De L. A. Senecae librorum De ira fontibus

61쪽

σκευγῆς in Craineri a necd. OXon. III, p. 25: κ&ὶ ἐκ staν του θυμικ0υ ὁ θυμ ις γενναται. εστι δἐ μ ὀς ίεσις του 7rερικαρδί0υ cod. C. σιερὶ καρδίαν) αἶμ-0ς προς ορε ιν αντιλυπησείως. In his postremis definitionibus illa0 duas Arist0telis de anim. I, l) coniunetae Sunt. Causam cur voluerint corporis illo loco iram nasci, eam esse dicit Seneca XIX, 3), quod in toto corpore calidi88imum pectus sit. Quibus autem plus humidi insit, eorum iram paullatim crescere, quia illiS non paratus sit calor, Sed motu adquiratur. g. 4) itaque puerorum feminarumque irae acres magiS quam graVeS Sunt leViore8que dum incipiunt. - senos difficiles et queruli Sunt, ut aegri et convalescentes et quorum aut lassitudine aut detractionuSanguinis exhaustus est calor. . 5) In eadem cau8a Sunt

eXSangue corpus est malignoque alitur et descit' os Suaa. I, 13, 5: iracundissimi infantes SeneSque et aegri Sunt. in- calidum Omne natura querulum est). Idem apud Plutarchum V, p. 792, 793 legimuS: dio καὶ γυναικες ανδρων

Quae deinde apud Senecam sequuntur co. XX ut XXI praecepta continent educationis liberorum. Sed cum in eis nihil invenerim, quod ad fontem Suum redigam, Super-Sedeo en enarrare et transeo Statim ad c. XXII, in quo est quod moneamuS. Praecipit enim auctor, quomodo adulti homines iram evitare possint. Cum causa iracundiae Opinio sit iniuriae, optimum esse, ei neque indulgere neque

62쪽

credere. Dandum eSSe Semper tompus, Ut Veritas aperiatur. CriminantibuS non QSSe credendum, cum hoc humanae naturae sit, ut libenter credamus, quae inviti audiverimus et iraSeamur, antequam iudicaVerimUS. , Quid,

quod non criminationibus tantum, sed suspicionibus inpellimur et ex Voltu risuque alieno peiora interpretati in-11000ntibus irascimur ' Simili modo Plutarchus quoque VII, p. 783 loquitur: ουτ60ς ὁ πω θυμω zrρ0σεχ 0ν εν αρχὴ καὶ

εφυλαζατο καὶ καθεῖλεν. ibid. si δε γαρ αρχας εχει μεγαλας αεὶ καὶ ἰσχυρας, αλλα καὶ σκ60st sua καὶ παιδιακαὶ το γελ&σαι τινα καὶ το διανευσαι καὶ ναολλα τοιαυτα πολλους εἰς ὀργγην καθιστ)ησιν. Etiam Philodemus p. 89 eodem modo Vituperat, iracundoS Saepe Vultum et risum aliorum male interpretatos salsam Suspicionem Capere, quam rem ubique Vitam invisam reddere et omne

gaudium tollere. Neque enim spectatulis gaudere neque balneis neque conviviis neque itineribus neque alia ullare, quae alioS delectet, Sed omnia invisa ipsis fieri, quia irritentur dici νευμα καὶ ψιθυρισμὸν καὶ γελωτα καὶ τεθν

Quase deind0 apud Senecam diSputantur, praetereamUS0t c. XXV, g. 3 inspiciamus. Ubi animum et corpuS VOluptates corruperint, nihil hominibus tolerabitu videri. .Quid

est enim, cur tuSSis alicuius aut sternutamentum aut musca parum curio Se fugata in rabiem agat aut obversatus canis aut clavis cf. Galen. Vol. V, p. 22) neglegentis Servi manibus elapsa γ' Idom apud Philodemum exemplum muScarum inVenimus p. 65, 15 Sq.: σπερὶ μἐν γαρ του μωροτατον εἰναι το

63쪽

63 Est etiam, ut c. XXVI aliquo loco cum Philodemo

Seneca Consentiat, quo eorum inSania castigatur, qui bilem in res ut animalia effundunt. quae iniuriam illis sacero aut non potuerunt aut non Voluerunt, quia Sensu et ratione carent, ut lapis et equus. Ibi g 3 ha0c vorba inveniuntur: ,ad ultimum quid est dementius, quam bilum in homines collectam in ros effundere 3 Atqui ut his irasci dementi8 est, quae anima carent, Sic mutis animalibus, quae nullam iniuriam nobis faciunt, quia Velle non possunt: non est enim iniuria nisi a consilio profecta'. Apud Philodemum p. 90, 3 Sq. eandem Sententiam habemUS: . . . .

fluxerunt.

Tum pergit Seneca stultitiae eorum illudere, qui cum equis haerere non possint, si aliis hos obsequentes viderint, illis irascantur, quia Sibi tantum contumaces esse putent neque Sciant illud fieri ipsorum artis equitandi imperitia. Eadem comparatione ii, qui de affectibus

διιαθῆ. cf. etiam Philo d. p. 114, 1 Sq. Cap. XXIX maximum remedium irae moram eSSe Se-

64쪽

neca contendit, et petendum eSSe non ut ignoscamus irati,

sed ut iudicemus. Tum fore ut ipsa desinat ira. Idem suadunt Cicuro Ρlutarchus Chrysippus Aristoteles. Cicero enim Tusc. disp. IV, 78 hoc laudat: stratis)aut subtrahondi sunt ei, in qu08 impetum conantur facere, dum so ipsi colligant aut rogandi orandique Sunt, ut, Si quam habuant ulciscendi vim, differant in tempus aliud,

dum dei servescat ira'. Plutarchus vero VII p. 802: τε, inquit, τεὴ κολα ειν

ρεῖ et Sq. p. 425 καὶ τα εθχὶ φαίνεται πλεῖστον δυνάμενα καὶ oλ 0ς ὁ χρονος εἰς τας παγχητικGς κιν σεις. Aristoteles quoque idem censet. cf. Bhet. II, 2. p. l380b. 6 stat ει ὀργχην ὁ χρ0ν0ς Cap. XXXI vituperantur homineS, qui, cum necopinnia mala aut iniuriae sibi fiant, irascantur. Hoc facere eos ignorantia rerum. .nam quid novi eSSe Si inimicus noceat, amicus offundat, filius labatur, ServUS peccet'. Quamque Fabius dixisset turpissimam imperatori excusationem eSSe non putavi', hanc omnino homine indignissimam scf. Cic. off. I, 8 l). Atque auto omnia cogitandum foedam et exsecrabilem esse vim nocendi et minimo hominibus con- Venire, quorum beneficiis vel saeva mitigentur. Eandem

sententiam Plutarchus VII p. 8l3 his verbis exprimit:

65쪽

θηριον ἀφίεμεν. cf. Sen. c. XXXI, 6. 7, c. VIII, 3, lib. III, 8, 3. At enim ira habsit aliquam voluptatem et dulce est dolorem reddere'. c. XXXII, 1.) Hanc, quam Peripateti-

eorum opinionem esse mox videbimuS, Seneca redarguit diSputans non, ut merita meritis repensentur, ita iniurias iniuriis puniendas esse. Immo ignoScendum ei, qui laeserit ut faciendum moro Catonis, qui, cum in balneo a quodam invito esset percuSSUS, SatiSfacienti: .non memini, inquit, me percussum'. Magni igitur animi esse iniurias despicere et contumeliosissimum genus ultioniS, non eSSe ViSum dignum, in quem consuleretur. Nec raro tum iniuriarum morSUS maxime Sentiri, cum vindicarentur illae. cf. Sen. lib. II, c. 30. Ρlui. VII, p. 806: και dia) καταφρονεῖσθαι μ/ην0μί ειν, αλλα μὰλλον εκείνου καταφρονεῖν ως δι ασθενειαν 1 σαλ ημμελειαν χῆ πρ0αετειαν γῆ ραθυμίαν ij ἀνελευθεριαν νῆ γλ ρας χῆ νε0τνητα et λημμελουντο Fine capitis Stoicorum more Supientem Suum Seneca sic depingit: .ille magnuS et nobilis, qui more magnas serae latratus minutorum canum SecurUS eXaudit'. cf. lib. III, 25, 3. .sic immanis sera adlatratum canum lenta respexit'. Etiam apud Philodemum invenimus p. 66. 24) similem c0mparationem: καὶ των μεν κυνων οἱ προς Taς θ γηρας, αν οἰκουρος αυτους υλακτὴ πα-

Nunc Videamus, unde Peripateticos sciamus iram lauda 88e, quia dulco sit dolorem reddere. Ecce rurSUS

66쪽

Sino dubio Philo domus hunc locum ex fonte uberiore limSit, quam nobis exstat in scriptis Aristotelis; put0 ex Theophrasti libro σιερι σταθῶν cf. p. 14 S 1 ).C. XXXIII 00s scit. Peripat0ticos) impugnat auctorn0Ster, qui dicant: .minus contemnemur Si Vindicaverimus iniuriam'. Atque contra laudat eos qui iram dissimularint et potentiorum iniurias hilari voltu, non patienter solum tulerint. Nam .illi facient iturum scit. iniuriamin, si se lausissu λ) crediderint' set .animi magna fortuna insolenteS, quos laeserunt et oderunt' cf. Cic. 0T II, 23. Ennii fragm. 403 0did. Vahlen.). Quem vero hic. et ep. 14, 7)humilem sapientis animum praedicat of Sen. Med. V. 433 nemo potentes aggredi tutus potest. Eurip. Med. V. 314, ubi Medea d0 su loquitur: καὶ γαρ γ ὁ κημεν0ι l ιγν σμ

λ) codd. .fecisse', quod sensum non praebet. Itaque ilaeSisse' recte restituisse mihi videor, quod et sententiae optime convenit et proxime ad codicum scripturam accedit. Puta in archetypo

fuisse AECICCΕ quod a librario, Λ oblitorata, in FECICCE

mutatum est, eum .facient' verbum, quod praecedit, praeterea ad hunc errorem adduceret. Recte scribendum esse .laesisse' Verba etiam confirmant quae sequuntur: . quos laeserunt et Oderunt'. cf. Tacit. Agric. c. 42, 4 proprium humani generis est odisse quem laeseriS.

67쪽

dRm Romano, narrantur, omittamus et c. XXXIV initium inspiciumUS. Ira incensum contendere cum paribHS QSSe ancepS, cum Superioribus furioSum, cum inferioribus sordidum. Ac pergit deind0 Seneca: Amsilli hominis est et miseri repotore mordent . mures formicaeque, Si ma'num admoveris, Ora convertunt, imbecillia se laedi putant, si tanguntur'. Quid, quod Plutarchus idem murium formicarumque exemplum sermoni inserit 3 Nam VII, p. 797 dicit: το δε εμ- φυναι καὶ δακεῖν αυρμηκω ὁ ες καὶ μυῶδες, et Similiter p. 792: τα γαρ εργα καὶ τα κιν βιατα καὶ Ta GHI GTa

inter utrumque Scriptorum tam insignem c0nsen aliter interpreteris, nisi ita, ut utrumque in eodeuia utoro

Do cap. XXXV ut initio XXXVI supra p. 20 Sq, 11 sq.) iam diximus; restat, ut qua se libri II ultimi capitis alia monenda sint pertractemus. g 4 transit

Seneca ad noxam, quam ira per Se multiS fecerit. Alii nimio servore rupere Venas et sanguinem Supra VireS elR-tus clamor egessit et luminum subfudit aciem in oculos vehementius humor egestus et in morbos aegri recidere'. b) Nulla celerior ad insaniam via est. multi itaque continuaverunt irae furorem nec quam expulerant mentem umquam receperunt: Aiacem in mortem egit furor, in furorum ira'. Qua do re Philodemum quoque habemus quem ConSulamuS. Qui pOStquam p. 36 externa Signa

irae ut Seneca c. XXXV,) depinxit et ip8e pergit, peri-

68쪽

culosos eius effectus in memoriam revocare, Sine dubio Aiacis exemplum sibi proponens. Quae ut demonStrem, verba eius p. 41) apponere liceat: - τρ0μους καὶ κραδαηιους) των μελων καὶ μιαραλυ- σεις) 0iα συμβαίνει καὶ) τῶς εχτιλ α κοις, ωστε συνεχως

τοντες, recte iam Bue chelerus l. l, p. 582 vidit. Porro vero contendere audeo etiam apud Chrysippum Aiacis comm morationem factam esse et Senecam Ciceronem Philodemum ex hoc hausiSSe, cum consero TUSC. disp. IV, 52: .nam Aiacem quidem ira ad furorem mortemque perduxit'. λ) cf. Supra p. 18.)0 cf. Liban. IV. p. 989 ed. Reishu), qui compluria eXemΡ - eorum congerit, qui irati aut alliis aut sibi ipsi nocuerunt quam maxime. Inter hos etiam sunt, quos apud Senecam inVenimus. Describitur enim ira Medeae, Proenae, Thebanorum contra Septem Argivos, Achillis, Tydei, Cambysis, Atheniensium adversus decem Praetores, Alexandri.

69쪽

69 Lib. III. Initio huius libri fratri pr0mittit Seneca se, quod ille

maxim0 dosideraverit, iam facere conaturum e8Se, ut iram Si non ex animis poSSit excidere, certe restringat et vim eius inhibeat. Hoc autem tum palam et aperte eSSe temptandum, tum vero eX occulto. Modo verberandam illam et retro cogendam, modo cedendum ei, donec saevitia eius defervescat. Consilium pro moribus uniuscuiusque instituendum. ESSe enim, qui hortationibus resistant insultentque. Alios precibuS vinci, ali0S terrendo placari, alioS iurgi0, ali0S pudore, ali08 mora, ad quam tamen ultimam confugiendum esse, quia alii affectus lenes accessus habeant et tardiu8 se curari sinant, ira vero tota Sit, cum incipiat. neque id referre, quantum Sit, ex quo oriatur: eX levissimis in maxima exsurgere et omnem modum tranS-gredi. cf. Philodem. p. 54, 14 Sp.: αμελει rae καὶ φιλοτι μύλερ0ν εστι καὶ τὶ ς ερωτικῆς ἐμιθυαίας το κακον καὶ κα ταρχύμενον αγα ελαχιστου μεχρι καὶ τῶν ε σχατέωνεξοκελλειν TLOιει. p. 126, 27 Sq.: ενίοτε δε κἀκινησια)εκ λ τλὶς et ιερὶ ετερα, διο φανερος εσπιν εαὶ τοῖς ελα-

lib. I, 18, 2, III, 6, 5.

cum lene8 quoque natura et placidos in Saevitiam so violentiam evocet'. cf. Ρlui. VII. p. 792: εν Taις ιιαλακ υτάταις ψυχαῖς ὴ στρος το λυ ινμαι ενδοσις εκφερει μείζονα θυμον atro stes Oνος ασθενείας.). In eiS, quae Sequuntur, cum nihil invenerim, quod moneam, Statim cap. X accuratius inspiciamus. Nunquam Sine querela aegra tangi Seneca auctor est

ei. I, 20, 3, p. 50). Itaque optimum eSSe appropinquanti

70쪽

malo Statim praecurrere et affectuum primum impetum inhibore. Quod fieri posse, cum irae Signa praecedant. Sicut qui comitiali morbo laborent, adventare iam eum sentiant, Si calor eos deseruerit et frigus secutum Sit, Silumen oculorum incertum nervorumque trepidatio fiat, si memoria deficiat caputque vacillut: ita irae amoriS Omniumque aliorum assectuum quaedam eSSe praenuntia, utque illi morbum incipientem remediis occupent et odore guStu aliisque rebus repellant aut contra frigus fomentis pugnent aut, Si medicina minus proficiat, fora atque vias vitare soleant, ne ab aliis videantur, ita quoque contra iram providendum eSSe. Atque eodem exemplo etiam PlutarchuS utitur, qui v0l. VII p. 786 hoc modo disputat: ατρεμῶν Ουν κρατ ισ

Neque omnia videnda neque omnia audienda eSSe.

cap. XI.) Si nesciremus, quae nobis factae eSSent iniuriae, ne SenSurOS quidem nos fuisse. Etenim .qui inquirit, quidi ii se dictum sit, qui malignos sermoneS, etiamSi Secreto habiti sunt, eruit, se ipse inquietat. quaedam interpretatio eo perducit, ut videantur iniuriae'. Optimo hoc rursus Plutarchus VII p. 817: ozaν Ουν

Quod tam multis verbis hic ol0quitur, Philodemus breviter dicit his verbis p. 72, 269: καὶ μυστικους λογ0υς καὶ 1cea ις εκκαμπτειν. Capito XIII deind0 dutido adhortatur Seneca, ne irae exitum demus, Sed Signa eius ObruamuS eamque Occultam Secretamque habeamuS: .Voltu S