De L. A. Senecae librorum De ira fontibus

51쪽

5l Lib. II. Primo libro postquam Seneca dissuruit quid sit ira,

utrum sit utili S necne, quae Sint eiuS cauSae, quanam in parte corp0riS eXoriatur, num Sapienti conveniat, qui quotquo eius sint effectus, libro altero primum accuratius quaerit, Utrum proficiscatur ira a nostra Voluntate, an Suapte Sponte eXistat, tum repetit ea, quae multa iam

do utilitate seius fallaci in primo libro disputaverat multaque addit, quibus Peripatetic08 Th00phrastum) refellere

Studet, tum de educatione pauca profert et quaeStionem instituit de iratorum natura atque indole, quas diVerSaSe8Se d0cet, prout elementorum mixtura ad maiorem minoremve a cium inclinet. Causas deinde pertractat, quae iram moveant set Ρ0ripateticos de integro impugnat c. 32 et 33), qui irae Voluptatem aliquam immistam esse praedicent et ultion0 peracta alios deterreri putent. Signa postremo sc. 35 Sq.) iratorum iterum cf. I, 1.) atris coloribus depingunt Ur. Jam vero ad singula in8picienda accingamur. Ac primis quidem lib. II capitibus quaeritur, num ira Voluntate et iudicio fiat. Qua de quaeStione quamquam antea iam pauca sunt monita p. 26 sq.), tamen hoc loco non alienum mihi esse videtur, accuratius inquirere. Iudicio atque voluntate assectus suscipi ex Stoicorum sententia

Supra iam Vidimus cf. p. 26 Sq., Cic. TH80. III, 66, IV, J4; 76 et saepius). Qua in re cum cuteri Stoici nobis

deSint, ad recentiores maXimeque ad Senecam recurrendum est. Solis in animis assectus concipi, iam inest in definitione, quam attuli muS, παθος εἰνοα αλογον καὶ παρα φυσιν φυχῆς κέννησιν et confirmatur loco Stobensi secl. eth. II, p. 166), qui legitur: εἰναι δε στάθιὶ τῶ γενει τὸ ς ψυχῆς, cum ictuScorporiS gracii: esse Stoici negent. Motus Sane qu08dam eSSe animi, qui concitentur, si quid improviSum atque necopinatum Viderimus: quos, quia non Voluntate nostra fiant,

52쪽

invictos et inevitabiles esse neque ideo assectus habendos

of Sen. II, 2, 6), sed principia proludentia affectibus.

Iram non tantum moveri debere Sed eXcurrere, cum Sit

impetus Sen. II, 3, 4). Cum autem ira specie allatae iniuriae moveatur Sen. II, 1, 3), tamen primum eiu Smotum, qui Sit agitatio animi, quam Species iniuriae incu8Serit, nondum iram eSSe putandum; Verum illum Sequentem impetum qui speciem iniuriae non tantum acceperit, Sed approbaverit, iram eSSe ducendam i. e. concitationem animi

ad ultionum voluntate ac iudicio pergentis sus Sen. II, 3, 5). - Quae cum Sic Seneca diSputat, hanc tripartitam affectus naturam sine dubio intellegi voluit: spectum φαντασίαν), aSSenSionem συγκαταθεσιν), impetum modum ratione praeScriptum praetergredientem soρμγ ν πλεοναζου- σΩν, cf. Heinge l. l. p. 1l Sq. Zeller: III. 1, p. 38. Sext. Empir. ad V. mathem. p. 417 8 1.). Ipse Seneca hane divisionum luculsentis verbis profert c. IV: ,Et ut scias

quemadmodum incipiant adfectus aut crescant aut 0M-rantur, eSt primuS motUS non Voluntariu8, qua Si praeparatio adfectus et quaedam comminatio i). alter cum Voluntate non contumaci, tamquam Oporteat me vindicari cum laeSus Sim, aut oporteat hunc poenaS dare, cum SceluS fecerit. tertius motuS est iam inpotenS, qui non, Si oportet, ulcisci vult, Sed utique, qui rationem evicit Quae expositio tota clara est et optime omnia sese eXcipiunt. Sed tamen est, quod me offendat. Nam p08tquam c. IV, 1 tria illa a tactus momenta philosophuS enumeraVit, pergit deinde g. 2 uniuscuiusque naturam atque Vim accuratiuSeXponere. Primum illum quidem motum ovitari non posseratione, cum fiat invitis nobis, alterum, cum iudicio nascatur iudicio tolli posse. De tortio vero motu nihil comperimus. Atqui oportuit de hoc quoque nos institui, quem ad modum factum vidimus lib. I, 7. 8 sq. Quod Si reSpicio, id reliquum esse videtur, ut lacunam statuamus inter c. IV et V, qua exciderunt verba, quibus do altero illo motu

λὶ cf. Sen. ibid. g. 2, Calv. Taurum ap. Gell. nocti. ait. XII. b. II, qui de Stoicorum απαθεία libellum composuisse videtur, ibid. g. 5.

53쪽

etiam quaedam addebantur et tertius accuratius describebatur. Huc accedit, quod caput V. quo agitur de tyrannorum Saevitia et crudolitate ex ira fr0 10nti et multa exeruitatione profecta, omnino non cohaeret Cum eiS, quae c. IV praecedunt. Quae c. V disputantur, cum non, Unde habeat Seneca, inVenerim, enarrare Supersedeo et Statim ad id inquirendum accedamus, num ira Sapienti conveniat se. VI sq.). Non eSSe verum, quod quidam i. e. Theophrastus) dixerit :,Virtutem, ut honeStis rebus propitia sit, ita turpibus iratum eSSe debere'. nam nunquam virtutem id Commissuram eSSe, ut vitia, dum coerceat, imitetur . 2). Gaudere laetarique naturae virtuti8 proprium eSSe: irasci non eSSe ex dignitato eiu S, non magiS quum maerere. ,Αtqui iraeutidia se tristitia comes est, et in hanc omnis ira vel post poenitentiam vel post repulsam rvvolvitur'. Cum hoc dicit

,et si sapiuntis est peccatiS irasci, magis irascetur maioribus et saepe ira Scetur: sequitur, ut non tantum iratus Sit sapiens, sed iracundus' - liceat conferre Philod semum, qui e contrario Sapientem iraturum esse Secundum Epicurum Contendit, cum ei iniuria sit ullata, sed tantummodo, quantum animi tranquillitatem saetaea ίαν) n0nperturbet es. p. 132 sqq.). Hic duinde seiungit θυμὸν et ὀργι ν illum fortiorem esse, hanc leviorem asseetum Significans. Hao sanientem tangi et naturalem eam eSSe, illum non eSse naturalem nec eo Sapientem VSurum cf.

p. 149). Totum igitur hunc Sunocti se de sapientis an ad iaci Vel aoργὶ σία locum ex Stoico neque Epicureo fonte su Xisse sumamus. Sed cum non habeamu8, cum quibuSconferamUS, pergamus inde a capite XI pauca ad disputandum proponere.,Utilis est, inquit, ira, quia contemptum effugit, quia malos turret'. His verbis Seneca denuo adverSarium Suum inducit loquentem XI, l). Sed videamus, quomodo refu-

54쪽

tetur. ,Primum ira, Si quantum minatur valet, ob hoc ipSum, quod terribilis est, et invisa est. periculoSiuS eStautem timeri quam despici. Si vero Sine ViribuS eSt, magiSexposita contemptui est et derisum non effugit'. g. 3: ,quid, quod Semper in auctores redundat timor nec quiSquam metuitur ipse securust occurrat hoc loco tibi Laburianus

.Necesse eSt multos timeat quem multi timent'. Quam irae causam aliquam affert Seneca, contemptumh0minum sotiγωρίαν), hanc praecipue iram movere cen Set

Plutarchus, qui VII, p. 805: αλx αυτὶ, γε τὸ ς 0ργῆς, inquit,

Quodque ad refellendam eorum cogitationem, qui credant iratOS Se minus contemni, profert et contra perpetu0 metu

ipsos tenori dicit, hoc etiam Philodemus exprimit his verbis p. 90, 10 sq.): τί γαρ) ετι CGκo0ιερεν των 0ργίλων, καF ων γῆ

ipsi necesso est' cf. ib. 23).Cap. XIII 00s vituperat S0neca, qui dicant iram utilem esse aut inovitabilem ut Philodemus facit p. I 31, 29

Deinde pergit c. XIV: ,numquam itaque iracundia admittenda est, aliquando simulanda, Si Segnes audientium animi concitandi sunt cf. lib. I, 13, 4), Sicut tarde con-SUrgenteS ad cursum equos stimulis facibusquo subditis eXcitamus. aliquando incutiendus e8t iis metuS, apud qu08 ratio non proficit cf. lib. III, 39, 4: ,si vehementior erit

55쪽

55 aut pudorem illi, cui sus Haasu vol. III, praef. XXIIIJ n0n

resistat, incutiet aut metum'. . De simulanda ira, quam interdum suadet Seneca, infra ad. cap. XVII) accuratius videbimus. Metum autem nonnumquam iratis incutiendum e8Se, hoc etiam Ρlutarchus praecipit. Is senim dicit VII,

Sequitur deinde egomplum athletarum, qui ictus doloreSque patiantur, ut vires caedentis adversarii exhauriant, neque, cum ira Suadeat, feriant, sed occasionu data. Simili modo etiam Ρhilodemus de his loquitur, p. li 3, 36 Sq., quem locum Bu0cholerus Z0itschrist fur ostreichischo GymnaSien 1864, p. 587), se dicit Seneca respecto re8titui8Se: ὁ δ) υντιατατρ0ς εἰ καὶ Ἀρὸς Ta . . . . TOις ἀ ιυνομενοις

Academ. d. W. gu Wion 1876 p. 583 sqq. Deinde Pyrrhum, maximum certaminis gymnici praeceptorem affert, qui discipulis id primum praecepisse dicitur, ne iraScerentur. Nam iram porturbare artem et id tantum parare, ut noceat. Itaque ratione patientiam SVR-deri, ira Vindictam, ut, qui parva mala perpeti noluerit, in maiora devolutus Sit quosdam unius Verbi contumelia non aequo animo lata in exilium proiecit. et qui levem iniuriam silentio ferre noluserant, gravissimis malis obruti sunt, indignatiqu0 aliquid ex ptunissima libortato deminui Servile in Ause attraxerunt iugum'. Etiam Philodemus auctor eSt, iratos homines saepenumero exilio punitOS eSSe es. p. 53, 26: τοτε) de φυγαῖς εκ τ ῶν πατριδων) et Pro levi iniuria summas poenas luisse. Hoc enim Platonem

56쪽

συγκυρη ci σιν) ὁMOτρό 0ις αφυλακε ως addit Buochel.)6 Gλν σαντες, selet a) κατα τον II λ aTc0ναλ) Zosti cor Tatχους 9ν καὶ Ἀττ νον λογίων βαρυτατας ζι μίας 0υ γαρεστιν Gναλαβεῖν τὸ ν 2rροειμενν ν Sic Buo chel. , Cobetus in Mnemo Synae N. S. VI, p. 374, πρησφ όνγ ν GomperZ) Gi αξ υνήν. Idem Platonis dictum etiam Plutarchus reSpicit, cum VII, p. 790 scribit: διο κου τοτάτου Pars aτος, ως φλησιν ὁ Πλατων, λογου, βαρυται ην ta μίαν τιν0υσιν, εχθρ0i καὶ κακολογοι καὶ κακον θεις δοκουντες εἰναι ). Homines natura fortes iracundiae indulgunt et quodammodo irati saepse magnas ros se eorunt. Sed nisi illam d0mant, in audaciam tomeritatemque proni Sunt et, ut imperari Se non sinunt, ita imperare non p08Sunt c. XV). Deinde falsum sesso, porgit Seneca, Si qui, ut Suam doctrinam firment, animalium exempla attulerint et contenderint, ut animalium generosissima habeantur, quibUS multum sit irase, ita hominus generosissimos et sortissimOS eSSe, quibus plurimum ira se innatum sit. Animalia idcirco non esse Γ0Spicienda, quia non ratione, sed impetu utantur. Si quiSexemplum desideret, mundum duumque intueatur, quem imitetur. Neque id verum, simplieissimos omnium eSSe iracundOS. Non enim simplices esse nominandos, Sed incauto S cf. Sen.

de ira III, 4, 5). Omnia haud contra Poripateticum dicta

' cf. Iasonis verba ad Medeam ap. Eurip. Med. 446 sqq: ου νιν

57쪽

β0υλα . rhet. I, 10 p. 1367 a 36) καὶ ἴκαστον β' ἐκ των tataρα-κ0λουθουντων aεὶ κατα τὸ βέλτιστον, o 0ν τον Oργίλον καὶ τον μανικον ααλουν καὶ τον αυθαδη μεγαλ0 c cij καὶ σεμνον. eth. Nicom. VII, p. 1149 b 14: ὁ μεν 0υν θυι ευ- ὁ γης οὐκ ε τί ' ουλος oi δ' ὁ Θυsιος, αλλα φανερος Τ). Capito duindo XVII negat Annaeus oratorem iratum aliquando meliorem eSSe, sed tantum imitatum iratum. Nam, ut histriones non irati populum moveant, sed iratum bene agentes, ita etiam apud iudices et in conciono, ut modo ira modo motus modo misericordia aliis incutiatur, iram aS- Simulandam esse. Qua de re Aristoteles quoque in rhet.

καὶ sGG0ς καὶ φθονος καὶ ζῆλ0ς καὶ ε0ις. Illa autum Sonoea disputat sontem suum Stoicum ChrySippum) secutus, cuius rui Cicoronem testem habeo. Qui quidum 00dum modo de oratore disputat atque Seneca,

quin otiam histriones eodem Sententiarum conneXu commemorat Τu80. di Sp. IV, 55): . oratorem vero ira Sol minime decet, Simulare non dedecet. An tibi irasci tum vid0mur, Cum quid in causis acrius et v0hementius dicimus η quid γquum iam rebus transactis et praeteritis orationes scribi-mUS, Dum irati scribimus r. Ecquis hoc animadvertit 3 vincite'. num aut egis Ae unquam iratum ΑeSopum aut scripsisse existimamus iratum Accium 3 et sq. cf. de Oratore I, 220.

58쪽

Quod vero fragmentum a Stobaeo asservatum XX, 54b)80ti0ni supra p. 11) tribuendum cenSuimuS, idem eX COmmuni fonte Stoico, Chrysippo, sumptum esse Videtur ). Accudit duindu Seneca ad remedia irae, quae duo eSSe

Vult, unum, ne incidamus in iram, alterum, ne in ira peccemus. Ne incidamus providendum esse primum educati0ne, deinde ordinandis sequentibus aetatibus. PriuS- quam autem de ip8a educatione praecepta sua dat, inSeritl0cum insignem ad physiognomoniam, quam Vocant, per tinentem. Qui, nisi fall0r, ex Chrysippo Sumptus eSt, cuiHS cum Seneca consentientia fragmenta aliquot apud Galenum RSServantur. Cogitabam etiam do Posidinio Stoic0, qui primo libro operis sui mi ερὶ gnaθων commentatiunculam de eruditione inseruit, qua nonnulla ad physiognomoniam pertinentia peroravit, quae similitudinem habsent cum loco Annaeano. Galenus enim l. l. V, p. 463 sq. haec Scribit: συνα εχ ει ὁ εἰκοτως τοῖς λογοις τουτοις ὁ IIo G ει dc0νι0ς τα

ψυχρ0τερα, δειλοτερα cf. Sen. II, 19, 2 .eadem animalium hominumquo discrimina sunt: refert, quantum quiSque humi di in so calidi quo contineat: cuius in illo elementi porti0 praeValebit, inde mores erunt, iracundos fervida animi natura faciet: est enim actuosus et pertinax igniS.

frigidi mixtura timidos facit l. faciet : pigrum est

59쪽

Sud tamen Posidonium hoc loco fontem non fuisse inde apparet, quod et hic nimis a Stoic0rum de Atactibus doctrina abh0rruit et excepto illo apud Lactant. ad Senecam referendo loco cf. p. 29) nulla alia eius vestigia in hoc dialogo existunt. Immo Seneca aut ex Chrysippo ipso haec omnia hausit aut sex recentiore aliquo, fortaSSe ex Sotione, qui Sine dubio voterum philosophorum placita in suis de ira libris collegerat. Quae de Chrysippo ex Galeno comperimUS, en Subinde apponemus. Ille enim etiam de elementorum in hominum ingeniis mixtura in quarto libro νιερὶ graθων i. e. in θεραπευτικ0 Sive χηλκf) l0cutus est, quod Galenus testatur V, p. 439 his verbis: τουτο roi δἐν γ ττον ai τῆ καὶ

καὶ ξ χηρ0υ καὶ υγρου. Si g. 3 Seneca dicit, quosdam e Stoicis iram voluisse moveri in pectore circa cor Sanguine esserVescente, hoc Chrysippum docuisse ex Galeno eodem discimus, qui illius verba Sic affert V, p. 268): κοινὴ δέ sιοι δοκ0υσιν οἱ πολ-

60쪽

cf. p. 290 et p. 343. Idem autem iam votores philosophi docuerant, cuiuS rei intor alios fustimonia id om Gulonus attulit. Do Platone quidem id docet V, p. 582 his vorbi S: LIλατέων - prosiν

Eandemquo d0finitionum physicam apud Aristotolomin venimus duobus locis, probi. II, 26: καὶ γαρ 0 θ υμ ὸς

I, 1, ubi aliter physicum, aliter dialoeticum iram definiturum esse dicit, quem locum supra p. 30) iam eXScripSimuS.

λὶ De Dominis forma cf. FreudenthalisHelienistische Studien p. 272.