장음표시 사용
101쪽
'O Horrulus ctionis partem assirmationem scilicet, δc negationem, Unam expresse, altera in implicite . complectitur : ut 'est ne omnis homo admirationis capax, aci non ad cuius partem astirmantem confirmandam excogitandum est mcdium nobis notius,quod
et lurinium est definitio lubiecti; ut in hac propositione, omnis homo est admirationis capax, iumenda erit pro medio, seu argumento, definitio hominis, scilicet, animal rationale, quod quidem medium . ita explicabitur, si cum duobus extremis apte disponatur ad inferendam illam conclusionem. in hunc modum: omne animal rationale est admirationis capax; omnis homo est animal rationale ; ergo omnis homo est admirationis capax: ex quibus ficile est colligere. duo requiri in argumentatione ad faciendim fidem, unum est, argu menti excogitatio; alterum eiusdem dispositio, dc accommodatio , ad inferendam conclusionem: prius vocatur inuentio, quae suppeditat materiam argumentationis; posterius dicitur iudicium, quod formam adhibet. De speciebus argumentationis.
Qira tuor autem sunt praecipuae argumentationis sol mae seu species, syllogismus, seu ratiocinatio , enthymema, inductio, ae exempIum; quibus adduntur duae aliae magis Rhetorum propriae, scilicet,dilemma, & secites. Ratiocinatio definitur ab
Aristotele lib. I. priorum analyticorum cap. I. Ora
tio , in qua quibusdam positis, aliud quippiam, ab
iis quae polita sunt , necessiario consequitur , eo quod haeo sunt. in qua definitione, sunt multae par ticulae, quibus natura ratiocinationis explicatur: dicitur enim primo, oratio, Graece λογι, id est, ar-
102쪽
gnmentatio : secundo, in qua quibusdam , id est,
paucis sirnptionibus, nempe duabus: tertio, po- itis, id cit, concessi, , nisi enim concessae fuerint.
non potest ultra fieri progrellas : quarto , aliud quippiam, ab iis quae posita fiunt, id est, conclusio,
a lumptionibus diuersia: quinto , necessario consequitur, vi formae maxime, quia omnis syl logi Lmus est consequentia necessaria, siue per eam colligatur conclusio necessaria, siue probabilis ; aliud enim est consequentia, seu vis inserendi,aliud consequens, seu conclusio: quoniam consequentia est illa oratio P qua 'num ex alio colligitur: consequens autem, seu conclusio est quasi effectus, &terminus illius consequentiae : sicut terminus ad quem tendit calefactio, seu terminus qui acquiritur per calefactionem, est calor : sexib, eb quis dhaec sunt, quibus verbis reiiciuntur omnes afgumentatione . necessariae ex vi materiae duntaxat: unde supra meminimus duplicis consequentiae necessariae .materialis, & formalis: haec dicitur, quae vi formae aliquid necessario concludit: illa contra,
quae ratione materiae. ea autem dicitur concludere
vi formae, cuius formam modum ve colligendi si tenueris, in quacunque alia materia, etiam impossibili apte concludes ; ut in hoc syllogismo, omne animal est sensus compos; omnis equus est animal ; ergo omnis equus est sensus compos. vi formae dicitur inferri necessaria conci usio, quia licet
sit necessaria etiam ratione materiae , quoniam equus necessariam habet cum animali & sentiente connexionem : peculiari tamen ratione dicitur Concludere vi formae, quia seruata eadem forma
in quavis alia materia, etiam impossibili, aliquid
103쪽
FL Hortulus Decessario concluditur ; ut si dicas,omnis equus ea lapis; Bucephalus est equus; ergo Bucephalus est
apis. Est enim eadem eaque apta consequentiarea vero dicitur concludere vi solius materiae, quae vi formae nihil colligit, sed tamen talis est, ut ansumpta simili materia, semper in eadem forma apte concludatur;vt haee consequentia est materialis, equus est animal, ergo est sensius particeps; quia est tanthm necessaria propter solam materiam, hoc est,propter solam rerum sigRificatarum connexio nem: unde si retenta eadem forma aliam materiam dissimilem accipias, fieri potest, ut inepte concludas; ut si dicas, equus est animal; ergo eQuus estntrabilis: illa ergo concludit vi materiae, quae simili materi a assumpta, semper in eadem forma ap te concludit.i Secunda species argumentationis, est Enthymema , quod a Boetio definitur argumentatio in qua non omnibus samptionibus propositis festinata insertur conclusio: ut omnis homo prius co gnoscit effectum, quam causim; ergo omnis homo est admirationis capax : hinc dici solet imperfectus, seu truneatus syllogismus, si enim alteram
sumptionem illi restituas, persectus fiet sylloginmus; ut, quidquid prius percipit 'effectum quam
causam, est admirationis ςapax; omnis homo prius percipit effectum quam causam; igitur omnis homo est admirationis eapax. hinc etiam Enthymema appellatur, quia δε θύι φ, id est, in animo manet illa sumptio quae praetermittitur. Tertia est inductio, quae definitur, argumentati qua progredimur a singularibus, seu minus unuuersalibus ad uniuersaliora & generaliora. Eam
104쪽
duplicem vuIgo constituunt, perfectam & imperinsectam. illa est,in qua numerantur omnia singularia , & tum posito antecedente, non potest negari
consequentia; ut haec conclusio,omne vivens crescit; sic probatur, omnis planta crescit; omnis bel tua crescit; omnrs homo crescit: sed planta, bellua, & homo sunt omne vivens I ergo omne vivens crescit. Imperfecta veris , in qua numerantur pleraque, sed non omnia singularia, di tum iudicio Aristotelis, vel est concedenda consequentia, concello antecedente, vel certh adserendum aliquid, in quo res aliter sese habeat. Porro quando sunt plura singularia, ne repetitio pariat taedium Iositis duobus, vel tribus, caetera sunt colligenia is verbis, & ita de caeteris, vel aliis similibus; vi, hic ignis urit, & iste ignis urit, dc ille urit, dcita de eae teris; ergo omnis ignis vrit: reducitur autem facile ad syllogi sinum , ut patet. tandem noda bis inductionem plurimum valere ad principiorum probationem, & explicationem; quia enim prima sunt, denotari nequeunt per alia pr lora,tum ad eorumdem inuestigationem. Quarta est exemplum, quod definitur,argumentatio in qua singulare ex altero colligitur propter similitudinem quae cernitur in utroque. reducitur
ad syllogismum, sumpta similitudine loco medii ivi, Petrus euasit doctus , igitur Ioannes euadet doctus. exemplum est, similitudo autem quae debet intercedere inter Petrum de Ioannem est ingenium & diligentia: quare sic fiet syllogismus: quicunque ingeniosiis est, & diligens, doctus euadet: Ioannes sicut Petrus est eiusmodi ; ergo sieut Petrus doctus euasit, ita & Ioannes euadet.
105쪽
Quod attinet ad argumentationes Rhetoricas dictum &dilemma a cir&λαμεα , quasi virumque adueclarium capiens, est enim argumentatio in duas partes distridula, quarum utrauis concella efficimus quod volumus.quod quidem ab aliis vocatur cornutum argumentum, cuiusmodi est illud apud Piogenem Laertium lib. '. de vicis Philoso-pnorum, de duobus qui inter se conuenerant, ut unus ubi primum in iudicio vicisset, persolue-Jret, cumque id multo tempore facere recusasset , eoque nomine ab alio inius vocarctur, hoc sedilemmate tuebatur : si vicero non reddam , quia pro me sertur sententia: si viceris nec etiam reddam , quia pactum non est impletum : alter autem eodem se dilemmate tutabatur, dicens ;si viceris , aeddere debes pecuniam ratione pacti : si autem vicero, similiter, quia pro me fertur
Graece, Latin gradatio, seu coaceruatio definitur, argumentatio in qua, multis interiectis, ex primo concludimus vltimum. huius autem duplex est usus : prior assirmando, quando ex antecedentibus tendimus ad consequentia , id est, ab inferioribus ad superiora; ut quod est homo, est animal, quod est animal est vivens, quod est vivens est corpus, quod est corpus est substantia; ergo a primo ad ultimum, quod est homo est substantia. Posterior negando,quando ex consequeri Libus progredimur ad antocedentia ; ut qu ad non est substantia non est corpus, quod non est corpus non est animal , quod non est animal non est ho-mO ; ergo a primo ad ultimum, quo i non est substantia non est homo: sed quia, ut patet: reliquae
106쪽
tupradictae species argumentationis referuntur ad syllogismum, ut ad praecipuam speciem, ideo in
eius explicatione , Lota reliqua institutio veritis bitur
De materia se forma Gyllogismi.
FX definitione ratiocinationis si pelths tradita , colligimus rati OcInationem constare deis bere ex duabus propositionibus,certo quod. ma Ordine connexis, quarum vi sequatur concluso ab ipsis diuersa. quemadmodum vero corpu natu I le conflatur ex duabus naturis materia, scilicet, &forma: sic ratiocinatio, secundum analogiam quandam , componitur ex. materia & forma: materia syllogistini duplex est, una proxima. altera remota: haec, consistit in partibus materialibus , nempe propositionibus, ex quibus proxime componitur syllogi sinus, quae duae propositiones habent rationem antecedentis, & vocantur, tum praemisue, quia, scilicet, praemittuntur, & admitti debent antequam inferatur conclusio; iura sunt ptiones,qilia in eis sumitur medium; earum prior vocatur maior propositio, vel proposita o simpliciter, Grace, προ mως , quae ex maiore extremo dc medio strui tur, dc in qua est praecipuum robur syllogismi; ut in sequenti patet, omnis virtus ea qualitas. Posterior vero dicitur minor propositio , vel ass am-ptio, Graece quae ex minore extremo ocmedio conlicito r,in qua,ut plurimum,minor vide-
107쪽
tur inesse vis ad inferendam conclusonem I ve omnis iustitia est virtus. concIuso autem quae insertur , S consequens , vel complexio appellatur, semper nectitur ex maiore & minore extremo; ut omnis iustitia est qualitas. Remota autem materia, est, ex qua remote componuntur syllogiImi, nempe, tres termini, seu tria extrema, maius. mlatu S.&medium: nam clim syllogismus componatur ex illis terminis per intermedias assumptiones, recta
dicitur idem syllogismus , ex his proxime, & ex
illis remote, conflari. Vocatur autem maius extre mum , seu maior terminus, qui sumitur cum medio in maiori propositione, a qua, ut a nobiliore ii, qua est, propterea dicitur maius: minus extremum, seu minor terminus est, qui sumitur cum medio in minori propositione , unde vocatur minus , quia minus praestantem locum sibi vendicati medium est terminus, qui bis sumitur ante conclusionem , semel in maiore ,& semel in minore, e stque illud medium argumentum vel ratio quae assumitur ad inserendam conclusionem, seu ad manifestandam veritatem conclusionis, ut patet
in hoc syllogismo; omnis Virtus est qualitas; omnis iustitia est virtus; ergo omnis iustitia est qualitas. clim igitur sumptiones sint materia syllogismi, si illae fuerint necessariae, syllogismus rstioner teriae crit necessarius ; si probabiles, probabilis, seu dialecticus, Sc ita de caeteris. Iam vero quod attinet ad formam syllogismi, constat ex figura &modo est enio forma syllogistica, apta praemissartini dispositio in figura dc moiado. Figura vero sy'l gistica. est apta collocatici
extremorum cum meaio ad aliquid concludendum F
108쪽
dum , erit autem apta, si in altera sumptionum sit maius extremum , in altera minus, in conclusione utrumque: medium vero semel iungatur maiori
extremo, seme I minori, & nunquam ingrediatur conclusionem : quod si aliter disponantur termini. non erit figura syllogistica. Modus tandem sy llo gisticus, est sumptionum , ad conclusionem colli ἀgendam, apta secundum quantitatem & qualit tum complicatio; ut quod una sit uniuersalis, altera particularis, utraque affirmans, vel una amrmans, & altera negans : unde secundum varias combinationes propositionum in quantitate , &qualitate, vari j sunt modi syllogismorum, ut constabit ex sequentibus.
Notandum tamen est generales modos concludendi duos esse, scilicet directe, seu secundum
naturam; & indirecte, seu contra naturam. Modus
directus , qui, scilicet, direct E concludit, est cum
maius extremum de minore concluditur; ut in hoc syl Iogismo , omnis arbor vivit; omnis pirus est arbor; ergo omnis pirus vivit. nam in hac conclusione , vivens, quod est maius extremum , praedicatur de minore, scilicet, piro. Modus vero indirectus, seu qui indirecte concludit, est chm E contra, minus cxtremum de maiore colligitur; ut si quis in praecedenti syllogismo sic colligeret: ergo quocutiam vivens est pirus. Caeteram trifariam solum medium cum extremis varie collocari potest, unde nascuntur tres figurae syllogismorum. Prima est, in qua medium subiicitur alteri extremo, & de altoro praedicatur. Secunda in qua medium praedicatu ede utroque extremo. Tqrtia in qua medium vict-que subiicitur.
109쪽
Quaelibet figura multos habet variosque concludendi modos, & prima quidem complectitur . directos, in quibus , scilicet maius extremum praedicatur in conclusione, & s. indirectos, in quibus e contra minus extremum de maiori effertur. Priores his vocabulis artificiosis appellantur. Earbara, Celarent, Sari', Ferio. posteriores his. Earalipton, Celantes, Dabitis, Fapesmo,Hfesomorum. qearum vocum, Vt etiam similium in aliis
figuris, lignificationem intelliges , si aduerteris, primam syllabam cuiusque di Aionis, significare
maiorem propositionem I secundam. minorem; tertiam, conclusionem. Vnde si in aliquibus harum dictionum plures sint syllabae tribus,ut in Baraliptom, S Frisse morum, postremae sunt superfluae. Deinde, vocalem, a, designare enunciatio nem, cui respondet illa syllaba ι debere' esse uniuersalem assirmantem, e, uniuersalem negantem, i, particularem assirmantem , O, particularem nefantem , ut dictum est supra in duobus illis versius, asserit, a, negat, e. Primus ergo modus primae figurae, Barbara, constat ex duabus propositionibus uniuersalibus assirmantibus, conclusione uniuersali etiam assirmante; ut, omnis homo praeserens suum iudicium iudicio totius Ecclesiae est superbus; sed omnis haereticus praesert suum iudicium iudicio totius Ecclesiae; er8o omnis haere licus est superbus. Secundus est, Celarent, ex maiore uniueriali negante , minore uniuersali affirmante, & conclusione uniuersali negante; ut, nul-
110쪽
bus haereticus est fidelis;omnis Caluinista est haereaticus; ergo nullus Caluinista est fidelis. Tettius est, Darii, ex maiore uniueriali assiimante, & minore. de conclusione particulari assirmante, ut, omnis homo est animal ; aliquod vivens est homo ; ergo aliquod vivens est animal. Quartus Ferio, ex maiors uniuersali negante, & minori particulari assiriamante, & conclutione particulari negante; vi,nullus homo est lapis; aliquod animal est homo; ergo
aliquod animal non est lapis. Primus modus indirectus est, Baralip , constans ex utraque sumptione uniuersisti affirmante , iaconclusione particulari item assirmante; ut, omne animal est substantias omnis homo est animal; ergo aliqua substantia est homo. SecundusCelantes; ex propositionibus uniuersis, maiore quidem ne gante, assumptione contra assimante, & conclusione negante Iut, nullum animal est sensus expers; omnis homo est animal; ergo nullum sensus expers est homo. Tertius Dabitis ; ut, omne vivens est corpus; aliqua planta est vivens ; ergo aliquod corpus est planta. qui tres modi oriuntur ex tribus modis directis per conuersionem conclusionis. Quartus est Fapesimo; ut, omne album est coloratum; nullus coruus est albus; ergo aliquod coloratum non est coruus. Quintus est frisesem; ut, aliquod nigrum est homos nullum album est nigrumi ergo filiquis homo non est albus. Caeterhm quia quatuor directi euidentius multo quantu indirecti concludunt, ideo Aristoteles solos illos explicauit.
Tandem hic duo notanda occurrunt. Primum in
hae figura conclusionem colligi in modis directis, si mendo subiectum ex subiecto assiimptionis i de