장음표시 사용
31쪽
ponitur ε, ut doc est vox, blitri est sonus. Vt autem id melltta intelligatur, notandum est
ex D. Augustino lib. 2. de doctrina Christiana , cap. I. signum nihil aliud esse , quam id quod
praeter sui speciem & cognitionem, quam ingerit sensibus, facit aliud in cognitionem venire. siue quod idem est ; signum vocatur, id, quod praeter
sui cognitionem, deducit nos: in cognitionem alterius ; ut sonus campanae hora sexta matutina,
praeder sui cognitionem,indicat proximum Primae officium. Vnde significare apud D talecticos est facultati cognoscenti aliquid reprae lentare. Sicque id quod repraesentat, est: signum rei quae repraesentatur. Sunt autem signa Vel et υσυ, vel NMι, seu s, quae per naturam significant: ut fumus, &quae ex institui or ut hedera in nribus appensa. Vnde significativus terminus diuiditur interminum signi antem natura, qui, scilicet, praeter seipsum, repraesentat intellectui rem eandem
apud omnes omnium nationum gentes, seclusa hominum voluntate: ut fumus, est signum naturale ignis; vestigium signum naturale animalis,gemitus dc sispiria, doloris, & in terminum significantem ex hominum arbitratu, quique dicitur signum Voluntarium ad placitum, vel ex instituto, qui, scilicet, ex se non inducit in cognitionem alterius, sed sol sim, quia homines, Vel alia causa ex-ttinseca id constituit alterius rei signum: ut sonitus campanae, lignum est ad placitum, ad orat Ionem, ad lectionem, Sc prandium , diuersis temporibus.
Ramus appensius prae foribus oenopolij, signum vini vendibilis: sic voces quibus loquimur, sunt signa ad placitum ; ideoque variae sunt, pro Variς-
32쪽
tate idiomatum; ut apud Latinos, quod dicitur homo, apud Graecos, dicitur ανθρωπις. Caeteium quia terminus vocalis significativus, diuiditur varie ratione suae sigraficatiouis & terminus scriptus, eodem modo diuidicur, quo vocalis, nihil aliud de illis cicemuS. Quod igitur attinet ad secundam generalem terminorum diuisionem ; terminus cx parte significationis, bifariam diuiditur primo ex parte rei significatae, secundo ex parte modi significan di. Ex
priore petitur secunda generalis tetanino rurn diuisio: ex posteriore tertia. Ex parte ei orei significatae, diuiditur terminus in uniuersa Iem dc singularem collectivum & disiunctivum ; tralis cendentem, & super transcendentem λ Vni vocum, aequivocum analogum I positiuum,& negatiuum; primae intentionis, de secundae intentionis. Terminus uniuersalis, vel communis, est qui si-nificat rem unam, secundiim idem nomen, & secundum eandem lationem multis rebus inferioribus conuenientem, actu; ut homo: vel potestat
ut sol. neque enim repugnat per infinitam Dei potestatem plures esse Soles, cum ipsa natura spei ici quantum est de se , sit nata esse in pluribus. Vnde hac definitione excluditur Deus; quia fieri non potest, ut sint plures dii. Terminus singularis, est , qui significat rem
Vnam, vel multas, prout unum estic. unt, e sit qui dem significet rem unam, vel eam determinat significat; ut haec vox, Ioannes: vel demonstrati-ue , ut hic Iomo: vel ex suppositione; ut sacrarissimae Virginii Mariae fit us si vexo plura tignificer,
ut sunt unum coniunctim, dicetur terminus col-
33쪽
22 Hortulus lectilius, Ut resp. ciuitas, populus'; vel si plura significet diui sim, ut Petrus, vel Paulus , dicetur disiunctivus. Terminus transcendons, significat omnia,qua illimitatam habent significationem, &quae in omnibus rebus reperiuntur ; suntque sexuumero, nempe, ens, Vnum, Verum, bonum , res,
aliquid : super transcendens , est qui res etiam non veras significat; ut imaginabile, cognoscibile.
Terminus uniuocus, seu synonymus est, qui denotat res multas, idem nomen, & eandem rationem, per illud nomen significatam, participantes ut homo, respectu Petri & Pauli. AEqui uocus, vel homonymus terminus, est nomen significans multa, solo nomine conuenientia, & differentia ratio ne, seιi natura per nomen significata; ut nomen, Caius, Taurus. Notand. est autem aequivoca, alia ratione posse esse synonyma; si nimirum conforantur in aliqMa ratione quam aequaliter participent i ut canis domesticus,& canis marinus, &canis coeleste sydus, licet in ratione canis aequiuo in
ce conueniant : tamen in ratione corporis sunt Uni uoca. Analogus terminus, est nomen conueniens multis rebus participantibus idem notra eri,&' rationem, illo nomine significatam, partim eandem, partim dimersam; ut fanum, quod primo significat animal, cui formaliter conuenit sanitas: deinde potionem, ambulationem, Vrinam, qua- enus haec omnia participant ratione sanitatis, licet non eodem modo; animal enim intrinsecas Asor maliter dicitur sanum . quia habet in se sanitatem; reliqua vero , tanquatri causa efficiens, vel signum sanitatis, quae est in animali. Vnde patet in
huiusmodi analogis esse plura significata, quorum
34쪽
vitum, est primarium, seu principale, Ut animal, caetera vero minus principalia, quae ad magis principale reuocantur : sic Nero dicitur de Nerone Imperatore, & de homine crudeli. Terminus positivus, est, qui significat rem aliquam veram, & non fictam; ut homo animal. Negativus vero, qui negationem significat ; ut non homo, non animal : at si illa negatio , quae nomine negativo significatur, sit in subiecto apto- nato ad recipiendam formam contrariam , dicitur priuatio, seu terminus priuatiuus Vt caecitas, quae significat negationem, vel carentiam facultatis videndi in oculo qui est ipsius capax: si vero illa negatio, non sit in subiecto apto nato, dicetur terminus ille negativus , vel infinitus; ut non videns. Terminus primae Intentionis, seu prima impositionis, est, qui significat rem, ut est in se, ut homo. animal, arbor. Terminus secundae intentionis est, qui significat secundas intentiones, quae tribuuntur rebus peractionem intellectus; ut homo,& animal quatenus conside tantur in hac propositione. homo est animal, inqua, homo dicitur subiectum, & animal praedicatum. Tertia generalis diuisio terminorum, semitur ex parte modi significandi, ac primo quidem, diuiditur sic terminus in Categorematicum , & Synca tegor ematicum, dc Mixtum.
Categorematicus, seu significativus, vel praedi cativus est qui aliquid per se significat; ut nomo,
unde Cicer. . Tuscul. quaest. Categoremata Vorcat . quae de aliquo, aut aliquibus dicuntur, quasi dicibilia.
Syncategorematicus, id est, consignificativus,
35쪽
a 4 Hortulus est qui tantum significat modum rei,vel qui per se
nihil significat, tamen alteri termino Categorematico adiunctus, mutat eius significationem ; ut omnis,nullus. Mixtum nonnulli afferunt, ut Toletus lib. I. suae introductionis cap. I 2. in quo genere vult reponi omnia adverbia , ut docte, sapienter: alij tamen, ut Fonseca lib. I. suae institutionis Dialecticae cap. s. reuocant Illa vi caeteras etiam orationis particulas ad Syncategorema -
Categorematicus terminus su bdiuiditur in ab L
, tractum,concretum, absolutum, S Onnotativum
Abstractus terminus est, qui rem denotat per modum formae simplicis, S aliam rem denominantissut humanitas a qua denominatur homo,& albedo, a qua alb.im dici rur. Concretus, est, qui significat per modnm compositi, & ut ab alto denominatur. Due te uera sit compositum. ut homo, & album, siue non sit, ut Deus, qui est simplicissimus, significatur tamen per modum compositi; sicut e contra, humanitas, significat aliquid compositum , est tamen terminus abstractus, quia significat per modum simplicis formae, ac sii esset aliaua forma per se cohaerens extra hominem, vel ipsa simplicissima hominis natura ab aliis omnibus seiuncta. Vnde abstractum dicitur, quod simplicem habeat significandi modum : concretum vero, quod dicat modum concretionis, & compositionis. Absolutus terminus, est qui rem denotat per modum per se exist entis, siue reuera per se existat, ut homo, siue videatur per se existere, ut albedo; hinc vocatur
absolutus, quia praeter id quod significat,nihil aliud
notat de quo dicatur. Connotativus contra, est
36쪽
qui significat aliquid per modum adiacentis, aut
inhaerentis , siue reuera insit, Sc inhaereat, alteri ;ut album, siue videatur, solum inhaerere; ut elle
vestitum. Vnde sic appellatur, quia praeter id quod
praecipue significat, aliud etiam de quo dicitur .notat. Differunt autem ista quatuor, quie in praedictis terminis usurpantur, scilicet, adiacere, per se stare, significare, & con notari. Primo, quia duo priora competunt rebus significatis; duo vero posteriora, terminis ipsis significantibus. Deinde quia adiacere , dicitur res illa, quae alteri inest, de in alio susia tentatur, stac siit eius pars, quomodo partes di cuntur inesse toti, siue non sit pars, nec de eius es sentia; ut vestis, de accidentia proprie adiaconi,& inhaerent. Illud per se stat, quod alteri non adiacet , seu non sustentatur ab alio. Significare , est aliquid ex impositione manifestare ; ut homo hominem significat. Connotare tandem , cst manifestare id , quod ex impositione sequitur ; ut album significat albedinem, prout adiacet alteri, Sc quia adiacet corpori, ideo dicitur con- notare corpus. Porro quia hi quatuor termini aliquam habent inter se similitudinem;aduertendum est, hoc discrimen inter eos assignari, quod licet
omnes abstracti, sint absoluti , non tamen e contra semper; homo enim est absolutus terminus, non tamen abstractus : sic licet omnes termini con- notativi, sint etiam concreti, quia significant aliquid compositum , non tamen contra semper, quoniam sunt aliqui termini concreti, qui sunt etiam absoluti, dc non con notatiui; ut corpus, Deus. Denique ut cognoscamus qua nomina concreta,
sint absoluta, dc qua: connotativa; scienduna est,
37쪽
nomen con notativum concretum, & absolutum in eo conuenire, quod non solum significent formam, sed etiam id eui aduenit forma ; ut homo significat humanitatem ,& id cui aduenit, sic album tignificat albedinem , & sebiectum cui aduenit:/ifferunt autem :nter se, quod con notativus, primario & praecipue significet formam , connotando secundar o & minus principaliter subiectum: terminus autem absolutus primario significet id cui aduenit forma, secundario ipsam formam. Adiectivus terminus miniis late patet , quam connOtatiuus ; substantivus aliquando est concretus, aliqua io abstractus. De nominativus, idem est,quod con notativus; differt tamen, quatenus a priori aliquo vocabulo voce, ac significatione derivatur; ut iustus, a iustitia: quae, a Rhetoribus,coniugata V Ο- cantur. De nominans terminus, est a quo ni denominatio ; ut iustitia, a qua dicitur iustus. Complexus terminus, est qui componitur ex pluribus, vel voce tantiim, ut Marcu S Tullius Cicero,quia haec tria, unum significant; vel re tantum, quando,scilicet, aequi ualet voci complexae , & subordinatur pluribus conceptibus, ut nemo, quod idem est, ac nullus homo: denique re, & voce, ut homo iustus. In complexus vero terminus, idem est, ac simplex. Et hae enus de terminis per se consideratis: si
vero unus cum alio conferatur, plures erunt terminorum species; alij enim vocantur pertinentes alii impertinentes. Hi sunt, qui se ita inter se habent, ut nec inter se pugnent,nec mutuo sese inserant; ut
album & dulce, quae, & eidem simul incise possunt, & ab eodem simul abelse. Illi vero sunt, qui sic se habent ad inuicem, ut pugnent inter se, ut
38쪽
homo & equus; nam n homo est, igitur non est equus I vel unum inferat alterum, quomodo se habent inferiora ad superiora; ut si homo est, antimal est; & reciproca, seu conuertibilia; ut si homo est, est risus compos . Ad haec ista duo quae interminis pertinentibus reperiuntur, nempe, inserre se mutub,& pugnare inter se, non in omnes simul cadunt; sed qui pugnant repugnantia, qui Vero inserunt sequela, vel consequentia a Dialecti-
INTERVALLUM II. Variae acceptiones uniuersalis, definitiones, proprietates. QV ON i A M definitio quae ad primam mentis operationem attinet, constat ex genere& diiserentia. & id quod definitur proprie est species, de qua etiam in enunciatione praedicantur, tum propria, tum communia accidentia. ideo paucis agendum est de quinque praedicabilibus, & primum quidem, quia uniuersalia, siue communia sunt, de ipso uniuersali, seu communi. Vniuersale igitur, ex vi nominis , significat aliquid commune multis : unde quot modis aliquid
potest esse commune multis, tot erunt acceptiones
uniuersalis, & primum distinguitur uniuersale, in uniuersale complexum , & in uniuersale incomplexum, seu simplex. Illud vocatur aliqua uniuersalis propositio, cuius veritas pendet, vel falsitas,
39쪽
2s Hortulus ex veritate mu Itorum singularium I ut omnis homo est animat: hoc vero, est terminus simplex communis multis; in qua posteriori significatione, variis item modis Vsurpatur, suntque acceptiones eius I. praecipuae. Prima, qua uniuersale sumitur pro eo, quod est causa multorum, quibus idcirco est commune,unde uniuersalis causa,vocari solet uniuersale in causando; cuiusmodi sunt, Deus, coelum Sol & similia, quae concurrunt cum
pluribus causis particularibus ad productionem
variarum rerum. Secunda , qua V surpatur pro eo, quod est unum quidem numero, multa tamen repraesentat, diciturque uniuersale in reprete sentando, qualis est species, vel imago oui in mente, qua omnia similia ova repraesentat , & exemplar in mente artificis, quod refert multas res eiusdem
generis, quae arte fieri pollunt. Temo sumitur pro eo, quod multa significat, qualia sunt Grammaticis , nomina appellativa, Vt homo, leo, praesertimque homonyma; ut canis, taurus. quae animmalia terrestria, Sc aquatilia, thm etiam coelestes
constellationes significant; appellaturque uniuersale in significando. Quarto sumitur pro eo, quod in se est unum,& tamen dat elle multis; quomodo Auetroes finxit intellectum uniuersalem, quem unicum aiebat esse in omnibus hominibus, dando illis esse intellectivum , cum tamen ipse esset unicus ; sic fingebat Plato Ideas uniuersales in omnibus speciebus, ex quarum participatione omnia inferiora elsent eiusdem naturae; atque hoc vocatur uniuersale in essendo; quomodo etiam hic mundus dicitur uniuersum, quia continet
multas entitates & perfectiones. Quinto sumitur
40쪽
pro eo, quod praedicatur de multis, vel inaequali
ter; utens, & caetera analoga: vel aequaliter; ut
synonyma, qualis est homo, qui aeque primo de singulis hominibus praedicatur : & hoc quidem uniuersale , dictum est in praedicando , de quo postremo sollim hic agimus : Suntque duae illius definitiones apud Aristotelem , quarum prior est essentialis, & metaphysicas posterior accidentaria, de ad Logicam magis pertinenS. Primem tradit Aristoteles 7. Metaphysic. cap. 13.& I. posteriorum cap. 8. uniuersale, est illud, quod natura sua aptum est inesse multis. Posterior petitur ex cap. s. lib. de Interpret. uniuersale, est quod dicitur de multis. quae definitio est accidentaria, quia traditur per proprieratem uniuersalis,quae est praedicari de multis : prius enim est,rem esse in multis, quam de illis praedicari: unde nascitur ex natura uniuersalis: ex eo enim quod res aliqua inest multis, sequitur, ut de illis quibus inest pomi praedicari. Ex his autem definitionibus uniuersalis, coIliguntur aliquot conditiones necessariae, ut aliquid sit uniuersale. Prima est, ut sit unum, non quidem numero, quia hoc solis singularibus conuenit ; sed Voce, conceptione,& definitione , voce quidem, id est, ut exprimatur unica Voce, non psuribus, quomodo complexa uniuersalia excluduntus; quae non dicuntur uniuersalia simpliciter, sed uniuersalia com plexa: deinde conceptione, id est, ut concipiatur tanquam quid unum : tandzm definitione,
id est, ut attributum illud, quod dicitur uniuersale, tribuat inferioribus situm nomen, & definitionem, siue haec clientialis fuerit, ut animal respectu hominis, & bruti, siue accidentalia, qualis est dcfi-