De L. A. Senecae librorum De ira fontibus

31쪽

ιστερ αυτ ς τὴ δυνάμει ' ῆ ουκ οργιζεται xj ληττον. Sed quoniam et hoc loco et multis deinceps aliis lib. I, 11, 1. 12, 1. 13, 3. 14, 1. 16, 6. lib. II, 2, 1. 6, l. 11, 1 etc.) philosophi adversarii eiusdem placita inter se

SenSu cohaerere videmus eademque Semper Voce ,inquit'

disputationi inseri resellenda, unusquisque intolligit ad unum eundemque haec omnia philosophum e8Se referenda. Sunt autem illa, ut postea elucebit, omnino e Peripateticorum disciplina sumpta; itaque incertus ille auctor inter hos est numerandus. Quodsi inspicimus lib. I, 12, 1 sq. 14, 1, cogimur fere, ut Theophra Stum Sumamus Senecae adversarium ses Supra P. 8). Iam vero id inquiramus necesse est, unde habeat definitionem suam Seneca, dico: iram cupiditatem esse ulciscendae iniuriae. Quis est, qui non Statim opinetur, hanc ex Stoico fontu esse haustam 3 Ac quaerentibus nobis occurrit locus aliquis apud Diogenem Laertium memoriae

pr0ditus VII, 113), qui ex Chrysippi libro περὶ graθων

tionem mutatis mutandis Stobaeus in eclog. eth. lib. ΙΙ, p. 176 exhibet. Quo in loco sic legimu8: ὀργχη stἐν Ουν

το προσῆκον. Haec definitio ine8t in illa eclogarum parte, cui inscribitur: Zr,c0νος καὶ τέων λοια υν Σι 0ικίων δογματα περὶ χηλκ0υ μέρ0υς τῆς φιλ0σ0φίας, et quam Sumptam eSSeox Arii Didymi Epit imo nuperrime gravissimis argumentiSII. Dieis doxogr. gr. p. 693 Sq.) demonStraVit. Quem Arius fontem habuerit, nondum satis constat; id vero Simillimum veri sest Chrysippum, definitionum periti88imum, ultimum sontum habendum esse sus Zeller: histor. phil08. gr. III, 1. p. 228, 2 edit. III). Seneca igitur d0finitionem Suam ex Chrysippo ipso petiisse putanduS eSt, unde quam alia multa hauserit postea videbimuS. Neque praeterea desunt alii auctores, qui eandem vel similem irae definitionem perhibent. Ad verbum enim An-

32쪽

cf. Duubnerum ad Diog. Laert. VII, 113). Postremo adiciundus est Cicero, qui in Tu8c. diSp. lib. IV, .2l hanc Stoicorum id est Chrysippi, quem h0c libro sequitur, ut supra diximus), d0finitionem profert:,quae autem libidini dicto Olusci subiecta sunt, ea Sic Scit. Stoici . cf. IV, IIJ definiunt, ut ira sit libido puniendi eius, qui vid0atur lausisse iniuria', set ibid. IV, 44: ,nec Vero solum hanc libidinem laudunt Pori patutioi : est enim ira, ut modo d0finivi, ulciscondi libido' cf. Philo d. p. 36, 14:

Hauo hautonus d0 irae d0finitionibus. Iam dicundum erit do illa qua0stions subtilioro, quam inde a g. 4 cap. III Seneca pertractat disputando, num foris quoque ira fet alii affectus Ρ0ssit attribui id, quod quodammodo Aristoteles

Seneca quidem illud nugat et sequitur veterum Stoicorum Sententiam, maXimeque Chrysippi, qui feras ira carere docebant. Nam iram non sexistero nisi ubi rationi locus sit; ergo fera S ira carere, quia careant ratione. Neque hoc contenti pauci eorum eo pertinaciae progreSSi Sunt, ut ne puerOS quidem irasci contenderent. Hanc autem veterum Stoicorum

33쪽

rigidam doctrinam vehementissimo a Posidonio impugnatam esse Galonus multis locis libri saepius iam commemorati auctor extitit. Posidonius enim, ut in multis aliis rebus, ita etiam in doctrina do affectibus magis votori Aeademiae favit quam Stoicis. Sed ut, quem auctorem hic SecutuS Sit Seneca, efficere possimus, huius disputationem subiciamus oculiSisSiUS Verba adscribendo: .... , dicendum eSt sera S ira carere et Omnia praeter hominem . nam cum Sit inimica Tationi, nusquam tamen nascitur, nisi ubi rationi locus eSt. Inpetus habunt fera0, rabiem, feritatem, incursum: iram quidem non magis quam luxuriam. - irasci quidem non magi8 Sciunt quam ignoscere. Muta animalia humanis

adfectibus carent, habent autem similes illis quosdam inpulsus cf. H0intgo dissert. B0rol. 1861 p. 6)'. Quae Verbae Chrysippi sunt0ntia sesso dicta confirmat GalenuS, qui haec scribit V, p. 476) ὁ δε πρυσ ια τος ου, ετερον εἰναι

370, 37 l. Stoicos autem ne infantes quidem ira incitari contendisso idom Galonus testatur V, p. 43l): et 0ικ0ι) μεχρι

34쪽

τα τοῖς αλογοις 00ις καὶ et γῆς oroι dis toto dic λεκτικῆς μετεχει.)Nec frustra Ciceronem hac de re conSulemu8, quippe qui in Tusc. disp. breviter hanc quaestionem tetigerit. Dicit enim IV, 3 l): ,illud animorum corporumque diSSimile, quod animi valentes morbo temptari non pOSSunt, corporasOSSUnt, animorum non item, quorum omnes morbi et perturbationes ex aspernatione rationis eveniunt: nam bestiae

simile quiddam faciunt, sed in perturbati0nes non incidunt'. cf. etiam M. Aurel. Anton. IX, 9. Seneca pDStquam Sic, quid esset ira numque bestiis adtribuenda, HXposuit, pergit dis801 ero quid intersit inter iram set iracundiam scap. IV). Apparet eum ad Graecorum usum notionum Οργνῆς et Οργιλοιν τος Spectare, cum talum distinctionem faciat: Ira 0ργγὶ) affectus est, qui ad tempus nascitur nec Semper nec facile iteratur, iracundia soργιλοιχης) vero tum est, cum saepe ira et qualibet causa hominem invadit et morbus αρρουσιν sim animi fit. Sic autem Seneca rem illustrat: , quo distet fira J ab iracundia adparet: quo obrius ab ebrioso et timens a timido. Iratu8 poteSi non esSe iracundus: iracundus potest aliquando iratus non ess0'. Similitur Cicuro differentiam ira0 et iracundia0 0xplicat Tusc. disp. IV, 27) his verbi S uSus:

.eX quo in aliiS anxietas, unde anxii, in aliis iracundia dicitur, qua se ab ira differt, estque aliud iracundum eSSe, aliud iratum ut differt anxietas ab angore: neque enim OmneS anXii, qui anguntur aliquando, nec qui anxii Sem Per anguntur, ut inter ebrietatem et obriositatem interest aliudque est amatorem esse aliud amantem'. Cum eXempla, quibus uterque utitur, paria Sint, quamquam alter altero fusius disserit, facere non po8Sum, quin hunc locum

35쪽

ex eodem lante, e Chrysippo, fluxi8Se putem. Magis, ut ex Graeco auctore eos hauSiSSe credam, impellor ea cauSa, quod quam disserentiam tam enucleate uterque eXplicuit, eam neutrum tenuisse eX ipSorum scriptiS apparet. Nam promiscue verbis irae et iracundiae, irati et iracundi utuntur. Neque hac de re verba fecisSent, niSi auctor quem Sequebantur, ipse eum in modum disputasset. Erant autem alia huius affectus nomina apud Graecos usitata, quibus apud Latinos verba deerant. Graeci enim iram Vel οργγην Vel θυρεον vocabant Vel aκρπολίαν Vel πικριαν vel βαρυθυsύαν Vel ut poetae) χ0λ0ν, st/ηνιν, κοτον, quae Verba Latini, quomodo verterent, laborabant. Confitetur hoc ipse Seneca I, 4. 2 8 1. cum dicit: , Cetera, quae Pluribus apud Graecos nominibus in species irae di Stinguunt, quia apud noS Vocabula Sua non habent, praeteribo, eti-nmSi amarum cf. 1 κρεοιν Aristot. de virtvt. et vitiis c. VI)nos acerbumque dicimuS, nec minus StomachOSum cf. ακρο

c. VI) quae 0mnia irae disserentiae sunt' et sq. Leguntur etiam apud Ciceronem irae SpecieS, qua Scerto ipSe eX auctore suo Graeco Sumpsit Tusc. di Sp. IV, 2 l): ,quae autem libidini subiecta sunt, ea sic definiunt,

ut ira 0ργ sit libid0 p0eniendi eius, qui videatur laesisse

iniuria, excandeScentia ἴθυsmςJ autem sit ira naScenS et modo exiStenS quae γυ δευσις Graece dicitur), odium fur ις ira inveterata, inimicitia fκμος ira ulciscendi tempus observanS, diScordia ἴφιλονεικία) ira acerbior, intimo odio et

corde concepita'.

Restant etiam alii auctores, a quibus irae assectus iisdem verbis definiuntur, quos adscribi ne pigeat. ΕΠ habes Andronicum, cuius libellus περὶ naθων inscriptus etiam nunc restat, et Stobaeum in eclogis ethicis Stoicorum placitorum commentatorem. Quorum Uterque mirum in modum cum altero ita consentit, ut alter alterum Compilasse conicias. Sed ne Stobaseum illius libello pro fonte

36쪽

USum eSSe CenSea S, et inspicias Andronici compilationis exiguitatem et, quod iam Supra diximus p. 3 l), Stoba0um in placitis Stoicorum tradendis Didymum excerpsisse reputes eXtremumque definitionum principem Chrysippum fuisse. cf. DielS: d0Xogr. p. 69 sq.) Andronicus igitur hauc scribit: p. 525 ed. Hein Sit18, Mullach. fragm. philo8. graec. Vol. III, p. 572) θυμ0ς δε 0ργχη εναρχ0μενηὶ 00d. αναπομεννὶς corr. Mullach. cf. Stob. ecl. II. 176), χολος δε

Et cum sic Cicero Andronicus Stobaeus Diogenus diversas irao Species eadem ratione Stoica iisdemquo foro v0rbis subiungunt libidini, omnium idem fons principalis, Chrysippus, habendus est, definitionum SagaciSSimuS auctor. cf. Supra p. 31.)cc. duindu V VIII disputandum sibi Seneca proponit, num ira Secundum naturam sit, num utilis ullaqueeX parte retinenda. Ac primum quidem, utrum ira naturalis sit affectus hominum necne. Negat auctor noster tali fere facta conclu-

37쪽

ira non est Secundum hominis naturam'. Affert doindo Platonem, iram naturalem non eSSe, hac ratione confirmantem: ,Vir bonuS non laedit. poena laedit. bono ergo poena non conVenit. Ob hoc nec ira, quia poena irae convenit. Si vir bonus poena non gaudet, gaudebit ne eo quidem adfectu, cui poena Voluptati est: ergo non est naturalis ira . Quae cum sic Seneca diSputat, recedit a veterum Stoicorum ratione, qui aliam ob causam iram naturalem non esse docebant. Cum enim finem e8Se dicerent ομολωγ0υμ ενως τὴ φυσει ex ν et natura φυσει) homini unicuiquo rationem insitam eSSe, assectus, quia rationi inimici essent, etiam naturae adversanteS habere eos necesse fuit. c. VII Seneca quaerit, num ira proficiat ad res sortiter gerenda S, ut in bello opu8 eSSe videatur. Atque impugnat acerrime Peripatetic0S Τhe0phra8tum cs. p. 30), quos iram rebus bellicis utilem laudibus extulisse notum eSt. Qui, cum irat0S perSaepe in pericula deduci vidorent homines rationem SpernenteS et nonnumquam quid opus eSSet ignaros, eo adducti sunt Sententiae, ut modicum laudarent affectum , qui sιετρι07ιάθεια Vel μετριοτης sci. Taurum ap. Gell. I. 26. 10, qui mediocritatem irae utilomeSSe cen8uit, privati0nem sστερησιν) n0n item) nominariS0let, ab ipsi S s ιεσοτλὶς dicebatur. Qua in re secuti sunt Platonem Crantoremque), qui primu S modicos assectus laudavit. cf. Brandis: hist. philos. IIη l, 40. Z0ller II, p. 742, 1, p. 698 Sq. Cic. Acad. prior. II, 44, 135: mediocritates illi sol. vuteres AcademiciJ probabant

et in omni perturbatione naturalem volebant eSSequem dum motum. Legimus Omnes Crantoris veteris Acadomici de luctu. Est enim non magnUS, Verum RVPQ-0lus et, ut Tuberoni Panaetius 'aecipit, ad verbum edi8cendus libullus. Atque illi quidem etiam utiliter a natura dicebant permotiones istas animis nostris datas metum caVendi causa, mi8ericordiam aegritudinemque clementiae, ipsam iracundiam f0rtitudinis quasi cotem e S Se dicebant, recte Secu8ne aliaS i. e. ΤUSc.

38쪽

dispp. viderimus l. videbimus '. Quodque plus modico erat si αερβολι ν aut minus modico ελλεις ιν pro vitio du

cebant. Exempli gratia fortitudo modius assectus est inter metum et audaciam ἀνδρεια μεσοτὶ ς περὶ cy0β0υς καὶ θαρρ=9, et is dicitur fortis, qui ducore mori non timot o περὶ τον καλον θανατον αδεής. Eth. Ni00m. III, 9). Eum Vero qui propter decorum Vol mori paratus sit, hoc sibi

eripi numquam paSSurum esSe contendunt, Sed ira qua Sistimulo incensum pro patria et honore pericula subire ausurum. Laudant igitur modicam iram ovsι0ν, 0ργχην neque Vero Oργιλ0τr τα), et detracto eo quod superfluatn0o utilo sit, id rutineri volunt, quod ad agendum otbollandum incitot. λ) Stoici vero contra illam ριετριος εὐθειαν Academicorum Peripateticorumque contendebant sapienti δαύθειαν tantum expetendam, Omnium affectuum exstirpationem, quam Stilpon primus docui Sse videtur. cf.

Do illa P0ripa toti corum doctrina Seneca initio capitis VII loquitur: inumquid, quamvis non sit naturalis ira,

λ) cf. Herod. Attic. ap. Gell. nocti. Att. XIX, 12, 2: Disseruit

autem HorodesJ contra απαθειαν Stoicorum, lacessitus a quodam Stoico, tamquam minus sapienter et parum viriliter dolorem ferreteX morte pueri, quem amaverit. In ea dissertione, quantulum memini, huiuscemodi Sensus est: quod nullus usquam homo, qui secundum naturam sentiret et saperet, adfectionibus istis animi, quas

μαθU appellabat, aegritudinis, cupiditatis, timoris, irae, voluptatis

carere et vaeare totis posset rhetor non dolere), atque, si posset etiam obniti, ut totis careret, non ex re foreJ id melius, quoniam langueret animus et torperet, adfectionum quarundam adminiculis, ut necessario plurimum ' peri et privatus. Dicebat enim sensus istos motusque animi, qui cum inmoderatiores sunt, vitia fiunt, innexos inplicatosque esse vigoribus quibusdam mentium et alacritatibus, ac propterea, si omnino omnis eos inperitius convellamus, periculum esse, ne iis adhaerentes bonas quoque et inutiles animi indoles amittamus. Moderandos esse igitur et scite considerateque purgandos censebat, ut ea tantum, quae aliena sunt contraque naturam videntur et cum pernicie adgnata sunt, detrahantur. Diog. L. V, 3I εφηδε ζ ριστοτελκὶς τον σοφὰν μη εἶναι μεν απαθχη, μετριοπαθη δε V.

39쪽

adsumenda est, quia utilis saepe fuit γ -0xtollit animos et incitat, nec quicquam sine illa magnificum in bollo fortitudo gerit, nisi hinc flamma subdita est et hic stimulus peragitavit misitque in pericula audaces. ,Optimum itaque quidam scit. Theophra8tus cf. p. 30. Lactant. de ira dei c. 17.) putant temperare iram, non t0llere,

eoque detracto quod eXundat, ad Salutarem modum cogere, id Vero retinere, Sine quo languebit actio et vis ac vigor animi resolvetur . Vorba inde a , extollit animos usque ad ,audaces ex adversario suo hausisse Senecam mihi perSuaSi, quia ipSenumquam utilem e8Se iram autumat. cf. I, 9, t. ll, 8), tantamque habui similitudinem cum fragmonto illo Aristotelico, quod Ι, 9, 2 asservavit, ut omnis dubitatio absit. Neque solum hoc uno loco Seneca illam Peripateticorum de modici assectus ad bulla gerenda utilitate opinionem commemorat, sed hic illic in libris quos do ira comp0suit et in epistulis moralibus. cf. I, 9, 2. I, 11, 1. 17, 1. III, 3, 1. ep. 85, 9. 116, I )Illa autem adversarii verba eX Theophrasti mi ερὶ qua θέων libro Sumpta esse coniecerim. Sunt enim loci aliquot in scriptis Aristotelicis nobis servatis, quibus idem fere continetur ut Peripateticorum do utilitate irae maxime ad gorunda bulla adhibundae disciplina cognoscitur. Quae Ut conferas, subscribam: Eth. Nicom. IV, 11 p. 1l26

40쪽

Nec non Cicero hanc Peripateticorum sententiam c0nfirmat, qui Tusc. dispp. IV. 43 haec de eis scribit: ,Primum multis verbis iracundiam laudant, cotem fortitudinis esse dicunt . cf. g 48: ,illa quidem ex rhet0rum pompa: ardore S animorum cote Sque Virtutum

cs locum inSignem ex eiuSd. Acad. prior. II. 44. 135 petitum, quem Supra p. 37 attulimus. Sed redeamus ad Senecam et VideamuS, quomodo Peripateticorum doctrinam refellat. Qua in refutati0110 tanta eius est cum Cicerone similitudo, ut facere non p08SimVS, quin eX eodem utrumque fonte hauSisse credamus. Nec diu haerebimus quis Sit eorum auctor, Si Galenum reVolverimus, qui SaepiuS eadem imagine atque

illos usum esse tradit Chrysippum. Nam apud utrumque irati vel affectibus perturbati conseruntur cum eiS, qui per declivia decurrunt. Atque ut illam inter hos tres laudatam similitudinem perspicias, loc08 ip808 908tea oculi S

Plato cum tres animi facultates odi pas ει. esse docuisSet: rationalem λογιστικην), quae eSSet in capite, irascibilem θυμοειδι ), quae Sedem in pectore haberet, concupiscibilem εαιθυι ιν ιικν H, quam locabat in ventre, his facultatibus semotas sedes assignavit sc Ρlat. reip. IV,

p. 44l b, Tim. 77 b, Galen. l. l. p. 294, ChrySipp. zζεριψυχr, apud Galen. V, p. 288). Hanc Platonis doctrinam Aristoteles modo adoptavit sui topic. II, 7 p. li 3 a 35. IV, 5 p. 126 a 8. V, 1 p. 129a 10. cf. Zelleri philos . Gr.