Breviarium ad urbe condita

41쪽

Dccc milia hominum parata ad id bellum fuisse. Sodre per consulem tantum prospere gesta est XL milia hostium interfecta sunt et triumphus Aemilio decretus.

Aliquot deinde annis post contra Gallos intra Ita VI liam pugnatum est, finitumque bellum M. Claudio

Marcello et Cn. Cornelio Scipione consulibus. um Marcellus cum parva manu equitum dimicavit et regem Gallorum, Viridomarum nomine, manu sua occidit. Postea cum collega ingentes copias Gallorum peremit, 10 Mediolanum expugnavit, grandem praedam Romam pertulit. Ac triumphans Marcellus spolia Galli stipiti inposita umeris suis exit. M. Minucio Rufo . Cornelio consulibus Histris VII bellum inlatum est, quia latrocinati navibus Romano-15 rum fuerant, quae frumenta exhibebant, perdomitique sunt omnes. Eodem anno bellum unicum secundum Romanis inlatum est per Hannibalem Carthaginiensium ducem, qui Saguntum Hispaniae civitatem Romanis amicam, obpugnare adgressus est, annum agens 20 Vicesimum aetatis copiis congregatis L milium. Huic Romani per legatos denuntiaverunt, ut bello abstineret. Is legatos admittere noluit Romani etiam Carin ginem miserunt, ut mandaretur Hannibali, ne bellum contra socio populi Romani gereret. iura responsa 25 a Carthaginiensibus data sunt. Saguntini interea lamo

victi sunt, captique ab Hannibale ultimis poenis adficiuntur. Bellum Carthastiniensibus indictum est. in . Cornelius Scipio cum exercitu in Hispa VIII niam profectus est, i Sempronius in Siciliam. Bola tum Carthaginiensibus indictum est. mannibal relicto in Hispania fratre Hasdrubale Pyrenaeum transiit. Alpes, adhuc ea parte invias sibi patefecit. raditur ad Italiam xxx milia peditum, x milia equitum, septem et XXX elephantos adduxisse. Interea multi Lia gures et Galli annibali se coniunxerunt Sempro 3nius Gracchus cognito ad Italiam Hannibali advontue Sicilia exercitum Ariminum traiecit.

42쪽

1 Ρ. Cornelius Scipio annibali primus occurrit. Commisso proelio, fugatis suis ipse vulneratus in castra rediit. Sempronius Gracchus et ipse confligit apud Trebiam amnem. Is quoque vincitur. Hanni

bali multi si in Italia dediderunt. Inde ad usciam

3 voniens Hannibal Flaminio consuli occurrit. Ipsum Flaminium interemit Romanorum XXV milia caesa sunt, ceteri diffugerunt. Missus adversus Hannibalem postea a Romanis Q. Fabius Maximus Is eum differendo pugnam ab impetu fregit, mox inventa occasione vicit. 10 Quingentesimo et quadragesimo anno a condita urbs L. Aemilius intus . erentius Varro contra Hannibalem mittuntur Fabioque succedunt, qui abiens ambo consules monuit, ut annibalem, callidum et inpatientem ducem, non aliter Vincerent, quam proe 152 lium differendo. Verum cum inpatientia Varronis comsulis contradicento altero consule id est AemiliolaesoJapud vicum, qui Cannae appellatur, in Apulia pum

3 tum esset, ambo consules ab Hannibale vincuntur. In ea pugna tria milia Afrorum pereunt magna pars de 20 exercitu Hannibalis sauciatur. multo tamen proelio 4 unico bello Romani gravius accepti sunt. eriit enim in eo consul Aemilius aulus, consulares aut praetorii XX, senatores capti aut occisi xxx nobiles viri ccc militum XL milia, equitum III milia et uim 25 genti. In quibus malis nemo tamen Romanorum pacis mentionsim habere dignatus est. Servi, quod numquam ante manumissi et milites facti sunt. XI Post eam pugnam multae Italiae civitates, quae Romanis paruerant, se ad Hannibalem transtulerunt. 30 Hannibal Romanis obtulit, ut captivos redimerent, responsumque est a senatu eos cive non me neces

sarios, qui cum armati essent, capi potuissent. Ille omnes postea variis suppliciis interfecit et tres modios

anulorum aureorum Carthaginem misit, quos ex manibus45 equitum Romanorum, senatorum et militum detraxerat.

Intorea in Hispania, ubi frater Hannibalis Hasdrubal

43쪽

remanSerat cum magno exercitu, ut eam totam his

subigeret, a duobus Scipionibus, Romanis ducibus, vincitur Perdit in pugna xxxv milia hominum ex his capiuntur X milia, occiduntur xxv milia. ruitium 5 tur ei a Carthaginisnsibus ad reparandas vires XII milia peditum I milia equitum XX elephanti. Anno quarto postquam ad Italiam Hannibal venit, XII M. Claudius Marcellus consul apud Nolam civitatem Campaniae, contra Hannibalem bene pugnavit. mam 1 nibal multas civitates Romanorum per Apuliam, Cia briam, Brittios occupavit. Quo tempore etiam rex Macedoniae hilippus ad eum legatos misit, promi, tens auxilia contra Romanos sub hac condicione, ut deletis Romanis ipse quoque contra Graecos ab Ham

1 nibale auxilia acciperet Captis igitur legatis Philippi

et re cognita Romani in Macedoniam M. Valerium Laevinum ire iusserunt, in Sardiniam . Manlium odi quatum proconsulem. Nam etiam ea sollicitata ab Hamnibal Romanos deseruerat.

20 Ita uno tempore quattuor locis pugnabatur in m Italia contra Hannibalem, inmispaniis contra fratrem eius Hasdrubalem, in Macedonia contra hilippum, in Sardinia contra Sardos et alterum Hasdrubalem Carthaginiensem. I a T. Manlio proconsule, qui ad Sardi 22 niam missus fuerat, vivus est captus, occisa cum οJ duodecim milia, capti cum eo mille quingenti, et a Romanis Sardinia subacta. Manlius victor captivos et Hasdrubalem Romam reportavit. Interea etiam Philippus a Laevino in Macedonia vincitur et in His-30 pania ab Scipionibus Hasdrubal et Mago, tertius frater Hannibalis. Decimo anno postquam Hannibal in Italiam veno XIVrat, . Sulpicio Cn. Fulvio consulibus Hannibal usque ad quartum miliarium urbis accessit, equites eius

3 usque ad portam. Mox consulum cum exercitu Venientium metu Hannibal ad Campaniam so recepit. In Hispania a fratre eius Hasdrubale ambo Scipiones,

44쪽

qui per multos annos victores fuerant, interficiuntur, exercitus tamen integer mansit casu enim magis erant quam virtute decepti. Quo tempore etiam a consule Marcoli Siciliae magna pars capta est, quam tenere Afri coeperant, et nobilissima urbs Syracusana praeda cingens Romam perlata est. Laevinus in Macedonia

cum Philippo et multis Graeciae populis et rege Asiae Attalo amicitiam socii, et ad Siciliam profectus Hannonem quendam, Afrorum ducem, apud Agrigentum civitatem cum ipso oppido cepit eumque Romam cum 10 captivis nobilissimis misit. XL civitates in deditionem accepit, XXV expugnavit. Ita omnis Sicilia recepta est Macedonia fractaJ ingenti gloria Romam regressuasst. Hannibal in Italia Cn. Fulvium consulem subito adgressus cum octo milibus hominum interfecit. 15XV laterea ad Hispanias, ubi occisis duobus Scipionibus nullus Romanus dux erat, . Cornelius Scipio

mittitur, filius P. Scipionis, qui ibidem bellum gesserat,

annos natus quattuor et viginti, vir Romanorum omnium et sua aetate et posteriore tempore fere primus. 203 Is Carthaginem Hispaniae capit, in qua Omne aurum, argentum et belli apparatum Afri habebant, nobilissimos quoque obsides, quos ab Hispanis acceperant. Magonem etiam, fratrem Hannibalis, ibidem capit, quem Romam cum aliis mittit. Romae ingens ae 255 titia post hunc nuntium fuit. Scipio Hispanorum obsides parentibus reddidit quare omnes fere Hispani

uno animo ad eum transierunt. os quae Hasdrubalem, Hannibalis fratrem, victum fugat et praedam maximam capit. 30XVI latore in Italia consul Q. Fabius Maximus arentum recepit, in qua ingentes copiae Hannibalis orant. Ibi etiam ducem Hannibalis Carthalonem occidit, XX milia hominum captivorum vendidit, praedam militibus disportivit, pecuniam hominum vendi 35

forum ad fiscum retulit. um multas civitates Romanorum, quae ad Hannibalem transierant prius,

45쪽

III 16-20 BREVIARIUM.

rursus se Fabio Maximo dediderunt. Insequenti anno Scipio in Hispania egregias res egit et per se et per fratrem suum L. Scipionem LXX civitates receperuul. In talia tamen male pugnatum est Nam Claudius 5 Marcellus consul ab Hannibale occisus est. Tertio anno postquam Scipio ad Hispanias prosec XVII tu fuerat, rursus res inclitas gerit. Regem ispaniarum magno proelio victum in amicitiam accepit et primus omnium a victo obsides non poposcit. 10 Desperans Hannibal Hispanias contra Scipionem XVm diutius posse retineri, fratrem suum Hasdrubalem ad Italiam cum omnibus copiis evocavit. Ja veniens eo 2 dem itinere, quo etiam Hannibal venerat, a consulibus Ap. Claudio Nerone et M. Livio Salinator apud Sol nam, Piceni civitatem, in insidias conpositas incidit. Strenue tamen pugnans occisus est ingentes eius copiae captae aut interfectae sunt, magnum pondus auri atque argenti Romam relatum est. Post haec Hannibal diffidoro iam de belli coepit eventu Roma 320 nis ingens animus accessit itaque et ipsi evocaverunt ex Hispaniat. Cornelium Scipionem. Is Romam cum ingenti gloria venit. Q. Caecilio L. Valerio consulibus omnes civitates, MXquas in Brittiis ab Hannibale tenebantur, Romanis seu tradiderunt. Anno quarto decimo posteaquam in Italiam Ham XX

nibal venerat, Scipio, qui multa bene in Hispania

egerat, consul est factus et in Africam missus Cui viro divinum quiddam inesse existimabatur, adeo ut 30 putaretur etiam cum numinibus habere sermonem. Is in Africa contra Hannonem, ducem Afrorum, pugnat; exercitum eius interficit Secundo proelio castra capit

cum quattuor milibus et quingentis militibus, x milibus occisis Syphacem, Numidiae vegem, qui se Afris 3 coniunxerat, capit et castra eius invadit Syphax cum nobilissimis Numidis et infinitis spoliis Romam a Scipione mittitur. Qua re audita omnis sere Italia

46쪽

Hannibalem deserit. Ipse a Carthaginiensibus redire in Africam iubetur, quam Scipio vastabat. XXI Ita anno septimo decimo ab Hannibal Italia liborata est. Legati Carthaginiensium pacem a Scipione petiverunt ab eo ad senatum Romam missi sunt. 2 Quadraginta et quinque diebus his indutiae datae sunt, quousque ire Romam et regredi possent; et triginta milia pondo argenti ab his accepta sunt. Sonatus ex arbitrio Scipionis pacem iussit cum Carin 3 giniensibus fieri Scipio his condicionibus dedit no 10 amplius quam triginta naves haberent, ut quingenta milia pondo argenti darent, captivos et perfugas red

derent.

XXII Interim Hannibale veniente ad Africam pax tu 2 bata est, multa hostilia ab Afris acta sunt. Legati 15 tamen eorum ex urbe venientes a Romanis capti sunt, sed iubent Scipione dimissi. Hannibal quoque frequentibus proeliis victus a Scipione petit etiam ipse

pacem. Cum ventum esset ad colloquium, isdem com

dicionibus data est, quibus prius additis quingentis mi 20 libus pondo argenti centum milibus librarum propter novam perfidiam Carthaginiensibus condiciones displicuerunt iusseruntque Hannibalem pugnare. Insertur a Scipione et Masinissa, alio rege Numidarum, qui amicitiam cum Scipione secerat, Carthagini bellum. 25 Hannibal tres exploratores ad Scipionis castra misit, quos captos Scipio circumduci per castra iussit ostendique his totum exercitum, mox etiam prandium dari dimittique, ut renuntiarent Hannibali quae apud Romanos Vidissent. 30XXIII latere proelium ab utroque duce instructum est, quale vix ulla memoria . fuit, cum peritissimi viri copias suas ad bellum educerent. Scipio victor rece- dit paene ipso Hannibale capto, qui primum cum multis equitibus, deinde cum viginti, postremo cum quat 35 tuo evasit. Inventa in castris Hannibalis argenti pondo viginti milia, auri octoginta, cetera supellectilis

47쪽

copiosa. Ῥοst id certamen pax cum Carthaginiensibus saeta est Scipio Romam rediit, ingenti gloria triumphavit atque Africanus ex eo appellari coeptus est. Finem accepit secundum unicum bellum post annum

5 nonum decimm quam coeperat.

LIBER QUARTUS.

Τransacto unico bello secutum est acedonicum Icontra Philippum regem quingentesim quinquagesimo Het primo anno ab urbe condita. a. Quintius Flami- 10 ninus adversum Philippum regem missus rem prospere gessit. ia ei data est his legibus no Graecia civi 2tatibus, quas Romani contra eum defenderant, bellum inferret, ut captivos et transfugas redderet, quinquaginta sola naves haberet, reliquas Romanis dederet, 1 per annos decem quaterna milia pondo argenti praestaret obsidem daret filium suum Demetrium. Τ. Quintius etiam Lacedaemomis intulit bellum. Ῥω cem eorum Nabidem vicit st quibus voluit condicionibus in fidem accepit. Ingenti gloria triumphavit duxit

2 ante currum nobilissimos obsides, Demetrium, Philippi filium, et Armenen Nabidia. Transacto bello Macedonico secutum est Syriacum III contra Antiochum regem . Cornelio Scipione M. Acilio Glabrione consulibus. inuic Antiochomannibal so 2 iunxerat, Carthaginem, patriam suam, metu, ne Omanis traderetur, relinquens. m. Acilius Glabrio in Achaia bene pugnavit. Castra regis Antiochi nocturna

pugna capta sunt, ipse sugatus Philippo, quia contra

tiochum Romanis fuisset auxilio, filius Demetriusso redditus est. L. Cornelio Scipione o C. Laelio consulibus Sci IV pio Africanus fratri suo L. Cornelio Scipioni consuli

48쪽

legatus datus contra Antiochum profectus est. Hannibal, qui cum Antiocho erat, navali proelio victus est. Ipse postea Antiochus circa Sipylum apud Magnesiam, siae civitatem, a consule Cornelio Scipiono

ingenti proelio fusus est Auxilio fuit Romanis in ea pugna Eumenes, Attali regis frater, qui Eumeniam in Phrygia condidit. Quinquaginta milia peditum, tria

equitum eo certamine ex parte regis occisa sunt. Τum rex pacem petit. Isdem condicionibus data estis senatu, quamquam Victo, quibus ante offerebatur 10 ut ex uropa et Asia recederet atque intra aurum se contineret, decem milia talentorum et viginti obsides praeberet, Hannibalem, concitatorem belli, dederet. Eumeni regi donatae sunt a senatu omnes Asiae civit tes, quas Antiochus bello perdiderat, et Rhodiis, qui 15 auxilium Romanis contra regem Antiochum tulerant, multae urbes concessae sunt Scipio Romam rediit,

ingenti gloria triumphavit. Nomen et ipse ad imitationem fratris Asiagenis accepit, quia fiam Vicerat, bcuti frater ipsius propter Africam domitam Africanus o

appellabatur.

Sp. Postumio Albino Q. Marcio Philippo consulibus M. Fulvius do Aetolis triumphavit. mannibal, qui

victo Antiocho no Romanis traderetur, ad rusiam, Bithyniae regem, fugerat, repetitus etiam ab eo est 25 per . Quintium Flamininum. Et cum tradendus Romani esset, venenum bibit et apud Libyssam in finibus Nicomedensium sepultus est.

VI Philippo rege Macedoniae, mortuo, qui et adversum Romanos bellum gesserat et postea Romanis 30 contra Antiochum auxilium tulerat, filius iusterseus in Macedonia rebellavit ingentibus copiis ad bellum paratis Nam adiutores habebat Cotyn, Thraciae, gera, et regem lyrici Gentium nomine Romanis autem in auxilio erant Eumenes Asiae rex Ariaratus 36 Cappadociae, Antiochus Syriae, Ptolomaeus Aegypti, Masinissa Numidias Prusias autem Bithyniae, quam-

49쪽

quam sororem eraei uxorem haberet, utrisque se aequum praebuit. Dux Romanorum P. Licinius com sui contra erseum missus est et a rege gravi pro Ilio victus. Neque tamen Romani, quamquam Supe'

rati, regi petenti pacem praestare voluerunt, nisi his condicionibus ut se et suos sonatui et populo Romano dederet Mox missus contra eum L. Asmilius Paulus consul et in Illyricum C. Anicius praetor contra Gentium. Sed Gentius facile uno proelio victus mox 10 so dedidit. Mater eius et uxor et duo filii, frater quoque simul in potestatem Romanorum Venerunt. Ita bello intra xxx dies perfecto ante cognitum est Gentium victum, quam coeptum bellum nuntiaretur. Cum erseo autem Aemilius aulus consul III VII 15 Nonas Septembres dimicavit vicitque sum viginti milibus festum eius occisis. Equitatus cum rege imteger fugit Romanorum centum milites amissi sunt. Urbes Macedoniae omnes, quas rex tenuerat, Romanisse dediderunt; ipse rex, cum desereretur ab amicis, 20 venit in auli potestatem. Sed honorem ei Aemilius Paulus consul non quasi victo habuit Nam si volentem ad pedes sibi cadere non permisit et iuxta se in sella conlocavit. Macedonibus et lyriis hae leges a Romanis datae ut liberi ossent et dimidium 25 eorum tributorum praestarent, quae regibus praestitissent, ut appareret, populum Romanum pro aequitate magis quam avaritia dimicare. Itaque in conventu imfinitorum populorum aulus hoc pronuntiavit et legationes multarum gentium, quae ad eum Venerant, a magnificentissime convivio pavit, dicens eiusdem hominis esse debere si bello vincere et convivii apparatu

elegantem ESSe.

Mox septuaginta civitates Epiri, quae rebellarant, ΙΙΙcepit, praedam militibus distribuit Romam ingentia pompa rediit in navi ersei, quae inusitatae magnitudinis fuisso traditur, adeo ut sedecim ordines dicatur habuisse remorum Giumphavit autem magnificentissime

50쪽

EUTROPII 8 12 in curru aureo cum duobus filiis utroque latere adstam

tibus. Ducti sunt ante currum duo regis filii et ipso Perseus, XL annos natus Post eum etiam Anicius de Illyriis triumphavit. Gentius cum fratre et filiis ante currum ductus est. Ad hoc spectaculum reges multarum gentium Romam venerunt, inter alios venit etiam Attalus atque Eumenes Asiae reges, et Prusia Bithyniae Magno honore excepti sunt et permittente senatu dona, quae attulerant, in Capitolio posuerunt. rusias etiam filium suum Nicomeden se ionatui commendarit. IX Insequenti anno L. Memmius in Lusitania bene pugnavit. Marcellus postea consul res ibidem prosperas gessit. X ertium deinde bellum contra Carthaginem susci 15pitur, sexcentesim et altero ab urbe condita anno, L. Manlio Censorino et M. Manilio conaulibus, anno quinquagesimo primo postquam secundum unicum transactum erat. mi profecti Carthaginem oppugnaverunt Contra eos Hasdrubal, dux Carthaginiensium 2o dimicabat. aranea, dux alius, equitatu Carthaginiem sium praeerat Scipio tunc, Scipionis Ahicani nepos, tribunus ibi militabat. Huius apud omnes ingens metu et reverentia erat. Nam et paratissimus ad dimicandum et consultissimus habebatur. Itaque per boum multa a consulibus prospere gesta sunt, neque quicquam magis vel Hasdrubal vel Fame vitabant, quam contra eam Romanorum partem committere, ubi Scipio dimicaret. XI Per idem tompus Masinissa, rex Numidarum, per o annos sexaginta sere amicus populi Romani, anno vitae nonagesimo septimo mortuus quadraginta quattuor filiis olietis Scipionem divisorem regni inter filios

suos esse iussit.

XII Cum igitur larum Scipionis nomen esset, iuvenis 35 adhuc consul est factus et contra Carthaginem mi 2 sus Is sam cepit ac diruit Spolia ibi inventa, quas