장음표시 사용
131쪽
I Z O Hortulus elementis,an non unde vocatur Theorema,quasi consideratione dignum, quia cum si dubium, proponitur sub forma contradictionis, Ut utraque ex parte expendatur: unde ab aliis definitur interrogatio utriusque partis contradictionis. Problematum autem quatuor sunt genera, De finitio, Proprium, Genus & Accidens , ex quibus fiunt omnes propositicines Dialecticae: nam ad interrogationem generas, reuocatur ab Aristotele t. Topicor ea p. 3. interrogatio di flarcntiae generi ut sitne sensus capax differentia communis hominis, cum alia re λ sic interrogatio speciei de inchulduo, ut sitne Samuel die qai apparuit Sauli quidam ex hominibus, an non 3 1ic interrogatio analogi, de quolibet suo analogato; ut sitne medicina lana; an non 3 Quilia quam alio etiam mosso diuiduntur quaestiones Dialecticae, in morales , ut SItiae parentibus obtemperandum potias, quam legibus, si inter se disicrepent 3 m naturales ; ut Sintne decem .coeli, an non & logicasivi num tres tantum, an quatuor sin t syllogismorum figurae 3 Cartesu Ti, duplex est pars Dialecticae, scilicet, iudicium, ut est, collocatio argumenti; Sc inuentio. seu excogitatio eiusdem argumenti. Argumentum autem Dialecticum, est probabile inuentum ad faciendam fidem; ut ait Cicero in partirionibus. Locus vero est sed ps argumenti: sicut enim notato loco rerum absconditarum. facilis est inuentio: sic cognitis locis, non est dissicilis argumentorum ex-sogitatio. undo locus definitur, signum quoddam sommune indicans argumenta, quibus probabili
ser de rebus disputare pollumus. Locus est duplex unus, qui dici rur maxima ; u-
132쪽
ter differentia maximae. Locus maxima, vel locus maximae , est propositio per se nota, continens. vim probationis multarum aliarum , unde talis propositio vocatur maxima, quia est supra malo
rem & minorem; quoniam, scilicet, quilibet similis continet plurimas; ut haec propositio, de quo-eunque praedicatur definitio, de eodem praedicati potest & definitum. Est maxima, quia ex ea pendent sequentes consequentiae I planta est vivens; ergo planta est corpus animatum:iustitia est virtus; ergo iustitia est habitus bonus. Sic haec propositio est maxima; quod maxima pars eorum qui in qua uis arte versantur dicunt, verum est. Ex qua pendent sequentes, quod dicit maxima pars Iurisperitorum esse iustum, vel iniustum, id iustum est vel iniustum : quod fere omnes medici dicut esse salubre, id salubre est. Locus differentia maximae , est
receptaculum pluriu maximarum, ut locus definia tionis , ex quo eruuntur hae maximae. cui conuenit definitio , conuenit & definitum, &, cui non conuenit definitio, non conuenit definitum; & similes. Vnde huiusmodi loci vocantur differentiae maximarum ; quia ipsas maximas distribuunt incertas veluti claiIes ; ut a definitione, a distributi, ne, a contrariis, & caetera. Hinc cum de prioribus sermo est dicimus locum a definitione, a distributione, &c. ctim vero de posterioribus Q cimus lo- eum definitionis , distributionis, contrariorum,
Locorum maximarum duci sunt genera alij continent argumenta , id est, artificiosa, a Cicerone insta , quia ex ipsa quaestione cilciuntur; ut, locus adclinitione: alij ατεκα , id est, artis c '
133쪽
122 Hortulus pertia, Ciceroni assumpta & remota; quia, scilicet, extrinsecus petuntur; ut, ab authoritate. Loci prioris genetis iunt viginti, quorum tres petuntur ex re ipse; ut, locus a definitione, ab enumeratione putium, & a notatione: decem ex iis quae rei coniuncta sunt, scilicet, a coniugatis, a partibus , a toto, a causis, ab effectis, ab antecedentibus, a con sequentibus, a praecurrentibus, a comitantibus, a subsequentibus : tandem T. ab iis quae ab ea re seiuncta sunt. scilicet, a simili, a maiori, I minori, λpati, a dissimili, ab oppositis, a repugnantibus;
posterioris generis duorum, authoritas diuina, Mnumana. Q at omnes loci, bifariam spectari ponsiunt, vel ut communes, id est, ut ad omnes artes accommodari possunt ,&hoc modo tantum sunt, quae hisce vocibus significantur , sicque ad dialecticum pertinent; vel vet proprij, id est, ut ad ce tam alicuius artis materiam accommodantur; ut si efferantur hoc modo, locus definitionis virtutis,laeus definitionis naturae, &e. quomodo ad dialecticum non pertinent. Eodem modo diuiditur loeus differentia maximae, M iisdem nominibus, quare singulorum semina, in sequenti puluino, dep. nemus; indicabimusque methodum eruendi argumenta ex his locis, & probandi consequentias argumentorum ex maximis, quae in singulis locis reperiuntuΓ.
Conseremus nostrum puluinum, imprimis se minς definitionis, quam, Laurentius valla, regium
134쪽
quendam censorem quaelioremq; aerarium, Vocat.
Est autem definitio,oratio, qua quid ut res,proprib explicatur; sumimus autem argumcntum 1 debnitione 4. modis; duobus a definitione subiecti, de duobus a definitione attributi ,affirmate, scilicet,&3 negate, sit quaestio, an virtus sit laudabilis, necne ZSic probare poteris a definitione subiecti , assit ma- teiqualitas,qua rectὸ vivitur est laudabilis; sed vitis' ius est qualitas, qua rectὶ vivitur; igitur virtus est
laudabilis. Probatur consequentia hoc axiomate Iquidquid conuenit definitioni, conuenit S definito negate, nulla qualitas qua recte vivitur, est vituperabilis; sed virtus est qualitas, qua recte vivituri igitur nulla virtus est vituperabilis. Probatur consequentia, hoc axiomate; quod non conuenit desiuitioni , non conuenit eius dςfinito. a definitionepitributi, eadem quaestio explicatur , affirmate quidquid habet praesentem dc consequentem laudationem, est laudabile; sud virtus habet praesentem dc consequentem laudationem; igitur virtus est Iaudabilis. Axioma, cui conuenit definitio, eidem conuenit & definitum. Negate, virtus non habet praesentem & consequentem ignominiam; igitur non est vituperabilis. Axioma, cui non comvenit definitio , eidem non conuenit definitum.
Sunt & plures aliae huius loci maximae ; ut, si definitio definitioni conuenit, de definitum definito
conueniet; & si non conuenit definitio definitioni, nec definitum definito couueniet Tria vero sunt necessaria in omni perfecta definiticine. Primum est , ut definitio neque plura quam definitum complectatur , nec pauciora; sed de quocunque virum dicetur dicatur Se alterum:
135쪽
ideo vitiosa est haec definitio; homo est animal αυ-ditum, quia definitum Iatius patet sua definitione
haec autem bona; homo est animal rationis capax, quia definitum non patet latius sua definitione, nec contra, sed reciprocantur , hoc est, Vtrum oue de altero vicissim uniuersὶ dicitur. Secundum est, ut
quid res sit, id est , substantiam eius explicet ; ut,
homo est animal rationis particeps. Tertium ut sie aperta, id est, neque ambiguis nominibus, quae possint trahi ad multas significationes, neque Obscuris & longe petitis conficiatur; sed propriis δc
apertis; oportet enim definitionem notiorem esse definito. Horum autem trium, duo prima intelligi debent de essentiali definitione, quae constat genere & differentia proxima speciem essiciente. Tertium vero accidentali quoque definitioni compo tere potest, quae constat ex proprio, Vel loco proprii, frequentia accidentium communium. Modus faciendae definitionis, est, ut primum, rei natura diligenter consideretur; deinde genus, aut quiddam commune loco generis , sumatur, cum vera differentia , aut loco differentiae proprium, vel loco proprii aecidentia communia frequententur, quoad proprium habeatur, ut ea conglobata soli & toti rei conueniant Iut ciuitas, est multitudo collecta, ad statum rerum suarum tuendum per se sum ciens , consensu legum vitaeque coniumsta; huc enim reuocamus locum descriptionis, qui continet argumenta petita ex descriptione, quando, scilicet, ignoratur propria rei definitio Est enim descriptio, oratio declarans rem per eius proprietates , dc accidentia: ut si dicas, addiscet
dam esse logicam, quia est scientia, quae ad caeteras
136쪽
omnes scientias viam sternit; vel.quia illa est si iei . tia instrumentaria veri & falsi indagatrix, quod homini rationis participi maxime conuenit. Deinde maximae huius loci , sunt eaedem, cum maximis praecedentis, sumendo descriptionem loco defini
Definitio proprie non probatur syllogismo apo dictico, sed est principium syllogisini; concludi tamen potest syllogismo Topico, & primum quidem per definitionem definitionis, hoc modo. Oratio declarans quid res sit, est definitio: haec est oratio declarans quid res sit; igitur. Secundo per partes definitionis; sic, ubi genus proximum est & di ferentia specifica, ibi est definitio, &c. Tertio ab oppositis, sic. si opposita oratio, est oppositi definitio; et iam posita oratio, erit definitio rei positae. Quarto a coniugatis, si obliuio est abiectio scientiae, etiam obliuisci, erit abiicere scientiam. Secundus locus est distributio , quae definitur, generalis euiu clam in specialia diductio , ut virtus distribuitur in suas species, prudentiam , iustitiam, fortitudinem, & temperantiam. Duplex est, essentialis, & accidentalis. Essentialis, est qua totum in partes, aut genus in species, aut vocabulum instas significationes, diuiditur. Accidentalis, in qua subiectum in sua accidentia distribuitur, vel contra a eidentia in sua subiecta, vel accidentia in sua accidentia. Essentialis triplex est , diuisio, partitio, dc distinctio diuisio proprie , est qua genus distribuitur in suas species ; partitio, qua totum aut integrum in suas partes; distinctio, est vocis in suas significationes distributio. Diuisio omnis de bet constare membris intςr se
137쪽
repugnantibus i ita ut alterum membrum, non possit vere dici de alio, tanquam de suo inferiori, nam absurdum est, genus inter species numerari,&ipeciem contineri sub alia specie posita indiuisione. Divisio, neque plura, nec pauciora debet habere membra, quam diuisum: divisio, ex repugnantibus medio carentibus, constat duobus tan tum membris, raro pluribus : quando diuisio constat duobus membris medio carentibus, ut sunt contraria immediata, sanus, & aeger; priuantia, cae-eus & videns; eontradicentia, rationale & irtationale semper uno affirmato, alterum negatiuὶ concluditur; vel uno negato, alterum affirmatur; ut Petrus aut sanus est, aut aeger; sanus est; igitur non est aeger. Axioma, uno membrorum diuidentium, ex repugnantibus medio carentibus, affirmato, at
terum negatur; vel uno negato, alterum affrma- 'tur. Quando vero assumemus alterum contradicentium, non assumemus nominatim ipsinn, sed
talibus utemur loquendi formulis : sed primum verum est, igitur secundum est falsum; vel E con .
tra, ut Cicero est eloquens, vel non eloquens: sed primum verum est; igitur falsum secundum. Qua-do enumeratio habet plura membra quam duo, quod ex afirmatione formarum omnium, genus uniuerse probamus; utSaomam prudentia, iustitia, fortitudo, & temperantia est laudabilis; omnis virtus est laudabilis. Item ex negatione omnium formarum, negate genus uniuersὸ inserimus; ut Nero non habet prudentiam, nec iustitiam, neque fortitudinem, neque temperantiam; igitur nulla virtute praeditus est. Quod si partes omnes praecipuae non enumerentur, aut si pars una falsa, aut
138쪽
infirma addatur, argumentum a diuisione, facile refelletu r. Item ex negatione multorum aliorum. recte inferimus assirmationem unius , aut plu-
Tertius locus est notatio nominis, quae dicitur. nominis obscurioris quaedam notior interpretatio; vi, homicida, qui hominem interfecit. Philoso phus, est sapientiae studiosus. Argumenta ex hoe loco ducta sunt firma , & valent ad probandam quaestionem affirmantem , & negantem, si nomen ,& eius notatio vicissim commeant, id est si de teipsis uniuerse dicantur; ut homicida est, qui hominem interfecit , ω qui hominem interfecit homicida est. Λ notatione quatuor modis argumentamur, duobus a notatione subiecti, & duobus a notatione attributi, affirmate, scilicet, & negate. Sit quaestio, an Philosophia sit laudabilis, sic probabis ex notatione subiecti affirmate; studium sapientiae est laudabile; ergo Philosophia est laudabilis. Axioma. quidquid tribuitur notationi, tribuitur & nomini eius. Negate, sic; studium sapientiae non est laudabile; igitur Philosophia non est laudabilis. Axio
ma id quod non conuenit notationi, non conuenit etiam nomini eius. a notatione attributi, hane
quaestionem , an Petrus si Philosophus, affirmat/sic ostendes; Petrus est sapientiae studiosus; igitur est Philosophus. Axioma , cui conuenit nocatio nominis, eidem conuenit M nomen eius. Nega- ά- ς:r est sirontiae studiosus ; igitur noneu Philolophus. Axioma, cui non conuenit notatio nominis , eidem non conuenit nomen eius. Ad huac locum, reuocamul locum a synonymis,
139쪽
siue utrumque nomen sit proprium, siue unum sit proprium, & alterum transsativum. Quartus, locus est a conjugatis; coniugata autem sunt, quae ab uno nomine varia prolatione flectuntur; vel, ut loquitur Cicero in Topicis, quae orta ab uno varie commutantur, vel abstractum,& vox alia eius lem si*nificationis, quae ab eodem abstracto, tanquam a sua causa derivatur ; ut a sapientia, sapiens, sapienter, sapere. Nomen abstraetam est duplex, scut de concretum , ellentiale,& accidentale ; estentiale , ut humanitas , homo, humanus; accidentale, ut albedo,
album. Concreti duplex cst significatio; altera primaria , qua idem significat quod suum abstractum ivt album, idem est quod albedo ; probus idem
quod probitas; altera secundaria, qua concretum significat subiectum cui inest abstractum ; ut album , id est, res habens albedinem: igitur concre tum, ratione suae significationis primariae, idem est quod abstractum; discrepant autem ratione suae significationis secundariae. Triplicia sunt coniugata, nam quaedam sunt coniugata significatione, voce; qaaedam significatione, & non voce; quaedam voce non signifi-ficatione. Coniugata voce, & significatione, sunt quae significatione, & initiali syllaba conueniunt, finali autem terminatione discrepant. ut probitas, de probus; Rhetorica, & Rhetor. Coniugata significatione. & non voce, sunt illa, quae tantum significatione conueniunt, discrepant autem principio, & fine dictionis. ut virtus, Sc probus, Rhetorica.di orator. Coniugata voce, & non significatione, sunt illa, quae in prima quitam sy llaba con-
140쪽
phi sophicus. . I 2 sueniunt, sed discrepant tinali terminatione, & significatione. ut somnus, & somniculosus; nam somniculosus est in vitio, somnus non item, virtus, de virtuosias; quia virtuosus non est vocabulum receptum a lingua Latina. A coniugatis voce i& significatione simul, & aeoniugatis lignificatione tantsim, argumenta ducuntur . modis, duobus quidem, hoc est, assit male ,& negate ex coniugato subiecti ,& totidem ex coniugato attributi quaestionis. Sit problemaian iustitia sit laudabilis; ex coniugato subiecti, sic affirmate sumitur argumentum. Iustus est laudabilis ; ergo iustitia est laudabilis. Axiuma, nata quidquid conuenit uni coniugatorum, conuenit Malteri. Negate, iustus non est vituperandus; igitur iustitia non est vituperanda. Axioma, nam quidquid non conuenit uni coniugatorum, non conue nit alteri. Ex coniugato attributi assirmate; ut Petrus est iustus; igitur est iustitia praeditus. Axiomas
cui conuenit unum coniugatorum, eidem conuenit & alterum. N egate, Petrus non est iustus; erogo non est iustitia praeditus. Axioma, cui non con
uenit unum coniugatorum , eidem non conuenit alteruma
Quintus locus est a toto & partibus. Totum a tem , est quod componitur ex partibus : partes Vero , sunt ex quibus totum componitur. Toturi triplex est, essentiale, uniuersale, & integrum; totum essentiale, est quod constat partibus essentialibus; estque duplex, physicum, cuius partes dicuntur componentes, ab aliis partes constituendae rei, quibus, totum essentiale,in aliqua certa rerum specie , constituitur , ut materia δe forma cuiuslibes