In Q. Horatii Flacci Venusini librum De arte poetica Aldi Manutij Paulli f. Aldi n. commentarius.

71쪽

de Tibij scriptum ad Terentium addidimus. Ad irare: hoc uerbo tenuem sonum ueteris tibiae de

monstrauit.

adesse choris hic locus admonet , non assuisse tibias in tota tragoedii, sed in choris tantum at in comoedia a principio ad finem uidentur affuisse . nam de puero ante tibicianem canente , cum Liuius Andronicus motu corporis canticum ageret, Liuius lib. VII. meminit. nisi si ad uniuersam tragoediam adhibitae postea tibiae sunt; ut omnia fierent iucundiora quod his uerbis Cicero in Tuscul. t. videtur ostendere: Non intelligo, qui metuat, cum tam bonos septenarios fundat ad tibiam. Septenari enim illi iam a Cicerone recitati, Memnone Aurorae filio, non a choro, dicti uidentur. erat utilis erat utilis adspirare, Madesse choris , hocessiciebat , hunc usum pracbebat, ut adspiraret, adessetq.

choris , suoq. flatu sedilia complereti non tamen admodum frequenti populi, qui postea, prolato pomerio, affuit multo frequentior. complebat autem sedilia tibiae sonus , non quia uocari populus ad spectandas tabulas tibia soleret; sed

quia tibiae sono, cum fabula coniuncto, caperetur qua uollaptate in caveam coibat, id est in theatrum ubi sedilia primum ad tempus exstructi, deinde, facto Pompei theatro,

marmorea suerunt. na in Circo Maximo ludi erant non scenici, sed eqssestres,aut cum certatione corporis: de quo Cicero lib. 11 de leg his uerbis. Iam ludipublici, cum ni cauea circoq. diuis, ni corporum certatione cursu, et pugillationeauctatione,curriculisq. equoru usique adcertam uictoriam ire con-Bitutis cauea, cantu,ac Idibus, tibi Adumodo ea moderata sint Interdum tamen mihi,uerbum,Vtidis, atque etia sententiam ponderant , uidetur sortasse aptius ita explanari posse: in hoc tantum uetus tibia erat utilis , ut adspiraret,adessetq. choris 4 sedilia tantum ipsa compleret, non ut in tota fabula sonum ederet , eum sonum, qui extra sedilia Xau

72쪽

diretur quod uti umque habuit posterior tibia.

b. urbem Latiora lecti murus de prolato pomerio Io-quitur quanquam non semper, aucto pomerio, simul, ita moenia latiore ambitu sunt exstructa sed uetera manserunt, a Seruio rege facta, quae tamen, ut be uehementera uicta,uix iam agnosccbantur aetate Dionysij Halicarnasset, ut ab ipso proditum legimus. vi q. diurno in epistola ad Augustum .piarim nium uino solitum esse, ipse docet:

Tellaremporco Siluanum lacte abant, Floribus, ct uino Genium, memorem breuis aeui. Idem

confirmat Censorinus in libro de die natali, subscripta caussa, quia caedi hostiam Genio, ut ceteris deis , non liceret:

ut, cum die natali munus annale Genio solueretur, manus

caede, ac sanguine ab inerentur ne die, qua Ulucem a te ranus, alijs adimamm Genius autem es deus, cuius in tutela, ut qui ue natus ea uiuit. Et ibidem de Genio multa scitu digna Vino diurno, dictum ali putant, quod orgia Bacchi noctu celebrarentur.in quo assensum sustineo. sociasse enim, mn diurno posuis Horatius,pro totius diei

potatione. Impune uel sine damno rei familiaris, cum opibus abundare ciuitas coepisset uel nemine reprehendente; cum id, in magna rerum copia, concedendum uideretur.

nam, In pane pro, sine ebrietate, non placet quis enim, ubi cum hilaritate multi biberent, ebrietatem absuisse pu-ret creuisse igitur cum imperio, urbe uoluptatem poeta significat nam, Genio sauer laetitiae,ac uoluptatis est. A sit numerisque modisq. licentia maior numeris saltationem, modisq. tibiarum concentum significari, eaque ita sacris Genis, nonnulli putant. Ego Nauneras pro harmonia, quam uersus facit, nec de Geni facris, uerum de sc nica licentia opinor intelligi.nam illud Ciceronis,Paradoxor v. Hictrios paullo semouis extra numeram,auis uersus

73쪽

pronunciatus ea syllaba una breuior, aut longior, eaesibila- r se exploditur certi nihil affert, cur umerum pro saltatione potius, quam prometrica ratione accipiamus: est enim ut in oratione soluta, sic in uersu, atque etiam haud aullo minor numerus gestum autem histrionis modera-atur certa quadam lege numerus ille, qui, addito cantu, poetae uerba pedibus dimensa faciebat ita dixit Cicero, nisi gestus ab histrione ad numeri rationem in quasi metricam quandam legem accommodatur nisi uersus recitantur iusto syllabarum numeros exsibilatur. Quae est igitur haec licentia, quae metricae harmoniae, tibiarumve concentibus accessit sortasse, quod plura, quam antea, uersuum genera in sabulam inducta sint naritin comoediae, & tragoediae, quae hodie exstant, ita uarijs textae sunt uersibus,

uix ut eorum iniri explorata ratio possit tibiarum autem licentia maior in eo fuit, non solum, quod plura soramina receperunt, uerum etiam, quod maiores laetae elangorem tubae propemodum imitabantur . nam ex maiore foraminum numero uarietas cantum essicit gratiorem, sonus autem ex maiore tibi maior editur addo illud, si augetur in numeris licentia, simul in tibijs augeri necesse esse,cum ad histrionis uerba tibiae cantus accommodetur uerum non de hac

tibiarum licentia uidetur Horatius dixisse, sed de illa,quam

auctus seraminum numerus, cauernaeque amplitudo a Iulit: ut posteriorem tibiam prioriopponeret,de tia diaeerat. Tenuis, simplexque foramine pauco. Indoctus quid enim saperet, Uberq laborum, Rusticus urbano confusin turpis honeso Eo facilius aucta licentia est , quod, cum fabulas multi promiscue spectaxent, nobiles, ignobile. , probi, improbi, pauci legitimos numeros, modosq. cognoscebant. Suprisae motumque, ct luxuriam addidit arti Tibicen, traxitq uagarsperpulpita usem ita factum est,

ut tibicen uarietate cantus augeret motus histi ionum, piiscae

74쪽

priscae arti luxuriam adderet , id est maiorcm in uersu licentiam daret proXime: Aremit numeris . modisi licentia maior Vel Prissae arti, de tota arte, quae ad fabulas pertin ret , dictum putamus aucto enim tibiarum sono, ad maiorem iucunditatem transducto,addita statim est arti luxuria - traxit . uagus per pulpita uectem non quod saltaret maiore moti, quam antea nam saltatio tibicinis non fuit imeque quod crebrius ad sabulas adhiberi coeptus sit nam tota longa , quae hic significatur , histrio potius , quam tibicen, utebatur sed , Traxit , accipio , pro caussam attulit , ut histrio traheret , aucto motu corporis, sicuti auditus uariatus erat tibiae cantus,ad quem histrio gestum, S uocem dirigebat. Sic etiams ibin uoces creuereseueris auctus est fidium

numerus nam primo tres fuisse, tum septem, postremo decem , traditum cst. Seueris, uocat, quia paucis uersibus contentae suerant nam , uariare uoces aucto fidium numero , grauitatis non fuit

Et tulit eloquium insolitum facundia praeceps praecipitem facundiam appellat, quia celerrime pertulit loquen

tiam.

Vtilium . sagax rerum , ct diuina futuri Sortilegis non discrepuit sententia Delphis hoc dicit: sapientiores Romani facti sunt , sic, ut eorum sententia , utillurn rerum sagax, ita futurum conijceret, ut a Delphico Apollinis oraculo non differret. Vtilium sagax rerum quae res utiles nosset . diuinasuturi ita sutura diuinans, ut inter eos,& Delphicas sortes nihil interesset. Sortilegu Delphis ubi per sortes euentura deliguntur.

75쪽

C A , et a qui tragico ualem certauit ob hircum , Mox etiam agrestes satyros nudam , asser Incolu grauitate , iocum tentauit: eo quod ydecebris erat , grata uitate morandus Spectator functusqsicris , potus , exlex. Uerum ita riseres, ita commendare dicaces conueniet satyros , ita uertereseria ludo

Ne quisumque deus , quicumque adhibebitur heros , Regal conlpectus in auro nuper octro,

Istret in obscuras humili uermone tabernas, Mut, dum inta humum, nubes , ' Inama captet

utire leues indigna tragoedia uerses. Vt feIiis matrona moueri iusta diebus yntererit lyris paustumpudibunda protervis.

VvLo ΑΥΑ opinionem, fortasse non ueram, secutus est Horatiusci quasi ἀπὸ τοῦ πάγαυ,- ,δη dicta sit tragoedia,

quod hircus uictoribus tragoedis praemium daretur . Commenticia res,d satis absurda quis enim, quae fabula non uulgaris industriae, nec minimae artis est, utpote cum regis,aut ducis, aut magni certi uiri personam actor sustineat, in ea praemium putet hircum fuisse propositum; quanto similius ueri est, non παγε δίων, sed παχωδία a principio uocatam esse , quas παχὸν δών, quod esset aspera cantileni, quia res asiperas,difficiles,ac tristes copicisteretur. usus postea no-mc hoc,ut mulia, corrupit, pro παυδία τραγεῖ dixit un-

76쪽

de commentum de hirco manavit. Nec minus uidctur absurda eorum opinio , qui πυγ- ίαν appellatam inalunt της πυγ- , quod earin agerentperennii faecibus ori, ut intra dixit Horatius nam neri potuit omnino, ut iuuencs facie

faece illita de plaustris ridicula diccrent sed ad agendas nobilium uirorum, aut seminarum personas tantum abest, ut obtegenda faece, ac dissimulanda facies uideatur, ut e iam toto corporis habitu, uestitu histriones inter se distingui necesse sit quare uel illud de faece commentum alsum esse, uel ad ridicula dicta, quae de plaustris iactari solita essent, non ad tragoediam, quae ridendi materiam nullam habet', pertinere existimemus Satyri autem, quibus principio locus in tragoedia non suit, admisceri coepti sunt, non ut tragoediae pates essent, uerum ut intercinentes iocorum illecebris, ii istorum acumine spectatorem detinerent ex quo deinde argutum poema, hexametro uersu consei tum, Satyrae nomen accepit quale cxstat Horatij Iuuenalis, Persi j nam Lucili satyrae desiderant tar. agreses satyros nudavit nudos in tragoedia satyros induxit, qui fallarent,in acuta dicta dicerent nam dicacitatem, aut facetias per se tragoedia non habet, quippe cui sitristis inimicus, ut ait Dememus Phalereus, in qua nihil, nisi miserabile, ac terrificum, ostendatur,ut Aristoteles dixit in libro de Arte poetica idem reiectos a Sophocle primum satyros, ut aliquando suam grauitatem tragoedia reciperet, in eodem libro docet. Receptos autem postea satyros a Latinis in tragoedias uix opinor scd in comoedias primum inductos a Liuio Andronico, deinde a iuuentute remotos esse, in Atellanas fabes las aliquanto post demigrasse , uidetur Liuius indicare lib., II. alter tragoedus ob asperitatem rerum, quae aguntur in tragoedia. Incolumi grauitate ita atyros induxit, ne quid tamen

de prauitate tragoediae detraheretur, sic in ea semper ut

77쪽

ante satyros etiam , miserabilia, ac temfica agerentur. functusq. sacru , ct potin es exlex post pcram sacris datam , cibo sumpto , ad spectandas fabulas ibant, cum iam soluti lege uiderentur,in aliquid laetius appeterent..risores ridentes satyros , cum risum in aliis excitare cupiunt. commendare probare , in tragoediam inducere. dicaces dicax breui dicto pungit , facetus est etiam qui longiore oratione delectat quod Cicero,in Fabius Dentostheni , dicacitatis adepta laude , tribuunt. uertereseria ludo pro serijs ioca in tragoedias induc re, ex persona satyrorum, non ut haec tragoediae pals sit, sed ut laetitiae caussa interponatur. Ne quicumque Dem, quicumque adhibebitur heros Regali consecim in auro nuper inobo, Mere in obscuras humilisermone taberna aut hoc uidetur dicere ne tragoediae scriptor satyrurn inducat , qui deum, aut heroem modo egerit ut, Adhibebitur, interpretemur, in tragoediam, non in satyros aut hoc: ne , qui ad agendos satyros adhibebitur , is , si dei, regis ue modo partes egerit, ita mox in satyri persbna risius mouendi gratia, humiliter loquatur, ut ab auro purpura in obscuras tabernas migrasse uideatur . Sed mihi prior illa magis arridet opiniome omnino satyricam personam ei poeta tribuat, qui

aullo ante dei, aut regis partes egerit absurdum enim, in-ecorum q. nimis, si ues deus, uel rex ea loqueretur, quae satyrorum agrestium propria sunt. Aut, dum uitat humum nubes, ct inania captet

utire leues indigna tragoedia uersus Quemadmodum satyri partes deo , uel regi tribuendae non sunt,ne decorum dei, uel regis cum satyri decoro coniundaturi, atque agat humiliter, qui sublimiter agere Tolitus est, Hebet sic contra, non debet ita uersus leues, atque abiectos uitaretragoedia, ut altius, quam deceat, exsurgat, sed in elatio-

78쪽

ne magnificentia modum seruet nubes enim, o d-ma captare, est , supra modum, ratione praescriptum adscende e ut insanire quodam modo, non magnifica loqui, tragoedia uideatur. V Vtis marrona moueri iussa diebus Intererit atyrispaullum pudibunda protervis ita satyris intererit tragoedia, ut matronae mouentur sestis diebus. mouentur autem cum pudore, trauitate, quia prodire in conspectum populi perquam raro solent, utpote quae,rei familiaris cura occupatae, longe ab oculis hominum intra domesticos parietcs uitam ducant. Sic tragoedia, satyris aliena, cum pudore quodam eos recipiet . itaque j pud Lbunda intererit, ut cum pudore molietur matrona dicbiis

sestis neque solum pudibunda, sed etiam paullum intererit, ut invita sicuti nec matrona libenter in publicum egreditur, sed festis tantum diebus, idque tuis, utrumque enim ponderandum , quod Horatius posuit , estis diebus, Inffa Iussa alitem , uel quia iubentur omnes exire festis diebus , ut Cicris opera deturius quia uirorum inius ii matronae non prodeunt. In uerbo igitur , Paullum, significauit Horatius minime longum satyris in tragoedia sermonem esse dandum in uerbo Pudibunda, retinendam si e propriam tragoediae grauitatem, ne scilicet deo, aut regi partes rustici in protervisatyri dentur: sic enim suum decorum amittere, Mimpudentur agere tragoedia uideretur.

HORATIVS

o, ego ornati, stes dominantia Mi solum

Verbaque , foues satyrorum scriptor amabo. A ecsic emtar tragico disset re colori, Ut niti intersit , auus ne loquatur, an audax

79쪽

ALDI. MANVTII COMM. Pythias emuncto lucrata Simone talentum svin culis famulusq. dei Silenus alumni. Ex noto fictum carmensequar, ut sibi quiuis Speret idem sudet multum ustruq ciboret si idem totum sertas, mucturaque postet Tantum de medio sumptis accedit honoris.

-iN ORNATA , o dominantia cum agrestes satyri sint, inornate loqui solent, uerbis uti proprijs, non translatis, quae orationem ornant Dominantia uocat propria, quod in aliqua re significanda quasi certum itis possideant nam

translata non dominantur, sedis alienam sedem , non perpetuo mansiura, ornandi magis, quam significandi oratia atyror scraptor si satyros in tragoedia loquentes incucam hic locus indicat, loqui solitos in tragoedia satyros: qui tamen in Senecae tragoedijs, quae Latinarum solae superiunt nulli exstant sed, cos in ueterum poetarum Latinis Iabulis fuisse .ucrisi inite est. nam in Graecis ante Sophoclem iuish, Alistotcles docet qui tamen in Aeschyli tragoedijs , quas habemus , non reperiuntur,4 apud Euripidem unicus fortasse in Cyclope.

- tragico colori tragicae formae quam non debemus in satyris imitari cum humiliores multo satyrorum personae sint. Colorem appellauit, quem Graeci χαρακτηρα. Vt nihil intersit Non hoc solii in obteruet satyrorum scriptor, ut a tragica forma discrepet, sed citam ut a comica .

non enim Silenus, qui pro satyi persona apte inducetur, ita loqui debet, ut in comoedia seruus Davus, aut ancilla Pythias. medius intra sublimitatem tragicam, supra comicam humilitatem satyrorum locus est.

80쪽

Daum a Terentio in Andria adhibitus. Pythias: non illa Terentiana, cui cum Simone nihil est, sed ab alio poeta comico inducta, cuius fabulam non habemus. Acron ancillam ait delignari, Quae apud Lucilium domino uerba dat, ab eo accipit argentum . Ego Danum pro quouis comico scenico Pythiam pro quavis ancilla nominatam existimo. audax quia dominum deludit. emuncio decepto a quo argentili per ast titiam Pythias abstuli t ut in Phormione Terentius Emunxi argento sinem a

talentum sex millia denariorum , ut aestimauit Varro apud Plinium lib. xxxv cap. I. idest xxiv Η . talentumeni in Atticum intelligitur, cum simplex appellatio est . custos famulusq. nutriciuS, paedagogus . dei alumni Bacchi, quem Silenus edticauit Ex noto si sum carmen sequatur, ut i quiuis Speret idem c. si satyros, inquit, scribam , argumentum de medico limam, non reconditum, aut exquisitum: ex quo sperabunt omnes eandem laudem; sed experti non assequentiar fingam carmen, quo satyri utantiir, ex communi, ac peruulgat argumento.

sieries, iuncturaq. ordo, di collocatio rerum, non uerborum nam hic de materia satyrorum loquitur quae, licet nota ri uul aris , a serie tamen junctura uenustatem , leporemque accipit Iaanc autem seriem iuncturam paucinorunt ideo dixit, Sudet multum ros q. laboret, Ausus idem qui enim argumentum intuentur, se quoque in scribendis satyris excellere putant posse ubi rem aggrediuntur, frustra laborant eriemq. iuncturam ignorantes, quae tantum ualet, ut rebus de medio sumptis ornamentum as-

ferat .