장음표시 사용
51쪽
ET HIC A. Lib.VI.CAP. VI. De Intellectu.
Ergo Tntel Iectus prine iplorum no est idem,ae
Scientia. Secundum, itemque tertium , suadetur. Habitus circa ea,quae te aliter habere possunt, longe differt ab illi, qui versatur in ijs,
quae aliter se habere nequeunt. Atqui habitus Hrtis δc Prudentia sunt circa ea, que aliter se habere pollunt, ut ostensum est cap. 44. Intellectus autem cire ea , quae aliter se habere nequeunt: cum principia ipsa, in quibus versatur, sint omninesne eessaria. Intellectus ergo est habitus diversus ab Ame trudelia. Quaris rum denique probatur. Habitus qui se extendit ad ea, qua demonstrari possunt, dister ab eo, qui solum extenditur ad ea, quae demonstrari non pollunt. Sed habitus Sapientiae ex-Ienditur ad conelusiones demonstrabiles: ha-hi ius autem Interiectus ad sola principia indeis monstrabilia. Ergo habitus Sapientia differt ab habitu Intellectus.
Eommunis Interpretum,quorum aliqui volui, Iniellectum disterre quidem a quatuor habitibus Intelligentiae praedictis; non tamen propterea esse habitum , sive virtutem iniel lactualem, sed ipsam nudam potentiam intelligendi, bsque praesidio aliquo virtutis, vel habitus superadditi. Idque probare eonantur multipliei ratione, arguineutoque.
tutis est nobis inditus a natura, sed doctrina atque exere itatione adquiritur is supra lib. a. cap. I. dc s. ex prosello traditum est. Atqui Int llectus privei piorum est nobis inditus 1 natura. Non ergo est habitus virtutis Minoe propositio , in qua est difficultas , suadeturis Quoniam inditum est nobis a natura, via primis principijs, universalibus, ad peculiaria singularia procedamus. Intellectus autem est circa prima principia , niversalia. Ergo
CONFIMATUR. Ideo eonstituuniatur habitus virtutum intellectualium in antisma, quia vis eius innata non est salis per se idonea ad proferendos actus cognoscendi aliquod determinatum genus veri: proptereaque ut faei lea expedii illud cognoscat, indiget praesidio aliquo viriuiis, seu habitus superadditi. Haec autem ratio nullum habet locumcire pri ne ipiar quosam quaelibet anima ra- Ilionis compos statim , absque difficultate vlla cognoscit veritatem prinei piorum. Non ergo locum habet in anima quispiam habitus, re virtus inellectualis circa principia. URGETUR Amplius. Omnis h hi ius virtutis difficii loco politus est , atque in arduo versatur: ut ostensum est allegato cap. s. libri seeundi. Atqui intellectus principiois rum non est difficilis , nec in arduo versatur. Vt enim ait Boetius lib. de Hebdomauidus,
quam nusquisque probat auditanici quoniam principia ipsa suiu per se nota, qtiaeque pri n. aae simplici apprehentione tui assensum statim
extorquent intellectus igim non est habitus virtuti .s SECUNDO Omnis habitus virtutis versatur in ea materia, in qua accidere potest peccatum Merror. Ideoque supra lib. . cap. I. statuta fuit necessitas Virtutis superadiadita , ut homo instruatur competenti alIquo praesidio ad declinandum ab exuperantia de defectu, in quibus est assiduum periculum erroris di peccata. Atqui Intellectus non ersatile in materia, in qua possit elle peccatu macter ror versatur enim ei rea principia, in qitibus errare aut decipi non potest vi idem Aristo teles doeel: Meia physicae, dc confirmat pro
verbio illius temporis pervii gato ansoribuaquis errata quemadmodum enim qui in fori has alleuius domus est, non potest errare, seu ignorare domum cita nemo ob oculos mentis habens prima prine ipia , per quae ingredimu ea res eognoscendas,errare potest ei rea eadem prima principia. Intellectus ergo principio rum non est habitus virtutis.
TERTIO. Eodem modo se hibet potentia intelligendi in ordine ro prima prinei pia, seu voluntas in ordine ad ultimum finem. At voluntas ita se habet in ordiue ad ultimum finem , ut nullo habitu sibi superaddito egeat ad ipsum amandum nimirum, innarta vi atque inelinatione sua fertur in amorem ultimi finis tui. Ergo ne potentia intestigena
di eget ullo habitu superaddito ad cognolcenridum prima principia. 1 VERUM Auctores praedicti proaeul dubi deserunt Aristotelema qui aperiissia
me hoe ipso libro capite tertio, reecluit Intellectum inter quinque habitus virtutum intelia lectuali uin Praemisierat enim ultimis verbis eapitis ecundi:hor at os ut,&c. Quibus baiahiribus maxime par utraque vertim uim ij sint ambaeam virtute/. Et statim initio eaqpitis tertia: De ipsi igitur nimirum, habilibu ,
eisdem , seu virtutibus virtusque ne ulta is intelligentis rursus dicam oportet, estius initia Iumpto set itaque ea , quibus verum anima dicit assimando, aut negando , numero quinque. Hae autemsunt arisientia pruden- is apientis,inti P. Mur. Quam eandem doctrinam divisionemque palam supponit, do confirmat hoc ipso capite. Si autem Intelle ἀctus est habitus virtutis intellectualis, debet omnino differre a. potentia intelligendi. Et . enim omne quod masvr ivstunν euisue homi.
ni est prima ipsi uis productione trahitur,
omnino disiecti ab eo, quodaron est natura inati tum , nec licitur irim hominis productione, sed potius exercitation p, aut doctrina
52쪽
natura insta e uilibet homini, trahiturque aluim productione nullus autem virtutis ha-brius natura inlitus eii aut irahitur ab pia productione me postea exercitatione aut doctrina adquiritur: ut lib. a. cap. I. QS. probat uni fuit. Si ergo Intellem principiorum eli habitus Virtutis,omnino dister a potem iai melligendi. Quare sicut haec,quamvis naturali inclinatione vectetur circa omne verum, tanquam obiectum sibi adaequatum, eget liabilibus superadditis quibus prompte, facile, de delectabiliter, percipiat verum ipsum tum theorie is , ut Selemia,2 Sapientia i tum practicis , ut Prudentia o Arieci ita etiam lieet naturali inclinatione vertetur circa rima principia, adhuc ege habitu uiperaddito, quo prompte, facile, delectabiliter, percipiat earitatem ipsam primorum principiorum. I PRAETEREιI. Naturalis intelli gendi facultas eget haoitu superaddit ei te a Omne id genus veri, in cuius cognitione quod.dammodo errare potest. Atqui circa cognitio nemidinei piorum errare quoddammodo potest nimirum, illorum quae simpliciter prima, e maxime evidentia non sunt. Quod expertia
mento constat, non modia in hominibus a ciui
iis, aut e media plebe, qui aliter de rebus ipsis
audieare solent, qua in exigant principia reis ruin sed etiam in iis, qui cum alias Philolo. phi haberentur, circa cognitionem principiois Tum errarum: ut patet in Herae tiro lana, a. gora, quos Aristoteles lib. . Metaph. eam ob causam reprehendit: si in iliterque in Parine nida ae Mel illo, ae Zenone Eleate, alijsque, quos illibris Phyli eorum eodem nomine impugnat. Ergo naturalis intelligendi facultas eget habi tu superaddit circa cognitionem principio. rum, ut ab omni errore libera sit saltem ei rea
cognitionem illorum , qu non sunt per se a taque omnino eu talentia.
1 ULTERIVS. Permisso gratisqud dpotentia intelligendi errare vix aut ne vix quidem possit, circa principia, adhuc ire et
tum est , atque expetament comprobataim, posterebram mentis exercitationem in specu
landis primis principijs comparari, seu adisquiri facilitatem quandam dc promptitudinem ad ea penitius cognolcenda. Haec autem ra. tio susticeret ad alIerendum in mente locum habere quemdam habitum speculativum eo Mndem principiorum. Nam sicuti ex si linei litate, promptitudine , quam experimur in mente post crebram exercitationem circa veritas theoricas, aut practicas, Olligimus existentiam habituum suppe radditorum Seientiae α Sapientiae , itemque Prudentiae αδ rtis eodem quoque sui damem colligere pollumus existentiam Intellectus superadditi, seu habitus principiorum.
in iuxta ommunem sententiam tradita. D.
quod nimirum, in mente, sit habrius iii tellectualis superadditus rauem sinde resim dicunt, circa prima principia practica , quλlia sunt, malum fugiendum Le in bonum amandum, ius tuum vitieui lue tribuendum , nulli irro gandam iniuriam quae quidem omnia, nonni in iis evidentia sunt,quam principia peculabilia , nee minus natu ali mentis acumini anan Oleicunt, quali ponte sua. Ergo de similiter
debet elle aliquis habitus menti superadditus circa principia speeutabilia, no obitanti qu6dquaedam illorum evidentia sint,in pome sua
naturali menti acn mini innotei cant. i R Ll Interpretes, cum viderent, nullo modo ita tui polle identi talem me missseu potentiae ime lectivae cum Intellectu prinacit lotum, dixerunt , hune quidem elle habitum virtutis luperadditum; non tamen ullo modo adquisit uin, sed inditum a natura quo niam simul cui potentia intelligendi infuuditur,absque ullo iudiO,aut exercitatione ilia stra.
errant a lensu Aristotelis qui allegato lib. a. huius Operis cap. c. s.universe negans Uirqtutes elle nobis inditas a natura, docensque italas omnes adquiri studio nostro dissi,doctriana ex ercitationeque de aliunde in praesentia Ium alleiens Intellectum principiorum esse likbitum virtutis; consequenter Ocel, ipsum
non elle naturae inditum ab pia genesi , se partum studio labore uniuscuiuique. io DEINDE Idipsum refellitur mutat iplieiter. PRIMO: Quia naturae beneficio noInditur homini, nisi id, quo simpliciter egeta
ut sit rae operetur caetera autem, quae solum conserunt ad operandum melius,seu saei lius, committuntur uniuscuiusque industriae ae stu. dio adquirenda, mediis potent ijs in eum filio concessis,idoneisque. Neque alia est ratio, cur ab ipsa generatione non trahamus habitus dis ciplinarum,& virtutum, tam moralium,quam intellectualium, nisi quod eae nonam nec eilaisciae simpliciter ut simus B operemur, ted ad mellils 6c lacilius operandum dumtaxat. Atqui Intellectus,aeu habitus principioium , non est
simpliciter ne eellarius vi sim , cum non spe ct et ad eomplemenium essentiale aut conua. turale: neque etiam vi operemur cum possit ab lolute line illo me assentiri principiis evi deiHibu Ile latraum ad allentiendum melius
6c facilius .Ergo non est habitiis naturae bene fiet iuditus homini, sed partus studio ac la hore uniuscuiusque: a RURSUS. Quaeeumque nobis in
dira sum natum, nec augentur intendunturve exercitatione, nee minuuntur remittuntur epelictationem is actuistic des ubique maia
53쪽
ETHICA UE VI CAP. VI. De Intellectu.
sentim patet in potentiis animi,quoniam ipsiaeatura inditae sunt. rimul experimento diutur vi patet, habitum principiorum intendi exercitatione,& remitti per cestationem ab aetas
assentiendi prinei pijs. Qui enim erebro ij sallentitur,pereipit in seipso faei litate re proplitudinem allet,liendi prae illo, qui cellat, seu non olet assem iri. quod in Omirabus habitibus est argumentum malvifestum intensionis , reis missionisque Ergo habitus principiorum non est nobis natura inditus.18 DENIQUE Idipsum evinei ture doctrina illa eommuniter ad milla Mist telis lib. 3. de Anima textura . aientis, intelleis ctum nostrum ante adventum imaginum , seu spe eterum i eue instar tabulae levis ratae , in qua nihil est depictum .Hinc autem colligitur, in ipso intellectu nullum habitum naturaliter inditum praeexistere circa principia: quoniam fe intellectis ante adventum specierum non allet omnino nudus, seu iusta lavis tabu Iae: in. Iuper ne eellario prae existeret cum speciebus etiam is natura inditis ad cognoicendum ea. dem principia. quoniam quilibet habitus ex iissens in poenita cognolcendi vim habente, erigit naturaliteris nee esiari consortium specletum repraesentantium illius obiectum. Cum igitur certum exploratumque sit apud mmnes, intellectum nullas habere species nat va inditas , equitur plane , neque in ipso esse natura inditum habitum principiorum.
obiiciunt ex D. Thoma I. q. LI. art. 3 docente, habitum hune partim elle naturalem, paristim iudici atque uniuscuiusque exercitatione adquisitum. Inde enim nihil adversus nos insertur, sed solum colligitur, habitum ipsum initium aliquod habere in ipsa natura, in ea ἀque veluti in emine contineri. Ex hae autem doctrina , quae verissima est, nullatenus colligitur habitum ipsum in se inditum naturae ueri seu non adquisitum : nam eodem modo Rrili tolluitur de habitibus virtutum genera-iim ij, ipsis locis , in quibus ex preis negat, illas esse natura inditas. Ei enim supra lib. 2. cap. I inquit: ADque igitur natura,ne questra ternaturam in nobis vincitis et 3ctiuntur seditionei quidem ad ipsa Iuscipienda simus natura suscipimus autem ibas atque perscisurper eonquetudinem. Si milue dc infra cap.rerinti de ei moliti ius libri ait: - bus ent iu
ad temperat tam nati videmur caeteraque con-rintiybabemus ex ipso uia. Et tamen omnibus in consei: ait, nullam Virtutem ex iis omnibus In seiplaeonsideratam, sive in ratione habitus, naturi insitam nobis elle. Unde post verba re
lata subdit Da esse ramen quaerimus aliquid aliud, quos sproprii bonum, , talia nisu alta modo inesse. Nimirum , exere itatione ipsa
sudemus, ut nobis ipsis adquiramus habitus illo virtutum, quoru in initium,seu semina sola naturi accepimus. Idem ergo dicendum de habitu principiorum,inchoatum elle abripisse ortu Ilius emina contineri in natura rationali: non quidem ita,ut habitus ipse prς-e istat secundum suam eati talem in gradu aliquo, adhuc remissio sed quoniam natura rationalis ex seipsa ea paeliatem iii ditam h1be as. sentiendi simpliciter principiss,ae medio a a Lentu generandi sibi habitum principiorum . . a sim Eliam idem 1 ristoteles lib. s. Metaph. docet naturae rationali ab ip ocri in elle lemina, seu inchoationem aliquam scienti ei, quam postea diicia. Ait enim: το μανα ανοντα νάγκη 'χειν πι τηφε, σῖ-- ἐσωρ.
D sientem necesse fortasse si aliqui scientia
habe e. ubi τι istiGortasse, non dubitantis est, sed asserentis ex coniectura probabili, vi χἀ Iemne est Aristoteli, dum eo sillo loquitur. Et tamen inde non colligitur, habitum scientiae penes aliquid suae utitatis, sive in gradu in. tenso i sive remisses, inditum esse naturaliter; sed solum insertur, ii ipsa natura esse quaedam semina, id est , capacitatem naturalem ad ad quirendum habitum seientiae. Quo sensu in iatelligendus D Thom. eodem loco lecti P dum ait : In ipsa ratisne praei unt quadam Iemnacti incipialc ιιntiarum virtutum, virtu te quorum potes homo ahquia, ter exire inis in si Oisistratis ae ia=n, antequam habeat habristum scientia ct virtutιM. quo adepto, operata perfecte perius autem imperfectὸ.ai ADHUC Tamen id dilatiminis
est inter habitum prinei piorum, caeterarum Viri ulum intellectualium quHd natura rationalis per prius sit initium , seu inchoatio iulius,quam aliorum habituum. Quemadmodum enim prinei pia uti naturae ordine priora coticlusionibus; ita cla habitus prine ipiorum naturae ordine prior est eae teris habitibus versantiabus ei rea conclusiones ac proinde potius aut prius quoddammodo in saeuitate inuta natuarae rationalis continetur. Vt enim opportunc. monet ubertiis Mai nus hoc lib. . tract. 2.eap. L solo habitu principiorum, prout disti licto a caeteris Virtutibiis intelligentiae,alienis timur prompte a facile primis principiis , clieori eis,& practicis ideoque ab eo Scientia, Sapientia, Prudentia, de Ars, firmitatem tuamaeeipiunt,&constantem veritarem. Quod exisponit ducto exemplo a causis naturalibus, que omnes pendent a prima caula, seu intelligentia Dei, sine cuius directione, alque insuxu, Ill aenihil omnino operari, seu ad et lectum perduiseere possunt quamvis Deus ipse abso ueco sortio ausarum iucundarum possit quaelibet moliti effieere. Ita etiam quoddammodo. biblius principiorum eorum a caeteris Viria
54쪽
rmibus intelligentiae, potest agere. seu assentiri primis principiis,etiam prompte ac uelle .cae. Ierum Virtutes ipsae nequeunt procedere circastra obiecta, iisque firmiter allentiri, nil eo habitu praeeutile, de quasi manu ducenἰe: quoniam omnis assensus prςstitus coii clusioni, ae princiis p ijs eius proxium, seu non pri iniri pendet om mn atque Oritur ab assens praestii primis principiis, ae maxime univer talibus per habit irin, live Intellectum principiorum n
vis in ipso aliarum Virutum intellectualium exercitio, videatur hie habitus nihil conferre, aut agere led solem in apertu se proferre Sapientia, Seientia, Piudentia, aut Ais Omne sisque disputationis partes explere . Adhuc enim habitus principioium plurimum confert, S in iplis alio tu habituum actibus exercet vim sua, 'irtute saltem, veluti radicem eoru , albus totam quantam firmitatem hanent, communiacat. Quod vel exinde comprobatur, qud di ar. sumentatio, seu ratiocinatio ab aliis habi ibus Procedens redordienda iit, Nise vocanda ad sua Prima capita,opus omnino sit, ut retexatur us
que ad prima principia quae , si theo retica, seu speculabilia sint , spectant ad Intellectum , sive habitum principiorum speculabi lium , de quo agimus si autem practica, Per tinent ad Sinde reum , de qua iupra num. 3. dictum est.
eo doeet riuoteles, principiorum noti esse Scientiam, nee Arrςm, nec Prudentiam , id est, priueipia ab iis habitibus non demonstrariis aut probari, sed supponi vi certa si observan dum est eum Aeetaiolo in praesentiarum, principia demonstrationum,ex quibus oritur Scie tia,bifariam dividi. Qusdam enim dicunt ueari O mala, seu dignitates quaedam ver theses, seu positiones. Axioma, seu dignitas, est oratio indemonstrabilis, nullaque probatione j ndigens ut moveat ad sui siensuml,quoniam ex se, atque ex prima apprehensione vocum, leuae minorum,ut aiunt, innotesci.Talia sunt prioricipia illa prima speculabilia. Quo uibet es,ve
non est, de , Omne totum est maiussu parta si is militerque practica: Βοηum estprosequc um , ct Malum non es acien um. ae similiter,Quod tibi non vis,alteri nescινἰή Appellari autem
merito solent conceptus anicii quoniam per eipiuntur animo statim a naturaliter ab ho - , minibus, ne icientibus, ut inquit Averroςs,vn-ide id habeantra dicunturque prinei pia complexa, quoniam in ijs aliquid affirmatur, aut
negatur: quod pertinet ad operationem meniatis complexam, quae est iudicium Thesis U-item, sive positio, est quidem principium, non ltamen primum Muniversale inimiciter,uequo, adeo evidens, ut omnibus ex prima aerons ,
in suppositionem P definitionem. Snpposia tio est principium complexum, quod Atilio teles exponiti a Poserioribus dum alta. Ru fu, ea quinem possimum,qua utramvis cnuntia
tionis partem accepit s. inquam,quippiam aut non esse supposuis dicitur Definitio au
tem est principium incomplexum, ut ipse eo dem loco tradit. Porta definitionem dister
se alippositione probat exemplo a Mathe matteis perito : nam quid sit unitas , ubi spectat ad definitionem , non est idem , Eesie unitatem , quo pertinet ad suppositi
n , In aperto est meus Aristotelis, dum arthoe loe , principiorum non este Seientiam, ne Artem, nec Prudentiam. Sive enim loqui. mur de priaeipiis universalibus irimis sim: pliei ier, quae dicuntur axiomata, seu dignitatis; li, de minus universalibus, quae appellantur theses, di vaduntur in suppositionem, aedefinitione n Ila non demo .iitrantur ab iis habitibus, sed iupponuntur vera. Et Praeter rara priora illorum omnino ludelita lili rabilia firmi quoniani. noa est aliquid prius ι ex quo i Medrantur. Alioqui non euent prima princi με. simpliciter aut Orte opporteret prude se tes
Ἀτdot dii in infinitum. Qua te luperest , heurum prineipiorum cognitio spectet ad In tellectum , qui diei iii habitus principio eum ἐ& nullam vim habet demonstra ad , citin nocisice ire obivium demonstrabile sed ni manuque iitiendi naturali aer, supposita apprehensod
as SED Dices, etiam ad hali illim Saupientiari pectare , ut inentiarur iri ne ipiis dQuod non ob cute in die a Philosophus M praeie uti fiam Dceh, Sapientiam inerre' ab Intellectu , quoniam- hic nihil dem Gn lirat P
lum , ut demoliti re ni rea Gmnia mina sub
vide iii allerenda , sos ius habitus prinei pio gruum es pro Plaum. v v l le tuta lata pritieipusimpliciter prim', A tali sunt peculabilia,
55쪽
3 ET HIC A. Lib. VI CA p.VI. De Intellectu.
meum, tum primis , tum B seeundis digii- talea qualia videatur illa duo , quibus niti. tu sapientia naturalis , id est, Metaphysi ear Icilitat, 2Desunt eadem nitertio. un eauem miι δε α Quasunt eadem iste se diι imguuntu ab uno ιenis Nimirum, Sapientia, seu Metaphysi ea , iis principi j insistit , ut conelusiones tuas demonstret eaque submianistrat aliis latentiis sibi inlatioribus , quas subalternatas dicunt. Denique scientiae omnes peculiares nituntur propriis principijs, Mesuae ipsarum materiae proximioribus, quae appellari possunt principia tertia generis, quoniam adhue minas nota sunt , minusque niversalia principiss quibus Sapientia insistit ea i sque proeedunt ad suas conclusio isne demonstrandas. Ea quibus omnibus ad obiectionem propositam plana atque in prom tu et solutio. Fatem ut enim , ad Sapientiam spectare ut prinei pijs assentiatur, non tamens ne ordine ad demonstrationem a quoniambo proprium est Intellectus , se habitus principiorum: sed ut demonstret conclusio nc suas. In quo etiam Sapientia differt a Sele aia. Illa enim altioribus tineipiis assenti-aur quamvis non omnia sint simpliciter primara hae e ver inferioribus msuae materiae Proximiotibus, seu immediatis, ut supra copas huius libri dictum est, iterum redibit serismo cap. sequenti,
quentet ad doctrinam num II traditam , habitum principiorum , seu Intellectum, non solum assentiri primis principiis simplieiterat sed etiam caeteris aliis quibuslibet indemonis stabilibus, di e pluribus, aera militer eo facilius ae elatius, qud latensior fuerit assidua, ex vivida aereitatione Allenti tu tamen iis absque ullo ordine ad demonstrationem: cinhoe differt a Sapientia, caetentia, quae duae
praestant quidem aflansum propriis ipsarum
principiis in Ordine tamen ad demonstratio is es faetendas intra Propriam materiam.
a IAM vero haud difficile erit Oeae ut rere difficultatibus propositis a nam s. AD I. Negamus habitum prinei piorum esse inditum nobis a natura Deum satis superbueostensum sit, illum studio de industria unius- euiusque parari. Neque oppositum, vel in speciem, probatur ex progressu illo ab universalibus ad peculiaria r quoniam licit ille
sit conformis naturae, adhuc tamen, vi prompte a faciliter omnino fiat, praesupponi ha bitum versantem ire principia universalia, di prima , se ut iis habitum alium circa talianus universalia, aut etiam peculiaria. Quare seu ti exinde non probatur , naturam ratio natem nullo habitu superaddito egere ad tognoscendum veritales ininus universales;
va nectu eviscituri non egere superaddito habitu principiorum primorum,
de universalium ut, nimirum , ea promptE, ae ne i lite cognoscat, celatius, e curias
19 A Confirmationem patet ex ea ipsa doctrina. Quamuis enim natura rationali, se sola suffieiit ad alientiendum primis principijs, non tamen prompte ac faciles: sicuti licet simpliciter potens sit discurrere, aedem 5 strare veritates quarumlibet scientiarum in singulari ante habitum ipsarum proprium sibi H. peradditum, adhue iis eget ad id praestandum prompte faciliterque. Quare ex hoe iptas fere capite oportet agnoscere habitum principiorum naturali intelligentiae supera
3 AD Instantiam ulteriorem qui assumitur, virtutem omnem in arduo ae di Asielli positam esse, respondetur similiter quain vis faei Iesit allentiti prine ipiis primis seeundum se inspectis ι adhue timen diffieile esse
admodum ea penetrare secundum ea omnia, quae ire unstant. ieet enim absque negotio innoteseat, quodlibet esse aut non esse, nihilqismul ei te de non esse, omne totum esse maius sua parte; attamen non omnes absolute,& peris secte , vel aequali militate, claritate, aut conia
stantia, veritatem eorum principiorum intuentur , aut Omparant extrema eorum interser
ideoq; vel ex hoc capite oportet reeognoicere habitum principiorum intelligentiae naturali superadditum Mitto, quod num a . monui, eundem habitum etiam versari ei rea principia non prima ,quaeque non omnibus in prospecta sunt, i md, quibusdam, etiam Philosophoru, areana fuerunt Mare habitus prinei piorum ex eo potissimum capit quo extenditur ad tognolcenda hae e priueipia non prima, in dita fieti atque arduo versatur; oc per consequens habet rationem virtutis. Di AD II. Patet ex modi dictis, posus esse errorem , seu peccatum circa principia, quae non sunt simplicite prima, dicuntur theses , seu positiones et de iam supra observavimus ex eodem Aristotele metae litum atque Anaxagoram ei rea illa errasse Cloea ea vero quae prima simplicite sunt, lieeti nequeat esse mecatum aut error, si lotum abstracte de secundum se eonsideremurci potest tamen esse in concreto , ut aiunt m iuria circunstantias subiecti ae praedieati,cui adap
1 AD III. Est apertum discrimen late voluntatem is intellectum voluntas enim nullam omnino difficultatem pati potest in amando suum ultimum finem , abstea-hentem a vero de apparenyi, qui est bonum ineommuni seu Felicitas,si solida, sive apparens , t supra lib. I. constitutum est ideoque soli megei praetia propositaone, de directione ind
56쪽
intellectus, absque aliqim habitu sibi super
addito. In intellectu autem oppolita ratio r-set, cum per seipsum debeat cognoscere raedirigere ac plane errare possit circa principia non prima imo me irca prima a notissima , eo modo, quo paulo ante dictum est. Merit igitur Aristotele hoe loco inter habitus Virtutum intellectualium reeense In tellectum principiorum , illumque ratione es entiali , ac munere proprio distingui Seientia, Arte, Prudentia, Sapientia. UIDE D.Thom. I. 2.q. 37. art. I. a. at que eius Interpretes.
APIENTIAM Autem in artibus ijs tribuimus, qui in ipsis sunt exactissinat Phidiam enim sapientem sculptorem lapidum dicimus,4 Polycletum,statuarium itidem sapientem. Atque hic per sapientiam nihil aliud
intelligimus , quam ipsius artis virtutem. At quos iam etiam esse sapientes ornnino , non aliqua ex parte , nec aliquid aliud, quam sapientes arbitramur , ut in Margite dixit Hi
Divum is munere, nec Atar, nec durus arator,
Nee sapiens alia vlla nimirum extitit arte. Quare constat exactissi inam scientiarum ipsam sapientiam esse Sapientem ergo non totum ea scire, quae ex principiis cognoscuntur, sed etiam circa principia dicere vera oportet. Quare sapientia, intellectus est, de scientia, & ut caput habens scicntia rerum earum qum summis afficiuntur honoribus. crablurdum est enim si quispiam facultatem civilem , aut prudentiam studiosissimam esse putet, si non sit homo corum optimum 'tuestitit in ungo. Quod si salubre quidem , ac bonum aliud est hominibus, aliud piscibus, album autem, rectum semper est idem, sapiens omnis idem profe-dib, prudens ver diversum dixerint esse. Quod enim circa se ipsum recte singula perspicit, id prudentiam habere dixerint, e huic ipsa commisserint. Quapropter, nonnullas clivas prudentiatii habere dicunt, quaecumque in sua vita providendi vim habere videntur. Constat autem , eandem non esse sapientiam in faculta tem civilem. Nam si eam facultatem sapientiam esse dicent, quae circa commoda propria versatur , multae sane sapientiae erutit. Non enim una circa omnium animalium bonum, sed alia , atque alia cir ca numquodque versatur,nisi de omnibus , quae sunt,una sit 5 tacultas medendi.Quod si homo praestantissimumcile caeterinu animalium
57쪽
3 6 ETHICA LIKVI CAP. VII. De sapientis.
diceretur, nihil tesert Etenim homine sunt alia lange diviniora natura ut ea a festissime, ex quibus ipse constitit Mundus Patetigitur ex iis, quae diximus, sapientiam scientiam esse , bc intelle
ctitio eorum, quae honorabilissima sunt natura. Quapropter Anaxa,
goram, dc Thalem de similes, sapientes quiddem, at non prudentes inquiunt esse, cum vident ipsos propria commoda ignorare. Et superflua quidem mc admiranda, e difficilia cognitu , divinaque scire ipsos sed inutilia dicunt , quia non quaerunt bona humana. Prudentia autem circa humana vetiatur, & in quibus habet consultatio locum Prudentis enim hoc maxime opus dicimus esse, bene, inquam, consulere. Consultat autem de ijs nemo, quae aliter sese habere non possunt, & quorum non est aliquis finisci atque is ad bo. num agendum. Is autem ad bene consulendum est simpliciter ap. tus, qui coniectura quod est homini optimum eorum, quae cadunt in actionem , excogitando mente capere potest. Neque prudentia est universalium solum , sed singula etiam oportet cognoscere. Est enim activa & actio circa singula ipse versaturi uapropter, dic nescientes nonnulli, magis, quam nonnulli scientes, idonei sunt ad agendum : dc in caeteris ij, qui sunt experti. Nam si quispiam sciat leves carnes facile concoqui , ac esse salubres, quae ver sint leves ignoret, non efficiet sanitatem. Sed qui scit avium carnes leves esse , atque salubres, is efficiet magis Prudentia autem est activa. Quare tramque cognitionem, aut hanc potius habere oportet. Fuerit autem quaedam Sc haec architecturae subiens rationem.
rat a si meIleatis e scientia hemorabilis, rum , ae veluti capachiamι.2sta nam basiam alia Prudeatis Mitua. Eam in materia longe alis versari. GITVR Iam mod de nobilis in latet vinules intellectualet, de la quibustissima Virtute inter omnes disserat Prudentia. Dividitu eaput comm quinque intellectuales , quant diori drstributione liquatuor Petrarisau Vix Arist. Graeee appella Sophia, Raciaiolus in duas tantum illud artiatur. In Latini eum Ennio, a Cieero prima praemittitur, ali quos dies sapisum ex ne io. i δ' =-,Sapientiam parte solum talios simplicite euomnino Saridie imus Est autern nomen homonymum,sicu pientia vero ex Intellectu de Seletia consurgeri titi .ut, Ἀμνησιt,IMMIoeyM.de Prudentia: te esse honorabilissima Ia seeunda Meet donam quandoque latius, quandoque angustias ctrina Civilem , leu Prudentia tionesis bibissi. sumitur, vi mox patebit. Porro seopus Philo intelligentia pristantissimsi,nee Sapienti in sophi in hoe eapite est , ostendere quid sit norabiliorem. In tertia assignatur dissiceime ex Sapientia eraminareque an fit praest inuis, EMI MMariae,in qu - - vietque habitur:
58쪽
indeque eois firmi ut ex eesus Sapientiae supra
Prudentiam. In qua rix denique tradit, Prudentiam, non solum communia , dc generalia
attendere id quod Sapientia agit sed ei iam, ae potis,tine quidem , si ligularia δε peculiaria.
expone te rationem propriam Sapientiae , qua- s ientando velitando lotum , ab aeceptio isne illius impropria. Quemadmoduin enim capite quinto doe ait, quandas esse Prudentiam latiori signifieatu acceptam , quae dicitur Peculiaris, seu ex pari solum,in tribuitur artificibus pericissimis ita qualibet arte a noninis genua ae liberali solum , sed etiam servili vein ea nominatim is eum addito prudentes dicantur: ita ei iam nunc observat, Sapientiam quandoque latius vi urpari pro taerfectione e quisita cuiuslibet in ea arte, quam profitetur, qualiseumque ea sit unde apud Graecos solemne fuit eximios pictores, statuarios, quoslibet alios praecellentes arti nees dicere
eos, sapiente i non quidem simpliciter, sed
ex parte solum, sive in tua arte tantum vile-
gere est apud Platonem in Deage, rarate- o ae Sui clam in ve rho Sophia. Exemplis rem II lustrat Aristoteles , tum in Phidia , quem 'Pellat hoc loco λιθουργον, id est, lapidum scalmiorem, aut sculptorem quemque alij inde po- issimum eelebrant , quod Athenis eleganii
smam Minervae statuam ex ebore secerat, altitudinis viginti sex cubitorum tum etiam in Polycleto, quem cognominat ἄν se ιαντοποιιν , id est , statuarium generatim quamvis aliorum seri piis ploditum sit , illum ex aere nominati in statuas fecisse , praesertim illas, Auae passim a Poetis e lebrantur inice, eos, Statio Papinio Iub. . U.6.3 IIS Rutem relictis, pergit ad exisponendum quinam sint σοφοἰ λοψε, - οὐ κα- τα ι ει , sapiente omnino non ex paria
te id est , proprie simpliciterque sapientes.
Eos vero asserit esse, quibus non aliqua solum, sed omnia notari ac perspecta sunt utpote omnino contrario ijs , qui nihil omninci ciunt , neque ulla prorsus arte ea culti sunt, Dex pari satiemin improprie prudentes di tantur. Horum exemplum subiicit ex Homero in Margarite. Si enim inscripssis dieitue
quoddam poema ludicrum , cuius meminitidem Aristotel in Art Poetica, & Puto molitibiadei timore: quamvis temporum in tua via perierit Plutarebus tamen D. Baslius, hoe loeo allegati a Giphanio, nolunt id opuLeulum fuisse Homeri,sicuti nee Battachomymmae hiam. Porta Margites ipse dieitur fui Lis stultissumus, atque insulsissimus hominum. M quo Homerus ipse hoe loco allegatus ac-
Esse , ne agricolam χις is citi prate
Refert autem Erasmus ex Suida , usque adeo stupidum fuisse eundem Margitem,ur non potueris numerare supra quinques ducta etiam
uxore , non ausum eam attingere , veritum ne .se apud matrem ineus aret insuperin factum iam iuvenem interrogasse matrem suam , α ex eodem patre nata ellet. Undera apud Auctores Margites stultitia celebris est. Hi ne allud Lueiani in Hermo timori Exist mas te eum Margite quopiam loqui Similia , aue eadem pene leguntur da aliis fatuitate nobiliabus apud eunde in Homeru, Iustathium eius Interpretem lib. Io. Od f. a Zeno dolum. gendus idem Erasmus in Ad agi , Baltae M Iiside. ITAQUE Sapientis Oinen simpliciter iis dumtaxat tribuitur , qui Margitiotnnino contrari sunt quoniam cum ille omnium scientiarum AE artium , a generatim eorum omnium quae ad vitam humanam, eivilem convictum attinent , ignarus ominnino extiterit Sapiens e contra rerum manium scientissimus est, seu notitiam absoluti iasinam, limatissimam, de , ut in Graeco habetur, ιακριβε Iarbo, exquisitisimam habet unde inferi Aristoteles , sapientem non solum se ire conclusiones, seu conseeuiiones ex principijs deductas, sed etiam verum iudicium serre ei rea ipsa principia, eaque penetrare, cinistrospicere. Indeque olligit , Sapientiam esse aliquid eonflatum ex Intellectu , de Seientiae ex illo quidem, quatenus optime novit prinaei pia , absque distursu aliquo ex Seientia autem, prout certissime ac firmissime inseri conqclusio rues.
SED Tamen id ipsum satis dita ficile apparet quc , nimirum , Sapientia te
Intellectus , a Scientia , ut inquit hoc I co Aristoteles Constat enim ex dictis hodipso libro eap. a. esse quinque habitus intelia lectuales diversos inter se antellectum, Scieniatiam , Artem Prudentiam , QSapientiam. Constat ulterius, unumquemque eoru elle qualitatem simplicem. Igitur Sapientia neque est
Intellectus, neque Scientia, neque aliquid eo nisfiatum, seu composivum ex Vtroque Praeterea. Multi doctorum hominum praedui sunt hin tibus Intellectus & Seientiae , Geometriae νοῦ g. aut Arithmeticaci qui tamen non sunt sua
pliciter Sapientes, ae praediti Sapientiae hac bii proprie dicto. Non ergo illa est ali quid constatum ex Intellectu is eientia alioqui omnis intelligens sciens , es se sapiens simpliciter que dinodum quia
59쪽
ETHICA. Lib. VI CAP.VII. De Sapientia.
homo es quId eonflatum ex animo rationa. Ii corpore , omne quod constat animo rationali coniuncto corpori, est homo simpliciter.
VIDES Difficultatem non levem: quam miror ab Interpretibus politioribus aerecentibus praetermittat : nam nee ipha
niu, nec Gallurius , neque plures alii ex eo. tetiei, illam sibi obiecerunt. Vnus Acciai lus eam pro potuit ante illos , solutionemque reddele conatus est , quamvis satis obseuram. Dicenduin itaque est , Sapientiam vere pro- praeque elle habitum diversum ab intellectu principiorum , de scientia, atque ab H duobus simul aeeeptis r ut ratio dubitandi uia per propolita evincit plane , um ex mente Artito te is , tum iuxta veritatem ipsam Neque obstat quod in praesenti dieatue , opsa νο υμ επισIήμη, Sotentia eue intellectussc .entra. Non enim est unumquodque eorum, neque virumque simul proprie loquendo, sed aliquid uoque sublimius , habens rationem alitellectu sic scientiae a l. iori modo, quam iis
hemantellectus , ea altio tri,qu.m sit habitus principiorum, qui simplicii et Intellectus prinis ei piorum dieitur. Hic enim nudo solum iudi. ci aventitur principii , neque illa probatullo modo : vi capite praeeedeat dictum est. Sapientia autem ita alientitur prineipiis uni. vertalibus d communibus , ut non lotam ea introspiciat , exactissimeque penetret , sed etiam probet illorum veritatem posteriori. Id enim est in textu Aristotelis, quod Sapientiae tribuitur,non mos,quae ex principi ssunt, cognoscere . ted δ περ et aer ranckληMunν.
circa princ pia verum tener . nimirum, introsis
pieere ipsa principia, eaque tenaciter peneistrare, Qtueri. ii vero principia sunt peculiaria propriaque scientiarum et, haec 1 Sapientia probantur a priori, seu demonstratione propte quia quod longissime abest. di omnia alienum est ab I mellectu principiorum as HINC Etiam eonstat, Sapientiam
habere quidem rationem Scientiae communi ter dictae, veram longe altioris, quam sit habitus Scientiae proprius. Hic enim nullatenus probat ratione aliqua apodicti ea, seu demonis stativa , neque a priori, neque posteriori, axiomata communia, seu prima principia , que etiam prinei pia peculiaria propria, quibus nititur: sed illa tantum supponit, ex iis inratteone' usiones intra materiam si bisv b. Iectam. Sapientia igitur, quae eiusmodi prin. tipia probat , Ionge sublimiorem Scientiae gradum habet , quam habitus intellecruali, Sesentiae proprie dianae. Itaque quemadmodum lauto capitis huius Observavimus, Aristo tele, nomina prudentiae , Sapientiae homo. nyma elle, bifariamque accipi: itain nomen et 4 ωισlημηs scientri homonymum estis degeneratim quidem sumitur pro habitu , quores certd , ac demonstrative cognoscitu persuas causas, de principia, sive proxima , cpeculiaria, sive reaiotara universalic quo sensu est aliquid eommune Sapientiae,& Selentiae. Speciali autem accipitur , c proprie,
pro habitu illo , qui ex proximis principiis, omnino praesuppositis,&45 probatis a seipso,
demonstrat suas conclusiones. In quo sane exceditur ι Sapientia , quae non solum demonstrative procedit circa conclusiones, sed
etiam a priori demonstrat principia propria
aliarum seientiarum. Cum enim Sapientia,
quae profecto est Metapb si ea, habeat pro obisiecro omne en sci nullis Iimitibus coercetur, di ad omnia aliorum habituum intellectu. Iium obiecta se extendit, earumhue pri ne ipsa propria apodicticis rationibus probat subliis mio ei ergo modo habet rationem Intellectusso Scientiae.
SIMA SvNT. Ita vertit Argyropilus pro
eo quod Graece erat in exemplari , quo illavsus est, a 'σπερ κεφαλων ἔχουσα σι φή. μου τιμιωτατων Et quidem Graece legen dum esse saxis: caput in aecusativo, non κε pa, in nominandi casu probat Petrus victorius ex omnibus antiquis exemplaribus ais perlectis: fierique pro sua opinione Eustratium ut proinde lenius Aristotelis sit, non
quidem quod Sapientia sit eaput irine eps
scientiarum omnium , ut interpretantur ι
retus, de Lambinus cie hoe enim agitur inrisa cap. 3. huius libri fines Ied quddS pientia prae quibuslibet scientijs habeat ea put, seu instructa sit principii , tanquam capite. Non enim solum cognosti ea , qua ex principij colliguntur , ut quaelibet scientiae sed ipsa quoque prinei pia continet, quae' se babent instar ea pilis Quam piam interpretationem videtur antea tradidisse , noti modo Lustratius iam allegatus , sed de Andronicus illamque ustagio suo probat eruaduissimus vir , dc magnum huius seeuli deucus, Dionysius et avius PeMegomen. . in
Upus insigne Theologieorum Dogmatum ν
io CAETERVM Probabilis etiam est interpretatio Giphani ,eui subseribit Gaia
Iulius ut sensus sit, Sapientiam habere caput, id est , mentem , seu Intellectum principiorum , qui est veluti eaput, quo praeeunte S pientia ipsa omnes dirigit disti plinas , quae' ab ea recipiunt principia , ex quibus suae
conclusiones probent, Itaque Sapiemia est
60쪽
cuasi eapitat habitu prinei piorum , eiusque
praetidio viae messicae iam quibuslibet ieienti spraestat, dia earum principia corroborat, quemadmodum anima praelidio eorum lenia suum qui sunt in eapite, actiones motuique membrorum omnium regit. In quod illustrandum indieat Giphanius simile aliquid ex Lucretio lib. 3 ubi de mente accinita
η raput esse quasi , ct dominari m corpore
GyIium, quos no animum, mentimque vo
1i ADHUC Tamen restat exponendum quo sensu Sapientia ab Aristo t. die tur cientia eo eum qua bonorabilissima Iunt. Andronicus putat ideo elle, quod praeitantii, ima sit, utpote quae versetur circa pia priticipia eorumque,quatenus fieri potest, rationem reddat. verba illius lunt, inter alia, pag3 miπoire κατολου τι εσIινη op η, dic uusulam igitur,niυeryale quipi iam estDpιentia, oporνσιIapientem, qui ab illa nomen accipιι, non certa quadam ex Us. qua cogo Oic qui Murocia reέalia nes re. Atque iccirco non Iantum illa,
qua demonstratione euligi possunt , Iciet δε-piens sed etiam principii, ex quibus nide
monstratio res, O illam is, quos licet, rationem re et Quamarais sapientia erit intelle
ERIT ILLA SCIENT 1A. Og AE EST OMNIUM PROS STANTISSIMA,
capitis instar principia continens. Et inim in eius ratione de tiaranda , tum ea, quae demonisnratione probari possunt, assuinum urci tum principia ipso .me astem in alis Icient I non perini ι usu venit. Quippe in earum dignitio.
ne non adhibetur notitia princιριο rum Ied eorum dumtaxat qua demonstrando concluduniatur. Hactenus te. Eodem sensu interpreta iatur ea verba Eustratius. Ait enim Sapieitii aut esse prauantisιvirum, quoniam vertatur incognitione principiorum, quae sunt prestanii Lsma.
11 SED En Im, quamvis in ea exispositione multa sint vera, de superius a no
sanissimorum , sive bonorabiliνιιmorum , ut Argyro pilus vertit, appellatione, non principia ipsa. sed res subiectae , seu circa quas Sa. pientia versatur , intelliguntur. Verum quidem est, Sapisntiam, id est , Metaphysicam, orem vim opisione ersari circa prama causas ct ρ meipia, ut inquit Aristo t. 1. Meia. physici eap. I. fine. Verum uu8que , quod idem iubdit ea p. z. sequenti, νῖam esse ceu- templa tricem primorum principiorum , atque causarum. Attamen hoc loco die itur scientia eorum, quae hqnorabili uim iunt quia non
eon:emplatur res immersas materiar, sive sensibili, ut Physi ea sive intelligibili , id est,
quantitat , ut Mathematiciae disciplinae sed prorsus liberas a materia,ut Deum ipsum , cIntelligentias, ac generatim res divinas, quae potius honorabiles sunt,quam laudabiles vel ib. I. eap. I statutum fuit. Quin& eas res, quae alioqui corporatae sunt, non contemplatur Sapientia, et Metapbysica, secundum qu dd sunt immersae in materia singulari, senasibili, aut tutelligibilici sed tantum penes
rationes summe abii ractas,& communes eo, atque Intelligenitis quales sunt rationes entis, veri, lubriantiae, tac. Qua tu interpretationem plane id ei Aristot obviam, paten iatem subministrat allegato, cap. a. libri primi Metaph. dum ait de e idem Sapientia disterens, nullam Use Metrinam τιμιωτεραν, honstrabiliorem. 2 La enim a M. n lii iesu, Garmi Boianorabia ysima Huu moa autem uobus adimia
taxat odi esse potor. Lienim tam illa, quans infe maxλὰ Deus obtineret a Uina ei intepDientias quam ea, qua circa divina versatur. At illacitiobus sis praedita est. Nam cti tisorumbus eatis esse μ' principium Detue quoddam cer Alam Uesbolus, vel potis metum
baliturus tactu eicus. Hactenus ille ex cuius verbis, a sensu luculenter apparet, quenam sint τιμι ματα seu honorabiliis ima illa in quibus Sapientia versatur nimirum, res divinae , ac materiae inexperies , quas Sapiet uia speculatur. 13 CIRCA Seeundam partem aia pilis disserit adversus quoidam existimantes, bapientiam Ἐ'rudentiam esse omnino eundem habitum. Ac prius quam oppositum demonstret , praemittit , Scientiam non elleidem a doctrinam Civilem eum prior illa versetur in necellari s , haec vero in coni in gentibus. Deinde Sapientiam non elle idemae Prudentiam , probat duabus rationibus,leviter solum indieatis, ut mos est Aristoteli, etiam eum demonstrat. Illa vero aliqua nid usus proponere oportet, ac digerere pro via
i PRIMA Est fere huiusmodi. Si idem essent Sapientia de Prudentia i hareesset habitus praeliani ita imus inter intellectu ais Ies. Re conlequens absurdiu est. Ergo de illud, ex quo infertur Sequela patet. Si enim idem ellent Sapientia WPrudentia, quidquid Sapientiae competit, etiam conveniret Prudentiae. Cum igitur Sapientia censeatur haiabitus inter omnes intellectuales praestantissimus, id ipsum quoque rudentiae competeret. Iam veto ablurditas consequentis Ullιgi: ur. Si enim Prii dentia ellet habitus inter omnes intellectuales praestantissimus, etiam homo, circa quem , sive ei rea cuiu, res , Prudentia versatur , ellet en praestanti uigium totius