Tentamen physicum inauguralis quaedam de evaporatione complectens ... pro gradu doctorali ...

41쪽

menta, quae hac de re instituit annis 17 7 et 17 8 ; sed non thermometri descensum, bulbo arescente, principiis

evaporationis explicavit f.

Primus Cullenus hoc principium speciatim illustravit, in chartula anno 1756 vulgata ; ubi ostendit frigus esse

majus, evaporatione in Vacuo, quam in aere aperto,

facta l.

Franklinius, in epistola Junio .1738 d ta, se dicit, una cum Hadleio chemiae professore Cambrigiensi, experimentum instituisse, ubi thermometri bulbum aethere humectando, et follibus assiando, a 63 gradibus, usque ad 7 su-PTA O, mercurium depressit li.

Postremo, Professor Braunius, cui argenti vivi congelantis inventionem philosophi debent, hancce rem altius

indagavit, vulgata tabula graduum frigoris, durante fluidorum evaporatione geniti f. Gradus

, ' i

' Novi Comment. Petrop. to m. I. Pro 1747 et 1748. Physical and literary essays, Vol. a. P. 143. li Franklin on electrici ty, P. 3 63. 9 Novi Comment. Petrop. tona. IO. I 764. '

42쪽

DE EVAPORATIONE.

Gradus frigoris ita geniti, de evaporationis celeritate praecipue pendere Videtur. Ita plus frigoris observatur, si thermometrum sp iritu vini, quam si aqua, madefiat, atque vitriolico aethere, adhuc amplius quam spiritu vini, producitur. Frigus augetur quoque thermometri bulbo follibus amato, unde evaporatio acceleretur. Frigus nullum producitur, si oleo ex lini semine extracto, vel aliis ejus modi oleis, oblinatur thermometriam ; caIore enim atmosphaerae ordinario, haec Olea, quatenus percipi ponsit, non vaporantur. Quando thermometri bulbus aciebvitriolico forti humectatur, non modo non frigescit, sed etiam calescit, et mercurius ascendit. Hunc effectum producit calor ortus ex acidi vitriolici conjunctione cum aqua,

quam ex aere elicit '.

Methodi liquores refrigerandi et glaciem formandi, in India Orientali ι et Africae ora ii, usitata, nititur hoc ipso principio, frigus evaporatione produci. Eodem modo magis tolerandus incolis fervor Zonae Torridae evadit. Hii Vide experimenta a Duce d Ayen de hac re instituta, apud Me- moires de I' Academie des Sciences a Paris. 4 Ives voyage, p. 77 et Zimmermari s treatisse of physic, vol. 2. P. ISI.

43쪽

DE EVAPORATIONE.

IHi quantitates fluidorum tenuium magna inglutiunt, quae perspiratione Praecipue emittuntur, atque frigus, durante sudoris evaporatione genitum, ad refrigeranda corpora magnopere confert '. Blachius primus philosophorum hujus phaenomeni causam indicavit, transitum scilicet, durante evaporatione, ingentis copiae ignis in statum latentem. Atque hoc quidem certum manet, Utrum, secundum Blachium, hic

transitus pro causa, Vel, secundum Iryinum, pro effectu evaporationis solummodo, fit habendus.

Fluidorum quodam tenus calefactorum evaporationem comitatur motus intestinus, qui ebullitio nominatur. Est in suidis aliis alius gradus caloris ad hunc motum essiciendum necessarius. In aethere vitriolico, et praesertim iunitroso, sussicit calor paullo tantum major aestatis nostrae calore. Vini spiritus ebullit gradibus 17s aqua a Ia Tequirit; oleum ex lini semine extractum et mercurius, circa 6OO, atque metalla gradus etiam plures requirunt. l Blachii praelectiones academicae,

Ebullitionis

44쪽

Ebullitionis punctum saepe appellatum est punctum E- vaporationis '. Quod quidem nomen minime convenit; deuotare enim videtur, evaporationem fieri nullam, donec ad eum usque gradum calefacta fuerint fluida. A compluribus quoque philosophis evaporatio in spontaneam et sensibilem dividitur ; quarum prior obtinet, si atmosphaerae tantummodo fluidum exponatur, posterior vero, non sine igni adhibito ; atque in his duo-huS exemplis, processus omnino diversi aestimati fuerunt Inter haec tamen limites certi nulli designari possunt; processus enim gradu tantum inter se disserunt; atque potius ex uniformitate, in naturae operibus adeo conspicua, utrosque ex eadem causa oriri concludere debemus.

In aquae ebullitione res maxime notanda, est bullarum a fundo sargentium magnarUm et multarum formatio. Philosophi hoc phaenomenon principiis variis explanare sunt conati; sed sorsitan nulla ratio, omnibus numeris absoluta, adhuc est in medium prolata.

: Ibid. vid. etiam Hamilton's Essay, p. 6

45쪽

Boerhaavius probavit, has bullas non ex aere in aqua rarefacto formari; quoniam diu post omnem acrem eX-

pulsum ascendere pergunt. Sentire videtur cum Stairs, cujus opus citat, eas ex. igniculis quibusdam intra aquam agentibus,' oriri f. Mariotius eas nominat staminationes, quas procedere credit ex salis alicujus particulis, quae scilicet, eodem modo quo aurum fulminans, calefactae exploduntur

Hombergius, et chemici plurimi, fluido subtili elastico, ab igni per vasis fundum transmisso, bullas oriri credideriint. Sed fluidum adeo subtile, ut per vasis fundum

transiret, per aquam etiam transire, sine eam turbando, verisimillimum esse videtur il .Hookius vero hanc rationem reddit; aquae in vaseimo particulas a calore conVerti in Vaporem elasticum, qui se expandit, viamque sursum Per aquam reliquam, bullas

Elementa chemiae, VOl. I. P. SIS.

t Hamilton's Essay, p. 38. and Elementa Chemiae, Vol. I. P. SIS.

Ibid.

46쪽

bullas magnas formans, perrumpit Manifestum est, particulas stando Vasis proximas, atque ideo et atmosphaerae et aquae incumbentis pondere deorsum pressas, ut per aquam reliquam exsurgant, gradum caloris maiorem requirere, quam qui, particulas in aquae superficie, sub for

ma Vaporis, per aerem dispergere sussiceret. Sed particulae inferiores, fundum vasis contingentes, tantum Caloris gradum tandem acquirent, quantus ipsas in vaporem convertat, Vique assiciat repulsiva, quae pondus incumbens superare valebit, et ipsas subito expandere in bullas illas, quae per aquam violenter ebullientem tolluntur.

Huic opinioni assentiuntur Nolletus, Hamiltonus t et Blachius t; atque omnium rationum quae adhuc sunt

redditae, haec sine dubio verisimillima videtur.

Ita, aqua calefacta, quanquam nonnihil infra ebulli- tionis punctum, sub excipulo lexhausto posita, violentivo etiam quam super igni, ebullit; bullis plurimis ex ipsa undequaque prorumpentibus. In hoc statu, non credendum

Birch's History of the Royal Society.l Essay on Evaporation, P. 39. in Praelectiones Academicae.

47쪽

dum est, fluidum ullum subtile per vasis fundum ascen dere : Sed calor, quem aqua retinet, ipsius particulis vim

dabit repulsivam, quanta pondus parvum incumbens superare, ipsasque in bullas expandere, lassiciat. Hae bullae manifesto vapore distenduntur ; quum primum enim diserumpi incipiunt, excipulum impletur vapore, qui in ipsitus lateribus ubique in aquam condensatur. Unde videmus, quare in vacuo aqua gradu caloris minore ebullit. Experimentum quod multum illustrat quae hic de ebul- uitionis natura proferuntur, excogitaVit Walsonus. Vas vitri magnum sumpsit, thermometro, cum bulbo inferius posito, simile. Bulbus plus quam congium cepit; tuba diametria parva, et pedes supra duos longa, erat. Hoc Vas, ad summam tubam usque, aqua ebullienti implevit, et subere quam arctissime occlusit. Primo aqua suber con-t tigit; brevi autem frigidior facta, se contraxit, et in tubal subsedit. Attamen, quanquam aqua ab igni amota esset,

-frigidior fieret, et jam aliquantum temporis prorsusi desiisset ebullire ; violentissime de noxo ebullire coepit. Bullae erant magnae et multae, atque in spatium ubi di

. umpebantur, inter suber et aquae superficiem, per duas ' horas et amplius ascendere pergebant. Ferro candente,

Rd iubae partem illam, per quam aqua se contrahendo de- v scenderAt,

48쪽

DE EVAPORATIONE.

scenderat, adhibito, ebullitio statim cessavit ; amoto secto de novo incepit; at violentior solito fiebat, quando, pan-

- . i

no in aquam frigidam immerso admoto, pars illa refrigerabatur.-Calor aquae, postquam ebullire desiisset, Iso

graduum inventus est.

Horum phaenomenorum rationem reddere, haud diseficile est. Aqua subsidente, inter iplius superficiem et suber relinquitur vacuum. Fluidum igitur, quamvis caloreontinuo diminuatur, tamen, propter pondus super saperscie diminutum, ebullire pergit. Sed hoc tubae spatium non est vacuum omnino absolutum , aenamque, et Vapore

ab aqua sublato, et paullulo aeris, occupatur. Calor elasticitatem et Vaporis et aeris auget; et proinde auget vim in aquae superficiem. Hinc cessat ebullitio, ferro candente admoto ; atque hinc, vi in superficiem per pannum. frigidum diminuta, ebullitio violentior fit '.

Hoc experimentum quoque pulcherrime ostendit, quare punctum ebullitionis in aqua, secundum pondera atmosphaerae diversa, mutatur. Nuper, haec res accuratissime examinata

Ualsion's Chemicat Eslays, vol. 3. p. Is . et sequent,

49쪽

examinata est a De Luc et Shuchburg ; atque tabula, conclunones experimentorum continens, a Cavallo, in tractatui suo de aere, promUlgatur l.

III.

Quoniam vaporis in aere solutio sortem inter utrorumque particulas attractionem mutuam indicat; vaporis igitur particulae, statim ut disiolvuntur, ascendent, aeris supra se siccioris attractione, et altius atque altius sensim diffun-

dentur. aere inferiori particularum novarum capaci re-

licto. Sed, quando hoc processu et ventis adjuvantibus, in loca altiora et frigidiora tollantur, tunc ex caloris defectu In possunt omnes dissolutae manere; complures igitur coalescent in guttulas, quae leviter inter se attractae, et

Hae nubes manebunt suspensae, quia Particularum pondus resistentiam aeris superare non Valebit. Quando enim diminuuntur corpora, eorum quantitates materiae, quibus proportionalia sunt pondera, decrescunt ratione majore

50쪽

majore quam superficies, quibus proportionalis est resist, entia. In particulis igitur parvulis haec resistentia pondere maior evadere potest l. Nubes quoque materiem electricam colligunt, ut ex fulmine manifestum est ; atque hanc ad ipsarum suspensionem conferre, verisimile videtur. Altitudo, ubi nubes formantur, pendet ex vaporum quantitate sublata, et gradibus caloris in partibus atmoLphaerae superioribus ; semper enim ascendent vapores, donec ad aerem perveniant adeo frigidum vel adeo rarum, ut omnes qui sublati fuerint dissolutas retinere nequeat Hinc nubes aestate quam hyeme plerumque sunt altioreS.

Quando nubes Rccessione continua vaporum multum augeantur, et Particulae cogantur vento, coalescunt in

guttas graviores quae sub specie pluviae descendunt f. Si pluvia ex nubibus alte suspensis proveniat, complures guttae inter descendendum coalescent, et guttas sormabunt magnas, quales in imbribus aestivis, vel in pluvia post