praedicamestis adferens, solium naturae eorum duas adiecit communitates: quas, declaratis iis Iarum vocum significationibus, explicabimus. Actio quamuis diuersas habeat significationes, ut in Physicis videbitur,quas cosulto nunc omitstere volui:hoc tamen in loco dicemus, Actione significare rem esse ab aliquo: Passione vero rem

146쪽

esse in aliquo . Et nihil actionem dici puramus,

nisi significet rem designando ea ab agente prosficisci:vt calefactio dicitur actio,quatenus signi, ficat calorem ab igne aut alio quouis agente pro, duci. Similiter nihil censetur passio,nisi significet rem importando eam in aliquo esse aut recipi: vi calefactio dicitur passio,quatenus designat calore in aqua aut alio subiecto recipi. CDicibilia actionis & passionis licet pro eadem re accipian. tur,diuersas tamen habent rationes: &suum dustrimen a ratione suscipiunt. Na dicibilia actio, nis, denotant aliquid esse ab aliquo : ut calen.ctio a verbo activo descendens rimportat calore esse ab igne aut calefaciente.Pariter generatio a verbo activo,denotat forma quae generatur esse ab aliquo puta generante. Si enim talis forma a

generate no exoriretur, ab actione repelleretur.

Passionis vero dicibilia significant rem,designa, do eam esse in aliquo: ut calefactio a verbo pas, suo vel passiuae significationis,significat calorem recipi in aliquo, puta homine vel aqua aut alio subiecto .iSimiliter generatio a verbo passivo, si, gnificat formam recipi in aliquo subiecto: ut forma substantialis bruti, quatenus a generante proficiscitur, censenda est actio : & est passio in eo quod recipitur in materia bruti. Obluctabe, ris,probando calefacere non significare rem esse ab agente, potissimum ab igne, sed probatur ops positum. Dicit Philosophus cap.undecimo primi libr. magnorum Moralium, Neque enim quodapiam inanime dicimus agere: neq; item animas eorum uno homine excepto ullum. Dilutio,

147쪽

ignis agit actione naturali seu physica. Aristote

les autem eo in loco innuere vult,nullum inani, me agere actione studiosa seu morali,quar ex de,

Iechii & consilio fit. Persipicue licet intueri eadevoce actionis &passionis else dicibilia , significa,tione tamen distincta: haec enim passive, illa ve. ro active significant: vi generatio & calefactio actionis & passionis dicibilia sunt. Et interrogans, ii in quo praedicamento huiusmodi dicibilia sua sedem habent,facile erit respondere. Nec rebus, sed rationibus disiunxit Philosophus unum ab

altero praedicamentum. Consideres, nonnulla denominativa voce acti. ua nuncupari,significatione tamen passiua:vt vis dere,audire,intelligere.Est enim videre,visionem

in se reciperemam quicquid videt, patitur: qubdsi videre esset visionem producer dicere liceret, colorem videre,quod est absenum. Similiter au, dire,non est auditionem producere: aliter sonus audiret,sed est auditionem in se recipere. Videns tamen & audiens cum denotant naturalem postentia videndi & audiendi,recipiuntur in secunada specie qualitatis. Pariter intelligere est intelle,ctionem in se recipere:saltem loquendo de intes, Iecta potentiae.& licet haec verba & similia voce sint activa, non tamen constituentur in actione: quia acc5modatius ad significationem inspicien, dum est quam vocem. Cum igitur significatione passiva sint,recipientur in praedicamento passito nis . Nec te deludat stolidum hoc argumentum: Sunt verba activa, igitur in genere actionis .non enim actionem ex voce perpendimus,sed signifi. h. iij.

148쪽

DE ACTIONE

eatione. Sunt etiam quaedam verba voce passiua,& significatione activa r ut operari, medicari.&haec licet voce passiva sint,non propterea descendent ad praedicamentum passionis, sed actionis, quia significant rem esse ab aliquo. aliqua tamen inueniuntur indisserentis significationis , qualia sunt communia quae promiscue & indifferenter recipientur in actione & passione: no tamen ne, glecta & omissa actionis & passionis diuersitate. Prima communitas actionis π passionis: Agere crpati recipiunt contraria. id est, actionis dicibilia iii, ter se contraria sunt: ut calefacere & frigefa,cere. Similiter dicibilia passionis inter se pugnatrvi calefieri & frigefieri. Certabis, Calefacere & frigefacere eidem in

sunt, igitur non sunt inter se contraria. anteces

dens probatur: Aqua tepida calidiuscula frigefa,cit:& frigidiiiscula calefacit,igitur eidem insunt. Hac ratione minutissima,quidam ex imperitorum officina obstupefacti & concitati, ausi sunt temere Philosopho obsistentes,dicere haec verba calefacere & frigefacere non esse contraria, sed nihil video unde musca debebant deterreri. Et

pr5pta illi obiectioni dilutio adhiberi selet.Quan,

uis aqua tepida calefaciat frigidiuscula , & cali,diuscula frigefaciat: n5 tamen calefacit nec fri, gefacit. nec illud argumentum est logicum:aqua tepida frigefacit remisse seu fiigefacit calida:igi, tur frigefacit. Sicut non oportet aliquod lignum esse album,si sit album remisse, aliter hypothesi quadam esset album & nigrum discretim. Qua res si aqua tepida non calefiaciat nec fri,

149쪽

ET PASSIONE.

gefaciat, quid igitur facit illa aquas

Dices eam tepefacere. at sicut tepiditas est re, missa caliditas, & remissa frigiditas in eodem subiecto quae non sunt qualitates contrariae: ita tepefacere est remisse calefacere, & remisse fit, gefacere: quae non sunt simpliciter contraria. Pugnant aute intense calefacere,& intense frigefacere: sicut intensa caliditas & intes a frigiditas. Poterat dici aquam tepidam no calefacere fit,

gidiuscula, nec infrigidare calidiuscula, sed am, bo tepefacit. CDices, Tepefacit frigidum,igitur remisse calefacit: & tepefacit calidum, igitur res misse in frigidat:& si remisse calefaciat & remis, se frigefaciat, nunquid calefaciet & frigefacietἶ Dilutio, Quanuis calefaciat remisse & frigefa.ciat remisse,no tamen calefacit nec frigefacit. Et licet cocedatur aqua tepida calefacere remisse &frigefacere remisse, no tamen fateri oportet costraria eidem inesse:quia calefacere remisse & fri, gefacere remisse,non aduersantur : sicut remisse album & remisse nigrum. Haec communitas non est dicenda proprietas: no enim omni actios

ni & passioni competit. Nam secare & percutere non habent contrariu:nem secari & percuti. Pasriter rubefactioni & rubetacere nihil est contra,rium:Vt nem rubeo,& medijs coloribus.Neq; selicouenit actioni & passioni. Na qualitati cogruit. Secunda communitas, Agere o fuscipiunt mans er minus, id est, dicibilia actionis & passio,

nis praedicatur cum istis adverbijs magis & mi. nus : ut ignis magis calefacit quam are. Aquam8gis calefacit quam aer. Nec aliquo modo cst

h. iiij

150쪽

propria actioni & passioni: No enim soli compe, tit,cum dixerim' qualitatem suscipere magis deminus knec Omni conuenit actioni & passioni, ut generare & corrumpere no suscipiunt magis aut minus, neque generari & corrumpi. Et quas

uis uni sint decem filij, alteri vero solum quini,

unus non magis generat quam alter . Nam gesneratio est de non esse ad esse mutatio, quae nec magis nec minus admittit.

Dicit diuus Augustinus agere & pati ex quas litatis fonte profluere. Id enim quod calidum fascit,calidum sit necesse est, calidii verb quale esse Cognoscimus. Similiter quod calidum fit,passio, ne sui accipit qualitatem:quare perspicuum euas det,agere & pati genere esse similia,contraria vero qualitatemec modo ordine, verum etiam rastione qualitati iunguntur.Nam recipiunt eadem quae diximus recipere qualitatem. Contrarietate enim non respuunt,quam qualitas recipit:& magis & minus admittunt, quorum qualitatem di. Ximus receptricem,haec ille. CDocte admodum& cosiderate Aristoteles deprimis sex praedicas mentis disseruit: quoniam eorum vocabula per

uniuersam Philosophia disperguntur, & ad disci,

plinas plurimu conferunt. Ultima vero quatuor praedicamenta:puta quado,ubi, situm, & habitu, contractiora fecit:& ea paucis perstrinxit.consulto san quod eorum vocabula humanis actioni, bus,vsui vulgari & opificijs accomodatiora sunt,

quam disciplinis & contemplationi. De illis lasmen abunde & scite disserit Caesarius, quem harbent dialectici prae manibus.