장음표시 사용
381쪽
3ω ETHICA.Li EXCAP. viii.De Felicitate activa. sese extendit,eousque sese extenditri felicitas ipsa: quibus conte platio magis inest, ijs felicitas magis inest, non per accidens quidem, sed per ipsam utique contemplationem laec enim per seipsam
est pretiosa. tiare felicitas contemplatio fuerit quaedam. Est autem opns huic Sc prosperitate externa,cum sit homa Natura nanque ipsi non est ad contemplandum sufficiens sed Sc corpus sanum esse opo tet,ia alimenta,relinquumque famulacum adesse. Non tamen puta dum est,mnitis,ac magnis ei opus fuere, qui futurus est felix,fi fieri non potest, ut sit beatus sine bonis externis. Neque enim sufficientia, neque iudicitiar,neque actus,in exuperatione consstitsed fieri potest, ve non principes terrae, ac maris agant honesta. Etenim mediocribus felicitatibus potest qui piam agere per virtutem. Atque desare ceris
nere licet Privati nanque non minus agere videntur res bonas,quam
qui sunt in potestatibus constituti imb etiam magis Satis autem est. tot facultates habere. Erit enim eius vita relix , qui per ipsam oper tur virtutem Solon etiam bene tortasse de felicibus sensit,qui quidem eos esse felices dixit, qui mediocriter res habuerunt externas, lopulcherrimas res ut putabat egere , modesteque vixere. Fieri enina potest,ut mediocria possidentes agant ea,quae agere oportet. Videtur autem anaxagoras non locupletem,neqne porentem felicem ipsum existimasse,cum dixisset, te non mirari si quis absurdus multitudini vudeatur:haec enim sentiens res solum externas,his iudicare eantummo
do solet. Consentaneae igitur nostris sententiis,m sapientum opiniones sunt:at enim habent quidem Sc talia quandam fidem Veritas tamen in iis,quae in actionem veniunt,ex operibus iudicatur,vi vita. In his enim praecipue certitudo veritatis consistit. Considerare enim opo te exquae antea dicta sunt,ad opera referentesm vitam. Et si cons na sunt operibus, accipienda sunt si ver,discrepant, verba sunt tam tum putanda. At verbqui mente operatur,vi eam colit, disponitur
optime: is&amicissimus dis immortalibus est. Nam si dii curam
humanarum rerum,ut existimatur, aliquam habent, rationi sane comsentaneum fuerit, ipse eo gaudere quod est optimum, maxime 'esibi cognatum: hoe autem fuerit, ipsa mens. Et in eos, qui maxime
hoc amant,atque honorant, beneficia vicissim conferre, tanquam curam iis,quae sibi sunt chara,ac diligentiam adhibentes, & recte, beneque agentes. At constat,haec omnia maxime sapienti inesse Amicissimus igitur sapiens ple dijs immortalibus est Eundem autem conveniens est e felicissimum esse. Quare sapiens hoc quoque modo iv
382쪽
, CAP. VIII. De Felicitate activa
wMMME EXPLANATI CAPITIS OCTAVI.
Hetutem moralem ae Pradentiam in bonis humanἰ vesari,ac competere hom ni quatenus ammo , torpore eonnat. Postro Felicitatem contemplaιricem ess rarinatiliorem,quam acturiam .H felix quaiιte G gerat
AD CLARISSIMUM ET OBlLISSIMUM EQUITEM,
D. D. MARTINUM DE AD ARAM ET OS IN ALDE.
3VPREM IUSTITIS SENAΤUS CONSILIARIUM, QUONDAM IN SALMANTiCENSI ACADEMIA PRAESTANTEM IVM CAESAREI PROFESSOREM, ET VET EIUS COLLEGI D. BARTHOLOMAEI SODALEM,&αVPERIORI Capite disputatum
est de Felieitate illa , quae in eo templando posita est. Nune agit Arist. de ea quae activ , seu politi ea dicitur rarisum inmatim deeernit ac probat, illam eonsistet in operibus moralium Vitiu- tum testudentim Dividit vero eaput in tres
Partes. In prima monet,omnem moralem vir rutem, ae Prudentia versari in bonis humanis, emeasdem ompetere homini quatenus eo nissanti ex animo lacorpore. In secunda docet, Felieitatem vitae eontemplatricis perrectiorem esse,quam operatricis sive actuosae vitae. Interiatia denique praeseribit modum , quo se habet a te felix in rebus eriernis. ClRC Peimam partem praemi
εἰ t, ctiones virtutum motalium es humanas, α Prudentiam in rebus humanis versari,atque eas omnes virtutes in id potissimum tendere,' moderentur de perfietant hominem, pro Maeonstantem adiimo dc corpore id vero ut sinsulatim edtularat, praemii tu esse aliam Felieuiatem distincta a superius explieata, inferiore, ela seeunditiam; qae eonsistit in actioniblis humanis seeundum Virtures;vt Iustitiam, Foria situdinem, alias,quae ver Iantur in actionibus M affectibus honestis naturae humanae. Ptior illi Felieitis eontemputri ,capite praeeeden-
, i appellata est divina, quod sedem habeat iasiu hominis mente, qua aetern ad divina sp
eulatur, in seeretiori animae recesu. Posteri yees,de qua n sie agimus,humana dicitum qu ri iam posita est in actionibus Virtutum&Prudentiae, quae eerte sunt humanae , quoniam iarebus humanis versantur. Quod sere sicit bat. Omnium moralium virtutum de Prude tiae actiones, aut versantur in rebus externis, quae in usum hominum veniunt,qualiter opera Iustitiae, Fortitudinis & aliarum quarundam Virtutum, iuxta quas aliquid inter nos commutamus distribuimus, aut qualitercumque agimus: aut versantur in neeessitatibus seu i digeniij hominum sublevandis;vi Liberalitas,
Magnanimitas, Clementia, quaedaR Aut denique spectant orpus ipsum , modeqrationem perturbationum ammici ut Temperantia, Mansuetudo,& aliae permultae, quibus eurae est moderatio affectuum Prudentia a tem omnibus ijs praeseribit modum in operando. Atqui omnia praedicta continentur in
tra meras rerum 6 actionum humanarum. Eris
go omnes virtutes morales, ipia Prudentiat yellantur in rebus d actionibus humanis.
sum docet de Prudentia, nil rum,uersari in rebus de actionibus humanis. Probat auteια hoc pene modo. Quamvis Prudentia sit virius intellectualis,est tamen olligata eum Virtuti bus moralibus, veluti earum norma Iec: ut ostensum uti lib. 6.e I 3 diti idem uelongcri Sapientia,quae versatur in rebus divinis, aeterinnis,& longe superioribus, qui sint res humanae: quod o ibidem eap. a. traditum est. Hoeautem supposito , ratio e procedit. Omnis moralis Virtus versatur in actionibus& rebus humanis. Atqui Prudentia, licet sit virtus inritellectualis, vertatur in eadem materia mora itum virtutum. Prudentia igitur ute ei sit Virtus intellectualis versatur etiam in actionibu rebus humanis. Maior nuper probata fuit. Minor autem suadetur ab Arist.quoniam principia Prudemiae lumuntur ex Vmutibus moralibus. Fines enim Virtutum morali ui sunt prinei pia prudentiae,aecipientis ea,veluti ceriata deser plorata, ae deinde procedentis, ad eligenda adiumenta , seu media conferentia in eosdem fines viri uium obtinendos. At nequit Prudentia vertari in mediis eo tiserentibus ad obtinendos tines virtutum moralium , nisi ocin earum materia vertetur, ut patet. Prudentia ergo versatur in eadem materia virtutum mo
ADDIT , virtutes morales, de Prudentiam ipsam , versari in perficiendo toto homine, prout coalescente ex animara coris
pote indivisim Id autem proba Quia tam Virtutes morales, quam Prudentia, versantur: in moderandis perturbationibus: vi saepe oste-
383쪽
3o ETHICA Lib CAP. VIII. De pelicitate activa.
At perturbationes eompetunt homini, quat nus constanti ex anima corpore indivisim ut Patet virtutes ergo morales,' ipsa Prudentia, versantur in moderando, seu perficiendo homine , quatenus constante ea anima&corpore indivisim . Quare longe dissident a Sapietitia, quae .lum perficit hominem secundum praestantiorem sui partem nimirum, intelligentiam, seu irent eur, iuxta dicta praeceia denti capite. Praeterea id probat quia viriu- tum opera habent quoddammodo orium ex varia corpor ut temperatione, vi cuius aliqui
ad Iustitiam, alij ad Temperantiam, alii ad alias virtutes itini proclives, iuxta dicta libro o.
CIRCA Seeundam partem deeerinnit , Felicitatem contempla tricem est praeia stantiorem,quam actuosam. Sed priusquam id ex prolata doeeat , reponit, quod paulo ante tradiderat , tam Prudentiam , quam virtutes morales quatenus distinctas Sapientia , esse positas in toto homine perficiendo, prout est
totum quoddam ex eorpore Waniaeo coalescens; no vet6 in altera eius parte tantum. Hine ver infert, Felieitatem activam,sive practicameliam esse positam in per fietendo toto homine, atqtie aded humanam omnino esse. Id plane probatur ex praesupposito Felicitas enim Practis ,seu activa,eoniistit in actionibus Virtutum moralium, Prudentiae. Atqui omnes actiones Virtutum moralium & Prudentiae positae sunt in tot homine perfierendo, ideoque prorsus humanae sunt. Felieitas ergo praetiea,sive activa, posita est in toto homine peris sciendo, ideoque prorsus humana est. Unde
insertur , praestantiorem esse Felicitatem eo n- templativam: quoniam hae e non perseit hominem totum , sive secundum tranque partem; sed ieeundum alteram praestantiorem tan-rum,qua divinum aliquid est vi cap. praeced. dicebatur. Quare Felicitas contena plativa non est proprie humana: quia non perficit tot si h minem: sed longe sublimior,& propria mentis ac κεχωIισμε νηδeparata; id est, libera inde- Pendens ab Omeio eorporis. Quod tamen hoelo eo monet non esse tradendum exacte , quia Praeter rem estet&iam tib Q. de Anima explicatum fuit.
Ia probati exe essus Felicitatis contemplativae supra activa in Quidquid perfiei subiectum prorsus liberum a materia, di quoddammodo divinum,est longe praeuantius, quam id quod perficit subiectum eonstans materia Mirorsus mortale, atque humanum. Atqui conremis
plativa Felicitas persei solam mentem , quae est subiectum prorsus liberum a materia , quoddammodo divinum i activa vero perficit totum hominem , qui est subiectum constans materia, prorsus mortales atque humanum
Ergo contemplativa Felic iras est longe praeactantior,quam activa.
eam Felieitatis conleptatricis praestantiam sv pra activam , sive practicam uic sere ab Arist. proponitur. Omnis illa muneris functio , vel actio, quae paucioribus bonis externis eget, praestanti. rest,quam quae indiget pluribus. At
eontemplativa Felicitas Paucioribus honis externis eget, quam activa. Ergo ira stantior: Felieitas est. Maior patet: Quia omnis ii Iah neris functio, vel actio, qua paucioribus bonis externis eget, est magi sibi ipsi suffieiens quam quae indiget pluribus. At quidquid est in agi sibi ipsi suffieiens ei iam praestantius est. Ergo omnis illa truneris functio , vel actio quae paucioribus, praestantior est, eget quam quae indiget pluribus. Iam minor illa praeeipui Ullogismi suadetur ab Arist. quia ieet
vietque felix , nimirum , ev eontemplator, actor egeant subsidi s vitae contervandae ne eessarii, ,vi vi uin vestitu atramen in operi bus Virtutum,& actionibus exercendis, post rior eget longe pluribus bonis externis, qua prior. Etenim Fellaitas activa, sive practi ea vel in actum Liberalitatis procedat, vel Magnia
ficentiae,egetieeunia, aut opibus ut in actum Iustitiae prodear,eget, aut facultatibus ad redindendum alteri debitum, aut authoritate ad Metendam distributionem. Felix autem comen
plationi dedi vis, qua parte contemplator est, sibi ipsi suffieit, neque iis extrariis adiumenti opus habet, eum eius functio pqsita non sit igdando,aut distribuendo. Ergo eontemplati' Felieitas paucioribus bonis externis egeriquam activa. ι
quae oriri posset ex indigentia hae bonorum externorum in iusto & liberali viro. Potissi ima enim functio iussi, liberalis viri,aut quata eunque alia morali virrute praediti, non est opus ipsum externum dandi, aut distribuendi;
sed bona voluntas, sive propositum, quo non praeeunte, nullo modo opus ipsum in re pon retur. At bona voluntas,sive propositum eiusAmodi,non eget bonis externis,eum sit aliquidi internum, sive animo inhaerens. Ergo potis isma functio iusti,& liberalis viri, aut quacuavique alia, ali virtute praedili,non eget minis externis. Ergo neque o eget Felieitas ctia va, quae in ea functione propria virturum D, tissimam sedem habet. . I
esse , ut praecipua Virtutum unctio in interitiori actu, seu voluntate, posita sit verumta men virtutes illas,qus non prodeunt in lucem,sve in apertum non se proferunt,obseuras eia se Multi etiam se simulant Iiberales, ae iustos, di de se ipsis voluntatem illam , sue internum proposium Praedicam rius tamen non prop-
384쪽
CAP.VIII. De Felicitate activa.
tete iussi aut liberales habentur quoniam ni- Iuleiusmodi agunt oris. Ergo ut virtus moralis obleuta non sit , aut vera habeatur, ne-
cellum in ut re ipsa, sive operibus honestis ia
perium se proserat. Cuntque hoc nequeat praestare sine bonis externis , ut probatum est; plane insertur , Ructiones, seu actiones rivoralium Virtutum egere bonis externis. Felieitas autem contemplativa , eum in soro recei. anima posita sit , neque ex se inferat aliquod opus eiusmodi non adigei ex . iternis boni, , nisi ijs an iam quae necessaria
I HINC Autem monet, oriri aliamiquestionem. Si enim Virius non solum exer. . Cetur interno voluntatis acturi sed etiam opere ea terno , uine hoe obscura est, vi mo diximus merito dubitari potest , quodnam eorum exercitiorum sit in virtute morali prae ei puum; an internum electionis, an potius exiernum operationis. Respondet autem Atisto teles ut e dubitationi , internum electionis dictum in virtute morali praecipuutu ae primulocum hAbere caeter uua adhuc opus este actu extera ad perfectionem eiusdem virtutis: quia eam humanast,is quae convictum alio rum spectat, nequi habere persectionem sibi
congruentem mira arcanos vo iunialis reces
sus, nisi praeterea lucem aspiciat, ela in actum exietiorem se proserat. Hoc autem praestare nequit absque bonis externis, quamvis securri dati sint,& mera virtutis exercendae instru menta. In Felieitate ver contemplativa longei alia ratio est quontam rota illa in interno
dictu conlii iii, ullis honi extern Siger,ad. hue secundario,vt periectae ita stat, ii iii ijs dumtaxat, quae ad Hae conservatio Dem Decella xia sunt. Quin potius ea tertia bonorum afflue
hi posset impedimento cile contemplationi: quoniam affert multiplices curas, distrahit
animum ad plura clito tamen contemplar ordebeat in unam animi vacationem, ac recelsum
ab hisce fluxis & caducis rebus, vires suas exe-lterea
tur di ineuitas. Si enim iuxta Arist. hoc loco,ivirtutis moralis lanctio praecipua iri maria in solo acti sinterno posita est; oportebit dicere, quamlibet Vitiuiem in oralem adquiri posile absque actionibus externis in materia pilus,
ex sola consuetudine internoru actuum. Allucis de vero obstare videtur,quod idem Arist. nune pronuntiet, obseuram elle Virtutem x imperfectati, nisi an actum exteriorem prorumpat.
RESPONDEO , posse intimum Virtutis moralis habitu generari absolute augeri interrnis inibus, identidem, seu frequenter exercuis eirca materia illius absolute possibilem qira vis peraecidens Me solo desectu externoru
Ioeus ad externa opera eiusdem virtutis exercenda. Quoia non solum hoc loco intinuat satis Arist. sed deib. cap. a. dura docet, Liberalitatem non in multitudine donationusitam esse, sed in habitu interno Virtutis: ideoque libera iam esse posse, non mod divitem hominem,qui plura donare potest, sed de pauperem, qui nulla, aut exigua. Hoc autem nou diceret, ii excipitus inen: e externa opera ellent simpliciter necessaria ad gignendum augendu virtutis moralis habitum. Neque obitat quod in
prς sentiaru docet,obleurameLe Virtute est impersectam sine actu externo. Noa enim loqui
tu de Virtute morali qu ad perfectione inistriniec am,eilentialemve neque de illa,ut pei- md adquiritur, e simpliciter augetur sed sola quoad perfectione extrinleciti ei vilem, flinepotissimum spectatur in humano eonvictu. 1 TERTIA Rario. Illa actio, quam Deo tribuimus, excellentior est ea , quam ipsi
negamus. At contemplatio est actio, quam Deo tribuimus operationes vero Virtutum moralium si in actiones, quas Deo negamus. Ergo contemplatio est actio praestantior, quam operi rationes virtutum moralium Dae proinde Felicitas eontemplativa est eccellentio , quam activa. Conseqtientia qυ ad Iramque P rrem est perspicua. Maior patet: Quia perfectioribus perfectiora iiibuimus, re ab ijs excludimus quae culinque minus persecta sunt Minor autem suadet ut 1 Ari,iotele: Quia Deos, inquit, putamus beatos o felices elle. t non existiam amus eos beatos,qu si exemeaut actione Vietutem moralium. Non enim actiones iustitiae: quoniam ridiculi existimarentur, exercere ne commereia, aut deposita redderent, atque alia eiusmodi facerent. Non actiones Fortitudinis rcum non sustineant sormidolos , subeant vel pericula. neque euim hoc alicuιus honestatis,
aut excellentiae in iis enet. Non actiones Liberalitati : cum nihil mutu sibi dare possint,
nec pecunia, tantur , aut opus habeant. Non actiones Temperantiae: quoniam illae solam in corporea natura , .perturbationibus obnoxia, inveniri possunt. Dicere autem meos enuliberosi peti urba: ionibus, seu non habere pravas cupiditates, est exigua laus,4 quae magis illorum persectionem videatur deprimere, qua extollere. Denique, percurrenti singulas actiones Virtutum moralium,inquit, api parebit, eas omnes esse longe inferiores, d inuignas, quae Diis tribuantur. Ergo Dijsno Tibuimus actiones Virtutum moralium, a proinde nec selineitatem activam in iis consistentem.
t QVOD Verd. id tribuatur actioeontemplandi , seu Felicitas speeu latiuat quae est alterra illius praecipua minqris pars prohat
Arist. hoc pen modo. Dijs enim tribuitur aliquod actionis genus. Ergo eam actio eiusmodi non sit ellectio se operario, ut probatum est
385쪽
miper restat ut iis tribuatur actio spe eulativa,
ac Proinde contemplatio Allumptionem, in qua est difficultas , suadet duplicitet. Primo: via Dii ab omnibus putantur vivere. At vita est actio, eum fit motus a principio intrinisseeo se moveirie. Ergo D ij ab omnibus putantur oete , seu elle in actione vitae. Septinad: luemo, iii si insanus, existimabit Deos dormire, ut Endymionem illum , qui putatus fuit semis per dormiens,proptereaque αρανσξω, υνα γέ-
nias quem dormire dicuntur, quacumque, aut
nimium dormiunt, aut vitae mollim otiosae se tradunt. Cui adagio aliud tuoque simile est, xπἰρ, νιμεν, ab Mκoiμησα , , tras Epimenidis
somnum dormisti. Quod ei apud Diogenem
Laertium, Gellium in Noctibus Alsicis, o Lu-eianum in Timone. Eoque indicatur , Epimen idem Cretensem,cim aliquando sellus ambularet, ingressum fui sie specum , in eaque dotia mille integris quinquaginta septem annis iraces pergefactum postea vid ille longe aliam rerum faciem, atque ingentem mutationem factam. Quam narrationem refert, i ut fab
losam irridet Plinius lib. 7. v. a. i ERIOR Sane , qua in Endymionis, e Epimetridis, imo de certus atque exploratus quondam fuit somnus euiusdam pij, ae Sancti Monachi Religionis Nostrae quicum
meditaretur , animoque revolveret versum
illum Psalmi David iei, Ἀω - miueanmanis M oeulos tuos , tanquam dis beserna , quapeat emi cum, inquam, id secum expenderet. dubitareique quonam modo fieri polliet; inspirante Deo exivit monasterio ad loeum vicinum ubi recreatus harmonia euiusdam avis dulciter canentis , raptus fuit in e est a sim, sive somnum illum eoelestis eontemplationis, quo nihil vigilantius est. Et in eo tranquill , ac
beato otio exegit plusquam ducentos annos. Exeitatus autem a Deo. ex existimans se pauis
Id antea a Monassetio egressum , redij ad illud, quaε neque hora transiillet. Sed ecce viis de longe aliam Monasteri faciem et muratam aedifiei sormam,ianitorem athim,d Praeis larum monachosque prorsus diversos ab ijs, quos paul ante sibi videbatur in Monaiasterio reliquisse. Ille veget, rogat, instat, ut re cipiat ut , veluti Monaehus eius Coenobii,
paulo ante egrellus ritum eae teri putabant in. sanum hominem : donee rebus mature sapeninst, o eos ultis libris antiquis,ubi nomina Monachorum seripta erant,deprehensum fuit te id ipsum tot annis dormijue, aut potius conter. piationi vaeas tripui ante id brevissimo tempora peractum. Monaehus vero paulo postreeeptui Qxta ritum Melest. Sacramentis , elicitas me anctitat me obi; tiatque imp*llulturalis ITAQUE Arist. t probe eonis
templativam actionem elle praestantiorem,
qui practicam , docet, probatque , in Deo
solum esse Iocum actioni contemplativae nociautem practicae , neque operationi virtutum moralium,quas arbitratur nullatenus esse dig-nι Deo, sed lo ase inseriores, quam ut ipsi adriseribantur.
ligenda est ita, ut ex eludatur a Deo omnes vir tui es morales, quiex sua ratione formali exprimunt impersectionem aliquam , vel minorena deeentiam: si veryaliqua sit, quae nullum ei uia modi naevum afferat , ea plane tribuenda eth
Deo A primo quidem opoemet ipsi adscribe
re, non solam actionem eontemplativam , qua te ipsum intuetur sed etia practicam, qua creavo pro dueit alia a se de quide indistinctam ab ipso actu neeellario voluntatis, quo Deus seipsum amat. Deus enim,eum lumine naturae cognoscatur summe persectus, de causa rerum ominniu, non est putandus velle libere alia a se pe qactum diversum in entitate aut actualitate , ab eo actu quo seipsum necessari amat sed peceunde ipsum, cu aliqua connotatione ad c-turam eontingenter existentem in aliqua temporis disterentia. Illa aut actio est practi ea quonia vere causa aliquid extra ipsum Deum. Neque hane actuane putandus est Deo in praesenti negare Arist. qui saepe in Physi ea de Me-rapbysie a doeet, Deuesu prima omnlii eausam cx omnis mutationis experte Solum itaque Deo negat actione practicam,quae sit operatio virtutum moraliuoquonia bas omnino excluridit a Deo. 17 ENIAMUS Igitur ad morales
Virtutes,ut pauid ante praemissimus αεaeerra
praeserat S. Thomas I l. q. a. are . . ex cuius
doctrina intelligetur quo sensu virtutes morirales habeant, vel non habeant locum in Deo Dieeudum itaque est, tam ad mentem S. DO-ctoris, qu murist hoc loeo, nullum habere in Deo loeam viriu: es illas morales , quae niuasormali ae propria ratione in moderandis animi passionibus,sive perturbationibus versantur. Eiusmodi autem lunt Temperantia ἡquae cupiditates voluptatum corporis fraenatu Fortitudo, quae timorem dc audae iam cohibetuMansuetudo,quae moderatur indignatione, si iram ι Iustitia commutam , quae praeeipu intemptionibus , venditionibus , permutation bus,dweontractibus posita est. Omnes enim eae Virtutes, de nonnullae aliae ijs affines, tam e patie subiecti, quam sui ipsarum, imperfectio
ne claudunt, aut saltem mi uorem decentiam et
ideoque locum habete nequeunt in Deo , nisi per metaphoram quandam , de valde improprie.
386쪽
CAP. VIII De Felicitate activa. 397
detur dissentire Arist. in praesenti meo adseriis
bi debere idque probat haesere rat One , ut interpretatur Caietanus. Iustitia distribuens ex propria 4ormali ratione id habet,ut tribuat unicuique pro merito dignitates quemadmodum apparet in optimo rectore cuiuslibet multitudini, Reipublieae, aut familiae . Atqui totum id eompeii Dei, in gubernatione huius universi. Cum enim creaturas condide tit persectione inaequales , non eadem omnibus tribuit, sed diversa , pro varietate naturarum, atque unicuique quod suum est, sive congruumsbi. Ideo homini et rationali animo coe pore eonstanti tribuit intellectum sensum: Caeteris animantibus sensum dumtaxat': plantis vim qua se intus nutriant augeant gravibus δc levibus qualitates quibus centru suum quaerant: alijs denique rebus facultates iratias dia opportuna ad tuendam servandamq, naiaturam ipsorum propriam Iustitia ergo distribuens vete competit Deo. Quare idem S.Thomas laudat sententiam Dionysi cap. de Disias. nommibus, prope finem, op. s. prope medium, ubi inquit Virire oportet in hoc veram
nitatem, O vmo cuiusque naturam in Proprio salvat orsine ac virtute.1 QVARE Iustitia distribuens Deo
asserenda est , quamvis excellentior Gonge sublimior, tu inquae homimbus competit similite ein subiunctae quaedam virtutes, seu etiadem agnatae, ut Liberalitas,in Magnificentiar non quidem prout faciunt sumptus parvos, aut m Mos io commodum aliorum; siquidem Deus nullos sumptus facit, quoniam non exuit
amittitue dominium earum rerum,quas donat,
ivt in nobis accid iris uuatenus dat omnἱ-hus amuenter, abigiis in myit utilitatis tan quo consistunt eae virtutes seeundam suamitationem tormalem Aristoteles ergo dum videtur Liberalitatem hoe loco exeludere a Deo, 1atelligendus est de illa, quae faei sumptus,&Per eos allanat dominium rei datae ab ipso dare non ver de ea,quae inelinat ad liberalem,cla gratuitam donationem. Alia autem virtutes morales ex propria Llarmali ratione positae an moderandis perturbationibus, excludenda 1 Deo sunt, ut supra dicebamus. Idque aliam
agnovit ieero lib. 3. δε Natura ora minis
quod male Virtutes intellectuales Deo nega- vir,& Iustitiam distribuente verba sunt. mis stiria, quouum cuique distribuis. quiapertunet ad Deos Hominum enimjocietas, e com .manitas, ut vos dicitis, initiam procreavit. Tmperantia autem constat ex rate mittendis voluptatibus corporis:cui si locu inmalo esse ιμ- voluptatibus. NamIbitis Deus inteli
σι qui mustra re colore . an in labore' an
Simile aliud tesimonium est eiusdem mm tensio, allega ium a Div. Augustino lib. . de
Trinita a QVIBUS Adnotati pro illustra. tione textus Aristotelis, ratio illa erat ipsus, se breviter insanratur, in lyn optim redigitur. Felieitas illa, ieeundunt quam homo magis Deum imitatur, clari pli similis est piaestaniatio censeri debet. Atqui ieeundum Felieitatem in contemplatione post ain homo magis Deum imitatur, ipsique similior est, quam secundum practicam coniistentem in exercitio Virtutum moralium, quibus moderamur perriturbationes animi elim illa prior locum ha beat in Deo, non autem haec posterior Feliei tas ergo in contemplatione posita praestantio ecensem debet quam practica consistens in exercitio virtutum moralium, quibus moderamue Perturbationes animi.
a QVARIA Ratio in idem probandum si e proponi potest ad mentem Arist. Illa
actio est praestatilior, proindeq; aptior constu- tuendae Felieitati, quae remotior est bellitis,& magis propria, te utium ratione. Atqui actio conte triplandi et remotiora belluis,ct magis 'propera vi enitum eatione quam actio Virtutis moralis, ideoque aptior Felicitati coiiliit ueniadae. Ergo D contemplativa Felicitas est praeia stantior, quam activa. Vtraque consequentia est perspicua Maior patet: Quia actio propria praestantioris subiecti, Mao imperfectione reia motior, debet elie praestantiora vi pote proe densa praestantiori virtute activa, de nobiliori agente Minorem ver probat Arist. quia
actio eo ut emplandi nullurn omnino locum a bet in belluis, eurat actio pure spiritualis . Qua proinde Deo re substantiis separatis in axime eompetit hominibus autem tu gradu inferio-hi, bellu is nullo modo Actiones autem Uirtutum moralium quo adam modo , sive pecquin dam similitudinem , in bellu is conspiciuntur. In quibusdam enim earum appatent simulachra quaedam Virtutum moralium.
2 a QVOD Probatur excurrendo perrquasdam animalium species, in quibus ea Vie tutum vestigia apparent. Amitoteles iue libi de usto ia nimatium tradit , in canielis ea ueste Pietatis, reverentiae in parentes ii milit u dinem,ut ne eoacti quidem Uniungantur a tribus suis. Quin maliquando comis ille ut eum admittarii copia non haberetur , cuDatoeeamelum mitteret in matrem perta fit sed eum post accellum, cognita matre, ex Pudo te luculum, simul ira colicitatum utile, ut alia presso morsu curatorem interficeret , velutia ui horem eius sceleri . Eodo . quoque loeo narrat , Scytharum Regi uilla elegantem eorpore atque indole equam , mariu tu pullo-aum praestant uirocro tricem: toruinque viii.
387쪽
303 ET HIC A. Lib.LCAP.Vi II. De Felicitate activa.
. exteris pulchriorem admissum c oblatum genu rici , ut ex eo procrearet filios monia stante recussa te. Cum ver opertae metri eignotae te adiunxi Ilet , veluti pudore actus, fugam arripuit &se praeeipitem dedit. H eduo Pietatis exempla profert in bellulari rist.23 ADDENDA Autem sunt speciis
ruina aliarum virtutum moralium, in elephaa iis prς semim: Ac primo quidem Religionis umbram prae se ferunt quoniam Solem exorientem adorant, 'novam Lunam o testantve Plutarchus, Elianus lib. 7. cap. Pliniusti cap. io . his verbis: Anii lium max mum εἰ ba , ρroximumque humanis Ρηm
hyPearLuna veneratis. Ubi non Religionem modὀ.sed de plures alias virtutes in elephantis expreisit Iustitiae quoque vindieatricis specie in iis effulget. Cuius duo exempla me morat lianus. Primum refert lib. Io .cap. Is .ia haesere verba Romae, imperam Tito,cuiusdam magistri elephaniorum vetor cum ali ro mechabatur. Verum quidam ex elephantis inspecto stetere utrumque transfixit dentibus, di intersectos adulterii foetos servavit,quoad usque dominus veniret,consciusque fieret, tam eriminis eommissi,quam iustei ultionis Alterum narrat lib. cap. II valde affine praeee denti in suum plaus magistrum o adulteram
quaedam in elephantis apparet, teste Arist. lib. s. Historiae animal .cap. I 6. ubi tradit,marem, quam semel inierit, non vltra tangere dc interposito triennio repetere eoitum , sed eum alia. Plinius quoque lib. s. eap. . Probitatem ηι adseribit tantam, ut si hominem inveniantia agro, non ossendant, eum facile possint; quin potius illi demonstrent iter,ut recti pro cedat. Pietatem quoque in magistros iis tribuit lib. s.vsque adest, ut quandoque propter obitum eorum dolore atque inedia contabueririn . Similiter o ita pios tradit esse erga prolem suam , ut urgentibus venatoribus malint capi, aut caedi, quam natos periculo obiicere. Quin de iis magnam esse reverentiam in senes, ideoque iuniores senioribus cedere inciis , potu, ae loco Fidelitaris quoque exemis plar mirum est quod idem Elianus lib. Io.
cap. t ac thenaeus lin. I s. cap. 3. reserunt,
his pene utriusque verbis Antigono est et D phas scemina fuit. Evenit ut in obsidiona, oppidi garentis pueram pareret uxoris Indi elephantistae. Is sua lingua eommeni, dia infant m inter bellieas turbas elephali. ita nomea eius soli Nieeae Capi illa se- , rid in fidem: omnia officia exhibet, quae, piissio a aliqua nutrix sive mater. Infans, ante pedes eius deponi debebat nisi fieret,
cibum non capere , iram omnibus signis, ostendere , o dolorem gaudere eontra eois adlaeente rac tune cunas movere ad oblectandum , aut somnum conciliaudum tumis ventilare dc pellere mustas quod faciebat, sane scite,arundinis ramum promulei de sui, mutitans. Atque haec officia interdum, surpabat elephas maritur. Hactenus praedicti
31 EX Quibus omnibus , aliisque
pluribus huiusmodi,quae consul id omittimus, patet, Verain elle propositionem illam,in qua assumebatur,bellias esse similιtudinem quamdam earum actionum, quae ex Virtutibus moralibus procedunt,quamvis nullum specimen praebeant actionis in contemplando posiae
quoniam hae pure intellectualis em de in qua solus homo Dei, atque In tolligentiarum in aqteliae expertium , similitudinem refert. Cum igitur Felieitas perfecta sit ponenda solum in eo, quod Deo, o Intelligent vi atqui horiminibus pet imitationem comperit, non au tem in illo ceu ius imago quaedam etiam ita brutis cernitur ι consequens est, ut persecta Felieitas non ia actionibus virtutum moralium posita sit , sed in acta contemplatio
'ud perfectIor est eo a templatio , e maioa censetur Felieitas irae tantundem Felieitatis habere quis censetur , quantum habet contemplationis Deus enim summer felix estiqui summum eontemplationis gradum attingit. Inter substantias intelligentes , tum separatas , tum de materia concretas , illai telieior rensetu de est , quae caeteris conqtemplatione antecellit. Felieitas igitur perqfecta in contemplatione posita est praeci pue de multo magis quam in actione. a C IR in Tertiam partem praeseribit mensuram bonorum externorum in viro fallet. Cum enim ante tradidistet Fe licitatem debere esse persectissimam, praeter timeo qud diste beatus sbilasset eas siti nune quaerit an egeat externis bonis , c in qua mensura. Respondet verdhuie quaestioni, virum et ieem opus habere externa prosperitate , quoniam homo est , de intra fines humanae conditionis in elusus Natura enim humana non est sibi satis, sive suffieieres ad
contemplandunt, nisi adiuvetur externis sub-sdijs prosperitate aliquo sine quibus
Mon poterit congruenti modo se habere. Quam re vir felix ptim opus habet bona valet dine, ae sano corpore quonis alias dolores sh aegritudinesquipedimento erunt animae ad
388쪽
qu Ieram S. permanente contere platione Seis eund oportet abundare iustis alitneniis, idoneo lue victu, 5 vestitu propter nee essitatem bona habitudine corporis Terti x opus est eongrueti famulatu, quo ne cellaria sibi suppeditentur. Fainuta tu, inqua. ni ut Argyro pilus alitq; eas aniles interpreta latur. Alii cu i verarunt: quasi eo nomine lignificetur, felici viron pus elle omnibus iis, quibus eget vita humana, ut habitatione, vestibus, armis, re familiari. a NEC Ta.ne vult ea omnia vitae subsidia in magna affluen i seliei viro com- peiere quonia nec in ea copia sunt nec ellaria, ne opus habet magnis divitis ad permanendia in eo seliei statu eontemplationis: ted sat est aura ρκua illa, sive susti eientia sibi ipsi, quae moderata sit, quaeque necessitati consutat,& non indulgeat cupiditati. Idque probat fere sic. Plura sunt ne eeliaria ad Felicitate activam, leu positam in actionibus virtutia morat tu, quae civilis, seu pol ille est,& in medio hominum con ν ictu, quam ad Felicitatem laeOrica, sive consi- sente in actu solitari S interno contempla iationis. Aiqui ne ad priorem quide Felieitatem
nec eliatae lunt ingenies divitiae, aut magna dc exuperans bonorum exlernorum affluentia. Ergo multo minus neeessaria hae e sunt ad Felicitatem theoricam, sive contemplativam.
liticae, ite celiaria in non elle eam ingentem bo- Grum e Mernorum affluentiam, probati Quia fieri potest,ut aliquis non obtinens imperium errat marisque, te ilicet, nomaximis abundans divi iijs,laudabiliter te gerat in actibus Virtutumorali uerga concives tuos , di multo melius
Rempublica administret, quam Principes ipsi,d Reges, terra marique dominantes. Qui enimam Perio , dominat , ut divitiis maxime af- suunt, ni mitim distrahuntur,in quasi in plurimas partes dividuntur: ideoque multiplex imis pedimetitu subeunt ad opera virtu .u morali si exercenda praesertim,eum immodice opes, mpla laeuli potestas,elatione di arrogantiam Pariant Virtuti repugnante Mediocritas verdidi vitia tu idonea est actionibus virtutu exerce. Mis,quonia: homine in osse io, seu mediocri - at continet. In quam doctrina confirmanda adducit enata ,sive sentetulas sapientium viro-xum, in primisque Solonis dicentis: πολλα με- . .. ισιν retiarra μέσος θιλω ἐ-εινα Gno optimum medis es: medius esse volo in tota
rate Deinde innaxagorae, qui nec divitem, he potentem ei e voluit elicem virum , eum dixit,se non miraturum .s , eo minae diceret, irrideretur a multis: quonia plerique cx popu- rares homines, Felieitatem eollocant in rebus sensibilibus,& externaru eru affluent a. Quo
etiam spectat illud eiusdem Arist. lib. I iam . sic loquentisci Anax racia a mιnuia interrogata , quisentavr bratissimus esset, eripeu dit,ne ino ex is quos ιμ patas Veiis qui cibi iadeatu absurdus. Quibus verbis signifieavit.
eum elle felice vi,qui coiitra se alum, Opinione poputatium hominu , dimitteret affluentia externo tu bonoruod eligeret med Iocritatem. Ergo ad Felieitatem politicam, seu civile, non prone it, sed poti s nocet magna bonoru externorum ainuem iaci atque adeo mulis minutne eeila ta est ad Felieitatem contemplativam, quae paucioribus est contenta,& sibi ut ficiens. in eirca visum est ealcribere nonnullos versus latis opportunos ex Operibus Poeticis a que Ethicis Serenissimi Caroli lanae Prine i-pi, ritu ac stilo veteri Hispanorum seripti si hinc inde excerptos: De Dibum id sartuna
Mus destis abolersndat τὸ de Ia. Digeri mediama Dela gentera qua es inda laetente Sin porsia. Qui tre que lique pudiere1-
3 MONET Verd, ea lapientiumvirorum effata non elle contemnenda: qiioniai non totum doctrina praestan Ie extiterunt, sed e honei late vitae. Alioqui enim , id est, si verba quide pectos appareant, sed tamen vitaia mores non contentiant dodr ιι aeri ait non
389쪽
ese fidendum ipsorum monitis, nee me putan indos illos oracula quaedam actionum huma- .etrarum quoniam in rebus agendis, non ram verba spectantur, quam morod opera docentis., Parum elii meitu sententiae admirandae inoles at,dum e ernuntur opera non cohaerentia do--rinae: quia populus, non am movetur, seu ex citatur ad exequendam doctrinam . qum adiurarandum exemplum,sve vitam eoru , qui in
sublimi loco sunt,& aeteris autestant. Quod ramen ita intelligendum in sinu α vero lenis, ut si sententiae ipsae Philosophorii verae sint, de iuxta honestatis praeseripium sequendae sint, vi ope te exequendaeci non quia ab iis traditae, sed quia veritati e bonestati oransormes. Id enim de ratio recta praueribit,in Salvator noster monuit dum dixit,faciendum esse id quod a Pharisaei, seeundum legem divinam precipie-hature opera veryeorram non esse ad exemplia, seu imitationem trahenda. Qua dicunt,facite, inquit: secandum opera autem eorum sit ais
quomodo se habeat vi felix circa bona ex. terna , subdit qualiter se gera erga se ipsum ae Deum. Re primo quidem observat, eum agere
vitam κατ νύν Ieca una mentem. Probatia
que fere sic Ille vitam agi secundum mentem, qui omnia operatur dirigitque prout praeseribit recta ratio, sive virtus. At vir felix omnia operaru dirigit exue,prout praescribit recta ratio . sive virtus. Ergo vir felix vitam aget secundum mente in unde o sequitur ut vivae Potius mente , quam corpore quoniam eum potissimum eontempIationi Vacet , quae est
opus praeeipuum mentis rac nullo modo ad eorpus spectata plane sequitur , felicem hominem vivere secundum mentem. Ideoque ille ab Aristotele dicitur κατανουν ἐνεργάν, secundum ιntem agenι Seeundd inseri, eundem
este Deo harissimum idque hoc pene pacto probAt Siqua de rebus humanis eos nἰtio de cura est Deo est autem maxima par est ipsum maxime diligere ae delectari in eo, quod optimum est rae ipsi simillimum in homine. Si militudo quippe plurimum confert in amorer. Atqui opus contemplationis est optimum , de Deo simillimum hominem faciens. Ergo par est
Deum maxime diligere ae delectari iii homi-om qui vacat operi contemplationis Denique exinde insertur, praestantiorem esse Felieitatem e5 templativam,quam activam: qui est pretincipuus seopus huius capitis V praecedentis: Quoni per Felieitatem eo temptativam redditur homo Deo sim lior,quam per activam:cuna contemplatio si potissimum actio divina, si . ve Dei. At quan id aliqua aetio reddit subiecta Deo similios, tant praestantior est. Felicitas erigo contemptativa praest ntior quama diva est.
r sapienterque ristoteles praeposueri Fel hiscitatem contemplativam activaet, seu politicae. Videbatur enim eontra existimandum duplici ratione. Prima est opposita doctritiae vive e traditae r quoniam, scilicet, perfectior est .lla Felicitas, iuxta quam homo redditur similio emo. At simil4or redditur Deo secunduin F licitatem activam, quam contemplativa quia ratione Felicitatis aestivae , sive lactus Virtutis moralis,dicit ut re est horno causa secunda rerum, sicut Deus est primat creans omnia pee
.intelligentia, ut docer Arvioletes lib. I a. --.taph. ratione aut Felicitatis contemptativae
nihil extra se operatur homo, ideoque nullius causa est, nec Deum imitatu in agendo extia se Persectior igitur est Felicitas Aetiva , quam aiemptativa. Sec raratio dubitandi Feliricitas enim illi,quae melioribus e praestantioriribus eo petit,proculdubio est praestantior. Αtqui activa Felicitas, sive politica, melioribus, devirastant tibus competit:vt praefectis Relinpublieae, ε moderatorious civitatum, qui deri Dent in eaeteris meliores,d praestantiores. Et rego activa Felieitas, seu politica, Praestantiori 'ua in contemplativa est.
33 IN Oppositum veri sunt tot rationes Arist utroque argumento productae adprobandum , uisse praestautior. eue Felieitai contemplativam, quam poli linam, sive activa Quibus de Meedunt noati ullae alvae ex eodem Arist. erutae, quas solum indicabo Pris esta Quia licet utraque Felieitas sit in intelligent
animae facultate . contemplativa tamen exetin
tur secundum habitum Sapientimqui est Iorigo praestantior , quam habitus Priademiae, seqcundum quem exercetur activa Felieitas,ut dictum est lib. 6. Atqui exercitia habituum praecla nitora sunt quo ea habitu praefantiori exemcentur. Felicitas ergo eontemplativa praesta tior, quam activa est. Secunda. FeIte ita conia templativa versatur circa Deum ipsum acti ea
autem seu politica, et re bonum commutae e
vium. Ergo prior illa veruto ei rea aliquid longe sublimius, quam haec posterior Quare di praestantior erit: quonia ex maiori excelle a. tia obiecti eapitu maior habituum actuumque periectis Graia. Id quod ex natura rei et falsi debet esse praestantius omni eo quod ita ipsum ordinatur, sive ipsius gratia fit. tui
contemplativa Felieisas ex natura rei in filias.
activa aute Ordinariae in ipsam seu ipsius Ars aia fit eu consistat in actibus Virtutu mora liu
qni iuxta Arist.eo tendunt, ut eompositis a Rectibus animi per morale virtute,vacemuit an- de eontcplationi. Ergo conleptativa Felieitas praestantior esst,qua activa.Desar latum delaictautio fit comes Felicitatis, hete pres, istor cε eti
390쪽
CAP.VIlI. De Felicitate activa. a
parit. C. templatrix aute maiore delectatione: parit. firmiore , quam activa si quidem hae elibera non omnino est: sive, quia iii convictu politico plures occasiones aedij poenitenti et sunt sive quia, ut inquit Eustralius, vir politi cessest x, dum quoidam plectit,afficiique supplicio, nequit non affici taedio aut dolore aliquo. Praestantior ergo existimari debet contempla riva Felieitas, suam politica.
nes supr obiectae , quibus oppositum assumebatur probandum AD I. aegatur assumptio, cum iam saepe ostensum sit, similiores nos Deo fieri per actione contemplandi,quam per actus yirtutum moralium.Neque obstat qud factio contemplandi nihil extra se producat , sicut actus Virtutis moralis. Adhuc enim imitatue Praecipuum Dei actum,sive Felieitate essentia. lem,quae non consistit in pro dueendo alia a se, sed in eontemplando seipsum. Haec enim est persectio neeestaria Deo , in qua totam sua Felicitate obtineret, quamvis nihil extra se produceret. Similiter ergo Felieitast faeeipua hominis , qua similio Deo redditur, solum sita
est in contemplatione Dei, & rerum aeternatu,
veluti praestantiore actibiis Vmutum, quibuη homo efficit, sive profert aliquid extra se . 3, AD II. Fatemur meliorem esse Felicitatem illam, quae melioribus 4raestania
tioribus competit. Haec autem non est politi ia
ca, sed contemplativa Neque obstat quod opponitu de Praefectis Reipublicae, Guberna. toribus ei vitaium It enim, sicuti pretiores ea teri esse debent in actibus virtutum moralisi,
ita in contemplatione Dei, a rerum aeteris
narum. Qud si ver6 solum praediti sint perqsectione activa , seu politica minus boni, alia
que Omnino in seriores erunt viro contempla
tioni dedito. Hic enim supponitur praeditus eisdem virtutibus moralibus, sine quibus nulta est solida Felieitas insuper ornatus est excelle missimo habitu Sapientiaeci ratione cuius magis similis Deo existitiae proinde praestania
ET TMn Tanim si de his, atque virtutibus .in Insuper de amicitia voluptate , Ny satis figura diximus, estne putandum nolitum propositum D minori
habere An. quemad modum dicitur, non est hoc Inrcbus agendis finis, et ei: xiile,cognovimeque sinsulas, sed potius ageres Nec de virtute scire sat est, sed enitendum est, ipsam habere, ac uti: vel si quo alio in eo boni cinciuntur. Si igitur verba sussicerent, ad faciendos homines bonos, nivItas lure mercedes iccunduin Theognide in atque magnas Effer enii: αcomparare ea oportet. Nunc vero iuvenes quidem liberos hortari, ac proVO-care, moribusque Ingenuis, veraeque honestatis amatoribus , idonei, ad obtemperandum .ducatione bona iam factis, petiuadere verba possunt vulgus autem ad probitatem incitare nequeunt. Non enim sunt tales, ut pudorem obtemperent sed ob metum nec ut pra dis ob turditudinem abstineant rebus,sed ob poenam. Nam quia actinibus vivunt persequuntur quidem proprias voluptates, ea, quae illas efficiunt fugiunt autem dolores oppositos Honestatis autem, voluptatisque verae, nullam prorsus habent animadversione: quippe cluneas noclagustarint.Tales igitur,quaenam verba traducere, moderariq*possente Fieri enim non potest,autio facile fit, ut ea verbis mutentur ac ex tr alur,qua imprella sunt moribus,tempore que diuturnore tela.Amabile aute est fortasse situ in iv nia edent, quibus boni fieri videmur, participes v Irtutis essiciamur. Fieri vcro bonos .ali natura,alij consuetudine, ali doctrina putant Natura igitur ut constathnon in nostraeit potestate: sed inest ijs hominibus per causam quada divinam, qui vere sunt fortunati. Vcrba aut epWeceptionesve, non in omnibus vites habent, sed opus est , auditoris animuiri aut ca moribus esse cultum ad recte gaudendum, ac abhorrendum, periziae atque terrantiquae femina sit nutritura. Qui nanque vivit cuni perturbatione, non audiet ca Vesba, quae dehortantur, neque intelliget. Is vero, qui ita dii positus est, qui fieri potest ut disiuauenti obtem peret omnino autem no verbis Ipsa perturbatio, sed vi cedit. Ores igitur praecedant aliis quo modo virtuti familiares oportet,amantes bonum, atq; abhorretes a turpi. Difficilem. tem est ut ab adolescentia recte quis ad virtutem instituatur non sub talious legibus e ecatus .Modeste nanque vivere , continentesque pietatque hominibus praesertim occi eanibus , non est iucundum. Quapropter educatione tu, atque Unicia alagibus instituta esse
oportet Non eaim dolorere acterent, si tuerint consueta Fortadle intem non rassicit,