장음표시 사용
191쪽
gus,sed angustus tere ad imas putei fauces deis it.
Puteirminutor A. Gratis anaidia B. Follis c. Putei immior D. Vbi uero nullus puteus in eam altitudinem Herit depressiis, ut cuniciis
tum Jongius in molem aestum, attingat fabricetur talis mein qu mi oz rarius trahamuxta cuniculi candes perquos aquam ΣκVI
collocentur arctius connexae,ut flatum continere PQRnx HV δb ονς ..tib. li usen ad ultimam eius partem pertineant: ad quOS OS existat hcatu ut flatum c5ceptum per narem fistulis, uel canali longost.Quia enim alius flatus alium semper impellit,in cuniculum Peneris mutationes facit: quare sessores instituta perficere pollun i in A. Fij xl. a. Naris DrlicatιIallu c.
192쪽
cantur: quos operarius non, aliter pedibus calcando comprimit, ac eos qui in templis sunt ad organa, quae uarios & dulces sonos edunt. Follium autem qui sin graues istos halitus inserioris tabulati foramine spiritali per canalem longum tractos foramine tabulati superioris expirat uel in aerem libcrum, uel in aliquem puteum uel in fossam quampiam latentem. Hoc foramen Mariculam habet, quam flatus noxius toties aperit quoties exit. Quoniam uesro aerem sollibus tradium alius continenter subsequitur, non grauis modo extrahitur ex cuniculo mille & ducentos pedes longo, aut etiam longiore, sed salubris naturaliter ipsum consequens in eundem parte eius aperta, quae extra canalem illum longum est trahitur. Quo modo cum acris mutationes fiant, fossores laborem susceptum sustineret possunt: quod genus machinaeni essent inuentae,metallici necesse haberent duos cuniculos in montem agere,&post pedes summum ducentos semper puteum ex superiore cuniculo ad inferiorem pertinentem sodere, ut aer, qui in illum influxit, ria hunc pusteis descendens fossoribus salutaris esse possit: quod sine magno impendio perficere non possent. At duas machinas supradictis assimiles sollibus equiuersant: quarum altera ad axem habet ligneum orbem, circumcirca gradi
193쪽
bus distinctum quos equus in claustris,similibus his, in quae equi soleis se, reis calceandi induci solent, inclusus continente pedibus calcans orbem si, mul eum axe circumagiti cuius dentes longi deprimunt tigilla solles comprimentia. Quale uero sit organum quod eos rursus diducit, & qualia sint ipsorum sedilia libro nono planius explicabo. Follis autem quis fi graues haliis
tus ex cuniculo trahit eos superioris tabulati foramine expiratasin ex puteo. eodem uel nare. Orbi praeterea est rotundum foramen,quod,ctam machinasstenda est trude traiicitur. Altera uero machina duos habet axes,statutum equus uersat: eius autem tympanu dentatum circvagit axis strati tympanu.
quod ex fusis costat. Caeteris machina similis est proximς. hic etiam solliu nares in canalibus Iongis collocatae,flatum in puteum uel cuniculu inspirant.
Hachina primo tiscripta Α. erarius iste pedibia calcans folles eo rimu B. Folles naribus carentes c. Foramen quo graues b4litus fue flatus expirant P. Canales longi E. Ciniculas F. Μaehina secundo descripta G. Orbis ligneus Η. Ειas gradus I. Clavit a T. Eiusdem orbis foramen L. Trutis M. Hachina tertio gescripta N. Axis statutas Ο. Eias u an denicitam P. Axis stratas Q.
194쪽
LIBER l Ex Tvs. isy Vt aut haec proxima machina grauiorem aerem putei & cuniculi emens dare potest ita etiam uetus ratio eventillandi assiduo linteoru laestatu,quam
195쪽
π' DE RE METALLICRexplicauit Plinius. Aer enim non tantum ipsa putei altitudine, euius rei ille mentionem facit, fit grauior,sed etiam cuniculi longitudine.
At metallicorum machinae scansoriae sunt scalae ad alterum putei latus affixae hae pertinet uel ad cuniculum uel ad solum putei: earum fabricam non necesse habeo tradere qud domnibus in locis sint usitatae, S ri Stam artem, cum conficiuntur, requirant,quam diligentiam cum affiguntur. Verum metallici non solum scalarum gradibus descendunt in fodinas sed etiam insis dentes in bacillo uel in crate ad funem ductarium religata, in eas demittun tur tribus machinis tractorqs quas primo descripsi. Cum praeterea putei ualde devexi fuerint sosiores ali j operari, insidentes in corio circum lumbos dependente quasi deuehuntur non aliter ac pueri tempore hybemo, cum in aliquo colle aqua conglaciauerit frigoribus. Attamen ne decidant alterohrachio circundant funem extentum, qui superius ad lignum, quod ad os putei collocatur,religatus est: inserius ad palum, in eius solo defixum. His trib. modis metallici descendunt in puteos: quibus annumerari potest quartus:qui est,cum homines & equi per puteum, ut dixi, decliuem &cochleae instar contorum gradibus in saxo incisis descendunt ad machinas subter μ
197쪽
Restat de mesis & morbis metallicorum ac de modis quibus sibi ab Ipta
cauere possunt: nam semper maiorem rationem ualetudinis sustentandaeoi lucti faciendi habere Guenit ut libere munerabus corporis fungi possimus Eorum aute malorum alia assiigunt artus,alia laedunt pulmones pars tim oculos quaedam deni homines inierimunt. Aquam quibuΡ puteis; st multa & frigidior crura uitiare solet: etenim sei gus est inimicu neruis. Sed fossiores ad eam rem satis altos perones sibi comparent, qui crura tueantur ab aquarum seigore. cui consilio qui non parueriMis magno assicieturai commodo ualetu nis: praesertim cum uixerit ad senectutem. Contra uero aliquae fodinae adeo siccae sunt, ut prorsus aqua careant: quae ariditas maius vita malum dat operariis: siquidem puluis,qui cietur & agitatur iassionisbus penetrans in asperam usq; arteriam & pulmones, parit dissicultatem anhelitus & uitium,quod Graeci nominant. Quod si uim corrodendi habuerit,pulmones exulcerat & tabem Ingignit Iri corporibus hinc in mestallis Carpati montis inuetae sunt mulieres,quae septe uiris nupserint: quos
omnes dira illa tabes immatura morte affecit. Aldςbςygxς xς
arteriam & pulmones,nec in oculos inuolabitinon dissimiliter apud Romanos sibi cauebant minii consectores, ne puluerem eius lethalem haurirem. Tum dissicultate anhelitus parit aer immobilis manens tam in puteo qua in cuniculo: cui malo remedia sunt machinae spiratales, quas paulo ante exposui. Sed est aliud malum magis pesti serum, quod homini mox alteri necem: in quibus putei uel fossis latentibus,uel cuniculis duracies saxorum igni tangitur in his aer inficitur ueneno: siquidem uenae &uenulae comitacrae, saxorum exhalant subtile quoddam uirus, ignis ui ex pretium LX re hus metallicis at scp fossilibus: quod ipsum cum fumo subleuatur, non ater ac pompholyx, quae in ossicinis, in quibus uenae metallicae excoquutur, ad superiorem parietis partem adhaerescit: id si ex terra euolare nequiueri , sed deciderit in lacunas,atq; ei innatauerit, periculu conflare solet. Elem msi uuando aqua iactu lapidis aut alterius rei comota fuerat rursus ex ip'Scunis evolat:itam spiritu ductum homines inficitised idem magis ethcit tus
mus igni nondum extin sto. Corpora autem animantium isto ueneno Inre cta plerunque continuo turgescunt, S omne motum ac sensium amittunt, sine dolore intereunt.Homines etiam ex puteis scalarum gradibus alcen dentes ubi uirus incrementum sumpserit, rursus in eos decidunt. quia ma
nuS non faciunt suum ossicium,globoisq; & rotundae ipsis uidentur elle item pedes. Aut si bona fortuna parumper laesi ex his malis eua erin P di sunt:&similes mortuorum. Itaq; tune nemo in eam ipsam fodinam ue 1 Proximas descendat:aut si fuerit in eis, ascendat ocrus. Providi certeaoier
tesq3 fossores die Ueneris ad uesperam incendunt struem lignoruἰ nec ante
198쪽
LIBER IETTV . 3 3 diem Lunae rursus in puteos descendunt, aut ingrediuntur in euniculos.Inisterea uis illa fumi uiro si evanescit. Est etiam ubi ratio cum Orco habetur: nam quidam loci metallici licet rari sint,sua sponte uirus gignunt, pestilenatem auram exhalant: sicut etiam quaedam uenarum cauernae,sed hae saeptistis graues halitus in se continent. Ad Planam Boemiar oppidum sunt nona nulli specus qui quibusdam anni temporibus halitum ex acidulis emittunt
lucernas restinguentem,& fossores,diutius in eis morantes, necantem. Plionius quo scriptu reliquit: Depressis puteis sulfurata uel aluminosa occursrentia putearios necant experimentum huius periculi demissa ardens lueerana si extinguatur: tunc secundum puteum dextra ac sinistra sodiuntur aestuaria quae grauiorem illum halitum recipiant. Verum Planae construunt solistes qui graues istos halitus haurietes huic malo medentur, de quibus supra dixi. Quin etiam interdum operarii de scalis in puteos delapsi brachia, cru/ra ceruices frangun siaut decidentes in lacunas suffocantuT plerunque uero in causa est negligentia praesidis: cuius est proprium munus 8c scalas ita ueshementer ad ligna alere ut non abrumpantur, & lacunas, ad quas putet pertinent,ita serme asseribus contegere, ne ipsis motis homines decidant in aquas: quocirca praeses diligenter suum munus exequatur: tum ianua casaerion uergat in aquilonem,ne tempore hyberno scalae Hgoribus congelent:
nam id ubi sachim fuerit manus stigore rigentes,uel lubricae suum tenendi ossicium facere non possunt ipsi etiam hominea sint prouidi,n e, si nihil hoorum fuerit sua cadant incuria. Concidui praeterea montes, eaq; ruina ops pressi homines intereunt. Certe cum quondam Goselariae Ramesbergum desedisset, ruinis tot homines sunt oppressi,ut uno die circiter quadringenotas seeminas uiris orbatas esse annales loquanturi& ab hinc annos undecim
Aldebergi suffossi montis pars resoluta resedit &sex fossores improuiso
oppressit absorbuit etia casamat una matrem cum filiolo. Id aut plerun his accidit montibus,quibus uenae sunt cumulats. Ita fossores relinquant fornices crebros montibus sustinendis,aut substrussitiones faciant. Saxum quo abruptum articulos alteri quod ne fiat metallici structuris necessaarijs puteos,cuniculos, fossas latentes fulcire debent. At in nostris sedinis non est solifuga quam Sardinia gignit. Animal est,ut Solinus scribit perexiguum simile araneis forma soli fuga dicta, quod diem fugiat. In metallis argentam splurima est:occultim reptat, & per imprudentiam supersedentibus pestem facit. Sed ut idem ait fontes calidi & salubres aliquot locis esseruescunt,qui abolent a solifugis insertum uenenum. Sed in quibusdam fosdinis nostris,quanquam perpaucis est alia pestis 8c pernicies:daemones scio licet aspectu truci:de quiόus dixi in libro De subterraneis animantibus inoscripto: quod genus daemonu precibus 8c iciuniis pellitur ac fugatur. Quaedam autem exhis malis at aliae quaedam res causa sunt, cur putei amplius
fodi non soleant. Itam prima S potissima causa est, quod non sint foecundi metallorum aut si ad aliquot passiis foecundi fiterint quod in profundo sint
steriles. Secunda affluentis aquae multitudo: quam ne metallici possunt derivare in cuniculos,quia tum alte in montes agi non possint:ne machi ius extrahere,quod putei sint admodum profundi:aut si possent eam extra
199쪽
174 DE RE NETALLI Rhere machinis quod ipsis non utantur:nimirum quod impensiae sint malo res quam pauperioris uenae sisS.Tertia est aer grauis,quem interdudois mini non arte, n5 sumptu emendare & corrigere Possunt: quam ob causam fossio non puteorum tantum, sed etiam cuniculorum deseritur. Quarta uirus in singulari loco genitum, si id funditus tollere, uel leuius facere in no stra potestate non fuerit: ea de re specus ad Planam Laurentius dicitus non fodi solebat, cum argento non careret. Quinta daemon truculentus & homicida:etenim ab eo si expelli non possi nemo non fugit. Sexta, substruetiones si labefactatae conciderintneas enim ruina montis sequi solet. Subis structiones autem tunc solum restituuntur, cum uena admodum diues meis talli fuerit. Septima motus bellici: propter quos nisi certo constet sosibis res deseruisse puteos & cuniculo reficiendi non sunt. Non enim credamus maiores nostros tam inertes & ignavos fuisse, ut fossiones, quae potuerint fieri cum Hietit,reliquerint. ostris prosectio temporibus non pauci metatalici,clim anilibus fabulis persuasi resecissent puteos desinos, operam & olea iam perdiderunt: ne igitur posteritas assta agat ex re eius erit in tabulas reserare,quam ob causam cuiust putei uel cuniculi sessio reli sta sit. Id quod quo dam Fribergi factum esse constat puteis desertis propter copiam & assiuens
tiam aquarum. DE RE HETALLIc A LIBRI isexti finis.
μ GEORGII AGRICOLAE DE RE MEΤΑLLICA
E x τ v s liber descripsit serramenta uasa, machis nas, hic uenarum experiendarum rationes deserisbe eas enim effossas,ut utiliter excoqui,& ex ipsis a recremeto purgatis metalla pura confici possint, Operapprectum est prius experiri. Sed talis experis menti quanquam mentio faeta est a scriptoribus, tamen nemo ex illis praecepta eius memoriar iras didit:quocirca mirum non est si aetate posteriores nihil de eo scripserinti Metallici certe ex istius ge Neris experimento cognoscunt de uenis utrum aliquod quodpiam merat lum,an nullum in se contineant: aut, si ipsae nobis indicia unius metalli uel Plurium Ostederint, multum an paucum in eis insit: qua ratione etiam unius Menae ParieS metalli participes ab his,quae eius expertes sunt, separari Pos
sint. At ille rursus, in quibus multum est ab his in quibus paucum. Nisi
enim hoc antea, quam ex uenis eonflentur metalla diligenter factum fuerit, non sine magno dominorum detrimento excoquentur.Nam Partes uena
200쪽
nim quae non facile igni liques uni, metalla ad se rapiunt, uel ea cosumunt.
Hoc modo cum sumo euolant,altero, cum recremento Sc cadmia comiscenturi quo domini operam perdunt, quam Posuerunt in fornacibus atP cationis praeparandis,& eos nouas impensas in eiusmodi recrementa & caeteras res facere necesse est. Verum metalla iam excoctia experiri solemus, ut exploratum habere possimus quota argeti portio insit in centum pondio auis uel plumbi:aut quotam auri particulam libra argenti in se contineat. Et contra . quotam aeris uel plumbi portione habeat argenti centumpodium aut quoata argenti particula sit in auri libra:atcp ex ea re coni j cere licet,utiliter possit necne metallum preciosum a uili secerni: quin etiam tale experimentum docet utrum nummi boni sint an adulterini, manifesto* deprehendit argens tum, si eius plus quam fuerit iustum monetar' miscuerint auro aut ps si eius plus quam fas sit,i jdem temperauerint cum auro uel argento:quorum o manium rationem quam potero, diligentissime explicabo. Venarum autem experimentum,quod solis metallicis utile est,ab excoctione differt sola maisteriae paucitate:etenim coquendo paucam discimus,utrum excocstio multarnobis Iucrum dabit an damnum,nisi enim metallici studio incumberem. iii
eam experiendi ratione, qua utuntur,ex uenis,ut iam dixi,metalla interdum eum detrimento interdum sine ullo emolumento excoquerenimam experiri uenas impensis admodum exiguis,excoquere tantummodo magnis pose sumus. Simili autem modo fiunt. Primum enim ut uenas experimur in sororiacula, sic easdem excoquimus in fornace. Deinde utrobique non ligna sed carbones incenduntur: tum ut in catillo fi stili, cum uenas experimur,metatala quae in ipsis insunt, si aurum, argentum, aes, plumbum fuerint, iustissime
miscentur,ita in primis fornacibus,cum eaedem excoquuntur, permisceri solent. Praeterea ut hi, qui uenas explorant igni, metallum uel liquidum effundentes uel Digefactum tacto catillo fi stili purgant a recrementis, ita exaco stores quam primum metallum e fornace defluxerit in catinum, frigidam infundentes,ab eo rutris auferunt recrementa. Postremo ut in catillo clanereo aurum uel argentum a plumbo separatur,ita quo in secundis fornacibus. Sed artificem experiendae uenae uel metalli necesse est paratum, 8c inos ructum rebus necessarijs ad experimentum uenire:atq; fores conclauis, in quo statuta est fornacula, claudere, nequis intempestiue accedens mentem eius,in operas intenta perturbet:libram preterea in suo loculamento col locare,ut ea, cum ipse massiuas metallorum ponderat,satu uentorum huc et illuc agitari non possit: is enim arti est impedimento. Vetam res singulas, ad experimentum necessarias describam exorsus a fornaculis: quarum alia
ab alia differt figura, materia, loco in quo collocatur: figura quidem quod sit teres uel quadrangula. Atq; haec magis est ad uenas experiendas acco mamodata.